Ilmiybaza.uz
O‘ZBEKISTONDA MO‘YNALI HAYVONLAR TURLARI
Reja:
1. O’zbekistonda mo’ynali hayvonlar turlari
2 O’zbekistonda mo’ynali turlari va ulardan maxsulot olish
Ilmiybaza.uz
Tayanch iboralar.
Qiymatli mo‘yna hayvonlari, , evolyusion taraxiy taraqqiyot, ovchilik,
brokonerlik, introduksiya va akklimatizatsiya, tutinlikda urchitish, erkin holda
urchitish, nutriya (suv bobri), ondatra, tulki.
. Ondatralar O‘zbekistonga dastlab 1944 yilda Balxash promxozdan dastlabki
355 boshi Amurdaryo uzanlariga keltirldi. 1946 yildan boshlab respublikamizda
ovlanuvchi hayvonlar qatoridan o‘rni egalladi. Amudaryo o‘zanlariga ham urchitish
uchun qo‘yildi. Keyinchalik Sirdaryo orqali bu kemiruvchi jonivor Farg‘ona
vodiysiga ham yetib bordi.
Ondatra o‘lchami bo‘yicha nutriyadan kichik bo‘lib, gavda uzunligi 36 sm
gacha, dumining uzunligi 21-29 sm, dam suvda, dam quruqlikda hayot kechirishga
moslashgan, dumi ikki yonidan yassilanib kelgan, orqa oyoqlarida suzgich pardalari
bor, mo‘ynasi qalin, namlanmaydigan hayvondir. Rangi jigar rangdan to‘liq qora
tusgacha yetadi.
Ondatra ko‘llar, daryolar sohillaridagi inlari yoki uyalarida yashaydi bularni
ko‘rib qolgan o‘simliklardan va changalzorlar o‘rtasidagi balchiqdan ko‘radi.
Shunday inlarning asos tomoni 2 m gacha, balandligi 1-1,5m. gacha bo‘ladi. Qishda
o‘z faoliyatini saqlab yashaydi. Muz ostidan teshik yo‘l ochadi. Ondatra suvda va
suv bo‘yida o‘sadigan o‘simliklar bilan, asosan qamish bilan oziqlanadi. Onda-
sonda baliqni tutib yesada, chavak baliqlarga va uvildirig‘ga (tuxumga) tegmaydi.
Ondatra yiliga 2-3 ba’zan 4 marta bolalaydi. Har safar 4-12 (ba’zan undan
ko‘p) bola tug‘adi. Bolalarini 21-25 kun sut bilan bokadi. Ondatralar suvdagi muzlar
erib tugagach urug‘lanishga tushadi. Juda barvaqt ba’zi yanvar oyining ikkinchi
yarmida kuzatilgan. Bo‘g‘ozlik davri o‘rtacha 25 kun. Janubiy rayonlarda dastlab
fevralning oxirlarida bolalagani kuzatiladi, eng oxiri bolalash oktyabirning
boshlarida bo‘ladi. Noyabr oyidan boshlab emizikli urg‘ochi ondatra uchrashmaydi.
Ilmiybaza.uz
Tug‘ilgan bolalari nimjon, yalong‘och bo‘lib, tez orada jun bilan qoplanadi, 40-45
kunlikda birlamchi jun qoplami ikkilamchi tuklar to‘lishi boshlaydi.
Ba’zi urg‘ochi bolalari 3-4 oylik bo‘lganda, erkaklari 8-11 oydan keyin
voyaga yetadi. Ondatra tanasi xayotning ikkinchi yilida o‘zining rosa kattaligiga
yetadi. Yil bo‘yi tug‘ilgan bolalarining hammasi to kelgusi yil bahorgacha ota-
onalari bilan birga yashaydi. Ondatraning tabiiy sharoitdagi umri 3-4 yiligacha,
keyingi paytda 6 yilgacha davom etish kuzatilmokda. Ondatraning terisi pishiq,
chiroyli, 1984 yildan boshlab sobiq ittifoq ondatra tayyorlash bo‘yicha jahonda 1 chi
o‘rinni egallab kelgan 1956 yilda birgina QoraQkolpog‘istonni o‘zida 1 million
donadon ko‘proq teri topshirib, Qoraqolpog‘iston xududidagi qorako‘l qo‘ylaridan
ham ko‘proq daromad berdi.
Qoraqolpog‘istonda urchitilgan ondatra terisini sifati va terisining kattaligi
jihatidan jaxonda birinchi urinlarda turadi. Amudaryo o‘zani o‘zgarib qolgandan
keyin bir kancha irmoq kullari sayozlashgan va qo‘rib qolganligi sababli keyingi
paytlarda Qoroqolpog‘istonda ondatra tayyorlash 10 baravardan kam ko‘proq
kamayib ketdi. Hozir ko‘llardagi suv satxlarini asliga keltirish chora-tadbirlari,
ondatra kabi mo‘yna hayvonlarni yashashiga qulay sharoit yaratilmoqda.
Tulki sut emizuvchilar sinfiga, yirtqichlar turkumiga, itlar oilasiga
to‘liqsimonlar avlodiga qiruvchi mo‘ynabop mashxur hayvondir. Bu turdagi hayvon
deyarlik barcha qitalarda alohida farq qiluvchi turlari bilan keng tarqalgan. Yer
yuzida 45 ga yaqin turi bo‘lib, O‘zbekistonda ulardan 3 ta turi uchraydi.
1. Turkiston kulrang tulkisi Eron, Turkmaniston, Qoraqumdan ustyurt
o‘lkasigacha, Afg‘oniston, Tojikiston janubiy tekisliklardan to O‘zbekis-tonning
Surxandaryo va Qashqadare viloyatlarigacha bo‘lgan tekislarda uchraydi.
2. Turkiston tog‘ tulkisi asosan janubiy Qozog‘iston tog‘lari, g‘arbiy Xitoy
O‘rta Osiyo tog‘larida, O‘zbekistonning Chotkol qoyalari, Farg‘ona o‘lkasi
atrofidagi tog‘lar, Xisor cho‘qqilari va boshqa Turkiston balandliklarida uchraydi.
3. Karaganka Qozog‘iston va O‘rta Osiyoning cho‘l va yarim cho‘l
xududlarida urchib O‘zbekistonning Ustyurt o‘lkasi, Amudaryo o‘zani, Qizilqum,
Mirzacho‘l va Toshkent atrofi kengliklarida ko‘p uchraydi. Tulki tanasining o‘rtacha
