O‘ZBEKISTONNIG MARKAZIY OSIYO MAMLAKATLARI BILAN HAMKORLIGI
Yuklangan vaqt
2024-05-03
Yuklab olishlar soni
4
Sahifalar soni
25
Faytl hajmi
157,8 KB
Ilmiybaza.uz
O‘ZBEKISTONNIG MARKAZIY OSIYO MAMLAKATLARI BILAN
HAMKORLIGI
Reja:
Kirish
1.O’zbekistonning Markaziy osiyo bilan hamkorlik davrida
2.O‘zbekiston va Markaziy Osiyo davlatlari o‘rtasida mintaqalararo hamkorlikni
amalga oshirishning ijobiy jihatlari quyidagilardan iborat:
3.Zamonaviy Oʻzbekiston tashqi siyosatida jahonning barcha davlatlar bilan oʻzaro
manfaatli hamkorlik aloqalarini, uzoq muddatli va koʻp qirrali sheriklikni yanada
kuchaytirish boʻyicha soʻngi yillarda aniq chora-tadbirlar koʻrilmoqda
4.O`zbekistonning Markaziy Osiyo respublikalari bilan o`zaro hamkorligi
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar
Kirish
Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan hamkorlikning yo‘lga qo‘yilishi.
O‘zbekiston tashqi siyosatining yetakchi yo‘nalishlaridan biri Markaziy
Osiyodagi yangi mustaqil davlatlar – Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston,
Turkmaniston bilan do‘stlik, hamkorlik aloqalarini mustahkamlashga qaratilgan.
1993-yilning yanvarida Mamlakatimiz Birinchi Prezidenti Islom Karimov
tashabbusi bilan Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlarining Toshkent uchrashuvi
tashkil etildi.
Oliy darajadagi bu uchrashuvda Markaziy Osiyo Hamdo‘stligiga asos solindi.
Besh davlat – Qirg‘iziston, Qozog‘iston, O‘zbekiston, Tojikiston, Turkmaniston
rahbarlari Hamdo‘stlik haqidagi bitimga imzo chekishdi.
Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlari 1993-yil Qozog‘iston Respublikasining Qizil
O‘rda shahrida,
1995-yil yana Nukus shahrida Orol dengizi muammosiga bag‘ishlangan
uchrashuvlar o‘tkazdilar.
1999-yil Turkmanistonning Ashxobod shahrida Orolni qutqarish Xalqaro
jamg‘armasining majlisi bo‘lib o‘tdi.
2018-yil mart oyida esa Tojikistonda oliy darajadagi uchrashuv amalga oshirildi
.O‘zbekiston – Qozog‘iston.
1992
yil
iyun
oyida
O‘zbekiston
Respublikasi
bilan
Qozog‘iston
Respublikasi
o‘rtasida
do‘stlik
va
hamkorlik
to‘g‘risidagi
shartnoma imzolandi
2017-yil sentabrda Qozog‘iston Prezidenti Nursulton Nazarboyev rasmiy tashrif
bilan O‘zbekistonga keldi.
Shavkat Mirziyoyev Nursulton Nazarboyevni “El-yurt hurmati” ordeni bilan
taqdirladi.
O‘zbekiston – Qirg‘iziston.
1992 yil O‘zbekistonning Qirg‘iziston bilan ikki tomonlama hamkorlik do‘stlik,
o‘zaro yordam haqida shartnoma imzoladilar.
2017-yil dekabrda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning
taklifi ga binoan Qirg‘iziston Respublikasining yangi saylangan Prezidenti
Sooranbay Jeenbekov rasmiy tashrif bilan mamlakatimizga keldi.
O‘zbekiston – Tojikiston.
2017-yil may oyida O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev Saudiya Arabistoni
poytaxti Ar-Riyod shahrida bo‘lib o‘tgan AQSh va arabmusulmon davlatlari
sammitida ishtiroki doirasida Tojikiston Prezidenti Imomali Rahmon bilan ilk bor
uchrashdi.
Arab-musulmon mamlakatlari va AQSh sammiti. 2017-yil. Ar-Riyod
2017-yilning aprelida 25 yillik tanaffusdan so‘ng Dushanbe va Toshkent o‘rtasidagi
aviaqatnov yana tiklandi.
O‘zbekiston – Turkmaniston.
1991-yilda O‘zbekiston va Turkmaniston Prezidentlari uchrashuvida
O‘zbekiston Respublikasi bilan Turkmaniston Respublikasi o‘rtasida do‘stlik va
hamkorlik to‘g‘risida shartnoma imzolangan.
2017-yil mart oyidagi muzokaralar yakunida prezidentlar O‘zbekiston bilan
Turkmaniston o‘rtasida Strategik sheriklik to‘g‘risidagi shartnomani imzoladilar.
1.O’zbekistonning Markaziy osiyo bilan hamkorlik davrida
O‘zbekistonning jahon iqtisodiy tizimiga integratsiyalashuvini kengaytirish
iqtisodiyotda davom etayotgan tarkibiy o‘zgarishlarning muhim elementi bo‘lib,
barqaror iqtisodiy rivojlanish uchun muhim zamin bo‘lib xizmat qiladi. O‘zbekiston
Respublikasini yanada rivojlantirish strategiyasida mamlakat va uning mintaqalarini
eksportga yo‘naltirilgan rivojlanish modeliga o‘tish, jumladan, hududlarning
eksport salohiyatini oshirish va qo‘llab-quvvatlash, ichki bozordagi tovar va
xizmatlarni jahon bozorlariga kiritish bo‘yicha chora-tadbirlar amalga oshirilishi
zarurligi bayon etilgan[1].
Shu tufayli davlatimiz rahbari BMT bosh Assambleyasining 72-sessiyasida
Markaziy Osiyo davlatlari o‘rtasida mintaqalararo hamkorlikni kuchaytirish
muhimligini ta’kidlab, Markaziy Osiyo mintaqasida tinchlik va xavfsizlikni
mustahkamlash, barqaror ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot yo‘lida qator konstruktiv
g‘oya va tashabbuslarni ilgari surganligi bejiz emas.
Demak, O‘zbekiston va xorijiy davlatlar o‘rtasidagi mintaqalararo
hamkorlikni mustahkamlash bo‘yicha chora-tadbirlarni amalga oshirish bugungi
kunda dolzarb vazifa hisoblanadi. Shularni inobatga olgan holda, mualliflar,
O‘zbekiston bilan Markaziy Osiyo mamlakatlari o‘rtasidagi mintaqalararo
hamkorlikni mustahkamlash masalalarini mamlakat va uning mintaqalari iqtisodiy
o‘sishining muhim manbai, deb hisoblashadi.
Tadqiqotning maqsadi O‘zbekiston bilan Markaziy Osiyo davlatlari o‘rtasida
mintaqalararo hamkorlikning ustuvor yo‘nalishlarini belgilab berishdan iborat.
Ishning asosiy vazifalari: tashqi savdo aylanmasini baholash, mamlakatning raqobat
ustunliklari va salohiyati, O‘zbekiston mintaqalararo hamkorligining tamoyillari va
asosiy yo‘nalishlarini belgilash hisoblanadi.
Tajriba shuni ko‘rsatadiki, mintaqalararo iqtisodiy hamkorlik faoliyat turlarini
diversifikatsiya qilish, ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirishning zamonaviy
shakllarini joriy etish hamda mahalliy mahsulot va xizmatlarni sotish, xomashyo
sotib olish, mamlakatlar mintaqalari o‘rtasida investitsiya va mehnat resurslari
harakatida kuzatiladigan to‘siqlarni bartaraf etishga ko‘maklashadi[2].
2017-2019 yillar bo‘yicha “Tovar va xizmatlar eksport, import” O‘zbekiston
Respublikasi Statistika davlat qo‘mitasining statistik byulletenlari axborot bazasi
bo‘lib xizmat qildi[3]. Tadqiqotda qiyosiy baholash, guruhlash, tizim va tizimli tahlil
usullaridan foydalanildi.
2016 yilda boshlangan yangi iqtisodiy siyosatda iqtisodiyotdagi tarkibiy
o‘zgarishlarning eng muhim elementlaridan biri O‘zbekistonning jahon iqtisodiy
tizimiga integratsiyalashuvining sezilarli darajada faollashuvi bo‘ldi. Mamlakat va
uning mintaqalaridagi mavjud tabiiy-iqtisodiy salohiyatdan samarali foydalanish
Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan tashqi savdo hajmini bosqichma-bosqich
oshirish imkonini berdi.
2017-2019 yillarda O‘zbekiston tashqi iqtisodiy faoliyatini rivojlantirishning asosiy
yo‘nalishlari eksport salohiyatini oshirish, xorijiy investitsiyalarni jalb qilish
ko‘lamini kengaytirish va import o‘rnini bosuvchi ishlab chiqarish jarayonlarini
chuqurlashtirish bo‘ldi. Tahlil qilingan davrda O‘zbekistonning Markaziy Osiyo
mamlakatlari bilan tashqi savdo aylanmasi 2,9 barobar oshdi, bu mamlakat savdo
aylanmasining umumiy qiymati o‘sishidan yuqori (O‘zbekiston tashqi savdo
aylanmasining umumiy hajmi shu davr mobaynida 1,5 barobar oshdi) bo‘ldi.
Natijada Markaziy Osiyo davlatlarining tashqi savdodagi hissasi 2017 yilda 10,2%
dan 2019 yilda 19,1% gacha oshgan bo‘lib, bu mintaqalararo iqtisodiy hamkorlikni
mustahkamlashdan dalolat beradi (1-jadval).
Shuni ta’kidlash joizki, ayrim iqtisodiy faoliyat turlarida o‘ziga xos xususiyatlar va
raqobat ustunliklariga ega bo‘lgan O‘zbekiston tovar va xizmatlarni eksport qilishda
munosib o‘rin egallaydi (2019 yilda mamlakat tovar va xizmatlarini eksport qilishda
Markaziy Osiyo mamlakatlarining ulushi 14,5% ni tashkil etdi, bu esa 2017 yilga
nisbatan yuqoridir).
Shu bilan birga, mintaqa mamlakatlari orasida asosiy importchilar Qozog‘iston
(umumiy eksportning 8,0%) va Qirg‘iziston (3,8%) hisoblanadi, Tojikiston va
Turkmaniston esa o‘rtacha ko‘rsatkichlarga ega (1,9% va 0,8%, mos ravishda).
Tovarlar va xizmatlar eksport tarkibining tahlili shuni ko‘rsatdiki, O‘zbekiston
kimyo mahsulotlari va undan olinadigan mahsulotlar, mashina va uskunalar, oziq-
ovqat mahsulotlari (Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston, Turkmanistonga),
shuningdek, qora metallar (Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikistonga eksport) ishlab
chiqarish va eksport qilishda raqobat ustunligiga ega (2-jadval).
Shu bilan birga, O‘zbekiston Markaziy Osiyodan energiya va neft mahsulotlari,
rangli va qora metallar va boshqa mahsulotlarning asosiy importyori hisoblanadi.
Umuman olganda, bugungi kunga kelib, Markaziy Osiyo hukumatlari tomonidan
sanoat va ilmiy-texnikaviy hamkorlik, mintaqalararo hamkorlik, sarmoyalarni
o‘zaro rag‘batlantirish va himoya qilish, ta’lim-tarbiya hujjatlarini o‘zaro tan olish
to‘g‘risida
shartnomalar
imzolandi.
O‘zbekiston
mashinasozlik,
elektr,
to‘qimachilik va oziq-ovqat sanoati sohalarida ishlab chiqarishni mahalliylashtirish
hamkorlik uchun yaxshi istiqbollarni ko‘rmoqda.
Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston va Turkmaniston iqtisodiy mintaqalararo
rivojlanish va mintaqada ekologik xavfsizlikni ta’minlash borasida ham O‘zbekiston
uchun muhim hamkorlardir. Bu mamlakatlar o‘rtasidagi munosabatlar xalqlarning
tarixiy yaqinligi va o‘zaro siyosiy va iqtisodiy manfaatlarga asoslanadi.
Hamkorlikni kengaytirishning muhim omili qo‘shma va xorijiy korxonalarning
muvaffaqiyatli faoliyat yuritishidir. Hozirgi kunda O‘zbekistonda qozoq sarmoyasi
ishtirokida tuzilgan 200 dan ortiq korxona (83% qo‘shma korxona va 100% qozoq
sarmoyasi bilan 17% korxona) va qirg‘iz sarmoyadorlari ishtirokida tuzilgan 96 ga
yaqin kompaniya mavjud. O‘z navbatida, Qozog‘iston hududida 150 ga yaqin
korxona, Qirg‘izistonda esa keng turdagi tovar va xizmatlar ishlab chiqarishga
ixtisoslashgan 200 dan ortiq qo‘shma qirg‘iz – o‘zbek korxonalari faoliyat
ko‘rsatmoqda.
2.O‘zbekiston va Markaziy Osiyo davlatlari o‘rtasida mintaqalararo
hamkorlikni amalga oshirishning ijobiy jihatlari quyidagilardan iborat:
- yirik investitsiya loyihalarini amalga oshirish, hududiy klaster, savdo zonalarni
tashkil etish;
- yuqori texnologiyali faoliyat turlarini (mashinasozlik, farmatsevtika, asbobsozlik,
axborotlashtirish va aloqa) rivojlantirish va amalga oshirishda tuman va shaharlarda
sanoatni rivojlantirish maqsadida hududlarga investitsiya resurslarini jalb qilish;
- mahalliy mahsulotlar, masalan, to‘qimachilik mahsulotlari uchun o‘z brendini
shakllantirish, Markaziy Osiyoda savdo uylari va markazlarini tashkil etish;
- mahalliy mahsulotlarning tashqi bozorlarga, xususan, Markaziy Osiyo
mamlakatlariga, erkin savdo zonalari to‘g‘risidagi bitimlarni amalga oshirish
doirasida chiqarish;
- ta’lim, sog‘liqni saqlash, biznesni rivojlantirish va investitsion jozibadorlikni
oshirish sohasida tajriba almashish, ilg‘or texnika va texnologiyalar ishlab
chiqarishga jalb etish;
- mahalliy quvvatlar va resurslarga asoslangan qo‘shma loyihalar orqali uzoq va
chegara hududlarini (qishloq joylarini) rivojlantirish va boshqalar.
Prognozlashtirish va makroiqtisodiy tadqiqotlar instituti tomonidan tadqiqot ishlari
doirasida o‘tkazilgan mintaqalarning tabiiy-iqtisodiy salohiyatini baholash
O‘zbekistonning Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan ko‘p tomonlama hamkorligi
uchun istiqbolli yo‘nalishlarni aniqlash imkonini berdi[4].
Birinchidan, ishlab chiqarishni joylashtirish (paxta-to‘qimachilik va agrosanoat
klaster) zamonaviy shakllarini joriy etish asosida qayta ishlab chiqarishni
chuqurlashtirishga qaratilgan davlat sanoat siyosati iqtisodiyotning xomashyoga
yo‘naltirilgan ixtisoslashuvini kamaytirish va tayyor mahsulotlar (qishloq xo‘jaligi
mahsulotlari, tayyor meva va sabzavot, go‘sht va sut mahsulotlari, to‘qimachilik,
farmatsevtika, va hokazo) eksport salohiyatini oshirish uchun zaxira ekanligini
ta’kidlash lozim. Shu munosabat bilan mintaqalararo loyihalarni amalga oshirishda
xorijiy investitsiyalarni jalb etish, to‘plangan tajribani (masalan, Farg‘ona
vodiysining yerga ishlov berish, qurilish ishlari bo‘yicha tajribasi va boshqalar) joriy
etish, tovarlar va xizmatlarni sotishga yordam berish uchun qo‘shni mamlakatlarda
biznes markazlari va savdo uylari yaratish mumkin.
Ikkinchidan, O‘zbekiston yo‘lovchilar va yuklarni transchegaraviy tashishni
yanada rivojlantirish uchun yetarli darajada rivojlangan transport infratuzilmasiga
ega. Markaziy Osiyo davlatlarini birlashtiruvchi va tashqi bozorlarga chiquvchi eng
muhim transport yo‘laklarini barpo etish va modernizatsiya qilish loyihalarini
amalga oshirish, transport logistikasini rivojlantirish xarajatlarni kamaytiradi,
mamlakatlar o‘rtasidagi savdoni oshiradi va Buyuk ipak yo‘li bo‘ylab turizmni
rivojlantirish istiqbollarini ochadi.
Bundan tashqari, O‘zbekiston chegara hududlari bilan qo‘shni davlatlarning tegishli
chegara hududlari o‘rtasidagi iqtisodiy hamkorlikni mustahkamlashga qaratilgan
transchegaraviy savdoni tashkil etish nuqtai nazaridan yagona yo‘lak yaratish
maqsadga muvofiqdir.
Uchinchidan, aholi nisbatan zich joylashgan hudud va mehnat resurslarining
mavjudligi bilan ajralib turadigan O‘zbekiston uchun aholining faol mehnat
migratsiyasi dolzarb muammo bo‘lib qolmoqda. Tashqi mehnat migratsiyasi -
mehnat va malakali kadrlarning mamlakat hududlaridan iqtisodiy jihatdan nisbatan
rivojlangan mamlakatlarga chiqishi bilan izohlanadi. O‘zbekiston aholisining
Markaziy Osiyo davlatlari bilan bandligini ta’minlash bo‘yicha mintaqalararo
hamkorlikni tashkil etish doirasida barcha tomonlar uchun qulay bitimlarga erishish
mumkin. Bu yo‘nalishda ta’lim va sog‘liqni saqlash sohasini kengaytirish,
keyinchalik aholi bandligini ta’minlash imkoniyatlari ham mavjud.
To‘rtinchidan, Markaziy Osiyo mintaqalarining umumiy muammosi suv-
energetika
resurslaridan
oqilona
foydalanish
va
ekologik
vaziyatni
barqarorlashtirishdir[5].
Yagona energetika tizimining qayta tiklanishi O‘zbekiston, Turkmaniston,
Qozog‘iston, Tojikiston va Qirg‘izistonga umumiy quvvatlardan foydalanish va
energiya ta’minoti bilan bog‘liq muammolarni bartaraf etish imkonini beradi.
Yagona elektr energiyasi bozori iste’molchilarga oshkora narxlar belgilash imkonini
beradi va a’zo davlatlarning iqtisodiy o‘sishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
Markaziy Osiyo mintaqalaridagi ekologik vaziyatni barqarorlashtirish bo‘yicha
birgalikdagi sa’y-harakatlar doirasida “suvning quyi qismi”dagi davlatlarda
(Qozog‘iston, O‘zbekiston va Turkmaniston) suv tanqisligini bartaraf etish,
“suvning yuqori qismi”dagi mamlakatlarni (Qirg‘iziston va Tojikiston) esa
gidroelektr stansiyalaridan elektr energiyasi bilan ta’minlash, shuningdek, qishloq
xo‘jaligini intensivlashtirish orqali suv sarfini kamaytirish bo‘yicha chora-tadbirlar
o‘tkazish maqsadga muvofiq hisoblanadi.
Shunday qilib, mintaqaviy va mintaqalararo iqtisodiy munosabatlarni yanada
kuchaytirish Markaziy Osiyo davlatlari uchun yagona iqtisodiy bozorni yaratish,
mintaqaviy va jahon bozorlarida mahsulotning raqobatbardosh-ligini oshirish,
mavjud resurslardan samarali foydalanish, innovatsion jarayonlarni jadallashtirish,
yagona ilmiy va ta’lim salohiyatini shakllantirish, ishlab chiqarish xarajatlarini
kamaytirish orqali ularning taraqqiyotiga sezilarli ijobiy turtki beradi.
3.Zamonaviy Oʻzbekiston tashqi siyosatida jahonning barcha davlatlar bilan
oʻzaro manfaatli hamkorlik aloqalarini, uzoq muddatli va koʻp qirrali
sheriklikni yanada kuchaytirish boʻyicha soʻngi yillarda aniq chora-tadbirlar
koʻrilmoqda.
Xususan, davlatimiz tomonidan azaliy va yagona tarixiy ildizlarga ega boʻlgan
Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan boʻlgan munosabatlar rivojiga alohida eʼtibor
qaratilmoqda
Birlashgan Millatlar Tashkilotining soʻnggi hisob-kitoblariga koʻra, hozirgi kunda
Markaziy Osiyo aholisi 72,5 million kishini tashkil etadi. Bunda Oʻzbekistonning
ulushi 45% atrofida, Qozogʻiston - 25%, Tojikiston - 13%, Qirgʻiziston va
Turkmaniston - har biri 8,5% ni tashkil etadi.
Qayd etish joizki, soʻnggi uch yil ichida Oʻzbekistonning mintaqaviy saʼy-
harakatlari tufayli Markaziy Osiyo davlatlari oʻrtasida oʻzaro ishonch va hamkorlik
yangi bosqichga koʻtarildi. Bu vaqt ichida mintaqamizda doʻstlik, yaxshi
qoʻshnichilik va oʻzaro hamkorlik muhitini yaratishga erishildi.
Oʻzbekistonda kechayotgan tub islohotlar, jamiyatimiz hayotidagi demokratik
oʻzgarishlar, erishilgan natijalar nafaqat mamlakatimiz hududida balki qoʻshni
davlatlardagi xalqlarda ham katta qiziqish uygʻotib, mintaqaviy jarayonlarga katta
ijobiy taʼsir koʻrsatmoqda.
Oʻzaro munosabatlarda yaqin-yaqingacha baʼzi mavzularda gapirish nooʻrin
hisoblangan boʻlsa, hozirda biror bir yopiq va muhokama qilinmagan muammoli
masala qolmadi.
Xususan, chegara postlarining ochilishi va ular sonining koʻpaytirilishi, vizasiz
rejimning
joriy
etilishi
kabilar
xalqlarimizning
oʻzaro
bordi-keldisini
yengillashtirmoqda. Oʻzbekiston olib borayotgan tashqi siyosatdagi konstruktiv
yondashuv tufayli yillar davomida muammo boʻlib kelgan koʻpgina masalalar,
xususan siyosiy, savdo-iqtisodiy, transchegaraviy, suv resurslaridan oqilona
foydalanish, chegaralarni delimitatsiya va demarkatsiya qilish, fuqarolarning
chegara punktlarini kesib oʻtishi, oʻzaro turizmni rivojlantirish kabi dolzarb
masalalar mintaqa davlatlari tomonidan ochiq va doʻstona ruhda hal qilinmoqda.
Mamlakatimiz rahbari tashabbusi bilan mintaqaviy hamkorlikning yangi
mexanizmlari tashkil etildi. Bunga misol qilib, Markaziy Osiyo davlat rahbarlarining
Maslahatlashuv uchrashuvlarini keltirish mumkin.
Ushbu institut mintaqaviy muammolarni birgalikda muhokama qilishning muhim
mexanizmiga aylandi, deb aytish mumkin.
Oʻzbekistonning mazkur yoʻnalishdagi siyosati rivojlangan xorijiy mamlakatlarning
(AQSH, Xitoy, Yaponiya, Fransiya, Germaniya) yetakchi ekspert va olimlari
(F.Starr, S.Chjanchji, T.Tonaka, E.Dyupyui, M.Dornfeldt) tomonidan alohida eʼtirof
etildi.
Markaziy Osiyoning Oʻzbekiston tashqi siyosatida ustuvor yoʻnalish sifatida
qaralishiga turtki berayotgan, mintaqa davlatlariga xos boʻlgan mushtarak
omillardan quyidagilarini ajratib koʻrsatish mumkin:
mintaqa davlatlarining joʻgʻrofiy joylashuvi va xususan, Oʻzbekistonning
mintaqa markazidan oʻrin olgani va ularning barchasi bilan chegaradoshligi;
milliy, madaniy, diniy va ijtimoiy-iqtisodiy qadriyatlarning oʻxshash va
yaqinligi;
umumiy transport va energetika kommunikatsiyalarining mavjudligi;
mintaqadagi suv resurslarining oʻzaro oqilona taqsimoti;
mintaqada ekologik, xavfsizlik va barqarorlik masalalarining umumiyligi.
Prezidentimizning Oliy Majlisga Murojaatnomasida koʻpgina sohalar qatori tashqi
siyosat sohasida 2021-yilda amalga oshirish ustuvor boʻlgan vazifalar belgilab
berildi.
Jumladan, milliy manfaatlarimizga javob beradigan, ochiq, pragmatik va amaliy
tashqi siyosatni inobatga olib hamda uzoq muddatli strategik maqsadlardan kelib
chiqqan holda 2012-yilda qabul qilingan Oʻzbekiston Respublikasining Tashqi
siyosiy faoliyat Konsepsiyasi takomillashtirilishi qayd etildi.
Shuningdek, Oʻzbekiston tashqi siyosatining ustuvor yoʻnalishlari boʻlgan Markaziy
Osiyo mintaqasidagi mamlakatlari bilan koʻp asrlik doʻstlik, yaxshi qoʻshnichilik
munosabatlari, strategik sheriklik va oʻzaro ishonch ruhidagi aloqalarimizni yanada
mustahkamlash masalasiga 2021-yilda ham jiddiy eʼtibor qaratilishi taʼkidlandi.
Shu maʼnoda nutqda “Murakkab pandemiya sharoiti biz bir-birimizga qanchalik
bogʻliq va kerak ekanligimizni yana bir bor yaqqol namoyon etdi”, deya taʼkidlandi.
Bu boradagi ijobiy tajribalarni chuqur oʻrganish va yanada rivojlantirish maqsadida
Markaziy Osiyo xalqaro instituti tomonidan shu yil 15-yanvarda Jahon iqtisodiyoti
va diplomatiya universiteti bilan hamkorlikda “Markaziy Osiyo davlatlari bilan
amaliy hamkorlik istiqbollari va mintaqaviy tadqiqotlarning dolzarb masalalari”
mavzusida anjuman oʻtkazilgani eʼtiborga molikdir.
Unda mamlakatimiz ekspertlari, olimlari va qoʻshni davlatlardagi elchilari ishtirok
etib, mintaqaviy jarayonlarning dolzarb masalalarini atroflicha muhokama qildilar
va bu boradagi ilmiy tadqiqotlarning asosiy yoʻnalishlarini belgilab olishgani
murojaatnomada belgilangan muhim vazifalarni bajarish yoʻlida amaliy qadam
boʻldi.
Statistik maʼlumotlarga murojaat qilsak, Markaziy Osiyo davlatlarida oʻrtasida tovar
ayirboshlash hajmi 2019-yilda 2016-yilga nisbatan 56 foizga oʻsganini kuzatish
mumkin. Garchi murakkab pandemiya tufayli oʻtgan yili ushbu raqamlar biroz
pasaygan boʻlsa-da, oʻsish koʻrsatkichlarini taʼminlash uchun joriy yilda barcha
asoslar yetarlidir.
Shu nuqtayi nazardan qaraganda, Murojaatnomada tashqi siyosatimizning eng
ustuvor yoʻnalishi sifatida Markaziy Osiyo mintaqasiga alohida urgʻu qaratgani joriy
yilda oʻzaro manfaatli munosabatlarni yanada kengaytirish borasida ham ikki
tomonlama, ham koʻp tomonlama hamkorlik borasida gʻoyatda samarali boʻlishidan
yaqqol dalolat beradi.
4.O`zbekistonning Markaziy Osiyo respublikalari bilan o`zaro hamkorligi
1993-yil Markaziy Osiyo rahbarlarining Almatida bo`lib o`tgan uchrashuvidan
so`ng Markaziy Osiyo hamdo`stligiga asos solindi. Hamdo‘stlikka a’zo bo‘lgan
davlatlarga milliy mudofaani kafolatlashga, ilmiy texnika taraqqiyoti yutuqlari va
aloqa vositalari, yangi texnologiyaga erishish, xorijiy davlatlardan mahsulot tashish,
zarur xom-ashyo va tayyor mahsulotlarni keltirish hamda o‘z mahsulotini jahon
bozoriga olib chiqish, tabiiy ofatlar oqibatini tugatish, ekologiya sohasida tadbirlarni
birgalikda o‘tkazish uchun imkoniyatlar yaratildi.
Din, e’tiqod, til birligi, azaliy qardoshlik munosabatlari bu davlatlar iqtisodiy
taraqqiyotida shubhasiz katta ahamiyat kasb etadi. Ayni paytda o`ziga ruxan, urf-
odatlari va an’analari bilan yaqin mamlakatlar bilan mustahkam munosabatlar
o`rnatish suveren O`zbekistonning tashqi siyosatidagi muhim yo`nalishlardan
biridir. Bu ishlar Turkiston xalqlarining asosiy manfaatlarini ifodalagani uchun, ular
orasida qadimiy do`stlik va birodarlikni mustahkamlash, o`zaro iqtisodiy
muammolarni yechish, milliy-madaniy aloqalarni tiklash uchun juda qulay sharoit
yaratib, kishilar qalbida mehr-oqibat, birodarlik tuyg‘ularini, uyg‘otib kelmoqda.
1994-yil 10-yanvarda Qozog‘iston Prezdenti N.Nazarboevning O`zbekistonga
tashrifi Markaziy Osiyo hamdo`stligiga amaliy poydevorni qo`ydi. Unda ikkala
mamlakat rahbarlari “Yagona iqtisodiy hudud” barpo etish to`g‘risidagi shartnomani
imzoladilar.
Bu
shartnomada
O‘zbekiston
bilan
Qozog‘iston
o‘rtasida
tovarlar, xizmatlar, sarmoyalar va ishchi kuchlarining erkin o‘tib turishini nazarda
tutuvchi hamda o‘zaro kelishilgan kredit, hisob-kitob, byudjet, soliq, narx, boj va
valuta siyosatini ta’minlovchi yagona iqtisodiy makonni tashkil etish ko`zda tutildi.
Fan, maorif, sog‘liqni saqlash yo`lida imzolangan hujjatlar bo`lsa, o`zaro
hamkorlikni rivojlantirishga xizmat qiluvchi omil bo`lib qoldi. Bu shartnomaga
Qirg‘iziston keyinchalik Tojikistonning ham kirishi Markaziy Osiyo mintaqasida
iqtisodiy integratsiya jarayonining chuqurlashuviga katta imkoniyat yaratdi.
O`zbekiston, Qozog‘iston, Qirg‘iziston Prezidentlarining bu oliy darajadagi
uchrashuvining yangi nuqtasi 1994 yil Almati shahrida bo`lib o`tdi. Tomonlar
Davlatlararo Kengash hamda uning doimiy ijroiya tashkiloti, Bosh Vazirlar
kengashi, Tashqi ishlar vazirligi, Mudofaa vazirligi kengashini ta’sis etdilar.
Kelishuvda qatnashgan mamlakat vakillarining davlatlararo ijroya qo‘mitasi Almati
shahrida joylashdi.
1995-yil 15-dekabr Qozog‘iston va O‘zbekiston Respublikalari davlatlararo
Kengashining Jambul shahrida navbatdagi kengashi bo‘ldi. Mazkur kengashda
Prezidentlar 2000 yilgacha bo‘lgan iqtisodiy integratsiya va birinchi navbatda
sarmoya sarflanishi lozim bo‘lgan loyihalar dasturlarni hayotga joriy etish,
kommunikatsiya tarmoqlarini rivojlantirish masalalarini muhokoma etdilar.
Integratsiya dasturida 53 ta loyiha ishlab chiqildi.
Iqtisodiy sohadagi uzviy hamkorolikning davomi Markaziy Osiyo respublikalari
prezidentlarining 1999-yil aprel oyida Cho`lpon Ota shaharidagi uchrashuvi bo`ldi.