Ilmiybaza.uz
“O‘ZBEKISTONNING ENG YANGI TARIXI” O‘QUV FANINING
PREDMETI, MAQSADI VA VAZIFALARI, NAZARIY-METODOLOGIK
TAMOYILLARI
Reja:
1. O‘zbekiston tarixini davrlashtirish masalasi.
2. “O‘zbekistonning eng yangi tarixi” o‘quv fanining predmeti, maqsad va
vazifalari. Fanni o‘rganishning nazariy-uslubiy asoslari.
3. Intellektual salohiyatli, ma’naviy barkamol avlodni tarbiyalash, komil
insonni voyaga yetkazishda mamlakat eng yangi tarixining tutgan o‘rni.
4. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning ma’naviy yetuk
shaxsni tarbiyalashda tarixiy xotiraning o‘rni va saboqlari to‘g‘risidagi
fikrlari.
5. XXI globallashuv asrida ta’lim sohasida mazkur fanni o‘qitishdagi nazariy-
konseptual yondashuv va ilg‘or innovatsiyalar.
Ilmiybaza.uz
1.O‘zbekiston tarixini davrlashtirish masalasi.
O‘zbekiston tarixi ko‘hna bo‘lib, olamshumul voqeliklarga juda boy.
Mamlakatimiz jahon sivilizatsiyasining beshiklaridan biri hisoblanib, O‘zbekiston
tarixi qadim va yaqin ajdodlarimizning hayotiy kechmishlari qanday bo‘lganligi,
jahon tarixi taraqqiyotiga qo‘shgan hissalarini holisona va haqqoniy o‘rganadi.
Umuman, O‘zbekiston tarixi fani ajdolarimiz hayotida sodir bo‘lgan tarixiy
voqealarni tahlil qilishni, ularning sabablari va mohiyatini, ichki va tashqi omillarini,
umumiy va o‘ziga xos qonuniyatlarini ochib berishni ko‘zda tutadi.
O‘zbekiston tarixini davrlashtirish masalasi o‘ta muhim masala bo‘lib, u
fanning tub ilmiy-nazariy asoslarini tashkil etadi. Ma’lumki O‘zbekiston tarixi
sovet davrida eng qadimgi davrdan boshlab 5 ta taraqqiyot bosqichiga: ibtidoiy,
quldorlik,
feodalizm,
kapitalistik,
sotsialistik
(kommunistik)
jamiyatlarga
bo‘lingandi.
Mustaqillik yillarida tarixchi olimlar “Yangi tarix” ta’limoti va tarix fanini
o‘rganishning nazariy-uslubiy asoslariga suyangan holda shonli boy tariximizni
ilmiy asosdadavrlashtirish sohasida ma’lum yutuqlarni qo‘lga kiritdilar va tarixni
sinflar kurashidan iborat, deb tushunish, uni 5 ta formatsiyaga bo‘lishdan batamom
voz kechdilar. O‘zbekiston tarixiga oid dastur, darslik, va o‘quv qo‘llanmalari sovet
tuzumi davrining soxta, to‘qima materiallaridan butunlay holi qilindi. Ularda
O‘zbekiston tarixi shartli ravishda eng muhim davrlarga, o‘zbek davlatchiligi tarixiy
davrlariga, xususan, dastlabki davlatlar (qadimgi davrlardan IX asrgacha), IX-XII
asrlarda o‘zbek davlatchiligi, Amir Temur va Temuriylar davrida o‘zbek
davlatchiligi. Amir Temur va Temuriylar davrida o‘zbek davlatchiligi, O‘rta Osiyo
hududlarining xonliklarga bo‘linib ketishi, uning sabablari va oqibatlari, Rossiya
imperiyasining Turkistonda yuritgan mustamlakachilik siyosati, Sovetlar davri
siyosati va Mustaqil O‘zbekiston davlati tarixiy davrlariga bo‘lindi.
O‘zbekiston tarixi fani uchun tarixiy manbalarning o‘rni va ahamiyati
nihoyatda katta. Zotan, manbalar tarixni tilga kiritadi. Manbalar o‘z holatiga ko‘ra,
Ilmiybaza.uz
yozma va moddiy ko‘rinishlarga ega bo‘ladi, tariximizning eng qadimgi, ya’ni
yozuvsiz zamonlarga oid davrini o‘rganishda arxeologik, antropologik va etnogafik
manbalar yordamga keladi.
Moddiy ashyoviy manbalarga qadimda inson qo‘li bilan yaratilgan hamma
narsalar kiradi. Yozma manbalarga esa qoyatoshlarga, sopol, yog‘och, teriga va
xokazolarga bitilan qadimgi yozuvlar va kitoblar kiradi. O‘zbekiston tarixi bo‘yicha
eng
qadimgi
yozma
manba
zardushtiylik
dining
muqaddas
kitobi
“Avesto”dir.Tarixiy manbalar davr nuqtai nazaridan qadimiy va joriy (kundalik)
ahamiyatga ega bo‘ladi. Shuningdek, o‘z mazmun va mohiyatiga ko‘ra birlamchi va
ikkilamchi maqomga egadir. Birlamchi manbaga tarixiy hujjatlarning asl nusxasi
kirsa, ikkilamchi manbaga esa, mana shu birlamchi manbalarning e’lon qilingan
nusxalari, kitob holatiga keltirilganlari kiradi.
Manbalar o‘z holatiga ko‘ra yozma va moddiy ko‘rinishlarga ega bo‘ladi.
Yozma manbalar eng qadimgi yozuvlar, bitiklar va kitoblardan iborat.
Tariximizning eng qadimgiyozuvsiz zamonlarga oid davrini o‘rganishda arxeologik,
antropologik va etnografik manbalar yordamga keladi. Bularga qadimgi
manzilgohlar, shahar harobalari, qo‘rg‘on qoldiqlari, turmush va xo‘jalikda
ishlatiladigan buyumlar, mehnat va jang qurollari, turli-tuman ashyolar kiradi.
O‘zbekiston tarixi fani boshqa ijtimoiy fanlarga nisbatan aniq fan. Shuning uchun
ham u matematika usulidan keng foydalaniladi. Tarixiy voqea va hodisalar qat’iy
aniqlikda, davriy ketma-ketlik-xronologik asosda o‘rganiladi. Shu bilan birga tarixiy
voqelikning sabab va oqibatlari aniqlanib, shakl-shamoyillari va holati belgilanadi.
O‘zbekiston tarixi o‘tmishda ijtimoiy-iqtisodiy hayotining rivojlanishi va
tanazzulning sabab va oqibatlarini o‘rganib, ulardan kelajak uchun zarur saboq va
xulosalar chiqaradi. O‘zbekiston tarixi insoniyat jamiyatining faqat bir qirrasini
emas, balki hamma tomonlarini uzviy bog‘liqlikda, bir butunlikda o‘rganadi.
Mustaqillik yillarida O‘zbekiston Respublikasida davlat boshqaruv tizimi,
ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va ma’naviy sohalarda katta o‘zgarishlar amalga oshirildi.
SHuningdek, ta’lim sohasida ham bir qator islohotlar o‘tkazilib, barkamol avlodni
shakllantirishga yo‘naltirilgan islohotlar rivojlantirilib borilmoqda. Bugun jahonda
Ilmiybaza.uz
yuz berayotgan voqea va hodisalar, mafkuraviy qarama-qarshiliklarning mazmun-
mohiyatini tahlil etish, turli xil yot g‘oyalardan yoshlarni himoya qilish uchun tarixiy
tafakkurni shakllantirish muhim ahamiyat kasb etadi. Shu o‘rinda ta’kidlash kerakki,
Oliy o‘quv yurtlarida O‘zbekistonning eng yangi davri tarixini chuqur o‘rganish
yosh mutaxassislarning bugungi davr siyosatini, jahon hamjamiyatidagi o‘rnini,
davr qahramonlarini, ayniqsa o‘zining ham shu jarayon ishtirokchisi ekanligini
to‘g‘ri va to‘liq anglashi jamiyat taraqiyotida muhim ahamiyat kasb etadi.
2. “O‘zbekistonning eng yangi tarixi” o‘quv fanining predmeti, maqsad
va vazifalari. Fanni o‘rganishning nazariy-uslubiy asoslari.
Tarixiy haqiqat to‘la ro‘yobga chiqishida, haqqoniy tarix yozilishida tarix fani
predmetining to‘g‘ri belgilanishi o‘ta muhim ahamiyatga ega. O‘zbekiston tarixi
fani boshqa ijtimoiy fanlardan farqli o‘laroq mustaqil fan. Bu uning o‘rganish
predmeti hamda vazifasida to‘la namoyon bo‘ladi. U fan sifatida o‘zining butun
diqqat e’tiborini faqat o‘tmishga qaratadi, undan saboq beradi, xulosi chiqaradi,
ajdodlarimiz yaratgan madaniy, ma’naviy-mafkuraviy qadriyatlarni o‘rganadi.
O‘zbekiston tarixi fanining o‘ziga xos xususiyatlari bilan ajralib turadi. O‘zbekiston
tarixini o‘rganish predmetiga Vatanimiz hududidagi jamiki xilma-xil voqea va
hodisalar, ulardagi umumiy aloqadorlik va yaxlit birlik hamda qonuniyatlar va
jarayonlar, umuman, xalq va insonning yaratuvchanlik faoliyatiga kiradi.
Aniq tarixiy davr, makon, zamon va geografik mintaqaviy chegaralar, ma’lum
bir xalq, mamlakat tarixi bilan bog‘liq bo‘lib, shular doirasidagi voqea va hodisalarni
yaxlitlikda o‘z ichiga oladi. Predmet esa mana shu bir butun zamon va makon
ichidagi aniq tarixiy-madaniy jarayondir.
Tarix bilan boshqa ijtimoiy gumanitar fanlarning o‘rganish ob’ekti bitta, ya’ni
jamiyat. Shuning uchun ham boshqa fanlar tarix fani taraqqiyotiga, tarixiy
haqiqatning ro‘yobga chiqishiga bevosita yordam beradi. Shu bilan birga tarix
boshqa fanlarning ham tarixidir, chunki ularning hammasi tarixiy ong, tafakkur,
umuman tarixning mahsulidir. Boshqa fanlarning hammasi ham, tabiat va jamiyat
Ilmiybaza.uz
ham avvalo tarixda aks etadi. Ular ham tarix fanini o‘rganish ob’ekti va predmeti
hisoblanadi. Xulosa shuki, Vatan tarixi millatni murabbiysi sifatida uni ravnaq
topishida muhim o‘rin tutadi. Mustaqillik sharofati bilan bu fanni o‘rganishga
bo‘lgan munosabat tubdan o‘zgarib, uni barcha oliy o‘quv yurtlarida shu paytga
qadar o‘qitilib kelindi.
Har qanday fan kabi O‘zbekiston tarixi fani ham o‘zining g‘oyaviy nazariy
asoslari, ilmiy ta’limotlari, usuli va uslubiy talab va tamoyillarga ega. Bular bu
fanning asosini tashkil etib, uning maqsad va vazifasini to‘laroq ro‘yobga
chiqarishga yordam beradi va tarixiy haqiqatni yuzaga chiqarishga xizmat qiladi.
O‘zbekiston tarixi fanining ilmiy-nazariy uslublari v uning tamoyillari
quyidagilardan iborat:
- Tarixiy hodisa va voqealarni, hujjat va faktlarni ilmiy, xolisona o‘rganish va
tahlil qilish;
- tarixni milliylik va umuminsoniylik asosida o‘rganish va tahlil qilish;
- tarixni haqqoniy, tarixiy-falsafiy mantiqiylik asosida o‘rganish va yozish;
- tarixga milliy va umuminsoniy xotira va qadriyat sifatida hurmat va ehtirom
bilan e’tiborli bo‘lish;
- xalq, buyuk davlat arboblari va rahbarlari, iste’dodli va qobiliyatli, fidokor va
qahramon kishilarning tarixda tutgan o‘rniga alohida e’tibor berish;
- tarixiy voqea va hodisa, hujjat va faktlarning to‘g‘ri va noto‘g‘riligini
aniqlashda tarixiy-tanqidiylik usuliga amal qilish;
- tarixni o‘rganishda tarixiy izchillikka amal qilish;
- tarixni ilmiy-ijodiy qiyoslash va tanqidiy asosda o‘rganish;
- etnografiya, arxeologiya, antropologiya, geneologiya va boshqa fanlarning
yutuqlari hamda usullaridan foydalanish;
- tarixni o‘rganishga vorisiylik va uzviylikka, eng muhimi mantiqiylikka amal
qilish.
O‘zbekiston tarixi jahon tarixi bilan hamda dinlar bilan bog‘liq. Ijtimoiy hayotni
dindan ajratib bo‘lmaganidek, tarixni dindan ajratib bo‘lmaydi. Tarixni
Ilmiybaza.uz
soxtalashtirmasdan, qanday bo‘lsa, shundayligicha o‘rganish kerak, degan
tushuncha hamisha ustuvor bo‘lishi kerak.
O‘zbekiston tarixi fanining uzviy va mantiqiy davomi sifatida “O‘zbekistonning
eng yangi tarixi” fanini o‘qitish xaqida so‘z ketganda, avvalo mustaqillik qo‘lga
kiritilganidan keyingi, ya’ni 1991 yildan beri mamlakatimiz bosib o‘tgan tarixiy
yo‘lning mazmun-mohiyati va ahamiyatini tushunish kerak. Ushbu jarayon qanday
o‘tganini, mamlakatimiz mustaqillikka erishgunga qadar va mustaqillikning
dastlabki yillarida qanday muammolarga duch kelganligini tushunish muhimdir.
“O‘zbekistonning eng yangi tarixi”, ya’ni O‘zbekistonning davlat mustaqilligiga
erishishi arafasida yuzaga kelgan murakkab vaziyat, respublika mustaqilligining
e’lon qilinishi, mustaqillik yillarida mamlakatda amalga oshirilayotgan ijtimoiy-
siyosiy, iqtisodiy, ma’naviy sohalardagi islohotlar va ularning bosqichlarini,
O‘zbekistonning jahon hamjamiyatiga har tomonlama integratsiyasini, xalqaro
munosabatlar, xavfsizlik, millatlararo totuvlik va diniy bag‘rikenglikni ta’minlash,
tinchliksevar tashqi siyosat kabi masalalarning ilmiy va amaliy ahamiyati ochib
beriladi.
“O‘zbekistonning eng yangi tarixi” fanini o‘qitishning maqsadi – mustaqillik
yillarida O‘zbekiston Respublikasida yuz bergan muhim o‘zgarishlar, tub
islohotlarning mazmun-mohiyatini ko‘rsatish va jamiyat hayotida aholining,
jumladan, talaba-yoshlarning o‘rnini, o‘zligini anglatishdan iborat.
O‘zbekistonning eng yangi tarixi” fanini o‘qitishning vazifalari – mustaqillikka
erishish arafasida O‘zbekistonda yuzaga kelgan murakkab vaziyatni hamda
mustaqillik yillarida davlat boshqaruvi, ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va ma’naviy
hamda boshqa sohalardagi islohotlarning mazmun-mohiyatini talabalarga
tushuntirib berish, ularni Vatanga sadoqat va muhabbat ruhida tarbiyalash hamda
milliy g‘ururni shakllantirishdan iborat.
“O‘zbekistonning eng yangi tarixi” fanini o‘rganishning nazariy-uslubiy asoslari
O‘zbekistondagi ijtimoiy-siyosiy jarayonlar va murakkab vaziyatlar tarixini,
shuningdek mustaqillik yillarida davlat boshqaruvi, ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va
ma’naviy hamda boshqa sohalardagi islohotlarning mazmun-mohiyatini yoritishda
Ilmiybaza.uz
ilmiy tadqiqotlar olib borishning ilmiylik, tizimlilik, tarixiylik, ob’ektivlik va
qiyosiy tahlil usullaridan foydalanildi.
3. Intellektual salohiyatli, ma’naviy barkamol avlodni tarbiyalash, komil
insonni voyaga yetkazishda mamlakat eng yangi tarixining tutgan o‘rni.
Mustaqillik tufayli O‘zbekistonda milliy, demakki, ma’naviy-ruhiy erkinliklarga
keng yo‘l ochildi, mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy, g‘oyaviy, madaniy
hayotining muhim tarmog‘i hisoblangan, ma’naviyatni shakllantirishga bevosita
ta’sir qiladigan hayotiy muhim omillardan bo‘lgan yuksak ma’naviyatli,
dunyoqarashi keng qamrovli, intellektual salohiyatli, ma’naviy barkamol avlodni
tarbiyalash, komil insonni voyaga yetkazish, umuman olganda, ta’lim-tarbiya
tizimini rivojlantirishga davlat siyosati darajasida e’tibor qaratilib kelinmoqda
hamda bu borada beqiyos ishlar amalga oshirilmoqda.
Mustaqil O‘zbekiston davlati hamisha demokratik taraqqiyot, modernizatsiya va
yangilanish borasida belgilangan maqsadlarga erishishda eng muhim qadriyat va hal
qiluvchi kuch bo‘lgan bilimli va intellektual rivojlangan avlodni tarbiyalash
vazifasini o‘zining asosiy ustuvor yo‘nalishlari qatoriga qo‘yib kelmoqda. Ayni
paytda, O‘zbekiston tarixi fani, uning mantiqiy davomi bo‘lgan O‘zbekistonning eng
yangi tarixi”ni o‘qitish, uning mazmun-mohiyatini ularga tushuntirish orqali, yuksak
ma’naviyatli, dunyoqarashi keng qamrovli, intellektual salohiyatli, ma’naviy
barkamol avlodni tarbiyalash, komil insonni voyaga yetkazishdek mas’uliyatli
vazifa turibdi. Buyuk shaxslar ta’kidlaganidek, “Yoshlar bilan ishlashda ham yangi
yondashuvlar kerak...”. Zero, bugungi yoshlarimizning nafaqat jismoniy va
ma’naviy sog‘lom o‘sishi, balki ularning eng zamonaviy intellektual bilimlarga ega
bo‘lgan, uyg‘un rivojlangan insonlar bo‘lib, XXI asr talablariga to‘liq javob
beradigan barkamol avlod bo‘lib voyaga etishi uchun zarur barcha imkoniyat va
sharoitlarni yaratish hukumatimiz oldiga qo‘yilgan eng oliy maqsadlardandir. Shu
nuqtai nazardan, bugungi kunda yoshlar ijtimoiy-siyosiy kuch sifatidagi
faoliyatining muhimligi va amaliy ahamiyati, O‘zbekistonda mustaqillik yillarida
Ilmiybaza.uz
amalga oshirilgan ijtimoiy-siyosiy islohotlar, jamiyat hayotining barcha jabhalarini
modernizatsiyalash va yangilash masalasi bilan chambarchas bog‘liqligida
hisoblanadi. Chunki, mamlakat aholisining asosiy qismini yoshlar tashkil qiladi.
Yuqoridagi mulohaza O‘zbekiston yoshlar davlati ekanligini yana bir karra
tasdiqlaydi.
Yoshlarning bilim olishi, ta’lim-tarbiyasi, kasbiy tayyorgarligi masalalari
O‘zbekistonda huquqiy demokratik davlat qurish, fuqarolik jamiyatini shakllantirish
jarayonida muhim ahamiyat kasb etadi. Binobarin, O‘zbekiston yoshlari ijtimoiy-
siyosiy faolligi masalalariga zamon talablari asosida e’tibor qaratish lozim.
Mustaqillikning dastlabki kunlaridan boshlab shaxsni har tomonlama kamolga
yetkazish va rivojlantirish masalasiga alohida g‘amxo‘rlik ko‘rsatilib, yoshlarga oid
qonun, qaror va davlat dasturlari qabul qilindi hamda izchil ravishda hayotga tatbiq
etilmoqda. Bu siyosatning mazmun-mohiyati, asosiy yo‘nalishlari, yoshlarga
beriladigan ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va huquqiy kafolatlar O‘zbekiston
Respublikasining 1991 yil 20 noyabrdagi “O‘zbekistonda yoshlarga oid davlat
siyosatining asoslari to‘g‘risida”gi qonunida belgilab qo‘yilgan.
Qonunga ko‘ra, yoshlar masalasi O‘zbekiston Respublikasi davlat siyosatining
ustuvor yo‘nalishi bo‘lib, uning maqsadi yoshlarning bilim olishi, ta’lim-tarbiyasi,
kasbiy tayyorgarligi, ijtimoiy-siyosiy shakllanishi va kamol topishi, ijodiy
iqtidorining to‘liq ro‘yobga chiqishi uchun ijtimoiy, iqtisodiy, huquqiy, tashkiliy
jihatdan shart-sharoit yaratish hamda ularni kafolatlashdan iborat. Bu qonunning
qabul qilinishi o‘sib kelayotgan yosh avlodni barkamol etib tarbiyalash yuzasidan
“Ta’lim to‘g‘risida”gi qonun, “Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi”, “Maktab ta’limini
rivojlantirishning umummilliy dasturi” kabi qator hujjatlar ishlab chiqilishga
mustahkam zamin yaratdi.
Respublika yoshlarini birlashtirib, keng qamrovli faoliyat olib borayotgan yangi
shakllangan yoshlar tashkiloti barkamol avlodni tarbiyalashda ulkan ishlarni amalga
oshirmoqda.
Shuningdek,
iqtidorli
yoshlarni
qo‘llab-quvvatlash,
ularning
iste’dodini ro‘yobga chiqarish uchun keng imkoniyatlar yaratib berayotgan turli
jamg‘armalar faoliyatini ham yuksak baholash mumkin. O‘zbekiston yoshlari
Ilmiybaza.uz
mamlakatdagi o‘ziga xos ijtimoiy-siyosiy munosabatlarni shakllantirishda asosiy
etakchi kuch bo‘lib, ularning intilishlari, muammolari hamda O‘zbekistonda
islohotlarni amalga oshirishdagi ishtirokini har tomonlama qo‘llab-quvvatlashga
alohida e’tibor qaratilmoqda.
Darhaqiqat, mustaqillik yillari O‘zbekiston yoshlari hayotida tub burilish yasadi.
Bu davrda yosh avlod ta’lim-tarbiyasiga bag‘ishlangan qonun, davlat dasturlarining
qabul qilinishi hamda ularga alohida e’tibor berib kelinayotganligi yutuq va
muvaffaqiyatlar garovi bo‘ldi.
Ilmu ma’rifatli, tarbiyali, yuksak ma’naviyatli, dunyoqarashi keng qamrovli
barkamol avlodni tarbiyalash bugungi kundagi dolzarb masalalar sirasiga kiradi.
Jamiyat taraqqiyotining hozirgi bosqichida shaxsni har tomonlama kamolga
yetkazish va rivojlantirish eng muhim vazifalardan biri bo‘lganligi boisdan ham,
talabalarga “O‘zbekistonning eng yangi tarixi” fani o‘qitilishi bugungi kunning eng
muhim dolzarb masalasiga asosiy e’tibor qaratilmoqda.
Shundan kelib chiqib, bugun yuksak ma’naviy va axloqiy fazilatlarga ega,
bilimli, samarali mehnat qilishga qodir fuqarolar jamiyatning eng muhim boyligi va
asosiy kapitali, uni harakatga keltiruvchi kuch ekanligini teran anglash asnosida
milliy qadriyatlar, qadimiy an’analarimizni, jahon sivilizatsiyasi tarixida o‘chmas iz
qoldirgan ajdodlarimizni yangi sharoitda yana bir bor kashf etamiz, qaytadan
dunyoga tanitish imkoniyatiga ega bo‘lamiz hamda yoshlarga ibrat sifatida
ko‘rsatamiz, buyuk zotlarga munosib bo‘lishga undaymiz.
Mamlakatning intellektual va ma’naviy salohiyatni yuksaltirishdan manfaatdor
ekanligi, globallashuv sharoitida bilimlilik mamlakatni iqtisodiy rivojlantirish va
uning milliy boyligini ko‘paytirishning muhim tarkibiy qismiga aylanib
borayotganligi, aholining yuksak ma’naviy darajasi esa odamlarda huquqiy
madaniyatni, erkin va demokratik huquqiy davlatda yashash hamda mehnat qilish
qobiliyatini shakllantirish, o‘z huquq va erkinliklarini anglash, ulardan shaxs, davlat
hamda jamiyat manfaatlari yo‘lida foydalanish imkonini beradi.
Ta’lim
tuzilishini
modernizatsiyalash,
uni
demokratlashtirish,
kompyuterlashtirish va insonparvarlashtirish, ta’lim dasturini erkin tanlash, uzluksiz
Ilmiybaza.uz
ta’lim
tizimini
rivojlantirish
tobora
kuchayib
bormoqda.
Ta’limni
fundamentallashtirish, ma’naviy mas’ul shaxsni shakllantirish, bilishni emas, balki
fikrlashni o‘rgatish zarurligi yaqqol ko‘zga tashlanmoqda. Zero, yosh avlodning har
tomonlama kamol topishi uchun zamon ruhiga mos yangidan-yangi qonun
loyihalarini ishlab chiqish va ularni amaliyotga tadbiq etish bo‘yicha innovatsion
loyihalar ishlab chiqish, ta’lim tizimining barcha bosqichlarida sifat o‘zgarishlariga
erishish bo‘yicha aniq chora-tadbirlarni yanada kuchaytirish zarur.
Binobarin, hukumatimiz yoshlar bilan ishlashda asosiy e’tiborni, avvalo, ularni
tabiatimizga begona bo‘lgan g‘arazli oqimlardan asrab, zamonaviy bilim va
tajribaga, intellektual salohiyat va ilg‘or texnologiyalarga ega, ma’naviy yuksak,
komil insonlar etib voyaga yetkazish, jamiyatda o‘z oldiga qo‘ygan strategik
maqsadlarga erisha olishiga va munosib o‘rin egallashiga qaratadi.
4. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning ma’naviy
yetuk shaxsni tarbiyalashda tarixiy xotiraning o‘rni va saboqlari to‘g‘risidagi
fikrlari.
Mustaqillik yillarida ma’naviyat va tarixiy xotira masalalari davlat siyosatida
ustuvor ahamiyat kasb etib kelmoqda. Chunki “millatning o‘zligini anglashi tarixni
bilishdan boshlanadi”. Ushbu haqiqatni anglash masalasi davlat siyosati darajasiga
ko‘tarilishi zarurligi ta’kidlangan edi. Saboq beradigan, ogohlikka undaydigan va
donolik bag‘ishlaydigan tarix bizlarni o‘sha dahshatli yillardan qanchalik
uzoqlashtirgan sayin, urush haqidagi muqaddas tarixiy xotira shunchalik buyuk
ma’naviy kuchga aylana boradi. Zero, o‘tmish xotirasiga ega bo‘lmagan, o‘z
xalqining tarixiy tajribasidan mahrum kishi butunlay tarixiy istiqbolni his qilishdan
ayrilib qoladi. Teran va dono bir hikmat bor, o‘z qahramonlarining xotirasini
muqaddas bilib e’zozlovchi xalqgina buyuk bo‘lishga, buyukman deb da’vo qilishga
munosibdir.
Xalqimizni o‘z tarixi bilan qurollantirish ma’naviyat va milliy mafkurani
shakllantirish sohasidagi kechiktirib bo‘lmas vazifa ekanligi Birinchi Prezident
Ilmiybaza.uz
Islom Karimov tomonidan mamlakatning tarixchi olimlari va jurnalistlari bilan
o‘tkazilgan suhbat (1998 yil 26 iyun) hamda “Tarixiy xotirasiz kelajak yo‘q” nomli
asarda (1998) o‘z ifodasini topgan. Zero, “tarix xalq ma’naviyatining asosidir”.
Binobarin, mustaqillik sharofati bilan falsafa. tarix, ayniqsa, Vatan tarixini
o‘rganish, uning uslubiyatiga, “oq dog‘lari”ga doir masalalar faol muhokama etila
boshlandi. Ijtimoiy-gumanitar fanlarda jamiyat va shaxs masalalari, madaniy meros,
til muammolari kabi masalalarni hal etishga intilish yuzaga keldi. Bu masalalarga
bag‘ishlangan ilmiy, ayniqsa, publitsistik maqolalar gazeta va jurnallar sahifalarida
muntazam bosilib turdi. Ana shunday masalalar sirasiga kiradigan voqelikni
xotirlab, Prezident Shavkat Mirziyoyev: “Barchangiz yaxshi eslaysiz, muhtaram
Yurtboshimizning tashabbuslari bilan istiqlolga erishganimizning ikkinchi yili
Sharof Rashidovning nomi to‘la–to‘kis oqlandi. O‘sha yili u kishining 75 yilligi
yurtimizda keng nishonlandi”, deya ta’kidlaydi.
Respublikani juda murakkab va og‘ir yillarda boshqarib, mamlakat taraqqiyoti
yo‘lida fidokorona xizmat qilgan, ijtimoiy va ijodiy faoliyati bilan milliy adabiyot
va madaniyat rivojiga katta hissa qo‘shgan atoqli davlat arbobi, taniqli yozuvchi
SHarof Rashidovdek insonga nisbatan adolatsizlik qilindi. Inson tirik paytida uni
ko‘klarga ko‘tarib, vafotidan keyin er bilan yakson etsa, qadrini beobro‘ qilsa, bu
o‘zi qanday davlat, qanday jamiyat bo‘ldi, deya hayqirasan kishi. Biroq, afsuski
yaqin o‘tmishimizda ana shunday achchiq va achinarli adolatsizlik sodir etildi. Bu
borada Prezident Sh.Mirziyoyev shunday xulosa yasaydi: “Lekin, tarix guvoh,
hayotda shunday adolatsizliklar ham bo‘lar ekan. Agar har bir xalq, har bir davlat
mustaqil bo‘lmasa, boshqalar uning nafaqat dehqonini, nafaqat ishchisini, hattoki
shoiru olimini ham, davlat arbobini ham istagancha tahqirlashi, insoniy sha’nini
tuproqqa qorishi mumkin ekan”. Darhaqiqat, biz yaqin o‘tmishimizda kechgan ana
shunday ayanchli voqealar misolida qo‘lga kiritgan mustaqilligimizning naqadar
buyuk ne’mat ekanligini, uning ahamiyati va mohiyatini, qadr-qimmatini yanada
teran anglab etishimiz, uni har qanday yovuz kuchlardan himoya qilishga doimo
tayyor turishimiz shartligini, sobiq sovetlar hududining ba’zi o‘lkalarida eski
tuzumni yana qaytarishga urinishlar bo‘layotgan hozirgi paytda bu achchiq haqiqatni
Ilmiybaza.uz
hech qachon unutmasligimiz, mustaqillikning qadriga etishimiz zarurligini
unutmasligimiz lozim.
Tariximiz, eng avvalo o‘tgan buyuk siymolar xalq orasidan chiqqan shu omma
taqdiri bilan hamnafas ajdodlarimiz hayot yo‘lida, ularning Vatan oldidagi benazir
xizmatlarida yaqqol namoyon bo‘ladi. Ana shu buyuk zotlarimizning bebaho merosi
hamisha boshimizni baland, qaddimizni tik qiladi, o‘zbek millatining kelajagi buyuk
davlat qurishda jahon ayvonida turib, o‘z iymoni, e’tiqodlari, ma’naviy ruhlari bilan
qo‘llab-quvvatlab, olg‘a etaklaydi. Mustaqillik bergan buyuk ne’matlardan biri ham
shundaki, millatimizni o‘tmishi kamida uch ming yilga borib taqaladigan haqqoniy
tarix bilan qurollantirish hamda uzoq va yaqin o‘tmishda yashab o‘tgan buyuk
zotlarimizni hotirlab, ularning hurmatini bajo keltirish imkoniyatini berdi. Bu esa,
yoshlarni ajdodlarga munosib avlodlar ruhida tarbiyalashda muhim ahamiyat kasb
etadi.
Millat o‘zligini qanchalik chuqur anglasa, o‘zining izzatini, qadr-qimmatini
joyiga qo‘ysa, uni boshqalar ham ulug‘laydi, hurmat qiladi. Azaliy qadriyatlarimiz,
islom diniga xos qoidalar, qadimiy an’ana va qadriyatlarga sodiq o‘zbek millati
o‘zining insonparvarlik g‘oyalari bilan asrlar osha nom qozonib kelmoqda. O‘zbek
millatining bugungi kunida yaqqol namoyon bo‘layotgan insonparvarligi keksa
yoshdagi ulug‘ kishilarga hurmat, kichiklarga mehr-shafqat, izzat, muhtojlarga xayr-
sahovat qilish, ota-ona izmida turish, qarindosh-urug‘ning, qo‘ni-qo‘shnining
og‘irini engil qilib, tashvishu-quvonchlariga sherik bo‘lish kabi insoniylik fazilatlari
behisobdir. Ana shu ezgu xislatlarga zid qarashlarni o‘zida shakllantirgan xudbinlar,
millatfurushlar, xoinlar, qora niyatli kishilar oz bo‘lsa-da, uchraydi. Shu nuqtai
nazardan qaraganda, millati uchun qayg‘urgan, uni turli xil g‘arazli xuruj va
hamlalardan, tuhmat va bo‘xtonlardan himoya qilgan, o‘zbek xalqi boy
madaniyatining ezgu g‘oyalarini keng targ‘ib qilishda jonbozlik qilgan insonlarni,
millat g‘ururiga aylangan insonlarni ulug‘lash, ularning nomlarini abadiylashtirish
bugungi kundagi eng dolzarb masaladir.
Hozirgi kunda ana shu noyob va mo‘‘tabar inson qoldirgan boy merosning qay
darajada saqlanib, avaylanib kelinayotgani, uni har tomonlama o‘rganish, keng
Ilmiybaza.uz
omma, ayniqsa, yoshlar ongiga singdirish, jahon jamoatchiligiga targ‘ib etish
borasida amaliy ishlar faol olib borilmoqda. Vatanimiz kelajagi bo‘lgan barkamol
avlodni etishtirish uchun millatimizning har bir vakili o‘z farzandini milliy
g‘oyamiz, qadriyatlarimiz, tilimiz, qadimiy tariximiz, madaniy boy o‘tmishimizda
chuqur iz qoldirgan buyuk siymolarimizga muhabbat va hurmat ruhida tarbiyalash
bilan birga jahoniy o‘zigagina xos bo‘lgan insonparvarlik, baynalmilallik,
samimiylik va bag‘rikenglik ruhida ham ta’lim va tarbiya berishimiz, bugungi kunda
har qachongidan ham zarurroqdir.
Dunyodagi har qanday millatning o‘zigagina xos milliy qiyofasini namoyish
etadigan, belgilab turadigan xususiyatlari bo‘ladi: davlati, tili, dini, urf-odatlari,
qadriyatlari, madaniyati, musiqasi, san’ati, mashhur shaxslari, ruhiyati, iftixor
tuyg‘usi... Nazarimizda milliy g‘oya tushunchasi millatga xos bo‘lgan, hozir sanab
o‘tilgan xususiyatlar zaminida shakllanadi, muayyan bir qolipga tushadi, uning
tarixini shakllantiradi.
Bugunga kelib dunyoda o‘ziga yarasha yuksak salohiyati, benazir nufuziga mos
ravishda o‘rin egallayotgan mustaqil O‘zbekiston atalmish davlat bor ekan, bu
yurtda ana shu nomga munosib millat yashamoqda. Bu yurtda uning ota-bobolari,
avlod-ajdodlari, buyuk zotlari yashab o‘tgan. Dunyoda millatlar ko‘p, ular ichida
buyuk tarixiy o‘tmishga ega bo‘lgan o‘zbek millati ham bor. Jahon ahli
O‘zbekistonga qarab, bizning millat sifatidagi qiyofamizni, millatimizga xos
bo‘lgan bag‘rikengligimizni ko‘radi.
Xalqimizning otashqalb farzandi, mamlakat taraqqiyoti yo‘lida fidokorona
xizmat qilgan, ijtimoiy va ijodiy faoliyati bilan milliy adabiyot va madaniyat rivojiga
katta hissa qo‘shgan atoqli davlat arbobi va yozuvchi Sharof Rashidovning yorqin
xotirasini ulug‘lash maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat
Mirziyoyev 2017 yil 27 mart kuni “Atoqli davlat arbobi va yozuvchi Sharof
Rashidov tavalludining 100 yilligini nishonlash to‘g‘risida” gi qarorga imzo chekdi.
Hamda mazkur yubiley tantanalari yuqori saviyada nishonlandi. Bu bilan el-
yurtimiz taqdiriga daxldor tarixiy adolatni tiklash, ajdodlarimizning ezgu ishlari,
jasoratini ulug‘lash va abadiylashtirish, mamlakatimizda inson manfaatlarini
Ilmiybaza.uz
ta’minlashga qaratilayotgan e’tibor xalqimizning inson xotirasi va uning qadr-
qimmatiga ehtirom ko‘rsatishdek o‘lmas qadriyatlari, bebaho ma’naviy fazilatlarini
namoyon etib kelmoqda.
Shu munosabat bilan tarixni dohiylar emas, balki ongli va bunyodkor inson, xalq
yaratishi haqidagi fikrlar yangicha mazmun va falsafiy ruh bilan bayon qilindi.
Haqiqatdan ham, tarixni xalq yaratadi, uni yaratishda faol qatnashgan, xalq ruhida,
ongida va qalbida o‘zlaridan chuqur va o‘chmas iz qoldirgan tarixiy shaxslar ham
xalq farzandlaridir. Shu sababli tarixchi mutaxassislar ramziy ma’noda tarixni uni
yaratgan va yaratayotgan xalqning tarjimai holiga qiyoslashadi. Shuning uchun ham
qadimgi tarix, o‘rta asrlar tarixi, zamona tarixi kabi iboralar ishlatiladi. Bular yaxlit
holatda Vatanimiz tarixini anglatadi.
Ma’lumki, xalqimiz o‘zining ming yilliklar mobaynida shakllangan adolatparvar
siyosati, ma’naviy barkamol milliy davlatchilik an’analari bilan jahon davlatchiligi
va siyosati taraqqiyotiga katta ta’sir ko‘rsatgan.
Xalq o‘z tarixini asosan o‘z davlatini qurishdan boshlab yaratishga kirishadi.
Ma’lumki, turkiy tilli xalq o‘z tarixida ko‘plab buyuk va shavkatli saltanat qurgan
xalqdir. Olis o‘tmishimizga nazar tashlab, uning butun borlig‘ini jamlab baholar
ekanmiz xalqimizning voqealarga boy ko‘p ming yillik tarixi davomida ko‘p
sinovlarni boshidan kechirganligi, madaniyat, ilm-fan, o‘z davlatchiligi yutuqlaridan
bahra olganligiga amn bo‘lamiz. SHu bilan birga, tarixning o‘yini ham, omonsiz
jangu jadallar ham, tabiiy ofatlar va ochlik ham xalqimizning insoniylik tabiatiga
dog‘ tushira olmaganligini teran anglaymiz.
Mustaqillik tufayli milliy o‘zlikni anglash, vatanparvarlik, Vatan uchun iftixor,
g‘ururlanish va shu singari boshqa tuyg‘ular yana bir bor cho‘qqiga ko‘tarildi,
xalqimizning mustaqil fikrlashi, ma’naviy dunyosi, ijtimoiy-siyosiy faolligi o‘sib
bordi, bu esa yangidan-yangi yutuqlar garoviga, kuch-qudrat manbaiga aylandi,
intellektual salohiyatni yuksaltirdi. Shuningdek, o‘tmishdagi buyuk zotlarimiz,
Vatanni bosqinchilardan himoya qilgan, Jaloliddin Manguberdi, Temur Malik,
buyuk Sohibqiron bobomiz Amir Temur vasiyatlari va o‘gitlarini hamda qoldirgan
