OʻZBEKISTONNING MARKAZIY OSIYO DAVLATLARI BILAN YANGICHA HAMKORLIKNI AMALGA OSHIRISH SIYOSATI

Yuklangan vaqt

2024-03-02

Yuklab olishlar soni

7

Sahifalar soni

28

Faytl hajmi

2,1 MB


O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI MIRZO ULUG‘BEK NOMIDAGI O‘ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI TARIX FAKULTETI “O‘zbekiston tarixi” kafedrasi OʻZBEKISTONNING MARKAZIY OSIYO DAVLATLARI BILAN YANGICHA HAMKORLIKNI AMALGA OSHIRISH SIYOSATI KURS ISHI BAJARDI: Toshkent – 2023 O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI MIRZO ULUG‘BEK NOMIDAGI O‘ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI TARIX FAKULTETI “O‘zbekiston tarixi” kafedrasi OʻZBEKISTONNING MARKAZIY OSIYO DAVLATLARI BILAN YANGICHA HAMKORLIKNI AMALGA OSHIRISH SIYOSATI KURS ISHI BAJARDI: Toshkent – 2023 1 Mundarija KIRISH………………………………………………………………………………….. 3 ASOSIY QISM: I bob. O‘zbekistonning Qozog‘iston, Qirg‘iziston davlatlari bilan o‘zaro munosabatlari ……… .………………………………………………………………. 5-16 1.1. Markaziy Osiyoda umumiy hamkorlik munosabatlarining o‘rnatilishi……….5 1.2. O‘zbekiston – Qozog‘iston o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar………………….10 1.3. O‘zbekiston – Qirg‘iziston o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar …………...…….13 II bob. O‘zbekistonning Turkmaniston, Tojikiston davlatlari bilan o‘zaro munosabatlari…...……………………………………………………………………17-23 2.1. O‘zbekiston – Turkmaniston o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar …………………17 2.2. O‘zbekiston – Tojikiston o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar ………..…………….19 XULOSA…………..……………………………………………………………………..24 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI…….……………………………25 ILOVALAR ……………………………………………………………………………..27 1 Mundarija KIRISH………………………………………………………………………………….. 3 ASOSIY QISM: I bob. O‘zbekistonning Qozog‘iston, Qirg‘iziston davlatlari bilan o‘zaro munosabatlari ……… .………………………………………………………………. 5-16 1.1. Markaziy Osiyoda umumiy hamkorlik munosabatlarining o‘rnatilishi……….5 1.2. O‘zbekiston – Qozog‘iston o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar………………….10 1.3. O‘zbekiston – Qirg‘iziston o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar …………...…….13 II bob. O‘zbekistonning Turkmaniston, Tojikiston davlatlari bilan o‘zaro munosabatlari…...……………………………………………………………………17-23 2.1. O‘zbekiston – Turkmaniston o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar …………………17 2.2. O‘zbekiston – Tojikiston o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar ………..…………….19 XULOSA…………..……………………………………………………………………..24 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI…….……………………………25 ILOVALAR ……………………………………………………………………………..27 2 KIRISH Mavzuning dolzarbligi. Markaziy Osiyo davlatlari ham mustaqillikdan keyin o’zlarining integratsion tuzilmalarini tuzishga uringanliklari, bunday tashkilotlarni o’zaro ishonch va bag’rikenglik tamoyillariga asoslanganini ko’rish mumkin. Markaziy Osiyo davlatlari integratsiyasi haqida so’z borar ekan, bu borada O’zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti Islom Karimovning quyidagi fikrlari katta amaliy ahamiyatga ega: “Mintaqada tinchlik, barqarorlik va xavfsizlikka tahdid soluvchi tashqi va ichki xatarlarning yoyilishiga yo’l qo‘ymaslik, ularning oldini olish uchun Markaziy Osiyo mamlakatlarining sa’y-harakatlari, salohiyat va imkoniyatlarini muvofiqlashtirish va birlashtirish, o’zaro hamjihatlikni mustahkamlash o’ta muhim ahamiyat kasb etadi”1. Bugun yangi O’zbekiston tashqi siyosati va iqtisodiy faoliyatidagi o’zgarishlar mamlakatimiz bilan hamkorlik qilayotgan jahon, shu jumladan mintaqa mamlakatlari hayotida yangi sahifa ochmoqda. Avvalo, Markaziy Osiyo mamlakatlari qarashlari va intilishlarini bir nuqtada birlashtirish, xalqaro doiradagi jarayonlarda o’zaro bir birini qo’llab-quvvatlash prinsipi mintaqa davlatlari tashqi siyosatining ustuvor vazifasiga aylandi. O’zini dunyoga qayta kashf qilayotgan O’zbekiston qo’shni mamlakatlar bilan iliq do’stona munosabatda bo’lib, hamkorlik aloqalarini yanada yangi bosqichga olib chiqmoqda. Bu xususida O’zbekiston Respublikasi prezidenti Sh.M. Mirziyoyev quyidagi fikrlarni ilgari suradi: ”Biz tashqi siyosatini amalga oshirishda barcha davlatlar, birinchi navbatda, qo’shni mamlakatlar bilan do’stona munosabatlar va o’zaro manfaatli hamkorlikni yanada mustahkamlashni o’zimizning birinchi darajali vazifamiz deb bilamiz”2. Mavzuning o‘rganilganlik darajasi. O’zbekistoning Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan hamkorlik munosabatlari haqida gaplashar ekanmiz, ularni o’rganish va sharxlash, zamonaviy tarix fanining dolzarb masalalaridan biridir. Ko’plab tarixchilar O’zbekiston davlat mustaqillikka erishishiganidan so‘ng, chegaradosh qo‘shni davlatlar bilan yuritgan hamkorlik munosabatlari to‘g‘risida, Markaziy Osiyo mamlakatlari o‘rtasidagi hamkorlik munosabatlarida O’zbekistonning 1 Karimov I.A. Vatan ravnaqi uchun har birimiz ma’sulmiz. J. 9. –T.: O’zbekiston, 2001, 89-b. 2 Sh. Mirziyoyev. Milliy tiklanishdan milliy yuksalish sari. Yoshlar nashriyot uyi Toshkent-2019, 1-tom 52-b.. 2 KIRISH Mavzuning dolzarbligi. Markaziy Osiyo davlatlari ham mustaqillikdan keyin o’zlarining integratsion tuzilmalarini tuzishga uringanliklari, bunday tashkilotlarni o’zaro ishonch va bag’rikenglik tamoyillariga asoslanganini ko’rish mumkin. Markaziy Osiyo davlatlari integratsiyasi haqida so’z borar ekan, bu borada O’zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti Islom Karimovning quyidagi fikrlari katta amaliy ahamiyatga ega: “Mintaqada tinchlik, barqarorlik va xavfsizlikka tahdid soluvchi tashqi va ichki xatarlarning yoyilishiga yo’l qo‘ymaslik, ularning oldini olish uchun Markaziy Osiyo mamlakatlarining sa’y-harakatlari, salohiyat va imkoniyatlarini muvofiqlashtirish va birlashtirish, o’zaro hamjihatlikni mustahkamlash o’ta muhim ahamiyat kasb etadi”1. Bugun yangi O’zbekiston tashqi siyosati va iqtisodiy faoliyatidagi o’zgarishlar mamlakatimiz bilan hamkorlik qilayotgan jahon, shu jumladan mintaqa mamlakatlari hayotida yangi sahifa ochmoqda. Avvalo, Markaziy Osiyo mamlakatlari qarashlari va intilishlarini bir nuqtada birlashtirish, xalqaro doiradagi jarayonlarda o’zaro bir birini qo’llab-quvvatlash prinsipi mintaqa davlatlari tashqi siyosatining ustuvor vazifasiga aylandi. O’zini dunyoga qayta kashf qilayotgan O’zbekiston qo’shni mamlakatlar bilan iliq do’stona munosabatda bo’lib, hamkorlik aloqalarini yanada yangi bosqichga olib chiqmoqda. Bu xususida O’zbekiston Respublikasi prezidenti Sh.M. Mirziyoyev quyidagi fikrlarni ilgari suradi: ”Biz tashqi siyosatini amalga oshirishda barcha davlatlar, birinchi navbatda, qo’shni mamlakatlar bilan do’stona munosabatlar va o’zaro manfaatli hamkorlikni yanada mustahkamlashni o’zimizning birinchi darajali vazifamiz deb bilamiz”2. Mavzuning o‘rganilganlik darajasi. O’zbekistoning Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan hamkorlik munosabatlari haqida gaplashar ekanmiz, ularni o’rganish va sharxlash, zamonaviy tarix fanining dolzarb masalalaridan biridir. Ko’plab tarixchilar O’zbekiston davlat mustaqillikka erishishiganidan so‘ng, chegaradosh qo‘shni davlatlar bilan yuritgan hamkorlik munosabatlari to‘g‘risida, Markaziy Osiyo mamlakatlari o‘rtasidagi hamkorlik munosabatlarida O’zbekistonning 1 Karimov I.A. Vatan ravnaqi uchun har birimiz ma’sulmiz. J. 9. –T.: O’zbekiston, 2001, 89-b. 2 Sh. Mirziyoyev. Milliy tiklanishdan milliy yuksalish sari. Yoshlar nashriyot uyi Toshkent-2019, 1-tom 52-b.. 3 tutgan o‘rni xususida ko’plab ilmiy ishlar va asarlar yaratilgan. Masalan, Q. Usmonov, M. Sodiqov, S. Burxonova, N. Jo‘rayev, X. Matyoqubova, R. Murtazayeva, N. Talipova va boshqalar tominidan yozilgan kitoblar va ilmiy ishlar bunga yaqqol misol bo‘la oladi. Bugungi kunda ushbu asarlar bo‘lajak tarixchilar tomonidan o‘rganilmoqda. Kurs ishining nazariy-uslubiy asoslari. Kurs ishining nazariy-metodologik asosi siatida O’zbekiston Respublikasi Birinchi prezidenti Islom Karimov asatlarida qayd etilgan umumbashariy taraqqiyot yo’lini chuqur idrok etish zarurligi, qo‘shni davlatlar bilan o‘zaro hurmat va ishonchga asoslangan hamkorlik munosabatlarini o‘rnatish g’oyalari kurs ishining nazariy metodologik asoslarini tashkil etadi. Kurs ishi tarixiylik, obyektivlik, ilmiylik, xolislik, mantiqiy izchillik tamoyillariga asoslanadi. Kurs ishining maqsadi va vazifalari. Ushbu kurs ishining maqsadi O‘zbekistonning Markaziy Osiyo davlatlari – Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston, Turkmaniston bilan siyosiy, madaniy, ijtimoiy va ko‘p tomonlama hamkorlik munosabatlarini eng samarali va so‘nggi tadqiqot ishlari orqali ochib berish, shu yo‘nalishdagi mulohazalarni tadqiq va tahlil etish, shu orqali O‘zbekistonning eng yangi tarixi fanining yanada rivojlanishiga hissa qo‘shishdan iborat. Kurs ishining vazifalari esa Markaziy Osiyo mamlakatlarining mustaqillikka erishganidan to hozirga qadar bo‘lgan hamkorlik yo‘lini tadqiq etish va kelgusidagi hamkorlik istiqbollarini tahlil etishdan iborat. Kurs ishining obyekti va predmeti. Ushbu kurs ishining obyekti Markaziy Osiyo hududi hisoblanadi. Ya’ni bu hududda joylashgan O‘zbekiston, Turkmaniston, Tojikiston, Qirg‘iziston va Qozog‘iston davlatlari kiradi. Kurs ishining predmeti sifatida O‘zbekistoning Markaziy Osiyo davlatlari bilan XX asrning 90-yillaridan to hozirga qadar davom etib kelayotgan hamkorlik va o‘zaro qo‘shnichilik munosabatlarini o‘rganish belgilab olindi. Kurs ishining tarkibiy tuzilishi. Ushbu kurs ishi kirish, ikkita bob, beshta paragraf, ilovalar va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat 3 tutgan o‘rni xususida ko’plab ilmiy ishlar va asarlar yaratilgan. Masalan, Q. Usmonov, M. Sodiqov, S. Burxonova, N. Jo‘rayev, X. Matyoqubova, R. Murtazayeva, N. Talipova va boshqalar tominidan yozilgan kitoblar va ilmiy ishlar bunga yaqqol misol bo‘la oladi. Bugungi kunda ushbu asarlar bo‘lajak tarixchilar tomonidan o‘rganilmoqda. Kurs ishining nazariy-uslubiy asoslari. Kurs ishining nazariy-metodologik asosi siatida O’zbekiston Respublikasi Birinchi prezidenti Islom Karimov asatlarida qayd etilgan umumbashariy taraqqiyot yo’lini chuqur idrok etish zarurligi, qo‘shni davlatlar bilan o‘zaro hurmat va ishonchga asoslangan hamkorlik munosabatlarini o‘rnatish g’oyalari kurs ishining nazariy metodologik asoslarini tashkil etadi. Kurs ishi tarixiylik, obyektivlik, ilmiylik, xolislik, mantiqiy izchillik tamoyillariga asoslanadi. Kurs ishining maqsadi va vazifalari. Ushbu kurs ishining maqsadi O‘zbekistonning Markaziy Osiyo davlatlari – Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston, Turkmaniston bilan siyosiy, madaniy, ijtimoiy va ko‘p tomonlama hamkorlik munosabatlarini eng samarali va so‘nggi tadqiqot ishlari orqali ochib berish, shu yo‘nalishdagi mulohazalarni tadqiq va tahlil etish, shu orqali O‘zbekistonning eng yangi tarixi fanining yanada rivojlanishiga hissa qo‘shishdan iborat. Kurs ishining vazifalari esa Markaziy Osiyo mamlakatlarining mustaqillikka erishganidan to hozirga qadar bo‘lgan hamkorlik yo‘lini tadqiq etish va kelgusidagi hamkorlik istiqbollarini tahlil etishdan iborat. Kurs ishining obyekti va predmeti. Ushbu kurs ishining obyekti Markaziy Osiyo hududi hisoblanadi. Ya’ni bu hududda joylashgan O‘zbekiston, Turkmaniston, Tojikiston, Qirg‘iziston va Qozog‘iston davlatlari kiradi. Kurs ishining predmeti sifatida O‘zbekistoning Markaziy Osiyo davlatlari bilan XX asrning 90-yillaridan to hozirga qadar davom etib kelayotgan hamkorlik va o‘zaro qo‘shnichilik munosabatlarini o‘rganish belgilab olindi. Kurs ishining tarkibiy tuzilishi. Ushbu kurs ishi kirish, ikkita bob, beshta paragraf, ilovalar va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat 4 I bob. O‘zbekistonning Qozog‘iston, Qirg‘iziston davlatlari bilan o‘zaro munosabatlari 1.1. Markaziy Osiyoda umumiy hamkorlik munosabatlarining o‘rnatilishi O‘zbekiston tashqi siyosatining yetakchi yo‘nalishlaridan biri Markaziy Osiyodagi yangi mustaqil davlatlar – Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston, Turkmaniston bilan do‘stlik, hamkorlik aloqalarini mustahkamlashga qaratilgan. Mintaqadagi beshta davlat o‘rtasida o‘xshash jihatlar ko‘p. Tariximiz, madaniyatimiz, tilimiz, dinimizning birligi, tomirlarimizning tutashib ketganligi bu mamlakatlar xalqlarini bir-biriga yanada yaqinlashtirishning zaminidir. Bugungi kunda O‘zbekistonimiz va Markaziy Osiyo mintaqasi davlatlari o’rtasida do‘stona va ahil qo‘shnichilik munosabatlari, ilmiy-texnikaviy va madaniy-gumanitar hamkorlik, jamoat tashkilotlari va oddiy fuqarolar o‘rtasidagi aloqalar rivojlanib bormoqda. Mamlakatimiz o‘zining 36 milliondan ortiq aholisi bilan Markaziy Osiyo mintaqasida xavfsizlikni ta’minlashda muhim rol o‘ynab kelmoqda. Markaziy Osiyo deganda, Sovet Ittifoqi parchalangandan keyin mustaqillikka erishgan beshta musulmon respublikalar: Qirg‘iziston, Qozog‘iston, Tojikiston, Turkmaniston va O‘zbekiston nazarda tutiladi. Sovetlar davrida bu hududga O‘rta Osiyo va Qozog‘iston atamasi qo‘llanilgan. Lekin, 1991 yilda mustaqillikka erishilgandan keyin, ham ushbu davlatlar, ham horijiy davlatlar Markaziy Osiyo atamasini qo‘llana boshlashdi. 1992- yilda besh davlat rahbarlari rasmiy uchrashuvida Markaziy Osiyo atamasini qabul qilishdi. Hozirda, bu atama dunyo hamjamiyati tomonidan qabul qilingan. Aksariyat xalqaro tashkilot va tadqiqot institutlarida, Markaziy Osiyo bo‘limlari ochilgan. Lekin, geografik nuqtai nazardan yondoshilsa, Markaziy Osiyoga Afg‘oniston, Mo‘g‘uliston va Xitoyning Uyg‘ur viloyatlari ham kiradi3. O‘zbekiston tashqi siyosatining asosiy yo‘nalishlaridan biri Markaziy Osiyodagi yosh mustaqil davlatlar – Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston, Turkmaniston bilan hamkorlik va do‘stlik aloqalarini mustahkamlashga qaratildi. Bu, beshta davlatlar tarixi, madaniyati, tili va 3 N. Abduqodirova. Yangi O‘zbekiston – yangi qo‘shnichilik: Markaziy Osiyo davlatlari bilan qo‘shnichilik (maqola), 2021. 4 I bob. O‘zbekistonning Qozog‘iston, Qirg‘iziston davlatlari bilan o‘zaro munosabatlari 1.1. Markaziy Osiyoda umumiy hamkorlik munosabatlarining o‘rnatilishi O‘zbekiston tashqi siyosatining yetakchi yo‘nalishlaridan biri Markaziy Osiyodagi yangi mustaqil davlatlar – Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston, Turkmaniston bilan do‘stlik, hamkorlik aloqalarini mustahkamlashga qaratilgan. Mintaqadagi beshta davlat o‘rtasida o‘xshash jihatlar ko‘p. Tariximiz, madaniyatimiz, tilimiz, dinimizning birligi, tomirlarimizning tutashib ketganligi bu mamlakatlar xalqlarini bir-biriga yanada yaqinlashtirishning zaminidir. Bugungi kunda O‘zbekistonimiz va Markaziy Osiyo mintaqasi davlatlari o’rtasida do‘stona va ahil qo‘shnichilik munosabatlari, ilmiy-texnikaviy va madaniy-gumanitar hamkorlik, jamoat tashkilotlari va oddiy fuqarolar o‘rtasidagi aloqalar rivojlanib bormoqda. Mamlakatimiz o‘zining 36 milliondan ortiq aholisi bilan Markaziy Osiyo mintaqasida xavfsizlikni ta’minlashda muhim rol o‘ynab kelmoqda. Markaziy Osiyo deganda, Sovet Ittifoqi parchalangandan keyin mustaqillikka erishgan beshta musulmon respublikalar: Qirg‘iziston, Qozog‘iston, Tojikiston, Turkmaniston va O‘zbekiston nazarda tutiladi. Sovetlar davrida bu hududga O‘rta Osiyo va Qozog‘iston atamasi qo‘llanilgan. Lekin, 1991 yilda mustaqillikka erishilgandan keyin, ham ushbu davlatlar, ham horijiy davlatlar Markaziy Osiyo atamasini qo‘llana boshlashdi. 1992- yilda besh davlat rahbarlari rasmiy uchrashuvida Markaziy Osiyo atamasini qabul qilishdi. Hozirda, bu atama dunyo hamjamiyati tomonidan qabul qilingan. Aksariyat xalqaro tashkilot va tadqiqot institutlarida, Markaziy Osiyo bo‘limlari ochilgan. Lekin, geografik nuqtai nazardan yondoshilsa, Markaziy Osiyoga Afg‘oniston, Mo‘g‘uliston va Xitoyning Uyg‘ur viloyatlari ham kiradi3. O‘zbekiston tashqi siyosatining asosiy yo‘nalishlaridan biri Markaziy Osiyodagi yosh mustaqil davlatlar – Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston, Turkmaniston bilan hamkorlik va do‘stlik aloqalarini mustahkamlashga qaratildi. Bu, beshta davlatlar tarixi, madaniyati, tili va 3 N. Abduqodirova. Yangi O‘zbekiston – yangi qo‘shnichilik: Markaziy Osiyo davlatlari bilan qo‘shnichilik (maqola), 2021. 5 dilining birligidan, tomirlarining tutashib ketganligidan kelib chiquvchi jiddiy siyosat iqtisodiy va ijtimoiy taraqqiyot yo‘li edi. Shuni alohida aytish kerakki, I. Karimov keyingi besh yillar mobaynida bu mintaqadagi davlatlar, xalqlar o’rtasida teng huquqli va o‘zaro manfaatli hamkorlik o‘rnatib uni mustahkamlash va rivojlantirish tadbirlarini qadam- baqadam amalga oshirib kelmoqda. Ma’lumki, bir necha ming yilliklar mobaynida joni-joniga, qoni-qoniga payvand bo‘lib ketgan Markaziy Osiyo – qadimiy Turon xalqlari sobiq SSSR davrida turli millatlarga ajratib tashlandi. Qog‘ozdagina suveren, aslida esa markazga qaram sovet respublikalari barpo etildi. Bu soxta siyosat tufayli an’analari, turmush tarzlari, ruhiy va ma’naviy qadriyatlari bir bo‘lgan xalqlar o‘zbeg-u qozoqqa, tojig-u qirg‘iz, turkmanga bo‘lib yuborildi. Albatta, mazkur xalqlar o‘tgan 70 yildan ko‘proq vaqt mobaynida millat sifatida shakllandi. Ulaming o‘z tili, madaniyati bor. Endi ularni butunlay birlashtirib yuborish milliy qadriyatlarini toptash bilan barobar. Biroq, masalaning boshqa tomoni ham bor. Ya’ni, yagona Turkiston zaminida sobiq SSSR tarqalgach vujudga kelgan mustaqil davlatlar o‘z tarixiy kelib chiqishlari, xalqlarining boy o’tmishi, ma’naviy va ruhiy ehtiyojlari nuqtayi nazaridan o‘zaro yaqinlashishga hayotiy zarurat sezishlari tabiiy holdir. 1993-yilning yanvarida Islom Karimov tashabbusi bilan Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlarining Toshkentda uchrashuvi tashkil etildi. Oliy darajadagi ushbu uchrashuvda “Markaziy Osiyo Hamdo‘stligi”ga asos solindi. Besh davlat – Qirgiziston, Qozog‘iston, O‘zbekiston, Tojikiston, Turkmaniston rahbarlari Hamdo‘stlik haqidagi bitimga imzochekishdi. Buni mintaqa xalqlari zo‘r mamnuniyat bilan qarshi oldilar va qo‘llab quvvatladilar. Islom Karimov Markaziy Osiyo Hamdo‘stligini vujudga keltirish tashabbuskori sifatida uning maqsad va mohiyatini aniq- ravshan ko‘rsatib berdi. Ya’ni, Mustaqil Davlatlar suvereniteti daxlsizdir. Hamdo‘stlikka a’zo bo‘lgan mamlakatlar xalqaro huquq normalariga to‘la amal qilgan holda davlat tizimiga, boshqaruv usuliga va bir-birining ichki ishlariga aralashmaslik, har bir davlat Konstitutsiyasini hurmat qilish va tan olish, faqat iqtisodiy va madaniy hamkorlikni yo‘lga qo‘yish, yagona bozor, mol ayirboshlash imkoniyatlarini kengaytirish, bojxona va chegaralardagi sun’iy to‘siqlami bartaraf etish chora-tadbirlari ko‘rib chiqildi. Oradan ko‘p 5 dilining birligidan, tomirlarining tutashib ketganligidan kelib chiquvchi jiddiy siyosat iqtisodiy va ijtimoiy taraqqiyot yo‘li edi. Shuni alohida aytish kerakki, I. Karimov keyingi besh yillar mobaynida bu mintaqadagi davlatlar, xalqlar o’rtasida teng huquqli va o‘zaro manfaatli hamkorlik o‘rnatib uni mustahkamlash va rivojlantirish tadbirlarini qadam- baqadam amalga oshirib kelmoqda. Ma’lumki, bir necha ming yilliklar mobaynida joni-joniga, qoni-qoniga payvand bo‘lib ketgan Markaziy Osiyo – qadimiy Turon xalqlari sobiq SSSR davrida turli millatlarga ajratib tashlandi. Qog‘ozdagina suveren, aslida esa markazga qaram sovet respublikalari barpo etildi. Bu soxta siyosat tufayli an’analari, turmush tarzlari, ruhiy va ma’naviy qadriyatlari bir bo‘lgan xalqlar o‘zbeg-u qozoqqa, tojig-u qirg‘iz, turkmanga bo‘lib yuborildi. Albatta, mazkur xalqlar o‘tgan 70 yildan ko‘proq vaqt mobaynida millat sifatida shakllandi. Ulaming o‘z tili, madaniyati bor. Endi ularni butunlay birlashtirib yuborish milliy qadriyatlarini toptash bilan barobar. Biroq, masalaning boshqa tomoni ham bor. Ya’ni, yagona Turkiston zaminida sobiq SSSR tarqalgach vujudga kelgan mustaqil davlatlar o‘z tarixiy kelib chiqishlari, xalqlarining boy o’tmishi, ma’naviy va ruhiy ehtiyojlari nuqtayi nazaridan o‘zaro yaqinlashishga hayotiy zarurat sezishlari tabiiy holdir. 1993-yilning yanvarida Islom Karimov tashabbusi bilan Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlarining Toshkentda uchrashuvi tashkil etildi. Oliy darajadagi ushbu uchrashuvda “Markaziy Osiyo Hamdo‘stligi”ga asos solindi. Besh davlat – Qirgiziston, Qozog‘iston, O‘zbekiston, Tojikiston, Turkmaniston rahbarlari Hamdo‘stlik haqidagi bitimga imzochekishdi. Buni mintaqa xalqlari zo‘r mamnuniyat bilan qarshi oldilar va qo‘llab quvvatladilar. Islom Karimov Markaziy Osiyo Hamdo‘stligini vujudga keltirish tashabbuskori sifatida uning maqsad va mohiyatini aniq- ravshan ko‘rsatib berdi. Ya’ni, Mustaqil Davlatlar suvereniteti daxlsizdir. Hamdo‘stlikka a’zo bo‘lgan mamlakatlar xalqaro huquq normalariga to‘la amal qilgan holda davlat tizimiga, boshqaruv usuliga va bir-birining ichki ishlariga aralashmaslik, har bir davlat Konstitutsiyasini hurmat qilish va tan olish, faqat iqtisodiy va madaniy hamkorlikni yo‘lga qo‘yish, yagona bozor, mol ayirboshlash imkoniyatlarini kengaytirish, bojxona va chegaralardagi sun’iy to‘siqlami bartaraf etish chora-tadbirlari ko‘rib chiqildi. Oradan ko‘p 6 o‘tmay ana shu hamdo‘stlikka amaliy poydevor qo‘yildi4. 1995-yilning yanvar oyida Qozogiston Prezidenti Nursulton Nazarboyev Toshkentga keldi. O‘zbekiston va Qozogiston o‘rtasidagi iqtisodiy hamkorlikka doir qator hujjatlarga imzo chekildi. Tez orada bu bitimga Qirgiziston ham qo‘shildi. Natijada uch mamlakat o‘rtasida yagona bozorni vujudga keltirish, mahsulot ayirboshlash imkoniyati yaratildi. Sobiq SSSR davrida qazib olingan ko‘mirning qariyb 20 foizi, gazning 18 foizi, oltinning 33 foizi, o‘simlik yog‘ining 26 foizi, paxtaning 92 foizi anashu mintaqa hisobiga to‘g‘rikelardi. Shu masalaning o‘zidanoq boy, dehqonchiligi taraqqiy topgan, tabiiy boyliklari behisob bo‘lgan mamlakatlaming o‘zaro hamkorligini yo‘lga qo‘yish qanchalik samarali ekanligi ko‘zga yaqqol tashlanadi. 1993-yilning iyul oyida Qozog‘iston va O‘zbekiston o‘rtasida 1994-2000 yillarda iqtisodiy integratsiyani chuqurlashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida bitim imzolandi. 1994- yilning yanvarida yagona iqtisodiy hududni barpo qilish to‘g‘risidagi shartnoma imzolandi. Bu shartnomaga 1994-yil aprel oyida Qirg‘iziston Respublikasi qo‘shildi. Uch davlat o'rtasidagi hamkorlikni muvofiqlashtirib turuvchi Ijroiya qo‘mita tuzildi, Markaziy Osiyo hamkorlik va taraqqiyot banki ta’sis etildi. Ana shu organlaming ishi natijasida Bishkekda Respublikalar Bosh vazirlari Kengashi qarori imzolandi. Unda tomonlar 2000-yilga qadar respublikalami iqtisodiy jihatdanbir-biriga yaqinlashtirishning yo‘nalishlari belgilandi5. 1994-yil 8-iyulda Islom Karimov boshchiligidagi davlat delegatsiyasi O'zbekiston, Qozog‘iston, Qirg‘iziston Respublikalari davlat va hukumat boshliqlari uchrashuvida ishtirok etish uchun Almatiga bordi. Qozog‘iston Prezidenti qarorgohida uch mamlakat rahbarlarining yakkama-yakka suhbati bo‘lib o‘tdi. So‘ng delegatsiyalaming kengaytirilgan tarkibdagi muzokaralari boshlandi. Muzokaralar nihoyasida Prezidentlar Islom Karimov, Nursulton Nazarboyev va Asqar Akayev birgalikda bayonot hamda O‘zbekiston, Qozog‘iston va Qirg‘iziston xalqlariga “Murojaatnoma” qabul qildilar6. Shuningdek, aholi migratsiyasi sohasida hamkorlik to‘g‘risida memorandum hamda uchala mamlakat o‘rtasida Markaziy Osiyo Hamkorlik va taraqqiyot bankini ta’sis etish to‘g‘risida bitim imzolandi. Hukumat rahbarlari esa davlatlar o‘rtasida harbiy-texnik hamkorlik to‘g‘risidagi, 4 N. Jo‘rayev. Mustaqil O‘zbekiston tarixi.-T.: “G‘afur G‘ulom”, 2013, 640-b. 5 Муртазаева Р. Ўзбекистон тарихи.-Т.: "Янги аср авлоди", 2003, 638-б. 6 R. Mirzahotamov. Markaziy Osiyo davlatlari tashqi siyosatida mintaqaviy hamkorlik (maqola),2022. 6 o‘tmay ana shu hamdo‘stlikka amaliy poydevor qo‘yildi4. 1995-yilning yanvar oyida Qozogiston Prezidenti Nursulton Nazarboyev Toshkentga keldi. O‘zbekiston va Qozogiston o‘rtasidagi iqtisodiy hamkorlikka doir qator hujjatlarga imzo chekildi. Tez orada bu bitimga Qirgiziston ham qo‘shildi. Natijada uch mamlakat o‘rtasida yagona bozorni vujudga keltirish, mahsulot ayirboshlash imkoniyati yaratildi. Sobiq SSSR davrida qazib olingan ko‘mirning qariyb 20 foizi, gazning 18 foizi, oltinning 33 foizi, o‘simlik yog‘ining 26 foizi, paxtaning 92 foizi anashu mintaqa hisobiga to‘g‘rikelardi. Shu masalaning o‘zidanoq boy, dehqonchiligi taraqqiy topgan, tabiiy boyliklari behisob bo‘lgan mamlakatlaming o‘zaro hamkorligini yo‘lga qo‘yish qanchalik samarali ekanligi ko‘zga yaqqol tashlanadi. 1993-yilning iyul oyida Qozog‘iston va O‘zbekiston o‘rtasida 1994-2000 yillarda iqtisodiy integratsiyani chuqurlashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida bitim imzolandi. 1994- yilning yanvarida yagona iqtisodiy hududni barpo qilish to‘g‘risidagi shartnoma imzolandi. Bu shartnomaga 1994-yil aprel oyida Qirg‘iziston Respublikasi qo‘shildi. Uch davlat o'rtasidagi hamkorlikni muvofiqlashtirib turuvchi Ijroiya qo‘mita tuzildi, Markaziy Osiyo hamkorlik va taraqqiyot banki ta’sis etildi. Ana shu organlaming ishi natijasida Bishkekda Respublikalar Bosh vazirlari Kengashi qarori imzolandi. Unda tomonlar 2000-yilga qadar respublikalami iqtisodiy jihatdanbir-biriga yaqinlashtirishning yo‘nalishlari belgilandi5. 1994-yil 8-iyulda Islom Karimov boshchiligidagi davlat delegatsiyasi O'zbekiston, Qozog‘iston, Qirg‘iziston Respublikalari davlat va hukumat boshliqlari uchrashuvida ishtirok etish uchun Almatiga bordi. Qozog‘iston Prezidenti qarorgohida uch mamlakat rahbarlarining yakkama-yakka suhbati bo‘lib o‘tdi. So‘ng delegatsiyalaming kengaytirilgan tarkibdagi muzokaralari boshlandi. Muzokaralar nihoyasida Prezidentlar Islom Karimov, Nursulton Nazarboyev va Asqar Akayev birgalikda bayonot hamda O‘zbekiston, Qozog‘iston va Qirg‘iziston xalqlariga “Murojaatnoma” qabul qildilar6. Shuningdek, aholi migratsiyasi sohasida hamkorlik to‘g‘risida memorandum hamda uchala mamlakat o‘rtasida Markaziy Osiyo Hamkorlik va taraqqiyot bankini ta’sis etish to‘g‘risida bitim imzolandi. Hukumat rahbarlari esa davlatlar o‘rtasida harbiy-texnik hamkorlik to‘g‘risidagi, 4 N. Jo‘rayev. Mustaqil O‘zbekiston tarixi.-T.: “G‘afur G‘ulom”, 2013, 640-b. 5 Муртазаева Р. Ўзбекистон тарихи.-Т.: "Янги аср авлоди", 2003, 638-б. 6 R. Mirzahotamov. Markaziy Osiyo davlatlari tashqi siyosatida mintaqaviy hamkorlik (maqola),2022. 7 ijtimoiy va iqtisodiy taraqqiyot sohasidagi hukumatlararo bitim va shartnomalami, shuningdek, axborot bilan ta’minlash sohasidagi bitimlami imzoladilar. Markaziy Osiyo davlatlari o‘z mustaqilligining dastlabki yillaridayoq iqtisodiy qiyinchiliklarga qaramay, Orol dengizini saqlab qolish, mintaqadagi ekologik vaziyatni barqarorlashtirish yo'lida kuchlarni birlashtirish, bahamjihat hamkorlikda faoliyat ko‘rsatish mumkinligini tushunib yetdilar. Orol fojiasi va uni bartaraf etishchoralarini qidirish O‘zbekiston tashqi siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biridir. O‘zbekiston Prezidenti Islom Karimov 1993- yil sentabrda BMT Bosh Assambleyasining 48-sessiyasida va 1995-yil oktabrdagi 50- sessiyalarida so‘zlagan nutqlarida jahon hamjamiyatini Markaziy Osiyo mintaqasidagi ekologik halokat bo‘lgan Orol va Orolbo‘yini qutqarishda ko‘mak berishga chaqirdi. Mazkur global muammoni BMT shafeligida xalqaro moliyaviy tuzilmalar, rivojlangan davlatlar ko‘magisiz amalga oshirish mumkin emasligiga BMT ning e’tiborini qaratdi7. 1993-yilda Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston, Turkmaniston va O‘zbekiston ta’sisligida Orolni qutqarish xalqaro jamg‘armasi (OQXJ) tashkil etildi. Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlari 1993-yil 26- martida Qozog'iston Respublikasining Qizilo‘rda shahrida, 1994-yil 11-yanvarda Nukus shahrida, 1995-yil 3-martda Turkmaniston Respublikasining Toshhovuz shahrida, 1995-yil 20-sentabrda yana Nukus shahrida Orol dengizi muammosiga bag'ishlangan uchrashuvlar o'tkazdilar va bu borada amaliy ishlar olib bora boshladilar. Ayniqsa,1999-yil 8-aprel kuni Turkmaniston Prezidentining saroyida bo'lib o'tgan Orolni qutqarish Xalqaro jamg'amasining majlisi haqida to'xtalib o'tish o'rinli bo'ladi. Unda Jamg‘arma Prezidentiؘ – O'zbekiston Birinchi Prezidenti Islom Karimov Jamg‘armaning 1997-1999-yillardagi faoliyati haqida so‘zladi va kelgusida jamg‘armani rivojlantirish bo‘yicha o‘z takliflarini bayon qildi8. 2010-yil “O‘rta Osiyoning transchegaraviy ekologik muammolari: ularni hal etishda xalqaro huquq mexanizmlarini qo‘llash” mavzusida o‘tkazilgan xalqaro konferensiyada Islom Karimov transchegaraviy daryolar va ulardan foydalanishda adolat tamoyiliga rioya 7 Q. Usmonov, M.Sodiqov, S.Burxonova. Oʻzbekiston tarixi.-T.: "IQTISOD-MOLIYA", 2006, 473-b. 8 N. Jo‘rayev. O‘zbekiston tarixi (Milliy istiqlol davri).3-kitob.-T.: “Sharq”, 2011, 713-b. 7 ijtimoiy va iqtisodiy taraqqiyot sohasidagi hukumatlararo bitim va shartnomalami, shuningdek, axborot bilan ta’minlash sohasidagi bitimlami imzoladilar. Markaziy Osiyo davlatlari o‘z mustaqilligining dastlabki yillaridayoq iqtisodiy qiyinchiliklarga qaramay, Orol dengizini saqlab qolish, mintaqadagi ekologik vaziyatni barqarorlashtirish yo'lida kuchlarni birlashtirish, bahamjihat hamkorlikda faoliyat ko‘rsatish mumkinligini tushunib yetdilar. Orol fojiasi va uni bartaraf etishchoralarini qidirish O‘zbekiston tashqi siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biridir. O‘zbekiston Prezidenti Islom Karimov 1993- yil sentabrda BMT Bosh Assambleyasining 48-sessiyasida va 1995-yil oktabrdagi 50- sessiyalarida so‘zlagan nutqlarida jahon hamjamiyatini Markaziy Osiyo mintaqasidagi ekologik halokat bo‘lgan Orol va Orolbo‘yini qutqarishda ko‘mak berishga chaqirdi. Mazkur global muammoni BMT shafeligida xalqaro moliyaviy tuzilmalar, rivojlangan davlatlar ko‘magisiz amalga oshirish mumkin emasligiga BMT ning e’tiborini qaratdi7. 1993-yilda Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston, Turkmaniston va O‘zbekiston ta’sisligida Orolni qutqarish xalqaro jamg‘armasi (OQXJ) tashkil etildi. Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlari 1993-yil 26- martida Qozog'iston Respublikasining Qizilo‘rda shahrida, 1994-yil 11-yanvarda Nukus shahrida, 1995-yil 3-martda Turkmaniston Respublikasining Toshhovuz shahrida, 1995-yil 20-sentabrda yana Nukus shahrida Orol dengizi muammosiga bag'ishlangan uchrashuvlar o'tkazdilar va bu borada amaliy ishlar olib bora boshladilar. Ayniqsa,1999-yil 8-aprel kuni Turkmaniston Prezidentining saroyida bo'lib o'tgan Orolni qutqarish Xalqaro jamg'amasining majlisi haqida to'xtalib o'tish o'rinli bo'ladi. Unda Jamg‘arma Prezidentiؘ – O'zbekiston Birinchi Prezidenti Islom Karimov Jamg‘armaning 1997-1999-yillardagi faoliyati haqida so‘zladi va kelgusida jamg‘armani rivojlantirish bo‘yicha o‘z takliflarini bayon qildi8. 2010-yil “O‘rta Osiyoning transchegaraviy ekologik muammolari: ularni hal etishda xalqaro huquq mexanizmlarini qo‘llash” mavzusida o‘tkazilgan xalqaro konferensiyada Islom Karimov transchegaraviy daryolar va ulardan foydalanishda adolat tamoyiliga rioya 7 Q. Usmonov, M.Sodiqov, S.Burxonova. Oʻzbekiston tarixi.-T.: "IQTISOD-MOLIYA", 2006, 473-b. 8 N. Jo‘rayev. O‘zbekiston tarixi (Milliy istiqlol davri).3-kitob.-T.: “Sharq”, 2011, 713-b. 8 etish zarurligi, aks holda mintaqaning eko olamiga ulkan fojialarni keltirishi mumkinligi haqida yana bir bor ommaga ma’lum qildi. 2013-yilda Orolbo‘yi uchun Amudaryo deltasidagi kichik suv havzalarini tashkil etish, sho‘rsizlantiradigan qurilmaga ega suv chiqarish inshootlarini qurish, himoya o‘rmonini tashkil etish kabi loyiha va tadbirlarni moliyalashtirishga mablag‘lar ajratish rejasi tasdiqlangan. 2013-yilda O‘zbekiston Respublikasi va OQXJ-ning o‘sha paytdagi Prezidenti I.A.Karimov tashabbusi bilan BMT Bosh Assambleyasi 68-sessiyasining rasmiy hujjati sifatida “Orolning qurishi oqibatlariga barham berish va Orolbo‘yi ekotizimi halokatini oldini olish tadbirlari Dasturi” ilgari surildi. 2017- yilda O‘zbekiston Prezidenti Sh. Mirziyoyev tashabbusi bilan O‘zbekistonning qo‘shni davlatlar bilan munosabatida yangi davr boshlandi. Shu yilning o‘zida Qozog‘iston, Turkmaniston va Qirg‘iziston davlatlariga O‘zbekiston Prezidentining rasmiy tashriflari amalga oshirildi. 2018-yil mart oyida esa Tojikistonda oliy darajadagi uchrashuv amalga oshirildi. Bundan tashqari, 2017-yil Samarqandda BMT homiyligida “Markaziy Osiyo: yagona tarix va umumiy kelajak, barqaror rivojlanish va taraqqiyot yo‘lidagi hamkorlik” mavzusida anjuman bo‘ldi. Unda 500 nafar xorijiy ishtirokchilar qatnashdi9. 9 A. Zairov. Yangi O‘zbekistonning mintaqaviy hamkorlik va qo‘shnichilik munosabatlarini yaxshilashda tugan o‘rni va roli (maqola), 2021. 8 etish zarurligi, aks holda mintaqaning eko olamiga ulkan fojialarni keltirishi mumkinligi haqida yana bir bor ommaga ma’lum qildi. 2013-yilda Orolbo‘yi uchun Amudaryo deltasidagi kichik suv havzalarini tashkil etish, sho‘rsizlantiradigan qurilmaga ega suv chiqarish inshootlarini qurish, himoya o‘rmonini tashkil etish kabi loyiha va tadbirlarni moliyalashtirishga mablag‘lar ajratish rejasi tasdiqlangan. 2013-yilda O‘zbekiston Respublikasi va OQXJ-ning o‘sha paytdagi Prezidenti I.A.Karimov tashabbusi bilan BMT Bosh Assambleyasi 68-sessiyasining rasmiy hujjati sifatida “Orolning qurishi oqibatlariga barham berish va Orolbo‘yi ekotizimi halokatini oldini olish tadbirlari Dasturi” ilgari surildi. 2017- yilda O‘zbekiston Prezidenti Sh. Mirziyoyev tashabbusi bilan O‘zbekistonning qo‘shni davlatlar bilan munosabatida yangi davr boshlandi. Shu yilning o‘zida Qozog‘iston, Turkmaniston va Qirg‘iziston davlatlariga O‘zbekiston Prezidentining rasmiy tashriflari amalga oshirildi. 2018-yil mart oyida esa Tojikistonda oliy darajadagi uchrashuv amalga oshirildi. Bundan tashqari, 2017-yil Samarqandda BMT homiyligida “Markaziy Osiyo: yagona tarix va umumiy kelajak, barqaror rivojlanish va taraqqiyot yo‘lidagi hamkorlik” mavzusida anjuman bo‘ldi. Unda 500 nafar xorijiy ishtirokchilar qatnashdi9. 9 A. Zairov. Yangi O‘zbekistonning mintaqaviy hamkorlik va qo‘shnichilik munosabatlarini yaxshilashda tugan o‘rni va roli (maqola), 2021. 9 1.2. O‘zbekiston – Qozog‘iston o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar O‘zbekistonning Qozog‘iston bilan ikki tomonlama munosabatlari 1992-yil 24- iyunda Turkiston shahrida O‘zbekiston Prezidentining Qozog‘istonga rasmiy davlat tashrifi paytida N.Nazarboyev bilan I.Karimov tomonidan imzolangan O‘zbekiston Respublikasi bilan Qozog‘iston Respublikasi o‘rtasida “Do‘stlik va hamkorlik to‘g‘risida”gi shartnoma asosida mustahkamlanib bordi. Shu yillarda ijtimoiy hayotning ko‘pgina sohalari, xususan, ilm-fan, madaniyat sohasida O‘zbekiston – Qozog‘iston munosabatlari yanada kengayganligini alohida uqtirish lozim10. 1994-yili O‘zbekistonda Qozog‘iston Respublikasi Kunlari o‘tkazildi va unda O‘zbekiston – Qozog‘iston Markazini tashkil qilish xususida kelishib olindi. Tenglik asosida axborot va tahririyat materiallarini almashadigan bo‘ldi. Ma’daniy aloqalar keng tus oldi. Xususan, Cho‘qon Valixonov, Abay, Jambul, Muxtor Avezov, Sobit Muqonov, Anvar Olimjonov, O‘ljas Suleymenov va boshqa qozoq ijodkorlarining asarlari o‘zbek va qoraraqalpoq tiliga tarjima qilindi. Ayni chog‘da Oybek, G‘afur G‘ulom, Mirtemir asarlari qozoq tilida ommaviy nusxalarda nashr qilinib, kitobxonlarga yetkazildi11. Hozirda Qozog‘istonda bir million o‘zbek, O‘zbekistonda esa bir milliondan oshiq qozoq istiqomat qilayotganligi uchun ham madaniy aloqalarga katta e’tibor berildi. O‘zbekistonda 605 ta qozoq maktabi bo‘lib, unda 15 ming bola o‘qiydi. Toshkent, Sirdaryo, Jizzax, Nukus va Navoiy pedagogika institutlarida qozoq tilida o‘qish olib boriladigan bo‘limlar ishlay boshladi. O‘zbekiston Yozuvchilar uyushmasi huzurida qozoq adabiyoti Kengashi, Jizzax viloyatida “Kok-tem” qozoq teatr studiyasi tashkil etildi12. O‘zbekistonda 1992-yildan boshlab qozoq tilida “Nurli jol” respublika gazetasi nashr qilina boshlandi. Qozog‘iston Prezidenti Nursulton Nazarboyev 1994-yil 10-12 yanvar kunlari rasmiy davlat tashrifi bilan O‘zbekistonda bo‘ldi. Ikki Prezident O‘zbekiston bilan Qozog‘iston o‘rtasida tovarlar, xizmatlar, sarmoyalar va ishchi kuchlarning erkin o‘tib turishini nazarda tutuvchi hamda o‘zaro kelishilgan kredit, hisob–kitob, byudjet, soliq, narx, boj va valyuta siyosatini ta’minlash 10 Муртазаева Р. Ўзбекистон тарихи.-Т.: "Янги аср авлоди", 2003, 635-б. 11 Q. Usmonov, M.Sodiqov, S.Burxonova. Oʻzbekiston tarixi.-T.: "IQTISOD-MOLIYA", 2006, 675-b. 12 O‘zR Prezidenti devoni nashri. Xabarnoma, 2-son, 1995, 12-bet. 9 1.2. O‘zbekiston – Qozog‘iston o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar O‘zbekistonning Qozog‘iston bilan ikki tomonlama munosabatlari 1992-yil 24- iyunda Turkiston shahrida O‘zbekiston Prezidentining Qozog‘istonga rasmiy davlat tashrifi paytida N.Nazarboyev bilan I.Karimov tomonidan imzolangan O‘zbekiston Respublikasi bilan Qozog‘iston Respublikasi o‘rtasida “Do‘stlik va hamkorlik to‘g‘risida”gi shartnoma asosida mustahkamlanib bordi. Shu yillarda ijtimoiy hayotning ko‘pgina sohalari, xususan, ilm-fan, madaniyat sohasida O‘zbekiston – Qozog‘iston munosabatlari yanada kengayganligini alohida uqtirish lozim10. 1994-yili O‘zbekistonda Qozog‘iston Respublikasi Kunlari o‘tkazildi va unda O‘zbekiston – Qozog‘iston Markazini tashkil qilish xususida kelishib olindi. Tenglik asosida axborot va tahririyat materiallarini almashadigan bo‘ldi. Ma’daniy aloqalar keng tus oldi. Xususan, Cho‘qon Valixonov, Abay, Jambul, Muxtor Avezov, Sobit Muqonov, Anvar Olimjonov, O‘ljas Suleymenov va boshqa qozoq ijodkorlarining asarlari o‘zbek va qoraraqalpoq tiliga tarjima qilindi. Ayni chog‘da Oybek, G‘afur G‘ulom, Mirtemir asarlari qozoq tilida ommaviy nusxalarda nashr qilinib, kitobxonlarga yetkazildi11. Hozirda Qozog‘istonda bir million o‘zbek, O‘zbekistonda esa bir milliondan oshiq qozoq istiqomat qilayotganligi uchun ham madaniy aloqalarga katta e’tibor berildi. O‘zbekistonda 605 ta qozoq maktabi bo‘lib, unda 15 ming bola o‘qiydi. Toshkent, Sirdaryo, Jizzax, Nukus va Navoiy pedagogika institutlarida qozoq tilida o‘qish olib boriladigan bo‘limlar ishlay boshladi. O‘zbekiston Yozuvchilar uyushmasi huzurida qozoq adabiyoti Kengashi, Jizzax viloyatida “Kok-tem” qozoq teatr studiyasi tashkil etildi12. O‘zbekistonda 1992-yildan boshlab qozoq tilida “Nurli jol” respublika gazetasi nashr qilina boshlandi. Qozog‘iston Prezidenti Nursulton Nazarboyev 1994-yil 10-12 yanvar kunlari rasmiy davlat tashrifi bilan O‘zbekistonda bo‘ldi. Ikki Prezident O‘zbekiston bilan Qozog‘iston o‘rtasida tovarlar, xizmatlar, sarmoyalar va ishchi kuchlarning erkin o‘tib turishini nazarda tutuvchi hamda o‘zaro kelishilgan kredit, hisob–kitob, byudjet, soliq, narx, boj va valyuta siyosatini ta’minlash 10 Муртазаева Р. Ўзбекистон тарихи.-Т.: "Янги аср авлоди", 2003, 635-б. 11 Q. Usmonov, M.Sodiqov, S.Burxonova. Oʻzbekiston tarixi.-T.: "IQTISOD-MOLIYA", 2006, 675-b. 12 O‘zR Prezidenti devoni nashri. Xabarnoma, 2-son, 1995, 12-bet. 10 to‘g‘risida shartnomani imzoladilar. Xususan, 1996-yilgacha ilm-fan va texnologiyalarning 16 ta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha 107 ta qo‘shma loyiha tayyorlandi. 1998-yil 31-oktabrda O‘zbekiston va Qozog‘iston o‘rtasida “Abadiy do‘stlik shartnomasi” imzolandi. O‘zbekiston va Qozog‘iston Prezidentlarining Toshkentda 2000-yil 20-21 aprel kunlari bo‘lgan uchrashuvida ikki davlat chegaralarini aniq belgilab olishga bag‘ishlangan uchrashuvi bo‘ldi. Muzokaralar yakunida “O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti va Qozog‘iston Respublikasi Prezidentining qo‘shma bayonoti” imzolandi. Ikki mamlakat mustaqilligi va chegaralari daxlsizligini ta’minlashga qaratilgan bu hujjat ikki tomonlama hamkorlik aloqalarini yanada mustahkamlash va chuqurlashtirishda muhim ahamiyatga egadir. “Davlat rahbarlari, - deyiladi qoʻshma bayonotda, - Oʻzbekiston Respublikasi bilan Qozogʻiston Respublikasi oʻrtasidagi chegara ikki davlat qardosh xalqlarini birlashtiruvchi tinchlik, doʻstlik va yaxshi qoʻshnichilik chegarasi boʻlib qolishda yakdildirlar”13. 2001-yil 16-17 noyabr kunlari O‘zbekiston Prezident I.Karimov rasmiy tashrif bilan Qozog‘istonda bo‘ldi. Ikki davlat Prezidentlari O‘zbekiston – Qozog‘iston davlat chegarasi to‘g‘risida Shartnomani imzoladilar. 2440 km uzunlikdagi chegaraning 96 % belgilab olindi. Qolgan qismini kelishuv asosida delimitatsiya14 qilishga kelishildi. O‘n oy davomida bu borada tegishli ishlar amalga oshirildi. 2002-yil 9-sentabrda Qozog‘iston Prezidenti Nursulton Nazarboyevnig taklifiga binoan Islom Karimov Ostona shahriga tashrif buyurdi. “O‘zbekiston – Qozog‘iston davlat chegaralarining alohida uchastkalari to‘g‘risida bitim” imzolandi va ikki mamlakat o‘rtasidagi chegaraga oid dolzarb masalalar huquqiy jihatdan o‘z yechimini topdi. Qozog‘iston O‘zbekiston uchun Markaziy Osiyodagi muhim hamkorlardan biri hisoblanadi. Ikki mamlakat oʻrtasidagi tovar ayirboshlash hajmi 2002- yilning birinchi yarmida 124 mln. AQSH dollarini tashkil etdi. 2002-yilda Oʻzbekistonda 38 ta oʻzbek-qozoq qoʻshma korxonasi, Qozogʻistonda esa 92 ta oʻzbek-qozoq qoʻshma korxonasi faoliyat yuritishni boshladi. 2006-yil yanvar oyida Oʻzbekiston rahbarining Qozog‘istonda bo‘lishi, xuddi shu yilning 19-20 mart va 3- noyabr kunlari Nursultan Nazarboyevning ikki mamlakat istiqboli yo‘lida qo‘yilgan muhim 13 N. Jo‘rayev. O‘zbekiston tarixi (Milliy istiqlol davri).3-kitob.-T.: “Sharq”, 2011, 716-b. 14 Delimitatsiya – (lot. – chegaralamoq, ajratmoq) davlat chegaralarini tuzilgan shartnomaga muvofiq tavsiflash va xaritalashtirish asosida belgilash; belgilangan chegaralarni qayta ko‘rib chiqish. 10 to‘g‘risida shartnomani imzoladilar. Xususan, 1996-yilgacha ilm-fan va texnologiyalarning 16 ta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha 107 ta qo‘shma loyiha tayyorlandi. 1998-yil 31-oktabrda O‘zbekiston va Qozog‘iston o‘rtasida “Abadiy do‘stlik shartnomasi” imzolandi. O‘zbekiston va Qozog‘iston Prezidentlarining Toshkentda 2000-yil 20-21 aprel kunlari bo‘lgan uchrashuvida ikki davlat chegaralarini aniq belgilab olishga bag‘ishlangan uchrashuvi bo‘ldi. Muzokaralar yakunida “O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti va Qozog‘iston Respublikasi Prezidentining qo‘shma bayonoti” imzolandi. Ikki mamlakat mustaqilligi va chegaralari daxlsizligini ta’minlashga qaratilgan bu hujjat ikki tomonlama hamkorlik aloqalarini yanada mustahkamlash va chuqurlashtirishda muhim ahamiyatga egadir. “Davlat rahbarlari, - deyiladi qoʻshma bayonotda, - Oʻzbekiston Respublikasi bilan Qozogʻiston Respublikasi oʻrtasidagi chegara ikki davlat qardosh xalqlarini birlashtiruvchi tinchlik, doʻstlik va yaxshi qoʻshnichilik chegarasi boʻlib qolishda yakdildirlar”13. 2001-yil 16-17 noyabr kunlari O‘zbekiston Prezident I.Karimov rasmiy tashrif bilan Qozog‘istonda bo‘ldi. Ikki davlat Prezidentlari O‘zbekiston – Qozog‘iston davlat chegarasi to‘g‘risida Shartnomani imzoladilar. 2440 km uzunlikdagi chegaraning 96 % belgilab olindi. Qolgan qismini kelishuv asosida delimitatsiya14 qilishga kelishildi. O‘n oy davomida bu borada tegishli ishlar amalga oshirildi. 2002-yil 9-sentabrda Qozog‘iston Prezidenti Nursulton Nazarboyevnig taklifiga binoan Islom Karimov Ostona shahriga tashrif buyurdi. “O‘zbekiston – Qozog‘iston davlat chegaralarining alohida uchastkalari to‘g‘risida bitim” imzolandi va ikki mamlakat o‘rtasidagi chegaraga oid dolzarb masalalar huquqiy jihatdan o‘z yechimini topdi. Qozog‘iston O‘zbekiston uchun Markaziy Osiyodagi muhim hamkorlardan biri hisoblanadi. Ikki mamlakat oʻrtasidagi tovar ayirboshlash hajmi 2002- yilning birinchi yarmida 124 mln. AQSH dollarini tashkil etdi. 2002-yilda Oʻzbekistonda 38 ta oʻzbek-qozoq qoʻshma korxonasi, Qozogʻistonda esa 92 ta oʻzbek-qozoq qoʻshma korxonasi faoliyat yuritishni boshladi. 2006-yil yanvar oyida Oʻzbekiston rahbarining Qozog‘istonda bo‘lishi, xuddi shu yilning 19-20 mart va 3- noyabr kunlari Nursultan Nazarboyevning ikki mamlakat istiqboli yo‘lida qo‘yilgan muhim 13 N. Jo‘rayev. O‘zbekiston tarixi (Milliy istiqlol davri).3-kitob.-T.: “Sharq”, 2011, 716-b. 14 Delimitatsiya – (lot. – chegaralamoq, ajratmoq) davlat chegaralarini tuzilgan shartnomaga muvofiq tavsiflash va xaritalashtirish asosida belgilash; belgilangan chegaralarni qayta ko‘rib chiqish. 11 qadam bo‘ldi. 2013-yil imzolangan O‘zbekiston Respublikasi bilan Qozog‘iston Respublikasi o‘rtasida “Strategik sheriklik to‘g‘risida”gi shartnoma ham o‘ta muhim hujjatlar sirasiga kiradi. 2014-yil O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov rasmiy tashrif bilan Qozog‘iston Respublikasida bo‘ldi. 2017-yil iyunda Shanxay Hamkorlik Tashkilotining Ostona sammiti munosabati bilan, Sh. Mirziyoyev Qozog‘istonda bo‘ldi. 2017-yil sentabrda Qozog‘iston Prezidenti Nursulton Nazarboyev rasmiy tashrif bilan O‘zbekistonga keldi. O‘zbekiston va Qozog‘iston prezidentlari uchrashuvi yakunlari bo‘yicha qator hujjatlar imzolandi. Shavkat Mirziyoyev Nursulton Nazarboyevni “El-yurt hurmati” ordeni bilan taqdirladi15. Hozirda Qozog‘istonda 550 mingga yaqin o‘zbek, O‘zbekistonda esa bir millionga yaqin qozoq millatiga mansub insonlar istiqomat qilayotganligi uchun ham madaniy aloqalarga katta e’tibor berildi. 2017-yil Qozog‘iston Prezidentining O‘zbekistonga tashrifi paytida 2018-yilda Qozog‘istonda “O‘zbekiston yili” va 2019-yilda O‘zbekistonda “Qozog‘iston yili” o‘tkazilishi belgilandi. 15 https://xs.uz/uz/post/qozogiston-ozbekiston-dostlik-va-qardoshlik-rishtalari-mustahkamlanaversin 11 qadam bo‘ldi. 2013-yil imzolangan O‘zbekiston Respublikasi bilan Qozog‘iston Respublikasi o‘rtasida “Strategik sheriklik to‘g‘risida”gi shartnoma ham o‘ta muhim hujjatlar sirasiga kiradi. 2014-yil O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov rasmiy tashrif bilan Qozog‘iston Respublikasida bo‘ldi. 2017-yil iyunda Shanxay Hamkorlik Tashkilotining Ostona sammiti munosabati bilan, Sh. Mirziyoyev Qozog‘istonda bo‘ldi. 2017-yil sentabrda Qozog‘iston Prezidenti Nursulton Nazarboyev rasmiy tashrif bilan O‘zbekistonga keldi. O‘zbekiston va Qozog‘iston prezidentlari uchrashuvi yakunlari bo‘yicha qator hujjatlar imzolandi. Shavkat Mirziyoyev Nursulton Nazarboyevni “El-yurt hurmati” ordeni bilan taqdirladi15. Hozirda Qozog‘istonda 550 mingga yaqin o‘zbek, O‘zbekistonda esa bir millionga yaqin qozoq millatiga mansub insonlar istiqomat qilayotganligi uchun ham madaniy aloqalarga katta e’tibor berildi. 2017-yil Qozog‘iston Prezidentining O‘zbekistonga tashrifi paytida 2018-yilda Qozog‘istonda “O‘zbekiston yili” va 2019-yilda O‘zbekistonda “Qozog‘iston yili” o‘tkazilishi belgilandi. 15 https://xs.uz/uz/post/qozogiston-ozbekiston-dostlik-va-qardoshlik-rishtalari-mustahkamlanaversin 12 1.3. O‘zbekiston – Qirg‘iziston o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar Oʻzbekiston — Qirgʻiziston davlatlari oʻrtasida 1993 yil 16-fevral kuni diplomatik munosabatlari oʻrnatildi. 1992-yil iyuldan Toshkentda Qirgʻiziston elchixonasi, 1998-yil oktabr oyidan boshlab esa Bishkekda Oʻzbekiston elchixonasi faoliyat yurita boshlaydi. O‘zbekistonning Qirg‘iziston bilan ikkitomonlama hamkorligi O‘zbekiston Respublikasi bilan Qirg‘iziston Respublikasi o‘rtasida “Do‘stlik, hamkorlik va o‘zaro yordam haqida shartnoma” asosida yo‘lga qo‘yildi va rivojlantirilmoqda. Bu shartnoma Qirg‘iziston Prezidenti Askar Akayevning O‘zbekistonga rasmiy davlat tashrifi paytida Toshkentda 1992-yil 29-sentabr kuni imzolangan edi. Islom Karimovning 1993-yil avgust oyida Qirg‘izistonga qilgan rasmiy davlat tashrifi paytida O‘sh shahrida O‘zbekiston va Qirg‘iziston o‘rtasida “1994–2000-yillarga mo‘ljallangan iqtisodiy integratsiyani rivojlantirish to‘g‘risida Bayonot” imzolandi. Bu hujjat ikkala respublikada ishlab chiqilgan milliy dasturlarni muvofiqlashtirishga, xomashyo, ishchi kuchidan va ilmiy salohiyatdan unumli foydalanishga qaratilgan edi. Ikki davlat o‘rtasida iqtisodiyot, savdo, madaniyat, sog‘liqni saqlash, fan va ta'lim, sport va turizm bo‘yicha hamkorlikni mustahkamlash haqida bitimlar imzolangan16. 1994-yil 16-yanvarda O‘zbekiston Prezidenti I.Karimov Qirg‘izistonda bo‘ldi. Rasmiy tashrif yakunida ikki davlat Prezidentlari tovarlar, xizmatlar, sarmoya, ishchi kuchlarining erkin yurishini, o‘zaro kelishilgan kredit hisob-kitob, byudjet, soliq, narx, bojxona va valyuta siyosatini belgilovchi shartnomani imzoladilar. Oʻzbekiston va Qirgʻiziston oʻrtasida 1994-yil uchun savdo- iqtisodiy hamkorlik, madaniyat, sogʻliqni saqlash, fan va ta’lim, sport va turizm boʻyicha hamkorlikni yanada mustahkamlash haqida bitimlar imzolandi. Bu hujjatlar asosida ikki mamlakat oʻrtasidagi ikki tomonlama hamkorlik rivojlanib bormoqda. 1996-yil dekabr va 1998-yil noyabr oylarida Qirg‘iziston Prezidentining Oʻzbekistonga, 2000-yil sentabrda esa I.Karimovning Bishkekka rasmiy tashrifi boʻlib oʻtdi. 1996-yil 24-dekabrda ikki davlat oʻrtasida imzolangan “Abadiy doʻstlik toʻgʻrisida”gi shartnoma, xuddi shu kuni imzolangan “Madaniy hamkorlik toʻgʻrisidagi muassasalararo bitim” davlatlar oʻrtasidagi 16 N. Jo‘rayev. O‘zbekiston tarixi (Milliy istiqlol davri).3-kitob.-T.: “Sharq”, 2011, 714-b. 12 1.3. O‘zbekiston – Qirg‘iziston o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar Oʻzbekiston — Qirgʻiziston davlatlari oʻrtasida 1993 yil 16-fevral kuni diplomatik munosabatlari oʻrnatildi. 1992-yil iyuldan Toshkentda Qirgʻiziston elchixonasi, 1998-yil oktabr oyidan boshlab esa Bishkekda Oʻzbekiston elchixonasi faoliyat yurita boshlaydi. O‘zbekistonning Qirg‘iziston bilan ikkitomonlama hamkorligi O‘zbekiston Respublikasi bilan Qirg‘iziston Respublikasi o‘rtasida “Do‘stlik, hamkorlik va o‘zaro yordam haqida shartnoma” asosida yo‘lga qo‘yildi va rivojlantirilmoqda. Bu shartnoma Qirg‘iziston Prezidenti Askar Akayevning O‘zbekistonga rasmiy davlat tashrifi paytida Toshkentda 1992-yil 29-sentabr kuni imzolangan edi. Islom Karimovning 1993-yil avgust oyida Qirg‘izistonga qilgan rasmiy davlat tashrifi paytida O‘sh shahrida O‘zbekiston va Qirg‘iziston o‘rtasida “1994–2000-yillarga mo‘ljallangan iqtisodiy integratsiyani rivojlantirish to‘g‘risida Bayonot” imzolandi. Bu hujjat ikkala respublikada ishlab chiqilgan milliy dasturlarni muvofiqlashtirishga, xomashyo, ishchi kuchidan va ilmiy salohiyatdan unumli foydalanishga qaratilgan edi. Ikki davlat o‘rtasida iqtisodiyot, savdo, madaniyat, sog‘liqni saqlash, fan va ta'lim, sport va turizm bo‘yicha hamkorlikni mustahkamlash haqida bitimlar imzolangan16. 1994-yil 16-yanvarda O‘zbekiston Prezidenti I.Karimov Qirg‘izistonda bo‘ldi. Rasmiy tashrif yakunida ikki davlat Prezidentlari tovarlar, xizmatlar, sarmoya, ishchi kuchlarining erkin yurishini, o‘zaro kelishilgan kredit hisob-kitob, byudjet, soliq, narx, bojxona va valyuta siyosatini belgilovchi shartnomani imzoladilar. Oʻzbekiston va Qirgʻiziston oʻrtasida 1994-yil uchun savdo- iqtisodiy hamkorlik, madaniyat, sogʻliqni saqlash, fan va ta’lim, sport va turizm boʻyicha hamkorlikni yanada mustahkamlash haqida bitimlar imzolandi. Bu hujjatlar asosida ikki mamlakat oʻrtasidagi ikki tomonlama hamkorlik rivojlanib bormoqda. 1996-yil dekabr va 1998-yil noyabr oylarida Qirg‘iziston Prezidentining Oʻzbekistonga, 2000-yil sentabrda esa I.Karimovning Bishkekka rasmiy tashrifi boʻlib oʻtdi. 1996-yil 24-dekabrda ikki davlat oʻrtasida imzolangan “Abadiy doʻstlik toʻgʻrisida”gi shartnoma, xuddi shu kuni imzolangan “Madaniy hamkorlik toʻgʻrisidagi muassasalararo bitim” davlatlar oʻrtasidagi 16 N. Jo‘rayev. O‘zbekiston tarixi (Milliy istiqlol davri).3-kitob.-T.: “Sharq”, 2011, 714-b. 13 munosabatlarning shartnomaviy-huquqiy asosi hisoblanadi. 2000-yilga kelib, Oʻzbekistonda 22 ta oʻzbek-qirgʻiz qoʻshma korxonasi, Qirgʻizistonda esa 62 ta qirgʻiz- oʻzbek qoʻshma korxonasi faoliyat yuritar edi. 2004-yil Oʻzbekiston va Qirg‘iziston oʻrtasidagi tovar aylanmasi 68,1 mln. AQSH dollarni, jumladan, eksport 43,6 mln. AQSH dollarni, import 24,5 mln. AQSH dollarni tashkil etdi. 2005-yilgacha ikki davlat oʻrtasida ikki tomon uchun ham ahamiyatli boʻlgan 181 ta hujjat imzolangan. 2006-yilning 3-4 oktabr kunlari Qirg‘iziston Respublikasi rahbari Q. Bakiyev Toshkentda bo‘lib tegishli masalalar bo‘yicha O‘zbekiston rahbari bilan muloqotda bo‘ldi. O‘zbekistonning diqqatga sazovor joylarini mustaqillik davrida bunyodetilgan noyob inshootlarni ko‘rib davlat qudrati va xalq irodasiga yuksak baho berdi17. 2010-yil iyulda Qirg‘izistonda obro‘-e’tiborini yo‘qotgan Prezident hokimiyatining ag‘darilishi, ekstermistik kuchlar tomonidan uyushtirilgan millatlararo qonli voqealar sharoitida O‘zbekiston 100 mingdan ortiq qochqinlar, bolalar, xotin-qizlar, qariyalarni O‘zbekiston hududiga qabul qildi, joylashtirdi va barcha zarur narsalar bilan ta’minladi. Shunday vaziyatda mamlakatlar o‘rtasidagi diplomatik aloqalar susaydi. 2017-yil O‘zbekiston va Qirg‘iziston munosabatlarida yangi sahifa ochdi. Shu yil sentabr oyida Qirg‘iziston Prezidenti Almazbek Atambayev taklifiga binoan Prezident Shavkat Mirziyoyev Bishkekda bo‘ldi. O‘zbekiston va Qirg‘iziston prezidentlari o‘z ichiga 85 foiz masofani qamrab olgan chegara to‘g‘risidagi bitimni imzolashdi. Shu munosabat bilan, aholining o‘tib qaytishi uchun ikki davlat o‘rtasidagi 7 yil davomida yopib qo‘yilgan chegara postlar ochildi. Uzoq yillar davomida davlat chegaralari borasida o‘zaro ziddiyatlar mavjud edi. 2021-yilga kelibgina bu masala o‘z yechimini topadi. Shu yili Qirgʻiziston Oʻzbekistonda joylashgan anklav hudud — Soʻx bilan aviaqatnovlar va transport qatnovlarini yoʻlga qoʻyishga, Oʻzbekiston esa shu paytgacha „chegara hududlar aholisi oʻrtasida tortishuvlar va siyosiy ziddiyatlarga sabab boʻlib kelgan“ Unkar-Too hududini berishga tayyor ekanligini maʼlum qiladi. 2021- yil 26-mart kuni Toshkentda Oʻzbekiston va Qirgʻiziston delegatsiyalari oʻrtasida uchrashuv boʻlib oʻtadi. Uchrashuv natijalarini Qirgʻiziston hukumati delegasiyasining 17 N. Jo‘rayev. Mustaqil O‘zbekiston tarixi.-T.: “G‘afur G‘ulom”, 2013, 641-b. 13 munosabatlarning shartnomaviy-huquqiy asosi hisoblanadi. 2000-yilga kelib, Oʻzbekistonda 22 ta oʻzbek-qirgʻiz qoʻshma korxonasi, Qirgʻizistonda esa 62 ta qirgʻiz- oʻzbek qoʻshma korxonasi faoliyat yuritar edi. 2004-yil Oʻzbekiston va Qirg‘iziston oʻrtasidagi tovar aylanmasi 68,1 mln. AQSH dollarni, jumladan, eksport 43,6 mln. AQSH dollarni, import 24,5 mln. AQSH dollarni tashkil etdi. 2005-yilgacha ikki davlat oʻrtasida ikki tomon uchun ham ahamiyatli boʻlgan 181 ta hujjat imzolangan. 2006-yilning 3-4 oktabr kunlari Qirg‘iziston Respublikasi rahbari Q. Bakiyev Toshkentda bo‘lib tegishli masalalar bo‘yicha O‘zbekiston rahbari bilan muloqotda bo‘ldi. O‘zbekistonning diqqatga sazovor joylarini mustaqillik davrida bunyodetilgan noyob inshootlarni ko‘rib davlat qudrati va xalq irodasiga yuksak baho berdi17. 2010-yil iyulda Qirg‘izistonda obro‘-e’tiborini yo‘qotgan Prezident hokimiyatining ag‘darilishi, ekstermistik kuchlar tomonidan uyushtirilgan millatlararo qonli voqealar sharoitida O‘zbekiston 100 mingdan ortiq qochqinlar, bolalar, xotin-qizlar, qariyalarni O‘zbekiston hududiga qabul qildi, joylashtirdi va barcha zarur narsalar bilan ta’minladi. Shunday vaziyatda mamlakatlar o‘rtasidagi diplomatik aloqalar susaydi. 2017-yil O‘zbekiston va Qirg‘iziston munosabatlarida yangi sahifa ochdi. Shu yil sentabr oyida Qirg‘iziston Prezidenti Almazbek Atambayev taklifiga binoan Prezident Shavkat Mirziyoyev Bishkekda bo‘ldi. O‘zbekiston va Qirg‘iziston prezidentlari o‘z ichiga 85 foiz masofani qamrab olgan chegara to‘g‘risidagi bitimni imzolashdi. Shu munosabat bilan, aholining o‘tib qaytishi uchun ikki davlat o‘rtasidagi 7 yil davomida yopib qo‘yilgan chegara postlar ochildi. Uzoq yillar davomida davlat chegaralari borasida o‘zaro ziddiyatlar mavjud edi. 2021-yilga kelibgina bu masala o‘z yechimini topadi. Shu yili Qirgʻiziston Oʻzbekistonda joylashgan anklav hudud — Soʻx bilan aviaqatnovlar va transport qatnovlarini yoʻlga qoʻyishga, Oʻzbekiston esa shu paytgacha „chegara hududlar aholisi oʻrtasida tortishuvlar va siyosiy ziddiyatlarga sabab boʻlib kelgan“ Unkar-Too hududini berishga tayyor ekanligini maʼlum qiladi. 2021- yil 26-mart kuni Toshkentda Oʻzbekiston va Qirgʻiziston delegatsiyalari oʻrtasida uchrashuv boʻlib oʻtadi. Uchrashuv natijalarini Qirgʻiziston hukumati delegasiyasining 17 N. Jo‘rayev. Mustaqil O‘zbekiston tarixi.-T.: “G‘afur G‘ulom”, 2013, 641-b. 14 rahbari Qamchibek Tashiyev ma’lum qiladi. O‘sha patydagi Qirgʻiziston Milliy xavfsizlik davlat qoʻmitasi raisi Qamchibek Tashiyev qirgʻiz-oʻzbek chegaralarida bundan soʻng bahsli hududlar boʻlmasligini ta’kidlab o‘tgan edi18. Bugungi kunda O‘zbekiston va Qirg‘izistonning uzunligi 1,38 ming km bo‘lgan chegara chizig‘ida birorta ham bahsli yoki kelishilmagan hudud qolmadi. O‘zaro chegaraning 100% delimitatsiya va demarkatsiya qilindi. Bunga erishish uchun nafaqat diplomatiya, balkim ikki tomondan ham bir-biri tomon qo‘yilgan qadamlar, o‘zaro qo‘shnichilik munosabatlarini yaxshilashga va rivojlantirishga bo‘lgan intilish sabab bo‘ldi.Chegara muammolari hal bo‘lgan zamon iqtisodiy munosabatlar, chegaraoldi savdosi va o‘zaro turizm ildam rivojlana boshladi. Masalan 2022-yilda o‘zbekistonliklar turizm maqsadida eng ko‘p tashrif burgan davlat Qirg‘iziston bo‘ldi - 2,4 mln kishi, ikkinchi o‘rinda Qozog‘iston - 1 mln kishi. Ikki mamlakat oʻrtasida 2020-yil yakuni boʻyicha savdo aylanmasi 903,1 million dollarni tashkil etgan. Shundan eksport hajmi 756,6 million dollar, import hajmi 146,5 million dollarni tashkil etgan. 2021-yil 1-yanvar holatiga koʻra, Oʻzbekistonda qirgʻiz kapitali ishtirokida 183 korxona faoliyat yuritadi: 104 tasi qoʻshma korxona, 79 tasi 100 foiz xorijiy kapital ishtirokidagi korxonalar hisoblanadi19. 2021-yil mart oyida Qirgʻiziston Prezidenti Sadir Japarovning Oʻzbekistonga rasmiy tashrifi chogʻida qirgʻiz xalqiga oʻzbek xalqi nomidan 10 dan ortiq tez yordam mashinalari topshirildi. Ikki davlat rahbarlari va delegatsiyalari ishtirokidagi muzokaralarda kapitali 200 million AQSH dollari boʻlgan Oʻzbekiston – Qirgʻiziston investisiya jamgʻarmasi tashkil etilishi belgilangan hamda ikki mamlakat hukumatlariga uning faoliyatini yoʻlga qoʻyish boʻyicha topshiriqlar berilgan. Oʻzbekiston – Qirgʻiziston sherikligining deyarli barcha yoʻnalishlarini qamrab olgan 22 ta hujjat imzolandi20. Qirg‘iziston va O‘zbekiston orasida o‘zaro savdo-sotiq so‘nggi 6-yil ichida 8 baravarga o‘sib, 2022-yil yakunlari bo‘yicha 1,3 milliard dollarni tashkil qildi. Bugun ikki respublika ushbu ko‘rsatkichni yaqin kelajakda 2 milliard dollarga yetkazishni maqsad qilishgan. O‘zbekistonda Qirg‘izistonning kapitali ishtirokidagi 320 ta korxona 18 https://kg.akipress.org/news:1690928/?f=cp 19 https://bugun.uz/2021/03/11/ozbekistonda-qirgiz-kapitali-ishtirokida-qancha-korhona-faoliyat-yuritayotgani-malum-qilindi 20 https://president.uz/uz/lists/view/4221 14 rahbari Qamchibek Tashiyev ma’lum qiladi. O‘sha patydagi Qirgʻiziston Milliy xavfsizlik davlat qoʻmitasi raisi Qamchibek Tashiyev qirgʻiz-oʻzbek chegaralarida bundan soʻng bahsli hududlar boʻlmasligini ta’kidlab o‘tgan edi18. Bugungi kunda O‘zbekiston va Qirg‘izistonning uzunligi 1,38 ming km bo‘lgan chegara chizig‘ida birorta ham bahsli yoki kelishilmagan hudud qolmadi. O‘zaro chegaraning 100% delimitatsiya va demarkatsiya qilindi. Bunga erishish uchun nafaqat diplomatiya, balkim ikki tomondan ham bir-biri tomon qo‘yilgan qadamlar, o‘zaro qo‘shnichilik munosabatlarini yaxshilashga va rivojlantirishga bo‘lgan intilish sabab bo‘ldi.Chegara muammolari hal bo‘lgan zamon iqtisodiy munosabatlar, chegaraoldi savdosi va o‘zaro turizm ildam rivojlana boshladi. Masalan 2022-yilda o‘zbekistonliklar turizm maqsadida eng ko‘p tashrif burgan davlat Qirg‘iziston bo‘ldi - 2,4 mln kishi, ikkinchi o‘rinda Qozog‘iston - 1 mln kishi. Ikki mamlakat oʻrtasida 2020-yil yakuni boʻyicha savdo aylanmasi 903,1 million dollarni tashkil etgan. Shundan eksport hajmi 756,6 million dollar, import hajmi 146,5 million dollarni tashkil etgan. 2021-yil 1-yanvar holatiga koʻra, Oʻzbekistonda qirgʻiz kapitali ishtirokida 183 korxona faoliyat yuritadi: 104 tasi qoʻshma korxona, 79 tasi 100 foiz xorijiy kapital ishtirokidagi korxonalar hisoblanadi19. 2021-yil mart oyida Qirgʻiziston Prezidenti Sadir Japarovning Oʻzbekistonga rasmiy tashrifi chogʻida qirgʻiz xalqiga oʻzbek xalqi nomidan 10 dan ortiq tez yordam mashinalari topshirildi. Ikki davlat rahbarlari va delegatsiyalari ishtirokidagi muzokaralarda kapitali 200 million AQSH dollari boʻlgan Oʻzbekiston – Qirgʻiziston investisiya jamgʻarmasi tashkil etilishi belgilangan hamda ikki mamlakat hukumatlariga uning faoliyatini yoʻlga qoʻyish boʻyicha topshiriqlar berilgan. Oʻzbekiston – Qirgʻiziston sherikligining deyarli barcha yoʻnalishlarini qamrab olgan 22 ta hujjat imzolandi20. Qirg‘iziston va O‘zbekiston orasida o‘zaro savdo-sotiq so‘nggi 6-yil ichida 8 baravarga o‘sib, 2022-yil yakunlari bo‘yicha 1,3 milliard dollarni tashkil qildi. Bugun ikki respublika ushbu ko‘rsatkichni yaqin kelajakda 2 milliard dollarga yetkazishni maqsad qilishgan. O‘zbekistonda Qirg‘izistonning kapitali ishtirokidagi 320 ta korxona 18 https://kg.akipress.org/news:1690928/?f=cp 19 https://bugun.uz/2021/03/11/ozbekistonda-qirgiz-kapitali-ishtirokida-qancha-korhona-faoliyat-yuritayotgani-malum-qilindi 20 https://president.uz/uz/lists/view/4221 15 faoliyatko‘rsatmoqda, 2023-yil 1-yanvar holatiga. Ulardan 66 tasi 2022-yilda tashkil etilgan. Qirg‘izistonda O‘zbekiston sarmoyasi ishtirokidagi 60 ta korxona faoliyat yuritmoqda. Ulardan 22 tasi qo‘shma korxonalar, 38 tasi to‘liq O‘zbekiston kapitali ishtirokidagi korxonalardir. Transport sohasida 2022-yilda xalqaro yuk tashish hajmi 5 million tonnani (+40,3 foiz) tashkil etdi. Shundan 1,9 mln. tonna - temiryo‘l transporti, 3 mln tonna - avtomobil transporti hissasiga to‘g‘ri keladi21. 21 https://oz.sputniknews.uz/amp/20230125/olti-yilda-8-marotaba-osdi-ozbek-qirgiz-munosabatlari-haqida-31711763.html 15 faoliyatko‘rsatmoqda, 2023-yil 1-yanvar holatiga. Ulardan 66 tasi 2022-yilda tashkil etilgan. Qirg‘izistonda O‘zbekiston sarmoyasi ishtirokidagi 60 ta korxona faoliyat yuritmoqda. Ulardan 22 tasi qo‘shma korxonalar, 38 tasi to‘liq O‘zbekiston kapitali ishtirokidagi korxonalardir. Transport sohasida 2022-yilda xalqaro yuk tashish hajmi 5 million tonnani (+40,3 foiz) tashkil etdi. Shundan 1,9 mln. tonna - temiryo‘l transporti, 3 mln tonna - avtomobil transporti hissasiga to‘g‘ri keladi21. 21 https://oz.sputniknews.uz/amp/20230125/olti-yilda-8-marotaba-osdi-ozbek-qirgiz-munosabatlari-haqida-31711763.html 16 II bob. O‘zbekistonning Turkmaniston, Tojikiston davlatlari bilan o‘zaro munosabatlari 2.1. O‘zbekiston – Turkmaniston o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar 1991-yilda O‘zbekiston va Turkmaniston Prezidentlari uchrashuvida O‘zbekiston Respublikasi bilan Turkmaniston Respublikasi o‘rtasida “Do‘stlik va hamkorlik to‘g‘risida” shartnoma imzolandi. Ushbu shartnomaiki davlat o‘rtasidagi savdo-iqtisodiy, madaniy aloqalrga negiz bo‘lib xizmat qilmoqda. Bu ikki davlat o‘rtasidagi diplomatic munosabatlar 1993-yil 7-fevral kuni o‘rnatilgan22. O‘zbekiston Prezidenti Islom Karimov 1996-yil 16-yanvarda amaliy tashrif bilan Turkmanistonda bo‘ldi. Chorjo‘y shahrida Saparmurat Niyozov bilan Islom Karimov o‘rtasida va ikki mamlakat delegatsiyalari o‘rtasida muzokaralar bo‘ldi. Prezidentlar O‘zbekiston bilan Turkmaniston o‘rtasida do‘stlik, hamkorlik va o‘zaro yordam to‘g‘risidagi shartnomani, O‘zbekiston bilan Turkmaniston o‘rtasida davlat chegarasini qo‘riqlashda hamkorlik qilish to‘g‘risidagi va suv xo‘jaligi masalalari bo‘yicha qator bitimlar imzolandi. Ikki mamlakat hukumatlari oʻrtasida esa sarmoyalarni ragʻbatlantirish va zararlardan himoyalash, havo yoʻli, bojxona ishlarida hamkorlik va oʻzaro yordam, uzoq muddatli savdo-iqtisodiy hamkorlikning asosiy yoʻnalishlari, daromad va mulkdan ikki yoqlama soliq olmaslik, madaniyat, ta’lim, sogʻliqni saqlash, sayyohlik va boshqa sohalarda hamkorlik qilish toʻgʻrisidagi 20 dan ziyod bitimlar imzolandi23. 1991-yildan 2016-yilga qadar ikki mamlakat rahbarlarining 11 marta oliy darajadagi tashriflari amalga oshirildi. O‘zbekiston va Turkmaniston o‘rtasidagi keng ko‘lamli hamkorlikka oid dolzarb yo‘nalishlarni qamrab olgan davlatlararo, hukumatlararo va idoralararo darajada imzolangan 150 dan ortiq xalqaro shartnomalar ikki mamlakat munosabatlarining mustahkam huquqiy asosi bo‘lib xizmat qilmoqda. Yurtimizda 2001- yilda Respublika turkman madaniyat markazi tashkil etildi. Bugungi kunda O‘zbekistonning turli viloyatlarida turkman millatiga mansub qariyb 170 ming aholi yashab, 70 ta maktabda turkman tili o‘qitilmoqda. Turkmaniston Prezidenti Gurbanguli Berdimuhamedovning 22 N. Jo‘rayev. O‘zbekiston tarixi (Milliy istiqlol davri).3-kitob.-T.: “Sharq”, 2011, 719-b. 23 Муртазаева Р. Ўзбекистон тарихи.-Т.: "Янги аср авлоди", 2003, 638-б. 16 II bob. O‘zbekistonning Turkmaniston, Tojikiston davlatlari bilan o‘zaro munosabatlari 2.1. O‘zbekiston – Turkmaniston o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar 1991-yilda O‘zbekiston va Turkmaniston Prezidentlari uchrashuvida O‘zbekiston Respublikasi bilan Turkmaniston Respublikasi o‘rtasida “Do‘stlik va hamkorlik to‘g‘risida” shartnoma imzolandi. Ushbu shartnomaiki davlat o‘rtasidagi savdo-iqtisodiy, madaniy aloqalrga negiz bo‘lib xizmat qilmoqda. Bu ikki davlat o‘rtasidagi diplomatic munosabatlar 1993-yil 7-fevral kuni o‘rnatilgan22. O‘zbekiston Prezidenti Islom Karimov 1996-yil 16-yanvarda amaliy tashrif bilan Turkmanistonda bo‘ldi. Chorjo‘y shahrida Saparmurat Niyozov bilan Islom Karimov o‘rtasida va ikki mamlakat delegatsiyalari o‘rtasida muzokaralar bo‘ldi. Prezidentlar O‘zbekiston bilan Turkmaniston o‘rtasida do‘stlik, hamkorlik va o‘zaro yordam to‘g‘risidagi shartnomani, O‘zbekiston bilan Turkmaniston o‘rtasida davlat chegarasini qo‘riqlashda hamkorlik qilish to‘g‘risidagi va suv xo‘jaligi masalalari bo‘yicha qator bitimlar imzolandi. Ikki mamlakat hukumatlari oʻrtasida esa sarmoyalarni ragʻbatlantirish va zararlardan himoyalash, havo yoʻli, bojxona ishlarida hamkorlik va oʻzaro yordam, uzoq muddatli savdo-iqtisodiy hamkorlikning asosiy yoʻnalishlari, daromad va mulkdan ikki yoqlama soliq olmaslik, madaniyat, ta’lim, sogʻliqni saqlash, sayyohlik va boshqa sohalarda hamkorlik qilish toʻgʻrisidagi 20 dan ziyod bitimlar imzolandi23. 1991-yildan 2016-yilga qadar ikki mamlakat rahbarlarining 11 marta oliy darajadagi tashriflari amalga oshirildi. O‘zbekiston va Turkmaniston o‘rtasidagi keng ko‘lamli hamkorlikka oid dolzarb yo‘nalishlarni qamrab olgan davlatlararo, hukumatlararo va idoralararo darajada imzolangan 150 dan ortiq xalqaro shartnomalar ikki mamlakat munosabatlarining mustahkam huquqiy asosi bo‘lib xizmat qilmoqda. Yurtimizda 2001- yilda Respublika turkman madaniyat markazi tashkil etildi. Bugungi kunda O‘zbekistonning turli viloyatlarida turkman millatiga mansub qariyb 170 ming aholi yashab, 70 ta maktabda turkman tili o‘qitilmoqda. Turkmaniston Prezidenti Gurbanguli Berdimuhamedovning 22 N. Jo‘rayev. O‘zbekiston tarixi (Milliy istiqlol davri).3-kitob.-T.: “Sharq”, 2011, 719-b. 23 Муртазаева Р. Ўзбекистон тарихи.-Т.: "Янги аср авлоди", 2003, 638-б. 17 2014-yil may oyida mamlakatimizga rasmiy tashrifi chog‘ida O‘zbekiston – Turkmaniston hamkorligini yanada rivojlantirish masalasida qator ikki tomonlama hujjatlar imzolandi. 2017-yil Shavkat Mirziyoyev Turkmaniston Prezidenti Gurbanguli Berdimuhamedov taklifi bilan 6-7 mart kunlari rasmiy tashrif bilan Turkmanistonda bo‘ldi. 2017-yil mart oyidagi muzokaralar yakunida prezidentlar O‘zbekiston bilan Turkmaniston o‘rtasida “Strategik sheriklik to‘g‘risida”gi shartnomani imzoladilar. Ikki mamlakat vazirlik va idoralari o‘rtasida iqtisodiyot, qishloq xo‘jaligi va kimyo sanoati, temir yo‘l transporti, madaniy-gumanitar sohalardagi hamkorlikni, hududlararo aloqalarni rivojlantirishga doir qator hujjatlar imzolandi. 2017- yilning may oyida Sh. Mirziyoyev ikkinchi bor rasmiy tashrif bilan Turkmanistonga bordi. Ushbu tashriflar davomida bir qator kelishuvlarga erishildi. Ikki mamlakat o‘rtasida o‘zaro tovar aylanmasi hajmi izchil o‘sib bormoqda va 2020- yil yakunlari bo‘yicha 527,1 million AQSh dollarini tashkil etdi. Ikki davlatning neft va gaz sohasida yaqindan hamkorlik qilishi g‘oyat muhim ahamiyatga ega. Muhim strategik xomashyoni eksport qilish yo‘nalishlarini diversifikatsiya qilish imkonini bergan “Turkmaniston-O‘zbekiston-Qozog‘iston-Xitoy” transmilliy gaz quvurining qurilishi bo‘yicha yirik loyihaning amalga oshirilishi ikki mamlakatning ushbu sohadagi samarali hamkorligiga yaqqol misol bo‘la oladi. Transport kommunikatsiyalari iqtisodiy hamkorlik borasidagi yana bir muhim yo‘nalishdir. “O‘zbekiston-Turkmaniston-Eron-Ummon” yangi xalqaro transportkommunikatsiya yo‘lagini tashkil etish bo‘yicha imzolangan ko‘p tomonlama shartnomaning hayotga tadbiq etilishi savdo-iqtisodiy aloqalarni yanada mustahkamlash uchun qulay sharoit yaratadi, tranzit yuklar oqimini ko‘paytirishga ijobiy ta‘sir ko‘rsatadi24. Madaniy-gumanitar hamkorlik ikki tomonlama munosabatlarni rivojlantirishning muhim omilidir. O‘zbekiston va Turkmanistonning madaniyat va san‘at namoyandalari mamlakatda tashkil etiladigan festival, ko‘rgazma va forumlarda muntazam ishtirok etib kelmoqda. 24 X. Matyoqubov. Oʻzbekistonning eng yangi tarixi. -T.: "Akademnashr", 2021, 247-b. 17 2014-yil may oyida mamlakatimizga rasmiy tashrifi chog‘ida O‘zbekiston – Turkmaniston hamkorligini yanada rivojlantirish masalasida qator ikki tomonlama hujjatlar imzolandi. 2017-yil Shavkat Mirziyoyev Turkmaniston Prezidenti Gurbanguli Berdimuhamedov taklifi bilan 6-7 mart kunlari rasmiy tashrif bilan Turkmanistonda bo‘ldi. 2017-yil mart oyidagi muzokaralar yakunida prezidentlar O‘zbekiston bilan Turkmaniston o‘rtasida “Strategik sheriklik to‘g‘risida”gi shartnomani imzoladilar. Ikki mamlakat vazirlik va idoralari o‘rtasida iqtisodiyot, qishloq xo‘jaligi va kimyo sanoati, temir yo‘l transporti, madaniy-gumanitar sohalardagi hamkorlikni, hududlararo aloqalarni rivojlantirishga doir qator hujjatlar imzolandi. 2017- yilning may oyida Sh. Mirziyoyev ikkinchi bor rasmiy tashrif bilan Turkmanistonga bordi. Ushbu tashriflar davomida bir qator kelishuvlarga erishildi. Ikki mamlakat o‘rtasida o‘zaro tovar aylanmasi hajmi izchil o‘sib bormoqda va 2020- yil yakunlari bo‘yicha 527,1 million AQSh dollarini tashkil etdi. Ikki davlatning neft va gaz sohasida yaqindan hamkorlik qilishi g‘oyat muhim ahamiyatga ega. Muhim strategik xomashyoni eksport qilish yo‘nalishlarini diversifikatsiya qilish imkonini bergan “Turkmaniston-O‘zbekiston-Qozog‘iston-Xitoy” transmilliy gaz quvurining qurilishi bo‘yicha yirik loyihaning amalga oshirilishi ikki mamlakatning ushbu sohadagi samarali hamkorligiga yaqqol misol bo‘la oladi. Transport kommunikatsiyalari iqtisodiy hamkorlik borasidagi yana bir muhim yo‘nalishdir. “O‘zbekiston-Turkmaniston-Eron-Ummon” yangi xalqaro transportkommunikatsiya yo‘lagini tashkil etish bo‘yicha imzolangan ko‘p tomonlama shartnomaning hayotga tadbiq etilishi savdo-iqtisodiy aloqalarni yanada mustahkamlash uchun qulay sharoit yaratadi, tranzit yuklar oqimini ko‘paytirishga ijobiy ta‘sir ko‘rsatadi24. Madaniy-gumanitar hamkorlik ikki tomonlama munosabatlarni rivojlantirishning muhim omilidir. O‘zbekiston va Turkmanistonning madaniyat va san‘at namoyandalari mamlakatda tashkil etiladigan festival, ko‘rgazma va forumlarda muntazam ishtirok etib kelmoqda. 24 X. Matyoqubov. Oʻzbekistonning eng yangi tarixi. -T.: "Akademnashr", 2021, 247-b. 18 2.2. O‘zbekiston – Tojikiston o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar O‘rta Osiyo davlatlari XX asr 90-yillarida mustaqillikka erishganlaridan so‘ng, o‘zaro do‘stona va hamjihatlikka asoslangan munosabatlarni tiklashga katta urg‘u berdilar. O‘zbekiston ham mustaqillikning dastlabki yillaridanoq yaqin qo‘shnilari bilan o‘zaro do‘stona munosabatlar o‘rnatdi. Masalan, 1992-yil 22-oktabr kuni Tojikiston Respublikasi bilan diplomatik munosabatlar o‘rnatildi. Tojikistonda 1992–1996-yillarda davom etgan birodarkushlik urushi Tojikistonning iqtisodiy taraqqiyotiga salbiy ta’sir etdi, uning qo‘shni mamlakatlar, jumladan, O‘zbekiston bilan hamkorligiga ham salbiy ta’sir etdi. 1997-yilda Moskvada Tojikistonning rasmiy hokimiyati bilan muxolifat kuchlar o‘rtasida tuzilgan milliy murosa haqidagi shartnomaga erishilgach,Tojikistonning qo‘shni mamlakatlar bilan aloqalari yana tiklandi. O‘zbekiston Prezidenti Islom Karimovning taklifiga binoan 1998-yil 4-yanvar kuni Tojikiston Prezidenti Imomali Rahmon O‘zbekistonga amaliy tashrif bilan keldi. Ikki mamlakat rahbarlari tashrif yakunlari bo‘yicha qo‘shma axborot imzoladilar. Oʻzbekiston va Tojikiston Bosh vazirlari sogʻliqni saqlash, madaniyat va gumanitar soha, fan, texnika va axborot sohalari boʻyicha hamkorlik toʻgʻrisida bitimlarni imzoladilar. Ikki mamlakat hukumatlari o‘rtasida yuk tashish hamda gaz yetkazib berish, Tojikistonning qarzi bo‘yicha o‘zaro hisob-kitob to‘g‘risidagi bitimlar ham imzolandi. O‘zbekiston Tojikiston hududidan o‘tgan transport kommunikatsiyalaridan foydalanmoqda25. Oʻzbekiston va Tojikiston munosabatlari oʻzining yangi, mustahkamlanish va taraqqiyot davriga oʻtdi. O‘zbekiston bilan Tojikiston o‘rtasida tovar ayirboshlash hajmi ham yil sayin ortib bordi. Oʻzbekiston bilan Tojikiston oʻrtasida tovar ayirboshlash hajmi 1997-yilda 50 mln. AQSH dollaridan oshdi, bu avvalgi yilga nisbatan 50 foiz koʻpdir. Oʻzbekiston Tojikiston hududidan oʻtgan transport kommunikatsiyalaridan foydalanmoqda. 2000-yilga kelib Oʻzbekistonda 15 ta oʻzbek-tojik qoʻshma korxonasi, Tojikistonda esa 3 ta oʻzbek-tojik qoʻshma korxonasi faoliyat yuritar edi26. 2017-yil O‘zbekiston 25 Н.Талипова. Ўзбекистоннинг энг янги тарихи хрестоматияси. -Т.: "Фан ва технология”. 2014, 144-б. 26 N. Jo‘rayev. O‘zbekiston tarixi (Milliy istiqlol davri).3-kitob.-T.: “Sharq”, 2011, 718-b 18 2.2. O‘zbekiston – Tojikiston o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar O‘rta Osiyo davlatlari XX asr 90-yillarida mustaqillikka erishganlaridan so‘ng, o‘zaro do‘stona va hamjihatlikka asoslangan munosabatlarni tiklashga katta urg‘u berdilar. O‘zbekiston ham mustaqillikning dastlabki yillaridanoq yaqin qo‘shnilari bilan o‘zaro do‘stona munosabatlar o‘rnatdi. Masalan, 1992-yil 22-oktabr kuni Tojikiston Respublikasi bilan diplomatik munosabatlar o‘rnatildi. Tojikistonda 1992–1996-yillarda davom etgan birodarkushlik urushi Tojikistonning iqtisodiy taraqqiyotiga salbiy ta’sir etdi, uning qo‘shni mamlakatlar, jumladan, O‘zbekiston bilan hamkorligiga ham salbiy ta’sir etdi. 1997-yilda Moskvada Tojikistonning rasmiy hokimiyati bilan muxolifat kuchlar o‘rtasida tuzilgan milliy murosa haqidagi shartnomaga erishilgach,Tojikistonning qo‘shni mamlakatlar bilan aloqalari yana tiklandi. O‘zbekiston Prezidenti Islom Karimovning taklifiga binoan 1998-yil 4-yanvar kuni Tojikiston Prezidenti Imomali Rahmon O‘zbekistonga amaliy tashrif bilan keldi. Ikki mamlakat rahbarlari tashrif yakunlari bo‘yicha qo‘shma axborot imzoladilar. Oʻzbekiston va Tojikiston Bosh vazirlari sogʻliqni saqlash, madaniyat va gumanitar soha, fan, texnika va axborot sohalari boʻyicha hamkorlik toʻgʻrisida bitimlarni imzoladilar. Ikki mamlakat hukumatlari o‘rtasida yuk tashish hamda gaz yetkazib berish, Tojikistonning qarzi bo‘yicha o‘zaro hisob-kitob to‘g‘risidagi bitimlar ham imzolandi. O‘zbekiston Tojikiston hududidan o‘tgan transport kommunikatsiyalaridan foydalanmoqda25. Oʻzbekiston va Tojikiston munosabatlari oʻzining yangi, mustahkamlanish va taraqqiyot davriga oʻtdi. O‘zbekiston bilan Tojikiston o‘rtasida tovar ayirboshlash hajmi ham yil sayin ortib bordi. Oʻzbekiston bilan Tojikiston oʻrtasida tovar ayirboshlash hajmi 1997-yilda 50 mln. AQSH dollaridan oshdi, bu avvalgi yilga nisbatan 50 foiz koʻpdir. Oʻzbekiston Tojikiston hududidan oʻtgan transport kommunikatsiyalaridan foydalanmoqda. 2000-yilga kelib Oʻzbekistonda 15 ta oʻzbek-tojik qoʻshma korxonasi, Tojikistonda esa 3 ta oʻzbek-tojik qoʻshma korxonasi faoliyat yuritar edi26. 2017-yil O‘zbekiston 25 Н.Талипова. Ўзбекистоннинг энг янги тарихи хрестоматияси. -Т.: "Фан ва технология”. 2014, 144-б. 26 N. Jo‘rayev. O‘zbekiston tarixi (Milliy istiqlol davri).3-kitob.-T.: “Sharq”, 2011, 718-b 19 va Tojikiston munosabatlarida ham yangi sahifa ochildi. Shu yil may oyida O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev Saudiya Arabistoni poytaxti Ar-Riyod shahrida bo‘lib o‘tgan AQSh va arab-musulmon davlatlari sammitida ishtiroki doirasida Tojikiston Prezidenti Imomali Rahmon bilan ilk bor uchrashdi. Uchrashuv chog‘ida ko‘plab manfaatli kelishuvlarga erishildi. Global miqyosda va mintaqamizda ekologik vaziyatning tobora yomonlashuvi va chuchuk suv taqchilligi sharoitida Markaziy Osiyoda suv resurslaridan oqilona foydalanishni ta’minlash dolzarb masala bo‘lib qolmoqda. Ma’lumki, Markaziy Osiyoning ikki asosiy transchegaraviy daryolari – Amudaryo va Sirdaryo tarixan mintaqa xalqlarining umumiy boyligi va hayot manbayi bo‘lib kelgan. Aynan ushbu daryolarning quyilishi hisobiga Orol dengizi havzasi suv bilan ta’minlagan. Shularni hisobga olgan holda, O‘zbekiston Respublikasi Tojikiston va Qig‘iziston Respublikalari tomonidan jahon miqyosida yirik andozadagi to‘g‘onlar, Amudaryo yuqori qismida balandligi 350 metrni tashkil etadigan Rog‘un va Sirdaryo yuqori qismida Qambarota GESlarini qurish bo‘yicha olib borayotgan harakatlariga befarq qarab tura olmadi. O‘zbekiston Amudaryo va Sirdaryoning tabiiy oqimiga, atrof-muhitga hayvonot va o‘simlik dunyosiga qanday ta’sir etishi mumkinligini aniqlash maqsadida BMT shafeligida xolis xalqaro tekshiruvdan o‘tkazilishi kerak, deb hisobladi. Tojikiston va O‘zbekiston o‘rtasidagi ikki tomonlama munosabatlar transchegaraviy daryolarni boshqarish sohasidagi hamkorlikning yo‘qligi tufayli hamon murakkab bo‘lib qolmoqda. O‘zbekiston I. Karimov davrida Rog‘un GESning qurilishiga qat’iy qarshi chiqqan. Mamlakat ushbu GESning qurilishi bilan daryolar suvi kamayib ketishini ma’lum qilgan, shuningdek, GES to‘g‘oni buziladigan bo‘lsa, ekologik falokat xavfi bilan ogohlantirgan. Sh. Mirziyoyev prezident lavozimiga kirishgach, O‘zbekistonning Rog‘unga nisbatan pozitsiyasi biroz o‘zgardi. 2017-yilning yozida O‘zbekiston Rog‘un GES qurilishiga qarshi emasligi, faqat bu jarayonda O‘zbekiston milliy manfaatlari ham hisobga olinishi lozimligini ma’lum qildi27. Ikki davlat o‘rtasidagi munosabatlar Shavkat Mirziyoyev 2016-yilda O‘zbekiston 27 Ismoilov J. Xalqaro ekologiya huquqida transchegaraviy suv resurslaridan foydalanish va ularni muhofaza qilishdagi muammolar (maqola), 2023. 19 va Tojikiston munosabatlarida ham yangi sahifa ochildi. Shu yil may oyida O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev Saudiya Arabistoni poytaxti Ar-Riyod shahrida bo‘lib o‘tgan AQSh va arab-musulmon davlatlari sammitida ishtiroki doirasida Tojikiston Prezidenti Imomali Rahmon bilan ilk bor uchrashdi. Uchrashuv chog‘ida ko‘plab manfaatli kelishuvlarga erishildi. Global miqyosda va mintaqamizda ekologik vaziyatning tobora yomonlashuvi va chuchuk suv taqchilligi sharoitida Markaziy Osiyoda suv resurslaridan oqilona foydalanishni ta’minlash dolzarb masala bo‘lib qolmoqda. Ma’lumki, Markaziy Osiyoning ikki asosiy transchegaraviy daryolari – Amudaryo va Sirdaryo tarixan mintaqa xalqlarining umumiy boyligi va hayot manbayi bo‘lib kelgan. Aynan ushbu daryolarning quyilishi hisobiga Orol dengizi havzasi suv bilan ta’minlagan. Shularni hisobga olgan holda, O‘zbekiston Respublikasi Tojikiston va Qig‘iziston Respublikalari tomonidan jahon miqyosida yirik andozadagi to‘g‘onlar, Amudaryo yuqori qismida balandligi 350 metrni tashkil etadigan Rog‘un va Sirdaryo yuqori qismida Qambarota GESlarini qurish bo‘yicha olib borayotgan harakatlariga befarq qarab tura olmadi. O‘zbekiston Amudaryo va Sirdaryoning tabiiy oqimiga, atrof-muhitga hayvonot va o‘simlik dunyosiga qanday ta’sir etishi mumkinligini aniqlash maqsadida BMT shafeligida xolis xalqaro tekshiruvdan o‘tkazilishi kerak, deb hisobladi. Tojikiston va O‘zbekiston o‘rtasidagi ikki tomonlama munosabatlar transchegaraviy daryolarni boshqarish sohasidagi hamkorlikning yo‘qligi tufayli hamon murakkab bo‘lib qolmoqda. O‘zbekiston I. Karimov davrida Rog‘un GESning qurilishiga qat’iy qarshi chiqqan. Mamlakat ushbu GESning qurilishi bilan daryolar suvi kamayib ketishini ma’lum qilgan, shuningdek, GES to‘g‘oni buziladigan bo‘lsa, ekologik falokat xavfi bilan ogohlantirgan. Sh. Mirziyoyev prezident lavozimiga kirishgach, O‘zbekistonning Rog‘unga nisbatan pozitsiyasi biroz o‘zgardi. 2017-yilning yozida O‘zbekiston Rog‘un GES qurilishiga qarshi emasligi, faqat bu jarayonda O‘zbekiston milliy manfaatlari ham hisobga olinishi lozimligini ma’lum qildi27. Ikki davlat o‘rtasidagi munosabatlar Shavkat Mirziyoyev 2016-yilda O‘zbekiston 27 Ismoilov J. Xalqaro ekologiya huquqida transchegaraviy suv resurslaridan foydalanish va ularni muhofaza qilishdagi muammolar (maqola), 2023. 20 Prezidenti lavozimiga saylanganidan so‘ng Markaziy Osiyo davlatlari bilan munosabatlarni rivojlantirishni davlat siyosatining eng muhim ustuvor yo‘nalishi sifatida belgilaganidan so‘ng izchil faollashganini ta’kidlash lozim. 2017-yilning aprelida 25 yillik tanaffusdan so‘ng Dushanbe va Toshkent o‘rtasidagi aviaqatnov yana tiklandi. 2017-yil aprelda Dushanbeda ikkitomonlama munosabatlar tarixida ilk bor O‘zbekistonda ishlab chiqarilgan mahsulotlarning keng ko‘lamli ko‘rgazmasi bo‘lib o‘tdi. May oyining boshida esa tojik- o‘zbek munosabatlari tarixida ilk bor Tojikistonda O‘zbekiston madaniyati kunlari o‘tkazildi. 2017-yildan buyon O‘zbekiston va Tojikiston rahbarlarining to‘qqiz marta ikki tomonlama uchrashuvlari bo‘lib o‘tdi, 2018-yilda esa ilk bor o‘zaro davlat tashriflari tashkil etilib, hamkorlik munosabatlari tarixida yangi sahifa ochildi. Yuqori darajadagi hamkorlik faol rivojlanmoqda: 2018-yildan buyon Bosh vazirlar darajasida beshta uchrashuv, 2016-yil sentabr oyidan beri tashqi ishlar vazirlarining yigirma beshdan ortiq uchrashuvlari o‘tkazildi, parlamentlararo hamkorlik barqaror darajaga ko‘tarildi. Savdo-iqtisodiy, transport-kommunikatsiya salohiyatini to‘liq ro‘yobga chiqarish uchun ulkan imkoniyatlar ochildi. O‘zaro savdo hajmi yildan-yilga ortib bormoqda. Ushbu ko‘rsatkich 2015-2021 yillarda qariyb 40 martaga oshdi, ya’ni 11,6 million dollardan 430 million dollarga yetdi. Amaldagi erkin savdo rejimi, Savdo-iqtisodiy hamkorlik bo‘yicha hukumatlararo qo‘shma komissiya faoliyati, sanoat kooperatsiyasi loyihalarini ishlab chiqish va rag‘batlantirishga mo‘ljallangan ustav kapitali 50 million dollar bo‘lgan O‘zbekiston-Tojikiston investitsiya kompaniyasining tashkil etilishi – bularning barchasi mamlakatlarimiz o‘rtasidagi muvaffaqiyatli iqtisodiy hamkorlikka xizmat qilmoqda. Shu tariqa, bugungi kunda O‘zbekiston - Tojikiston hamkorligining shartnomaviy-huquqiy bazasi 200 ta ikki tomonlama hujjatga yetgan bo‘lsa, ularning qariyb yarmi, aniqrog‘i 97 tasi so‘nggi to‘rt yil ichida imzolangan. Bu tomonlarning o‘zaro manfaatli bo‘lgan barcha sohalarda uzoq muddatli hamkorlikni har tomonlama kengaytirish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratishdan yuqori manfaatdorligini tasdiqlaydi28. O‘zbekistonda tojikistonlik tadbirkorlar kapitali ishtirokidagi 240 ta korxona, Tojikistonda mamlakatimiz rezidentlari ishtirokidagi 28 https://oz.sputniknews.uz/Uzbekiston_Tojikiston-dostligi/ 20 Prezidenti lavozimiga saylanganidan so‘ng Markaziy Osiyo davlatlari bilan munosabatlarni rivojlantirishni davlat siyosatining eng muhim ustuvor yo‘nalishi sifatida belgilaganidan so‘ng izchil faollashganini ta’kidlash lozim. 2017-yilning aprelida 25 yillik tanaffusdan so‘ng Dushanbe va Toshkent o‘rtasidagi aviaqatnov yana tiklandi. 2017-yil aprelda Dushanbeda ikkitomonlama munosabatlar tarixida ilk bor O‘zbekistonda ishlab chiqarilgan mahsulotlarning keng ko‘lamli ko‘rgazmasi bo‘lib o‘tdi. May oyining boshida esa tojik- o‘zbek munosabatlari tarixida ilk bor Tojikistonda O‘zbekiston madaniyati kunlari o‘tkazildi. 2017-yildan buyon O‘zbekiston va Tojikiston rahbarlarining to‘qqiz marta ikki tomonlama uchrashuvlari bo‘lib o‘tdi, 2018-yilda esa ilk bor o‘zaro davlat tashriflari tashkil etilib, hamkorlik munosabatlari tarixida yangi sahifa ochildi. Yuqori darajadagi hamkorlik faol rivojlanmoqda: 2018-yildan buyon Bosh vazirlar darajasida beshta uchrashuv, 2016-yil sentabr oyidan beri tashqi ishlar vazirlarining yigirma beshdan ortiq uchrashuvlari o‘tkazildi, parlamentlararo hamkorlik barqaror darajaga ko‘tarildi. Savdo-iqtisodiy, transport-kommunikatsiya salohiyatini to‘liq ro‘yobga chiqarish uchun ulkan imkoniyatlar ochildi. O‘zaro savdo hajmi yildan-yilga ortib bormoqda. Ushbu ko‘rsatkich 2015-2021 yillarda qariyb 40 martaga oshdi, ya’ni 11,6 million dollardan 430 million dollarga yetdi. Amaldagi erkin savdo rejimi, Savdo-iqtisodiy hamkorlik bo‘yicha hukumatlararo qo‘shma komissiya faoliyati, sanoat kooperatsiyasi loyihalarini ishlab chiqish va rag‘batlantirishga mo‘ljallangan ustav kapitali 50 million dollar bo‘lgan O‘zbekiston-Tojikiston investitsiya kompaniyasining tashkil etilishi – bularning barchasi mamlakatlarimiz o‘rtasidagi muvaffaqiyatli iqtisodiy hamkorlikka xizmat qilmoqda. Shu tariqa, bugungi kunda O‘zbekiston - Tojikiston hamkorligining shartnomaviy-huquqiy bazasi 200 ta ikki tomonlama hujjatga yetgan bo‘lsa, ularning qariyb yarmi, aniqrog‘i 97 tasi so‘nggi to‘rt yil ichida imzolangan. Bu tomonlarning o‘zaro manfaatli bo‘lgan barcha sohalarda uzoq muddatli hamkorlikni har tomonlama kengaytirish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratishdan yuqori manfaatdorligini tasdiqlaydi28. O‘zbekistonda tojikistonlik tadbirkorlar kapitali ishtirokidagi 240 ta korxona, Tojikistonda mamlakatimiz rezidentlari ishtirokidagi 28 https://oz.sputniknews.uz/Uzbekiston_Tojikiston-dostligi/ 21 60 dan ortiq korxona savdo, qurilish materiallari ishlab chiqarish, oziq-ovqat sanoati, transport va boshqa turdagi xizmat ko‘rsatish yo‘nalishlarida faoliyat yuritmoqda. 2021-yilda xalqaro temiryo‘l yuk tashish hajmi 6,7 million tonnani, Tojikiston yuklarining O‘zbekiston hududi orqali tranziti 5,7 million tonnani, uchinchi davlatlardan Tojikistonga tranzit yuk tashish hajmi esa 3,6 million tonnani tashkil etdi. 2018-yilda O‘zbekiston va Tojikiston fuqarolarining o‘zaro tashriflari to‘g‘risida bitim imzolangani, shuningdek, o‘sha yil mamlakatlar o‘rtasida viza rejimining bekor qilingani va 17 ta nazorat-o‘tkazish punktining ochilgani ikki tomonlama munosabatlar rivojida muhim ahamiyat kasb etdi. Ushbu hujjat, shuningdek, transport sohasidagi hamkorlikni yanada kengaytirishni ham belgilab berdi. 2018-yil mart oyida mamlakatlar bir-biriga tomonlardan birining hududida ro‘yxatdan o‘tgan avtotransport vositalarida o‘z davlatlari hududi orqali yo‘lovchi va yuklarni xalqaro avtomobil yo‘nalishlarida amalga oshirish huquqini taqdim qildi. O‘zbekiston-Tojikiston hamkorligi pandemiya sinovidan ham sharaf bilan o‘tdi. Prezident Shavkat Mirziyoyevning 2020-yil 8-maydagi ko‘rsatmasi bilan Tojikistonga insonparvarlik yordami sifatida 144 dona ko‘chma tibbiy konteyner yetkazildi. 29-may kuni O‘zbekistondan insonparvarlik yordami sifatida oziq-ovqat mahsulotlari, tibbiy buyumlar va dori-darmonlar jo‘natildi. O‘sha yil bir guruh o‘zbekistonlik shifokorlar tojikistonlik hamkasblariga koronavirus infeksiyasiga qarshi kurashishda yordam berish uchun Tojikistonga bordi. “UzAuto Motors” kompaniyasi qo‘shni davlatga koronavirus infeksiyasidan shaxsiy himoya vositalari bilan jihozlangan tez tibbiy yordam mashinalari jo‘natmasini taqdim qildi. 2021-yilda Xatlon viloyatining Qubodiyon tumanida O‘zbekiston tomonidan barpo etilgan tibbiyot majmuasining rasmiy ochilish marosimi bo‘lib o‘tdi. Majmua yiliga 7,5 ming nafar bemorga xizmat ko‘rsatishga mo‘ljallangan 250 o‘rinli zamonaviy ko‘p tarmoqli shifoxona va bir smenada 300 nafar bemorga, yiliga 219 mingdan ortiq kishiga xizmat ko‘rsatadigan poliklinikadan iborat29. 2022-yil 2-3 iyun kunlari Tojikiston Respublikasi Prezidenti Imomali Rahmon rasmiy tashrif bilan O‘zbekistonda bo‘ldi. Ushbu tashrif mintaqaviy xavfsizlik, shuningdek, Markaziy 29 https://dunyo.info/uz/site/inner?slug=o%E2%80%98zbekiston- tojikiston_yaxshi_qo%E2%80%98shnilar_va_ishonchli_hamkorlar-tqF 21 60 dan ortiq korxona savdo, qurilish materiallari ishlab chiqarish, oziq-ovqat sanoati, transport va boshqa turdagi xizmat ko‘rsatish yo‘nalishlarida faoliyat yuritmoqda. 2021-yilda xalqaro temiryo‘l yuk tashish hajmi 6,7 million tonnani, Tojikiston yuklarining O‘zbekiston hududi orqali tranziti 5,7 million tonnani, uchinchi davlatlardan Tojikistonga tranzit yuk tashish hajmi esa 3,6 million tonnani tashkil etdi. 2018-yilda O‘zbekiston va Tojikiston fuqarolarining o‘zaro tashriflari to‘g‘risida bitim imzolangani, shuningdek, o‘sha yil mamlakatlar o‘rtasida viza rejimining bekor qilingani va 17 ta nazorat-o‘tkazish punktining ochilgani ikki tomonlama munosabatlar rivojida muhim ahamiyat kasb etdi. Ushbu hujjat, shuningdek, transport sohasidagi hamkorlikni yanada kengaytirishni ham belgilab berdi. 2018-yil mart oyida mamlakatlar bir-biriga tomonlardan birining hududida ro‘yxatdan o‘tgan avtotransport vositalarida o‘z davlatlari hududi orqali yo‘lovchi va yuklarni xalqaro avtomobil yo‘nalishlarida amalga oshirish huquqini taqdim qildi. O‘zbekiston-Tojikiston hamkorligi pandemiya sinovidan ham sharaf bilan o‘tdi. Prezident Shavkat Mirziyoyevning 2020-yil 8-maydagi ko‘rsatmasi bilan Tojikistonga insonparvarlik yordami sifatida 144 dona ko‘chma tibbiy konteyner yetkazildi. 29-may kuni O‘zbekistondan insonparvarlik yordami sifatida oziq-ovqat mahsulotlari, tibbiy buyumlar va dori-darmonlar jo‘natildi. O‘sha yil bir guruh o‘zbekistonlik shifokorlar tojikistonlik hamkasblariga koronavirus infeksiyasiga qarshi kurashishda yordam berish uchun Tojikistonga bordi. “UzAuto Motors” kompaniyasi qo‘shni davlatga koronavirus infeksiyasidan shaxsiy himoya vositalari bilan jihozlangan tez tibbiy yordam mashinalari jo‘natmasini taqdim qildi. 2021-yilda Xatlon viloyatining Qubodiyon tumanida O‘zbekiston tomonidan barpo etilgan tibbiyot majmuasining rasmiy ochilish marosimi bo‘lib o‘tdi. Majmua yiliga 7,5 ming nafar bemorga xizmat ko‘rsatishga mo‘ljallangan 250 o‘rinli zamonaviy ko‘p tarmoqli shifoxona va bir smenada 300 nafar bemorga, yiliga 219 mingdan ortiq kishiga xizmat ko‘rsatadigan poliklinikadan iborat29. 2022-yil 2-3 iyun kunlari Tojikiston Respublikasi Prezidenti Imomali Rahmon rasmiy tashrif bilan O‘zbekistonda bo‘ldi. Ushbu tashrif mintaqaviy xavfsizlik, shuningdek, Markaziy 29 https://dunyo.info/uz/site/inner?slug=o%E2%80%98zbekiston- tojikiston_yaxshi_qo%E2%80%98shnilar_va_ishonchli_hamkorlar-tqF 22 Osiyoning barqaror rivojlanishini ta’minlashda muhim ahamiyat kasb etadi, mintaqada o‘zaro manfaatli hamkorlikning yangi siyosiy muhitini shakllantirishga xizmat qiladi. Toshkent va Dushanbe shaharlarida siyosat, savdo, energetika, transport, madaniyat, ilm- fan, ta’lim, xavfsizlik sohalarida imzolangan 60 dan ortiq davlatlararo, hukumatlararo va idoralararo bitimlar, memorandumlar, dasturlar va “Yo‘l xaritalari” dan iborat hujjatlarning salmoqli to‘plami davlat tashrifning yuksak natijalaridan dalolat beradi. Bugun O‘zbekistonda istiqomat qilayotgan 1,5 milliondan ortiq tojik millatiga mansub vatandoshlarimiz mamlakatimiz taraqqiyoti va farovonligiga o‘zining munosib hissasini qo‘shmoqda. Ularning madaniyati va an’analarini, ona tilini avaylab asrash va rivojlantirish uchun barcha sharoitlar yaratilgan. Xususan, 240 dan ortiq maktabda ta’lim tojik tilida olib boriladi. Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, ko‘p qirrali hamkorlikni yanada chuqurlashtirish va mustahkamlash, ikki qardosh xalq o‘rtasidagi o‘zaro hurmat, ishonch, qo‘llab-quvvatlash, anglash va sheriklik munosabatlariga asoslangan davlatlararo muloqotni rivojlantirish va boyitishdan ikki davlat ham birday manfaatdordir. 22 Osiyoning barqaror rivojlanishini ta’minlashda muhim ahamiyat kasb etadi, mintaqada o‘zaro manfaatli hamkorlikning yangi siyosiy muhitini shakllantirishga xizmat qiladi. Toshkent va Dushanbe shaharlarida siyosat, savdo, energetika, transport, madaniyat, ilm- fan, ta’lim, xavfsizlik sohalarida imzolangan 60 dan ortiq davlatlararo, hukumatlararo va idoralararo bitimlar, memorandumlar, dasturlar va “Yo‘l xaritalari” dan iborat hujjatlarning salmoqli to‘plami davlat tashrifning yuksak natijalaridan dalolat beradi. Bugun O‘zbekistonda istiqomat qilayotgan 1,5 milliondan ortiq tojik millatiga mansub vatandoshlarimiz mamlakatimiz taraqqiyoti va farovonligiga o‘zining munosib hissasini qo‘shmoqda. Ularning madaniyati va an’analarini, ona tilini avaylab asrash va rivojlantirish uchun barcha sharoitlar yaratilgan. Xususan, 240 dan ortiq maktabda ta’lim tojik tilida olib boriladi. Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, ko‘p qirrali hamkorlikni yanada chuqurlashtirish va mustahkamlash, ikki qardosh xalq o‘rtasidagi o‘zaro hurmat, ishonch, qo‘llab-quvvatlash, anglash va sheriklik munosabatlariga asoslangan davlatlararo muloqotni rivojlantirish va boyitishdan ikki davlat ham birday manfaatdordir. 23 XULOSA Xulosa qilib aytganda, O‘zbekistonning Markaziy Osiyo davlatalari bilan hamkorlik aloqalari o‘zaro ishonch va hamjihatlik asosida davom etib kelmoqda. Markaziy Osiyodagi o‘zbek, tojik, turkman, qirg‘iz, qozoq xalqlarini yagona ildizga ega boְ‘lgan daraxtning turli shoxlariga qiyoslasak bo‘ladi. Tarixdan ma’lumki, ushbu hududagi aholi uzoq davrlar mobaynida u yoki bu davlatlarning yagona fuqorolari sifatida birgalikda va bahamjihatlik hayot kechirishgan. O’zbekistonning hozirgi tarixiy bir davrda milliy taraqqiyot manzili sari yangi bosqichga ko’tarilganligi va bu bosqichda qo’shni mamlakatlar bilan integratsiya jarayonlarining faollashishi mintaqa barqarorligi va fuqarolar farovonligiga ijobiy ta’sir etadi. Shuni ta’kidlash joizki, Markaziy Osiyo mamlakatlarining barcha sohalarda teng huquqli sheriklik va hamjihatlik asosida hamkorligi mintaqa rivojiga ijobiy taʼsir koʻrsatmoqda. Mamlakatimiz rahbarining tashabbuslari, faol va pragmatik diplomatiya hamda tashqi siyosat tufayli bugungi kunda Markaziy Osiyoda mutlaqo yangi, konstruktiv siyosiy muhit vujudga keldi va transchegaraviy suv resurslaridan oqilona foydalanish, chegaralarni delimitatsiya va demarkatsiya qilish, chegara punktlarini kesib oʻtish, transchegaraviy savdoni rivojlantirish kabi eng dolzarb muammolarni hal qilish uchun qulay sharoitlar yaratildi. Bularning barchasini Oʻzbekiston va Markaziy Osiyo mamlakatlari oʻrtasida so‘nggi yillar mobaynida mamlakatimiz rahbariyati tomonidan olib borilayotgan yaqin va oʻzaro manfaatli qoʻshnichilik aloqalarini rivojlanish borasidagi izchil tashqi siyosatning hosilasi hamda mustaqil oʻzbek diplomatiyasining katta yutugʻi, deb aytish mumkin. 23 XULOSA Xulosa qilib aytganda, O‘zbekistonning Markaziy Osiyo davlatalari bilan hamkorlik aloqalari o‘zaro ishonch va hamjihatlik asosida davom etib kelmoqda. Markaziy Osiyodagi o‘zbek, tojik, turkman, qirg‘iz, qozoq xalqlarini yagona ildizga ega boְ‘lgan daraxtning turli shoxlariga qiyoslasak bo‘ladi. Tarixdan ma’lumki, ushbu hududagi aholi uzoq davrlar mobaynida u yoki bu davlatlarning yagona fuqorolari sifatida birgalikda va bahamjihatlik hayot kechirishgan. O’zbekistonning hozirgi tarixiy bir davrda milliy taraqqiyot manzili sari yangi bosqichga ko’tarilganligi va bu bosqichda qo’shni mamlakatlar bilan integratsiya jarayonlarining faollashishi mintaqa barqarorligi va fuqarolar farovonligiga ijobiy ta’sir etadi. Shuni ta’kidlash joizki, Markaziy Osiyo mamlakatlarining barcha sohalarda teng huquqli sheriklik va hamjihatlik asosida hamkorligi mintaqa rivojiga ijobiy taʼsir koʻrsatmoqda. Mamlakatimiz rahbarining tashabbuslari, faol va pragmatik diplomatiya hamda tashqi siyosat tufayli bugungi kunda Markaziy Osiyoda mutlaqo yangi, konstruktiv siyosiy muhit vujudga keldi va transchegaraviy suv resurslaridan oqilona foydalanish, chegaralarni delimitatsiya va demarkatsiya qilish, chegara punktlarini kesib oʻtish, transchegaraviy savdoni rivojlantirish kabi eng dolzarb muammolarni hal qilish uchun qulay sharoitlar yaratildi. Bularning barchasini Oʻzbekiston va Markaziy Osiyo mamlakatlari oʻrtasida so‘nggi yillar mobaynida mamlakatimiz rahbariyati tomonidan olib borilayotgan yaqin va oʻzaro manfaatli qoʻshnichilik aloqalarini rivojlanish borasidagi izchil tashqi siyosatning hosilasi hamda mustaqil oʻzbek diplomatiyasining katta yutugʻi, deb aytish mumkin. 24 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI 1. Prezident asarlari 1.1. Karimov I.A. Vatan ravnaqi uchun har birimiz ma’sulmiz. J. 9. –T.: “O’zbekiston”, 2001. 1.2. Mirziyoyev Sh. Milliy tiklanishdan milliy yuksalish sari.1-tom.–T.: “Yoshlar nashriyot uyi”, 2019. 2. Asosiy adabiyotlar 2.1. Jo‘rayev N. O‘zbekiston tarixi (Milliy istiqlol davri).3-kitob.-T.: “Sharq”, 2013. 2.2. Jo‘rayev N. Mustaqil O‘zbekiston tarixi.-T.: “G‘afur G‘ulom”, 2013. 2.3. Муртазаева Р. Ўзбекистон тарихи.-Т.: “Янги аср авлоди”, 2003. 2.4. Талипова Н. Ўзбекистоннинг энг янги тарихи хрестоматияси. -Т.: “Фан ва технология”. 2014. 2.5. Usmonov Q., Sodiqov M., S.Burxonova S. Oʻzbekiston tarixi.-T.: “IQTISOD- MOLIYA”, 2006. 2.6. Matyoqubov X. Oʻzbekistonning eng yangi tarixi. -T.: "Akademnashr", 2021. 3. Davriy nashrlar va maqolalar 3.1. Zairov A. Yangi O‘zbekistonning mintaqaviy hamkorlik va qo‘shnichilik munosabatlarini yaxshilashda tugan o‘rni va roli, 2021. 3.2. Ismoilov J. Xalqaro ekologiya huquqida transchegaraviy suv resurslaridan foydalanish va ularni muhofaza qilishdagi muammolar, 2023. 3.3. Abduqodirova N. Yangi O‘zbekiston – yangi qo‘shnichilik: Markaziy Osiyo davlatlari bilan qo‘shnichilik, 2021. 3.4. Mirzahotamov R. Markaziy Osiyo davlatlari tashqi siyosatida mintaqaviy hamkorlik, 2022. 3.5. O‘zR Prezidenti devoni nashri. Xabarnoma, 2-son, 1995. 24 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI 1. Prezident asarlari 1.1. Karimov I.A. Vatan ravnaqi uchun har birimiz ma’sulmiz. J. 9. –T.: “O’zbekiston”, 2001. 1.2. Mirziyoyev Sh. Milliy tiklanishdan milliy yuksalish sari.1-tom.–T.: “Yoshlar nashriyot uyi”, 2019. 2. Asosiy adabiyotlar 2.1. Jo‘rayev N. O‘zbekiston tarixi (Milliy istiqlol davri).3-kitob.-T.: “Sharq”, 2013. 2.2. Jo‘rayev N. Mustaqil O‘zbekiston tarixi.-T.: “G‘afur G‘ulom”, 2013. 2.3. Муртазаева Р. Ўзбекистон тарихи.-Т.: “Янги аср авлоди”, 2003. 2.4. Талипова Н. Ўзбекистоннинг энг янги тарихи хрестоматияси. -Т.: “Фан ва технология”. 2014. 2.5. Usmonov Q., Sodiqov M., S.Burxonova S. Oʻzbekiston tarixi.-T.: “IQTISOD- MOLIYA”, 2006. 2.6. Matyoqubov X. Oʻzbekistonning eng yangi tarixi. -T.: "Akademnashr", 2021. 3. Davriy nashrlar va maqolalar 3.1. Zairov A. Yangi O‘zbekistonning mintaqaviy hamkorlik va qo‘shnichilik munosabatlarini yaxshilashda tugan o‘rni va roli, 2021. 3.2. Ismoilov J. Xalqaro ekologiya huquqida transchegaraviy suv resurslaridan foydalanish va ularni muhofaza qilishdagi muammolar, 2023. 3.3. Abduqodirova N. Yangi O‘zbekiston – yangi qo‘shnichilik: Markaziy Osiyo davlatlari bilan qo‘shnichilik, 2021. 3.4. Mirzahotamov R. Markaziy Osiyo davlatlari tashqi siyosatida mintaqaviy hamkorlik, 2022. 3.5. O‘zR Prezidenti devoni nashri. Xabarnoma, 2-son, 1995. 25 4. Internet saytlari 4.1. www.xs.uz 4.2. www.kg.akipress.org 4.3. www.bugun.uz 4.4. www.president.uz 4.5. www.sputniknews.uz 4.6. www.dunyo.info 4.7. www.supportscience.uz 4.8. www.scientificprogress.uz 25 4. Internet saytlari 4.1. www.xs.uz 4.2. www.kg.akipress.org 4.3. www.bugun.uz 4.4. www.president.uz 4.5. www.sputniknews.uz 4.6. www.dunyo.info 4.7. www.supportscience.uz 4.8. www.scientificprogress.uz 26 ILOVALAR 1. Markaziy Osiyo davlatlari 26 ILOVALAR 1. Markaziy Osiyo davlatlari 27 2. Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlari 27 2. Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlari