O`ZBEKSTANDA SHEGARALANG`AN TU`RDE TARQALG`AN KARANTIN ZIYANKESLERI

Yuklangan vaqt

2024-11-11

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

4

Faytl hajmi

45,9 KB


O`ZBEKSTANDA SHEGARALANG`AN TU`RDE TARQALG`AN KARANTIN ZIYANKESLERI 1. G`awasha ku`yesi yamasa sarg`ısh ren`li qurt - Pectinophora gossypiella Saund., Tengeqanatlılar, yamasa Gu`belekler (Lepidoptera) otryadı, ku`yeler (Gelechiidae) semyasına kiredi. Geografiyalıq tarqalıwı. Watanı - Hindistan. Evropada – Albaniya, Gretsiya, İspaniya, İtaliya, Yugoslaviya; Aziyada – Afganstan, Bangladesh, Vetnam, İndoneziya, İran, İzroil, Kampuchiya, KNDR, Koreya, Livan, Malayziya, Myanma, Pakistan, Suriya, Tayland, Tayvan, Turkiya, Filippin, Kıtay, Hindistan, Shri-Lanka, Yaponiya; Afrikada: Angola, Jazoir, Zanzibar, Keniya, Kongo, Malagasiya Respublikası, Marokash, Mısr, İigeriya, Senegal, Somali, Sudan, Serra-Leone, Tanzaniya, Tunis, Uganda, Efiopiya; Amerikada - Argentina, AQSh, Barbados, Braziliya, Kolumbiya, Kuba, Meksika, Puerto-Riko, Trinidad ha`m Tobago, Ekvador, Yamayka; Okeaniyada – Avstraliya, Gavay, Karolin, Marian, Marshall, O`ZBEKSTANDA SHEGARALANG`AN TU`RDE TARQALG`AN KARANTIN ZIYANKESLERI 1. G`awasha ku`yesi yamasa sarg`ısh ren`li qurt - Pectinophora gossypiella Saund., Tengeqanatlılar, yamasa Gu`belekler (Lepidoptera) otryadı, ku`yeler (Gelechiidae) semyasına kiredi. Geografiyalıq tarqalıwı. Watanı - Hindistan. Evropada – Albaniya, Gretsiya, İspaniya, İtaliya, Yugoslaviya; Aziyada – Afganstan, Bangladesh, Vetnam, İndoneziya, İran, İzroil, Kampuchiya, KNDR, Koreya, Livan, Malayziya, Myanma, Pakistan, Suriya, Tayland, Tayvan, Turkiya, Filippin, Kıtay, Hindistan, Shri-Lanka, Yaponiya; Afrikada: Angola, Jazoir, Zanzibar, Keniya, Kongo, Malagasiya Respublikası, Marokash, Mısr, İigeriya, Senegal, Somali, Sudan, Serra-Leone, Tanzaniya, Tunis, Uganda, Efiopiya; Amerikada - Argentina, AQSh, Barbados, Braziliya, Kolumbiya, Kuba, Meksika, Puerto-Riko, Trinidad ha`m Tobago, Ekvador, Yamayka; Okeaniyada – Avstraliya, Gavay, Karolin, Marian, Marshall, jan`a Kaledaniya, jan`a Gebrid, Batıs ha`m Shıg`ıs Samoada tarqalg`an. O`zbekstanda uchramaydi. Zıyanlaytug`ın o`simlikleri. G`awasha, kenap ha`m basqa o`simlik turlerin (barlıg`ı bolıp 70 ten zıyat) zıyanlaydı. O`zbekstang`a kirip kelse, zıyankes ju`da` u`lken zıyan keltiredi; qon`sı jaqın ma`mleketlerden Afganistan ha`m İranda ushırwı, O`zbekstan ushın u`lken qa`wip tuwdıradı. Zıyanı. G`awashanın` barlıq generativ organların, sonnan, g`umsha, gu`l, go`rek, tuxım ha`m talshıqların zıyanlaydı. Zıyankes o`simlik organların kemirip ishine kiredi. Zıyanlang`an g`umsha, gu`l ha`m go`rekleri quwrap to`giledi. Иshine 2-3 ta qurt kirgen go`regi rawajlana almaydı, talshıg`ı jaramsız halg`a keledi, tuxımları tolıq pispeydi.Zıyankestin` zıyanlılıq da`rejesi ma`mleketler boyınsha to`mendegishe: Meksikada 20-25%, Mısrda 30-40%, kesh piser sortlarda 80% ke; Braziliyada 30-60%; Kitayda 1952 jılı 37%; Gavay arallarında g`awashanın` generativ organlarının` 50-99 protsentin zıyanlag`an. Sırtqı belgileri. Gu`belegi qanat jayg`anda 12-20 mm. Denesinin` uzınlıg`ı 6- 10 mm. Bası qızg`ısh-qon`ır, denesinin` ren`in o`zgertiwshi tengesheleri bar. Murtları qon`ır. Ha`reketsiz turg`anında qanatların arqasına jıynap turadı. Aldıng`ı qanatları ushına qaray jin`ishkelengen, aqshıl-qızg`ısh, mayda, twq ren`li dag`ları, ayırımlerının` qanatlarının` u`stingi bo`liminde toq-qon`ır daqları bar, arqa qanatları aldıng`ılarınan ken`irek, ku`lren` tu`sli, to`mengi betinin` ren`i do`niwshi. Ayaqları toq-qon`ır yamasa qon`ır -qora. Ma`yegi uzınsha-oval formalı, qabıg`ı aq yamasa jasılıraq. İshinde qurt rawajlanıwı menen ma`yek derlik qızıl tu`ske o`zgeredi, uzınlıg`ı 0,4-0,6 mm, eni 0,2-0,3 mm. qurtı jan`a shıqqanda aqshıl ren`li, uzınlıg`ı 1-2 mm. u`lkeygen qurtları tsilindr formalı, qarın bo`limi aq ha`m u`sti sarg`ısh tu`sli, bası qaramtır, uzınlıg`ı 10-15 mm, eni 2,5 mm, o`tirik ayaqlarında 14-17 den ilmeksheleri ha`m u`stinde tu`kleri bar. Qurtının` denesidegi sarg`ısh ren`i tiykarınan 4-nshi jasında payda boladı. G`awasha ku`yesinin` qurtı g`awashanın` paqal ku`yesinin` (Platiedra vilella Zell.) qurtlarına ju`da` uqsaydı. Quwırshag`ı pille ishinde rawajlanadı, qızg`ısh-qon`ır yamasa qon`ır tu`sli, uzınlıg`ı 6-10 mm, eni 2,5-2,75 mm, u`sti kelta, jin`ishke tukler menen qaplang`an. Qarınshasının` jan`a Kaledaniya, jan`a Gebrid, Batıs ha`m Shıg`ıs Samoada tarqalg`an. O`zbekstanda uchramaydi. Zıyanlaytug`ın o`simlikleri. G`awasha, kenap ha`m basqa o`simlik turlerin (barlıg`ı bolıp 70 ten zıyat) zıyanlaydı. O`zbekstang`a kirip kelse, zıyankes ju`da` u`lken zıyan keltiredi; qon`sı jaqın ma`mleketlerden Afganistan ha`m İranda ushırwı, O`zbekstan ushın u`lken qa`wip tuwdıradı. Zıyanı. G`awashanın` barlıq generativ organların, sonnan, g`umsha, gu`l, go`rek, tuxım ha`m talshıqların zıyanlaydı. Zıyankes o`simlik organların kemirip ishine kiredi. Zıyanlang`an g`umsha, gu`l ha`m go`rekleri quwrap to`giledi. Иshine 2-3 ta qurt kirgen go`regi rawajlana almaydı, talshıg`ı jaramsız halg`a keledi, tuxımları tolıq pispeydi.Zıyankestin` zıyanlılıq da`rejesi ma`mleketler boyınsha to`mendegishe: Meksikada 20-25%, Mısrda 30-40%, kesh piser sortlarda 80% ke; Braziliyada 30-60%; Kitayda 1952 jılı 37%; Gavay arallarında g`awashanın` generativ organlarının` 50-99 protsentin zıyanlag`an. Sırtqı belgileri. Gu`belegi qanat jayg`anda 12-20 mm. Denesinin` uzınlıg`ı 6- 10 mm. Bası qızg`ısh-qon`ır, denesinin` ren`in o`zgertiwshi tengesheleri bar. Murtları qon`ır. Ha`reketsiz turg`anında qanatların arqasına jıynap turadı. Aldıng`ı qanatları ushına qaray jin`ishkelengen, aqshıl-qızg`ısh, mayda, twq ren`li dag`ları, ayırımlerının` qanatlarının` u`stingi bo`liminde toq-qon`ır daqları bar, arqa qanatları aldıng`ılarınan ken`irek, ku`lren` tu`sli, to`mengi betinin` ren`i do`niwshi. Ayaqları toq-qon`ır yamasa qon`ır -qora. Ma`yegi uzınsha-oval formalı, qabıg`ı aq yamasa jasılıraq. İshinde qurt rawajlanıwı menen ma`yek derlik qızıl tu`ske o`zgeredi, uzınlıg`ı 0,4-0,6 mm, eni 0,2-0,3 mm. qurtı jan`a shıqqanda aqshıl ren`li, uzınlıg`ı 1-2 mm. u`lkeygen qurtları tsilindr formalı, qarın bo`limi aq ha`m u`sti sarg`ısh tu`sli, bası qaramtır, uzınlıg`ı 10-15 mm, eni 2,5 mm, o`tirik ayaqlarında 14-17 den ilmeksheleri ha`m u`stinde tu`kleri bar. Qurtının` denesidegi sarg`ısh ren`i tiykarınan 4-nshi jasında payda boladı. G`awasha ku`yesinin` qurtı g`awashanın` paqal ku`yesinin` (Platiedra vilella Zell.) qurtlarına ju`da` uqsaydı. Quwırshag`ı pille ishinde rawajlanadı, qızg`ısh-qon`ır yamasa qon`ır tu`sli, uzınlıg`ı 6-10 mm, eni 2,5-2,75 mm, u`sti kelta, jin`ishke tukler menen qaplang`an. Qarınshasının` aqırında ilmeksıman o`simtksi bar, onın` a`tirapında ushı arqag`a qayrılg`an tu`kleri bar. Pillesi uzınsha-oval formalı. AZİYa G`AWAShA SOVKASI - Spodoptera litura Fabricius. Tengeqanatlılar, yamasa Gu`belekler (Lepidoptera) otryadı, Sovkaler (Noctuidae) semyasına kiredi. Geografiyalıq tarqalıwı. Watanı - Qubla-Shıg`ıs Aziya. Evropada – Rossiya (Primore u`lkesinin` qublası); Aziyada – Afganstan, Bangladesh, Bruney, Vetnam, İndoneziya, Kampuchiya, KNDR, Koreya, Laos, Malayziya, Maldiv, Myanma, Nepal, Pokistan, Singapur, Tayvan, Tayland, Ummon, Filippin, Kitay, Xindistan, Shri-Lanka, Eron, Yaponiya, Sumatra, Yava ha`m Tselebes atawları; Amerikada – AQSh (Gavay); Afrikada – Reyunon; Okeaniyada – Avstraliya, Vanatu, Guam, Mariana, Marshal, Mikroneziya, Palau, Papua jan`a Gvineya, Tonga, Tulavu, Batıs ha`m Shıg`ıs Samoa, Fidji, Filippin, jan`a Kaledaniya. O`zbekstanda uchramaydi, Biraq qon`ısı Afganstan ha`m İranda ushırawı zıyankestin` kiriw qa`wpi barlıg`ınan da`rek beredi. Zıyanlanatug`ın o`simlikleri. Polifag, 40 samyag`a kiretug`ın o`simliklerdi zıyanlaydı. G`awasha, ma`kke, ju`weri, pomidor, baqlajan, burısh, kartoshka, ku`ngabag`ar, temeki, kapusta, rediska, turneps (ot-jemlik shalg`am), geshir, kokatlar, sobıqlı o`simlikler, piste, lobiya, mash, soya, jon`ıshqa, zıg`ır, piyoz, biyday, salı, rozagu`l, qızg`aldıq ha`m t.b. Xindistanda tsitrus eginlerin zıyanlawı xabar etilgen. Zıyanı. Qurtları g`awashanın` japırag`ı, g`umshası, guli ha`m go`reklerinin` u`stin tesip, ishine qaray jollar payda etedi ha`m ku`shli zıyanlaydı, natiyjede go`rekler chirip ketedi. Ma`kke, ju`werinin` da`nlerin ha`m o`simliklerdin` aqırında ilmeksıman o`simtksi bar, onın` a`tirapında ushı arqag`a qayrılg`an tu`kleri bar. Pillesi uzınsha-oval formalı. AZİYa G`AWAShA SOVKASI - Spodoptera litura Fabricius. Tengeqanatlılar, yamasa Gu`belekler (Lepidoptera) otryadı, Sovkaler (Noctuidae) semyasına kiredi. Geografiyalıq tarqalıwı. Watanı - Qubla-Shıg`ıs Aziya. Evropada – Rossiya (Primore u`lkesinin` qublası); Aziyada – Afganstan, Bangladesh, Bruney, Vetnam, İndoneziya, Kampuchiya, KNDR, Koreya, Laos, Malayziya, Maldiv, Myanma, Nepal, Pokistan, Singapur, Tayvan, Tayland, Ummon, Filippin, Kitay, Xindistan, Shri-Lanka, Eron, Yaponiya, Sumatra, Yava ha`m Tselebes atawları; Amerikada – AQSh (Gavay); Afrikada – Reyunon; Okeaniyada – Avstraliya, Vanatu, Guam, Mariana, Marshal, Mikroneziya, Palau, Papua jan`a Gvineya, Tonga, Tulavu, Batıs ha`m Shıg`ıs Samoa, Fidji, Filippin, jan`a Kaledaniya. O`zbekstanda uchramaydi, Biraq qon`ısı Afganstan ha`m İranda ushırawı zıyankestin` kiriw qa`wpi barlıg`ınan da`rek beredi. Zıyanlanatug`ın o`simlikleri. Polifag, 40 samyag`a kiretug`ın o`simliklerdi zıyanlaydı. G`awasha, ma`kke, ju`weri, pomidor, baqlajan, burısh, kartoshka, ku`ngabag`ar, temeki, kapusta, rediska, turneps (ot-jemlik shalg`am), geshir, kokatlar, sobıqlı o`simlikler, piste, lobiya, mash, soya, jon`ıshqa, zıg`ır, piyoz, biyday, salı, rozagu`l, qızg`aldıq ha`m t.b. Xindistanda tsitrus eginlerin zıyanlawı xabar etilgen. Zıyanı. Qurtları g`awashanın` japırag`ı, g`umshası, guli ha`m go`reklerinin` u`stin tesip, ishine qaray jollar payda etedi ha`m ku`shli zıyanlaydı, natiyjede go`rekler chirip ketedi. Ma`kke, ju`werinin` da`nlerin ha`m o`simliklerdin` paxalların kemiredi. 1967-1970 jıllarda Xindistanda temeki o`niminin` 23-50 protsenti joq etilgen. Ju`zim fillokserası - Viteus vitifolii Fitch. Zıyanı. Filloksera ju`zimnin` o`nimin kemeyttiredi. Filllokseranın` tamırg`a tu`setugın bazı bir tu`rleri tamırlardı nabıt qıladı. Na`tiyjede aldın ju`zimnin` jer astı bo`limi, al keyin jer u`sti bo`limi 2 – 6 jılda tolıq nabıt boladı. Ju`zimlerge filloksera tu`skende aldın dag`lar payda boladı. Tarqalıwı. Fillokseranın` watanı Arqa Amerika. 1860 jılda filloksera Evropag`a o`tken. 1872 jılda Rossiyag`a o`tip, qa`wipli zıyankes bolg`annan keyin onın` tu`ri anıqlang`an. Ha`zirgi ku`nde Moldaviyada, Ukrainada, Azarbayjanda, Gruziyada, Armeniyada tarqalg`an. Shet ma`mleketlerde filloksera Evropada, Avstraliyada, Afrikada, Qubla ha`m Arqa Amerikada ken` tarqalg`an. O`zbekstanda bul zıyankes tarqalmag`an. Lekin o`tiw qa`wpi bar. Morfologiyası. Fillokseranın` 2 tu`rli: tamır ha`m japıraqqa zıyan beretug`ın tu`ri ushırasadı. Tamırdı zıyanlaytug`ın tu`rinin` analıg`ının` u`lkenligi 1 mm, ovalsıman, ren`i sarg`ısh-jasıl, arqasın boylap qatar-qatar qaramtır jolshaları bar. Ma`yegi oval ta`rizli, uzınlıgı 0,3 mm, ken`irek bo`liminin` eni 0,16 mm. Jan`a qoyılganda ashıq sarı ren`li bolıp, keyin zaytunday jasıl ren`ge o`zgeredi. Lichinkası aldın sarg`ısh - jasıl, keyin ashıq sarı ren`ge o`zgeredi. Qıslawdag`ı lichinkaları qon`ır – jasıl ren`li. paxalların kemiredi. 1967-1970 jıllarda Xindistanda temeki o`niminin` 23-50 protsenti joq etilgen. Ju`zim fillokserası - Viteus vitifolii Fitch. Zıyanı. Filloksera ju`zimnin` o`nimin kemeyttiredi. Filllokseranın` tamırg`a tu`setugın bazı bir tu`rleri tamırlardı nabıt qıladı. Na`tiyjede aldın ju`zimnin` jer astı bo`limi, al keyin jer u`sti bo`limi 2 – 6 jılda tolıq nabıt boladı. Ju`zimlerge filloksera tu`skende aldın dag`lar payda boladı. Tarqalıwı. Fillokseranın` watanı Arqa Amerika. 1860 jılda filloksera Evropag`a o`tken. 1872 jılda Rossiyag`a o`tip, qa`wipli zıyankes bolg`annan keyin onın` tu`ri anıqlang`an. Ha`zirgi ku`nde Moldaviyada, Ukrainada, Azarbayjanda, Gruziyada, Armeniyada tarqalg`an. Shet ma`mleketlerde filloksera Evropada, Avstraliyada, Afrikada, Qubla ha`m Arqa Amerikada ken` tarqalg`an. O`zbekstanda bul zıyankes tarqalmag`an. Lekin o`tiw qa`wpi bar. Morfologiyası. Fillokseranın` 2 tu`rli: tamır ha`m japıraqqa zıyan beretug`ın tu`ri ushırasadı. Tamırdı zıyanlaytug`ın tu`rinin` analıg`ının` u`lkenligi 1 mm, ovalsıman, ren`i sarg`ısh-jasıl, arqasın boylap qatar-qatar qaramtır jolshaları bar. Ma`yegi oval ta`rizli, uzınlıgı 0,3 mm, ken`irek bo`liminin` eni 0,16 mm. Jan`a qoyılganda ashıq sarı ren`li bolıp, keyin zaytunday jasıl ren`ge o`zgeredi. Lichinkası aldın sarg`ısh - jasıl, keyin ashıq sarı ren`ge o`zgeredi. Qıslawdag`ı lichinkaları qon`ır – jasıl ren`li.