O`ZBEKSTANDA SHEGARALANG`AN TU`RDE TARQALG`AN
KARANTIN ZIYANKESLERI
1. G`awasha ku`yesi yamasa sarg`ısh ren`li qurt - Pectinophora gossypiella
Saund., Tengeqanatlılar, yamasa Gu`belekler (Lepidoptera) otryadı, ku`yeler
(Gelechiidae) semyasına kiredi.
Geografiyalıq tarqalıwı. Watanı - Hindistan. Evropada – Albaniya, Gretsiya,
İspaniya, İtaliya, Yugoslaviya; Aziyada – Afganstan, Bangladesh, Vetnam,
İndoneziya, İran, İzroil, Kampuchiya, KNDR, Koreya, Livan, Malayziya, Myanma,
Pakistan, Suriya, Tayland, Tayvan, Turkiya, Filippin, Kıtay, Hindistan, Shri-Lanka,
Yaponiya; Afrikada: Angola, Jazoir, Zanzibar, Keniya, Kongo, Malagasiya
Respublikası, Marokash, Mısr, İigeriya, Senegal, Somali, Sudan, Serra-Leone,
Tanzaniya, Tunis, Uganda, Efiopiya; Amerikada - Argentina, AQSh, Barbados,
Braziliya, Kolumbiya, Kuba, Meksika, Puerto-Riko, Trinidad ha`m Tobago,
Ekvador, Yamayka; Okeaniyada – Avstraliya, Gavay, Karolin, Marian, Marshall,
jan`a Kaledaniya, jan`a Gebrid, Batıs ha`m Shıg`ıs Samoada tarqalg`an.
O`zbekstanda uchramaydi.
Zıyanlaytug`ın o`simlikleri. G`awasha, kenap ha`m basqa o`simlik turlerin
(barlıg`ı bolıp 70 ten zıyat) zıyanlaydı. O`zbekstang`a kirip kelse, zıyankes ju`da`
u`lken zıyan keltiredi; qon`sı jaqın ma`mleketlerden Afganistan ha`m İranda
ushırwı, O`zbekstan ushın u`lken qa`wip tuwdıradı.
Zıyanı. G`awashanın` barlıq generativ organların, sonnan, g`umsha, gu`l,
go`rek, tuxım ha`m talshıqların zıyanlaydı. Zıyankes o`simlik organların kemirip
ishine kiredi. Zıyanlang`an g`umsha, gu`l ha`m go`rekleri quwrap to`giledi. Иshine
2-3 ta qurt kirgen go`regi rawajlana almaydı, talshıg`ı jaramsız halg`a keledi,
tuxımları tolıq pispeydi.Zıyankestin` zıyanlılıq da`rejesi ma`mleketler boyınsha
to`mendegishe: Meksikada 20-25%, Mısrda 30-40%, kesh piser sortlarda 80% ke;
Braziliyada 30-60%; Kitayda 1952 jılı 37%; Gavay arallarında g`awashanın`
generativ organlarının` 50-99 protsentin zıyanlag`an.
Sırtqı belgileri. Gu`belegi qanat jayg`anda 12-20 mm. Denesinin` uzınlıg`ı 6-
10 mm. Bası qızg`ısh-qon`ır, denesinin` ren`in o`zgertiwshi tengesheleri bar.
Murtları qon`ır. Ha`reketsiz turg`anında qanatların arqasına jıynap turadı. Aldıng`ı
qanatları ushına qaray jin`ishkelengen, aqshıl-qızg`ısh, mayda, twq ren`li dag`ları,
ayırımlerının` qanatlarının` u`stingi bo`liminde toq-qon`ır daqları bar, arqa qanatları
aldıng`ılarınan ken`irek, ku`lren` tu`sli, to`mengi betinin` ren`i do`niwshi. Ayaqları
toq-qon`ır yamasa qon`ır -qora. Ma`yegi uzınsha-oval formalı, qabıg`ı aq yamasa
jasılıraq. İshinde qurt rawajlanıwı menen ma`yek derlik qızıl tu`ske o`zgeredi,
uzınlıg`ı 0,4-0,6 mm, eni 0,2-0,3 mm. qurtı jan`a shıqqanda aqshıl ren`li, uzınlıg`ı
1-2 mm. u`lkeygen qurtları tsilindr formalı, qarın bo`limi aq ha`m u`sti sarg`ısh
tu`sli, bası qaramtır, uzınlıg`ı 10-15 mm, eni 2,5 mm, o`tirik ayaqlarında 14-17 den
ilmeksheleri ha`m u`stinde tu`kleri bar. Qurtının` denesidegi sarg`ısh ren`i
tiykarınan 4-nshi jasında payda boladı. G`awasha ku`yesinin` qurtı g`awashanın`
paqal ku`yesinin` (Platiedra vilella Zell.) qurtlarına ju`da` uqsaydı. Quwırshag`ı
pille ishinde rawajlanadı, qızg`ısh-qon`ır yamasa qon`ır tu`sli, uzınlıg`ı 6-10 mm,
eni 2,5-2,75 mm, u`sti kelta, jin`ishke tukler menen qaplang`an. Qarınshasının`
