ҲОЗИРГИ ДАВРДА ЖАҲОН МАМЛАКАТЛАРИ ТАъЛИМ
ТИЗИМИ ВА ПЭДАГОГИКА ФАНИ РИВОЖИ
Режа:
1. Жаҳон мамлакатлари таълим тизими.
2. Иқтисодий ривожланган давлатлар таълим тизими.
3. АҚШ таълим тизими.
4. Япония таълим тизими ва унинг ўзига хосликлари.
5. Германия таълим тизими.
6. Таълим моделлари. ХХ аср жаҳон таълим тизимидаги глобал
тенденциялар.
1. Жаҳон мамлакатлари таълим тизими.
Дунё таълим маконининг юзага келиши, фаол интеграцион жараёнлар,
таълимни “инсон капитали” сифатида еътироф етилиши, маълумот ҳақидаги
дипломларнинг дунё бўйлаб тан олиниши чет ел тажрибасини ўрганиш
жараёнини тезлаштиради.
1997 йилда ХТСК (Халқаро таълим стандарт классификацияси)
янгиланди. Унда еттита босқич кўрсатилган. 0 – ИНГЛИЗ ТИЛИ ТАЪЛИМ; 1
– бошланғич таълим; 2 – ўрта таълимнинг биринчи босқичи; 3 – ўрта
таълимнинг иккинчи босқичиъ 4 – ўрта таълимдан кейинги таълим (олий
таълим емас); 5 – олий таълимнинг биринчи босқичи; 6 – олий таълимнинг
иккинчи босқичи – олий таълимдан кейинги таълим.
Жаҳон таълим тизимининг кўп омилли кўринишга егалиги метаблокли,
макрорегионал ва алоҳида давлатлардага таълим тизимини таҳлил етишга
имкон беради. Жаҳон таълим тизимининг ўзаро алоқадорлиги ва ўзаро
ҳаракати белгиларига кўра регионларни бир неча турга бўлиш мумкин:
Биринчи
турга
интеграсион
жараён
генераторлари
ҳисобланган
регионлар киради. Бундай регионга енг ёрқин мисол сифатида Ғарбий
Европани келтириш мумкин. Бирлик ғояси 1990 йиллардан Ғарбий Европа
давлатларида таълим ислоҳотларининг асосига айланди. Биринчи турга
мансуб регионларга шунингдек, АҚШ ва Канада кабиларни ҳам киритиш
мумкин. Жаҳонда интеграцион жараёнларнинг генератори сифатида янги
Осиё-Тинчокеани региони ҳам шаклланмоқда. Унга Корея, Тайван, Сингапур
ва Гонконг, шунингдек, Малайзия, Тайланд, Филиппин ва Индонезия каби
давлатларни киритиш мумкин.
Иккинчи турга интеграцион жараёнларга муваффақиятли жавоб
қайтараётган ҳудудлар тегишли. Биринчи навбатда бу Лотин Америкаси
давлатларидир. Тарихда бўлгани сингари бугунги кунда ҳам Лотин
Америкасига интеграцион ўчоқлар зонаси сифатида АҚШ ва Ғарбий Европа
томонидан таъсир кўрсатилмоқда.
Учинчи турга таълим жараёни интеграциясига кам еътибор қаратаётган
регионлар киради. Мазкур гуруҳга Сахара жанубидан бошлаб Африка
давлатларининг катта қисми, жанубий ва жанубий-шарқий Осиёнинг қатор
давлатлари, Тинч ва Атлантика океани ҳавзасидаги унча катта бўлмаган орол
давлатларини киритиш мумкин. Африка давлатларида мактаб таълимининг
давомийлиги минимал даража – 4 йилдан кам. Мазкур ҳудудларда аҳолининг
кўпчилиги саводсиз. Масалан, жанубий Сахарада яшовчи 140 млн африкалик
саводсизлигича қолмоқда. Мактаб таълими давомийлигининг енг пастлиги
Нигерияда – 2,1 йил, кейин Буркина-Фасода – 2,4 йил, Гвенияда – 2,7 йил,
Жибутида – 3,4 йил.
ХХ асрнинг охирига келиб қатор иқтисодий, сиёсий, ижтимоий
сабабларга кўра таълимнинг узлуксизлиги ва интеграцион жараёнларда
оғишлар кузатилаётан ҳудудлар ажратиб кўрсатилди. Бундай ҳудудларга араб
давлатлари, Шарқий Европа ва Собиқ СССР давлатлари киради. Араб
давлатларида
ички
интеграцияга
таянадиган
тўртта
субрегионни
шакллантириша интилиш кузатилмоқда. Бу ҳудудларга: Мағриб (Ливия билан
бирга), Яқин Шарқ (Миср, Ироқ, Сурия, Ливан, Иордания), Форс кўрфази
(Саудия Арабистони, Қувайт, БАА, Қатар, Уммон, Бахрайн), Қизил денгиз
бўйи ва Мавритания давлатлари.
11.2. Иқтисодий ривожланган давлатлар таълим тизими.
Ривожланган хорижий давлатларда таълимнинг мамлакат ички сиёсатига
фаол тасир етадиган ижтимоий жараён еканлигининг еътироф қилингани
ҳақиқатдир. Шу туфайли ҳам ривожланган мамлакатларда мактаб еҳтиёжини
иқтисодий таъминлашга ажратилаётган маблағ миқдори йилдан-йилга ошиб
бормоқда.
Масалан, японларда “мактаб муваффақият ва фаровонлик тимсоли”гина
бўлиб қолмай, “у инсонларни баркамоллаштиради”, деган фикр ишонч ва
еътиқодга айланган.
Ривожланган
мамлакатларда
педагогик
тадқиқотларни
амалга
оширадиган кўп сонли илмий муассасалар ишлаб турибди. Германияда
уларнинг сони икки мингдан ортиқ. Франция, АҚШ, Японияда таълим-тарбия
назарияси муаммолари билан юзлаб давлат ва хусусий ташкилотлар,
университетлар, педагогик тадқиқот марказлари шуғулланмоқдалар. Улар
фаолиятини еса халқаро таълим марказлари, масалан, АҚШда халқаро таълим
институти мувофиқлаштириб бормоқда. Кўпчилигининг фаолияти ўқув
дастурини такомиллаштириш ва қайта ишлаб чиқишга қаратилган.
ХХ асрнинг 80-йилларидан бошлаб Буюк Британияда ҳам АҚШдаги
сингари ўрганилиши мажбурий бўлган фанлар доираси кенгайтирилди.
Инглиз тили ва адабиёти, математика ва табиий фанлар ўқув жадвалининг
ядросини ташкил етадиган бўлди. Қолган ўқув фанларини танлаб олиш
ўқувчилар ва ота-оналар ихтиёридадир.
«Янги дунё»нинг педагогик ғоялари Франция ва Германия таълимига ҳам
сезиларли таъсир етаётир.
Германияда тўлиқсиз ўрта мактабларида асосий ўқув фанлари билан бир
қаторда танлаб олинадиган химия, физика, чет тиллари киритилган ўқув
дастурлари хам амалга оширилаётир. Бу ўқув дастури тобора тўлиқсиз ўрта
мактаб доирасидан чиқиб, ўрта мактаблар ва гимназияларни ҳам қамраб
олмоқда.
Франция бошланғич мактабларида таълим мазмуни она тили ва адабиёти
ҳамда математикадан иборат асосий, тарих, география, аҳолишунослик,
табиий фанлар, меҳнат таълими, жисмоний ва естетик тарбия каби ёрдамчи
ўқув фанларига бўлинади.
Жанубий Кореяда таълим.
Аҳолининг саводхонлик даражаси:
Жами 99,9%
Эркак 99,9%
Аёл 99,9%
Таъим муассасаларига жалб етилиш:
Бошланғич 3,3 миллион
Ўрта 4.0 миллион
Ўртадан кейинги таълим 3,6 миллион
Ўрта диплом 97%
кейинги -ўрта диплом 65%
Жанубий Кореяда таълим Давлат мактабларида ва хусусий мактабларда
ташкил етилади. Хусусий мактаблар қабул миқдори давлат мактаблариданм
камроқ бўлади.Олий таълимга ега бўлиш Жанубий Кореяда ҳаёт фундаментал
қадриятларидан бири сифатида еътироф етилади. Академик муваффақият –
жуда жиддий масала.бўлиб, оилалар ва кенг Жанубий Корея жамиятида ғурур
манбаи ҳисобланади. Нуфузли олий ўқув юртини тамомлаш жамиятда
ижтимоий-иқтисодий жиҳатдан юксак мақомга, никоҳ истиқболлари, нуфузли
ва ҳурматли иш истиқболлари учун дебоча ҳисобланади.Жанубий Кореяда
олий илмий муваффақиятга еришиш учун болаларни тайёрлаш ерта ёшдан
бошланади.
Копеядагибарчатингловчиларнинг
6,5
фоизибо‘лажакпедагоглардир.
Мамлакатда
11тао‘қитувчиларколлежларимавжуд.Ҳарбирпровинсияо‘зколлежигаега.
Бошланг‘ичсинфо‘қитувчисибо‘лишучун
2
йило‘қишкерак1982
–
йилдамактабгачатарбияҳақидақонунқабулқилиндива 80%гакенгайди.
Япония мактаблари иккинчи жаҳон урушидан кейиноқ Америка таълими
йўлидан борди. Лекин шунга қарамай, бу икки мамлакат ўқув дастурида бир
қатор фарқлар кўзга ташланади. Японияда ўқув дастурлари жиддий
мураккаблаштирилган, асосий фанлар мажмуи анча кенг, бир қатор янги
махсус ва факултатив курслар киритилган. Масалан, умумий ўрта таълим
мактабларининг янги мусиқа таълими ўқув дастурига миллий ва жаҳон мумтоз
мусиқасини ўрганиш ҳам киритилган.
Шуни таъкидлаш лозимки, иқтисодий ривожланган давлатларда ХХ
асрнинг 60-80-йилларида табиий-илмий таълим дастури таркибига физика,
химия, биология, баъзи ҳолларда астрономия, геология, минералогия,
физиология, екология елементлари киритилиб, у АҚШ ва Францияда 4 йил,
Буюк Британияда 6 йил, Германияда 2 йил ўқитилади. Ўкув дастурларини
интеграциялаш жараёнида янги-янги курслар пайдо бўла бошлади. Францияда
ХХ асрнинг 70-80-йилларда тўлиқсиз ўрта мактаблар ўкув дастуридаги
табиий-илмий ва гуманитар туркумига експериментал, иқтисодий-гуманитар
курслар киритилади.
Ҳозирги
пайтларда
ривожланган
мамлакатлар
ўқув
дастурига
интеграциялаштирилган курсларни киритиш тўла амалга оширилди: Франция
мактабларида уларга 6-10 фоиз, Буюк Британия мактабларида 15 фоиз ўқув
соатлари ажратилди.
Мактабларда
амалга
оширилаётган
ислоҳотлар
таълим
ишини
табақалаштириш муаммоларини келтириб чиқарди.
Иқтисодий
ривожланган
хорижий
мамлакатларда
таълимни
табақалаштириш
енг
долзарб
масалага
айланган.
Ўқувчиларни
табақалаштириб ўқитиш хорижий мамлакатларда асосан бошланғич таълим
курсидан кейин амалга оширилади. Масалан, француз педагоглари таълим
жараёнида синф ўқувчиларини уч табақага ажратиб ўқитишни афзал
кўрадилар. Булар қуйидагилар:
1. Гомогенлар – математика ва гуманитар йўналишда иш олиб борса
бўладиган ўқувчилар.
2. Ярим гомоген – табиий туркумдаги фанларни ўзлаштира олишга
мойил ўкувчилар.
3. Гегерон – барча фанларни хар хил савияда ўзлаштирадиган ўқувчилар
ва ҳоказо.
Табақалаштириш жараёнининг янги муҳим йўналиши тўлдирувчи
таълимни ривожлантириш бўлиб қолмоқда.
Тўлдирувчи мактаблар пайдо бўлишининг сабаби АҚШ ва Ғарбий
Европада ўзлаштириши паст ўқувчиларнинг кўпайиб бораётганлиги,
функционал саводсизлик авж олаётганлигидир.
Тўлдирувчи таълим мактабгача тарбия муассасаларида, мактаб ва
лицейларда амалга оширилмоқда. АҚШда бу хизматга оммавий ахборот
воситалариниг имкониятлари хам сафарбар етилган. Миллий телекомпания
махсус ўқув канали орқали 130 соатлик ўқув кўрсатувлари ташкил етилади.
Ўқув жараёнларини табақалаштириб олиб бориш бўйича чет ел
мамлакатларининг кўпчилигида тадқиқотлар давом еттирилмоқда.
Ривожланган давлатларда иқтидорли болаларга еътибор тобора ортиб
бормоқда.
Кейинги даврларда ўз тенгдошларига нисбатан қобилиятда бир неча
баробор илгарилаб кетган болалар кўплаб топилмоқда. Улар ўқишни жуда
ерта бошлаб таълим курсларини ўзлаштиришда катта шов-шувларга сабаб
бўладиган даражада муваффақиятларга еришадилар.
Шундай иқтидорлар мактаби Ғарбда ХХ асрнинг 60-йиллардаёқ пайдо
бўлган еди. Бундай мактабларнинг ўқув дастурлари болалар қобилияти ва
имкониятини тўла рўёбга чиқаришни таъминлаб бериш даражасида мураккаб
тузилган.
Қобилиятли болалар билан ишлаш дастурлари АҚШда кенг қулоч ёйган.
Айрим шаҳарларда олий тоифали болалар боғчалари очилган бўлиб, уларда 4-
5 ёшли ўқувчилар мактаб дастурида ўқитиладилар. АҚШда “Мерит” дастури
асосида ҳар йили юқори синфлар ва коллежлардан енг қобилиятли болалардан
600 мингтаси танлаб олинади. Улар ўртасида тест синовлари ўтказилиб енг
қобилиятли 35 минг ўқувчи танлаб олинади ва ўқитилади. Уларга турли
имтиёзлар, стипендиялар, яхши шарт-шароитга ега бўлган тураржой, енг олий
даражадаги университетларга қабул ва бошқалар амалга оширилади.
Лекин иқтидорли болаларга қарама-қарши қутбда турган ақли заиф
ўқувчиларнинг
тақдири
ҳам
чет
еллик
ҳамкасбларни
тобора
ташвишлантирмоқда, бундай ҳолни келиб чиқиш сабабларини ўрганиш,
олдини олиш бўйича кўпгина профилактик ишлар олиб борилмоқда ва улар
учун махсус мактаблар очилмоқда. Лекин статистик маълумотлар бундай
болалар сони тобора ошиб бораётганлигини кўрсатаётир.
ХХ асрнинг 70-йилларида АҚШда келажак мактаби умуммиллий
лойиҳасини амалга оширишга киришилди. Бу експеримент мазмуни ўқитувчи
буйруғи билан иш тутиш, кўпроқ ўқувчиларга мустақил ишлаш имкониятини
беришдан иборат. Таълим таркиби синфда ишлаш, мустақил машғулот,
ўқитувчи консултациясини ўз ичига олади.
Германия мактабларида синфда ўқувчилар сонини қисқартириш сари йўл
тутилган.
Бундай
ўқувчиларнинг
ҳар
бирига
индивидуал
пакетлар
(топшириқлар) тарқатилади. Тошириқларни ўқувчи мустақил бажаради, лозим
бўлганда у ўқитувчидан консултация олади.
Юқорида баён қилинганлардан кўзда тутилган мақсадлар:
- мактабларнинг инсонпарварлик, умуминсонийлик йўналишларини
кучайтириш;
- ўқувчи шахсини шакллантиришнинг енг самарали йўлларини қидириб
топиш;
-
тарбиянинг
янги
шаклларда
–
ўқувчилар
кенгаши,
мактаб
кенгашларидан, тарбиявий ўйинлардан фойдаланиш;
- мактаб ўқув дастурларини ихтисослаштириш, фанларнинг ўзаро
алоқасини мустаҳкамлаш, такомиллаштириш;
- мактабни меҳнат, инсоний фаолият билан якинлаштириш, касбга
йўналтириш ишларини қайта ташкил етиш;
- табақалаштириб ўқитишни йўлга кўйиш, махсус ўкув муассасаларини
(хам иқтидорли, хам ақлий, жисмоний заиф ўқувчилар учун) ривожлантириш;
- янги, яъни ўқув техник воситаларни таълимдаги салмоғини ошириш,
ўкитувчилар учун компютер таълимини йўлга кўйиш;
- педагогик ғояларни амалга оширишда кенг камровли тадқиқотларни
амалга оширишдан иборатдир.
11.3. АҚШ таълим тизими.
Америка Қўшма штатларида таълим тизимининг тузилиши қуйидагича:
1) болалар 3 ёшдан 5 ёшгача тарбияланадиган мактабгача тарбия
муассасалари;
2) 1-8- синфларгача бўлган бошланғич мактаблар (бундай мактабларда 6
ёшдан 13 ёшгача ўқийдилар);
3) 9-12-синфлардан иборат ўрта мактаблар (бу мактабларда 14-17 ёшгача
бўлган болалар таълим оладилар). У қуйи ва юқори босқичдан иборат.
4) Америка Қўшма Штатларида навбатдаги таълим боскичи олий таълим
бўлиб, у 2 ёки 4 йил ўқитиладиган коллежлар хамда дорилфунунлар ва бошка
олий
ўкув
юртлари
таркибида
ташкил
етилган
аспирантура
ёки
докторантуралардир.
АҚШда мажбурий таълим 16 ёшгача амал қилади. Бу мамлакатдаги ўқув
юртлари давлат, жамоа, хусусийлар тасарруфида ва диний муассасалар
ихтиёрида бўлиши мумкин.
Америкада 3 ёшгача болалар тарбияси билан оналар шуғулланадилар,
лекин уларга ҳеч қандай имтиёзлар берилмаган. Уч ёшдан беш ёшгача хусусий
ёки давлат боғчаларидан фойдаланиш мумкин, лекин болалар боғчалари кичик
ва бу тизим кам ривожланган. Энага ёнлаш бир хафтада 200 долларга тушади.
Боғчаларда ягона бир дастур мавжуд емас. Керак бўлувчи ҳамма жихозлар ва
овқатни ота-оналарнинг ўзи олиб келади. Беш ёшдан еса «Киндер гарде» деб
аталувчи тайёрлов муассасаларида таълим бошланади. Бошланғич мактаб 6
ёшдан то 13-15 ёшгача бўлган болаларни қамраб олади. Бу бошланғич
мактабларда умумий саводхонлик ва касбга юналтириш вазифалари ҳал
етилади. Синфдан-синфга кўчиш ўқувчининг ўзлаштирганлик даражасига
боғлиқ. Бошланғич таълим турли штатларда турлича белгиланган (4, 5, 6, 8
йил).
Мактабларда
турли
хил
тўгараклар,
учрашувлар,
саёҳатлар
уюштирилади, аммо уларнинг ҳаммасига хақ тўлаш лозим. Ўрта мактаблар
қуйи ва юқори босқичлардан иборат. 9-синфни битирган талабалар танлов
асосида ўрта мактабга қабул қилинади. Урта мактабларда тўрт йўналишда
касб-кор асослари бериб борилади.
11.4. Япония таълим тизими ва унинг ўзига хосликлари.
Япония – жуда тез ривожланаётган давлат бо‘либ, бу ҳол асосан
японларнинг табиатан меҳгацеварлик ва ишбилармонлиги билан бог‘лиқдир.
Дунёдаги барча янгиликлар ва юксалишлар сари интилиш, енг со‘нгги
ютуқлардан фойдаланиш ва уларни янада ривожлантириш – бу япон
халқининг азалий миллий одатларига айланиб қолган. Бугунги кунда Япония
дунёдаги барча давлатлар учун очиқ ва ҳалқаро ҳамкорлик майдонида фаол
иштирок етиб келмоқда.
Япония давлати 6800га яқин ороллардан ташкил топган бо‘либ, мамлакат
майдонининг 99%ни асосан енг йирик 4та орол – Хоккайдо, Хонсю, Сикоку ва
Кюсю ороллари ташкил етади. Аҳолиси 127минг кишидан иборат. Аҳоли
умрининг давомийлиги миллатнинг сог‘ломлигини ва аҳоли хаётининг
сифатини белгиловчи муҳим бир ко‘рсаткичдир. Японлар учун оила асосий
ҳаётий бойлик ҳисобланади. Бу жойда ажрашиш дунёнинг бошқа ривожланган
мамлакатларга қараганда анча кам учрайди. Япония таълим тизими ҳам о‘зига
хослиги билан ажралиб туради. Япония замонавий таълим тизимининг тарихи
қуйидаги 5та даврга бо‘линади:
1. Асос солинган давр. 1867-1885 йилларни қамраб олади. Замонавий
таълимнинг илк тузилишига асос солинган.
2. Бирлашув (консолидация) даври. 1886-1916 йилларни о‘з ичига олади.
Турли мактаб қонунлари чиқарилган, тизимли таълим яратилган.
3. Тарқалиш (експансия) даври. 1917-1936 йилларни о‘з ичига олади.
Таълим тизими бо‘йича фавқулоддаги кенгаш тавсияларига асосан
ривожлантирилди.
4. Ҳарбий давр. 1937-1945 йиллар. Милитаристик таълим тизими.
5. Замонавий давр. 1945дан ҳозирги давргача таълим ислоҳотлари.
Япония таълимининг шаклланиши 1867-1868 йилларда бошланган.
Япония о‘з олдига 2 вазифани: 1-бойиш, 2-г‘арб технологияларини Япония
ишлаб чиқаришига киритиш масаласини қо‘йди ва бу ишни амалга ошириш
учун биринчи галда таълим тизимини тубдан о‘згартириш кераклигини
англади.
1872 йили “Таълим ҳақида” қонун қабул қилинди. Бунда япон таълими
г‘арб таълими билан уйг‘унлаштирилган. 1893 йилда касб-таълими
ё‘налишидаги 1-коллеж пайдо бо‘лган. 1908 йилда Япония бошланг‘ич
таълимни мажбурий 6 йиллик қилиб белгилади. 1946-йили қабул қилинган
Конститусия фуқароларнинг таълим соҳасидаги хуқуқ ва бурчларини
белгилаб берди. Унда барча болалар бепул умумий таълим олиши шарт
еканлиги қайд етилган. Ҳозирги замон япон таълим тизимининг таркиби
қуйидагича: бог‘чалар, бошланг‘ич мактаб, кичик о‘рта мактаб, юқори о‘рта
мактаб, олий таълим тизимларига кирувчи олий о‘қув юртлари. Болалар
ёшларига қараб 3,2,1 йиллик таълим курсларига жалб қилинади. Японияда
ИНГЛИЗ ТИЛИ ТАъЛИМ муассасаларининг 59,9% - хусусий, 40,8% -
давлатникидир.
ИНГЛИЗ ТИЛИ ТАъЛИМга Японияда катта еътибор берилади, чунки
психологларнинг таъкидлашича 7 ёшгача инсон билимларни 70%ни, қолган
30%ни бутун қолган умри давомида о‘злаштирар екан. Мактабгача тарбия
одатда оиладан бошланади. Япон аёллари учун оналик биринчи о‘ринда
туради. Ко‘пгина япон аёлларининг айтишларича, бола тарбияси – уларнинг
ҳаётларининг мақсадларидир.
Япон тарбиячиларининг болаларни кичик гуруҳларга “хан”ларга бо‘либ
о‘қитишлари тарбиянинг асосий хусусиятларидан бири ҳисобланади. Бу
болаларда қарорлар қабул қилишга, о‘згалар фикрини ҳурмат қилиш, гуруҳ
аъзоларини барчасини ташаббускор бо‘лишга о‘ргатади. Бундай усул кичик
мактабларда ҳам, о‘рта мактабларда ҳам давом етади. Бу гуруҳлар о‘ртача ҳар
5 ойда шаклланиб туради. Япон болаларига синфни бошқариш жуда ёқади.
Шунинг учун ҳар куни болаларнинг о‘злари бошқарувчи танлайдилар. Ҳар
бир бола бу вазифани бажариб ко‘ради.
Бошланг‘ич
мактабда
о‘қитувчилар
болаларни
танқидга,
яъни
хулқларини ёмон томонларини, мактабдаги камчиликни танқид қилишни
о‘ргатадилар. Бундан ко‘риниб турибдики, о‘қитувчи фақат таълим бериш
билан чекланиб қолмай, боланинг ҳар томонлама ривожланишига таъсир
етади. Шунинг учун ҳам Японияда о‘қитувчи касбига катта еътибор берилади.
Япония ривожланган давлатлар ичида о‘қитувчининг маоши давлат
рахбарлари маошидан ҳам юқори бо‘лган ягона давлатдир.
Мажбурий таълим. Таълимнинг бу пог‘онаси 6 ёшдан 15ёшгача бо‘лган
болаларни о‘з ичига олади. 6 йиллик бошланг‘ич таълим ва 3 йиллик о‘рта
мактаб 9 йиллик мажбурий таълимни ташкил етади ва у бепулдир. Муҳтож
оилаларнинг болалари бепул нонушта, о‘қув қуроллари, тиббий хизмат билан
таъминланади. Зарур бо‘лган ҳолларда уларнинг оилаларига моддий ёрдам
ко‘рсатилади. Шу билан бирга Японияда хусусий мактаблар ҳам мавжуд.
Юқори о‘рта мактаб 10,11,12-синфларни о‘з ичига олади, бундай
мактабларнинг кундузги, сиртқи, кечки бо‘лимлари мавжуд. О‘қувчиларнинг
95%и кундузги мактабларда о‘қийди.
Японияда о‘қув йили – 240, АҚШда – 180 кун. Ёзги каникул июн ойининг
охирида бошланиб, августда тугайди. Дарслар кунига 7 соатдан о‘тилади.
Университетларга юқори ва о‘рта мактабни ёки 12 йиллик оддий
мактабни битирган о‘қувчилар қабул қилинади. У ерда 460 та университет
бо‘либ, 95таси давлат тасарруфида, 34таси муниципал, 31таси хусусийдир. 1-
тоифадаги университетларда ҳар бир о‘қитувчига 3 нафар, 2-тоифали
университетларда еса 20тадан талаба то‘г‘ри келади. Университетларга қабул
қилиш 2 босқичга бо‘линади: 1-босқичи турар жойда о‘тказилади, бунинг учун
ески япон тили, математика, физика, кимё, жамияцҳунослик, тарих бо‘йича
тест синовларидан о‘тилади.
