PALIZ EKINLERINIŃ ZIYANKESLERI HÁM OLARǴA QARSI GÚRES SHARALARI Reje 1. Kapusta aq gu`belegi keltiretugın zıyanı hám oǵan karsı gures sharaları. 2.Ak kanattın palız eginlerine keltiretugın zıyanı. 2. Ak kanat zıyankesine karsı gures sharaları. Kapusta aq gu`belegi. Kapusta aq gu`beleginin` rawajlanıwın baqlaw ta`biyatta jıynalg`an quwırshaqlardan ha`m sadoklarda topıraqtag`ı quwırshaqlardan ushıp shıqqan sonday-aq ushıp ju`rgenlerin tutıw ha`m jaqtıg`a tu`skenlerin tutıw jolı o`tkeriledi. Kapusta aq gu`beleginin` qıslap qalg`an quwırshaqlardan ushıp shıg`ıw mu`ddetleri jıllar boyınsha aytarlıqtay ha`r qıylı ha`m hawa rayı jag`daylarına baylanıslı boladı. Gu`beleklerdin` ushıp shıg`ıwının` baslanıwı ortasha sutkalıq hawa temperaturası 14,5-16,5oC ha`m quwırshaqlardın` jaylasıw qatlamındag`ı topıraq temperaturası 18-19 oC bolg`anda baslanadı. Topıraqtın` betki qatlamındag`ı na`tiyjeli temperatura jıyındısı gu`beleklerdin` ushıp shıg`ıwı baslang`an waqtına kelip 148,5-188,5 oC quraydı. Solay etip, ta`biyatta ushıp shıqqan gu`beleklerdin` ha`reketlerin bahalaw jaqtılı tutqıshlarg`a tu`sken ha`m sadoktag`ı topıraqta saqlang`an quwırshaqlardan ushıp shıqqan gu`beleklerdi bahalaw arqalı olardın` ulıwma ushıp shıg`ıwın ha`m ha`r bir a`wladının` ayırım ushıp shıg`ıw mu`ddetlerin belgilewge boladı. Kapusta aq gu`belegi birinshi a`wladının` gu`beleklerinin` ushıp shıg`ıwı may ayının` birinshi ha`m ekinshi on ku`nliginde baslanadı hm iyun ayının` ekinshi ha`m u`shinshi on ku`nligine shekem dawam etedi. Ekinshi a`wladının` gu`beleklerinin` ushıp shıg`ıwı iyul ayının` birinshi ha`m ekinshi on ku`nliginde baqlanadı ha`m sentyabr ayına shekem dawam etedi. Kapusta aq gu`belegi 3-4 a`wladı rawajlanadı. Kapusta aq gu`beleginin` qanatların jayg`anda 60 mm, ge shekem jetedi. Aldıng`ı qanatının` ortasında eki qara daqshası bolıp, qanatının` ushları qaraltım qon`ır ren`li. Zıyankes gu`belek qosımsha awqatlang`annan son`, qabırshaqları anıq ko`terilip turatug`ın, forması uzınsha shiyshe sınap ma`yeklerin top-toptan japıraqlardın` astıng`ı ta`replerine jaylastıradı. Ma`yek ren`i anıq sarı, qurtları sarg`ın ko`k ren`li denesi qaraltım daqshaları ha`m tu`kleri menen qaplang`an. Uzınlıg`ı 40-45 mm, segiz jup ayaqları bar. Quwırshaqları ashıq tu`rde bolıp jaz dawamında o`zleri zıyanlag`an o`simliklerde, atız shetlerindegi ag`ash deneli yamasa mayda sho`plerde ko`plep ushırasadı. Uzınlıg`ı 25 mm, ren`i sarg`ısh-jasıl. (1 suwret). 1- atalıq, 2- analaıq, 3- máyegi, 4- qurtı, 5- quwırshag`ı, 6- zıyanlang`an kapusta japırag`ı. Kapusta aq gu`beleginin` mayegi Kapusta aq gu`beleginin` quwırshag`ı Kapusta aq gu`beleginin` lichinkası Kapusta aq gu`belei bizin` jag`dayımızda 3-4 a`wlad beredi. Gu`belekler birinshi da`wirinde 14-30oS temperaturada aktiv ha`reketlenedi. Birinshi a`wladı mayda ortasha sutkanın` temperatura 14-18 oC da, ekinshisin iyul ayında ko`p sanda bahalawg`a boladı. Gu`belekler qosımsha azıqlandırılg`anda (gu`l nektarı menen) 2-3 ha`ptege shekem azıqlandırılg`anda 3-8 ku`nge shekem jasaydı. Kapusta aq gu`belegi qurtları ha`m gu`belekleri ushın egislikti suwg`arg`anda qolaylı mikroklimatlıq ha`m azıqlıq jag`day jaratıladı, bunı suwg`arılg`an uchastkadag`ı zıyankestin` joqavrı sanda bolıwı menen tu`sindiriwge boladı keste Kapusta aq gu`belegi qurtlarının` bir o`simliktegi sanı. 0,1-0,6 Atızlar 4.VI 12.VI 24.VI 4.VII 14.VII 24.VII 4.VIII Suwg`arılmag`an 0,1 0,3 0,5 - 0,2 0,4 0,6 Suwg`arılg`an 0,3 0,5 0,6 0,2 0,4 0,6 0,7 Kapusta aq gu`beleginin` ba`hrgi ha`m jazg`ı a`wladlarının` ushıp shıg`ıwı bizin` jag`dayımızda hawa rayı ha`m basqada sırtqı ortalıq faktorlarına baylanıslı may ayının` basınan aprel ayının` ko`rsetkishler zıyankestin` jasaw ortalıg`ına ıg`allıqqa azıqlıq ortalıqqa, qurtlarının` rawajlanıw dawamlılıg`ına da baylanıslı boladı. Kapusta aq gu`belegi biologiyalıq ayırmashılıg`ın u`yreniw ta`biyg`ıy jag`dayda olardı quwırshaqlarının` salmag`ına baylanıslı atalıq ha`m analıq gu`beleklerinin` qatnasın anıqladıq. Usı maxsette ta`biyg`ıy sharayat jaratıwda entomologiyalıq sadoklardan paydlalanıldı. O`tkerilgen bahlawlarg`a qarag`anda, ko`pshilik sanda atalıq gu`beleklerge qarag`anda analıqlar ko`p sanda ushıp shıqtı. Gu`beleklerdin` ushıp shıg`ıw da`wirinde ortasha sutkalıq hawa temperaturası 14-18 oS tı quraydı, al quwırshaqlar qıslap qalg`an topıraq qatlamındag`ı temperatura 18-19 oS quraydı. Usı da`wirdegi topıraqtın` betin qatlamındag`ı 10 oS tan joqarg`ı temperatura jıyındısı 150-190 oS boladı. Ushıp shıqqan kapusta aq gu`beleginin` jınıslıq ma`yek qoyıwshılıg`ı zıyankestin` massalıq ko`beyiwine alıp keletug`ın tiykarg`ı ko`rsetkishler bolıp, u`lken a`meliy a`hmiyetlerge iye. Ilimiy a`debiyatlardag`ı mag`lıwmatlarg`a qarag`anda, gu`beleklerdin` jınısıy o`nimdarlıg`ı ja`ne qosımsha azıqlanıwının` arasında belgili baylanıslar barlıg`ı anıqlang`an. Kapusta apq gu`beleginin` jınısıy o`nimdarlıg`ı ha`m olardın` jasaw dawamlılıg`ın anıqlaw ushın ha`r qıylı azıqlıq ortalıq jaratılg`an sadoklarg`a jup osoblardan jiberip baqlaw jumısların o`tkerdik. Sadoklarg`ap gu`beleklerdin` ma`yek salıwı ushın ıdısqa kapusta o`nimligi otırg`ızıladı. Ta`jiriybeden 7 variant sınap ko`rildi: qosımsha azıq berilmegen tek g`ana ishimlik suwı berilgen, qosımsha azıq retinde qant eritpesi to`mendegi kontsentratsiyalarda berildi 5,10,15% ha`m 20% qant eritpesi paxta tu`yirtpegine sin`dirilgen tu`rinde, gu`beleklerdin` qonıwına qolayldı etip qoyıladı. Bir variantta atalıq gu`liller tuwısına kiretug`ın o`simliginin` bir top gu`li qoyıladı. Gu`l toplamı ha`r ku`ni almapstırılıp, ornına jan`ası qoyıp barıladı. Ha`r bir sadokta bir jup osoblar baqlanadı. keste Kapusta aq gu`beleginin` ma`yek qoyıwshılıg`ına ha`m tirishilik rawajlanıwına qosımsha azıqlandırıwdıń ta`siri Variantlar Bir gu`belektin` qoyg`an ma`yeklerinin` sanı Gu`beleklerdin` o`mirinin` uzaqlıg`ı (ku`n) Azıqlandırılg`an En` to`men En` joqarı Ortasha Atalıq Analıq Suw 88 260 184 6 8 Qant eritpesi 5% 558 908 671 7 9 -//- 10% 584 1496 908 9 10 -//-15% 720 1529 1116 9,6 11 -//-20% 918 1482 1243 8,5 9 Temir gu`li 549 832 688 7,4 896 Mag`lıwmatlarg`a qarag`anda, kapusta aq gu`beleginin` tirishilik etiw uqıplılıg`ı ha`m ma`yek qoyıwshılıq qa`siyeti belgili da`rejede azıqlıq ortalıqqa baylanıslı ekenligi ma`lim boldı. Ta`jiriybedegi gu`belekler azıqlandırılmag`anda ma`yek qoyıw sanı ortasha 146 dana o`mirinin` sozılıwı 6 ku`ndi quradı. Bul ko`rsetkish qant eritpesi berilgen variantlarda sa`ykes 671 den 1243 dana 7-11 ku`n boldı. Solay etip, ta`biyg`ıy sharayatta kapusta aq gu`belegi populyatsiyasının` saqlanıp qalıwında qorshag`an ortalıqtag`ı azıqlıq sharayat u`lken ta`sirin tiygizedi. Kapusta aq gu`beleginin` zura`a`tlikke ta`siri. Kapusta aq gu`beleginin` azıqlıq o`simliklerdi tan`law qa`siyeti boyınsha qa`dimgi polifaglarg`a jatadı. N.N.Bogronov Katkov mag`lıwmatına qarag`anda, olar ha`r qıylı orınlarda ko`beyedi, sonın` ishinde u`y qaptalı o`simliklerinde rawajlanıp zıyanlaydı ha`m atanaq gu`lliler tuwısına kiretug`ın eginlerge o`tedi. Kapusta aq gu`belegi tiykarg`ı zıyan keltiredi, siyrek jag`daylarda tu`rpi, shalg`am, salat, roj, kenep ha`m basqa o`simliklerdi ku`shli zıyanlaydı. Kapusta aq gu`belegi qurtlarının` u`lken zıyan keltiretug`ınlıg`ı I.S.German (1920) aytıp o`tip, ayrım jılları usı zıyankestin` keltirgen zıyanınan birde jaraqatlanbag`an kapusta kachanın tabıw qıyınshılıg`ın ataydı. G.S.Drujematov ha`m E.N.Jitkevich (1966) ko`rsetiwinshe ayrım xojalıqlarda kapusta egisliginde 62% ke shekem o`simlikler jaraqatlang`an. Na`tiyjede 31% o`simlikler o`nim bermegen. Kapusta aq gu`beleginin` ma`yekten shıqqan qurtlarının` qant la`blebisine keltiretug`ın zıyanına itibar beriw a`hmiyetke iye. Sebebi qurtlar japıraqtın` jumsaq etin, siyrek tamırshaların kemirip jeydi. Bunda japıraq tamırları ayaqshası ha`m tamırı arqalı qant elementlerinin` ha`reketleniwi toqtaydı. Bunnan basqa qurtlar zamarrıqlı parazitlerdi tarqatadı. Bunda zamarrıq sporaları jaraqatlang`an ornınan o`tedi ha`m o`simliktin` zıyanlang`an bo`limleri shiriydi ha`m nabıt boladı. Sobıqlı eginlerde qurtlar japıraqlardı, g`umshalardı tesip kemiredi, tu`yinsheler ishinek o`tedi ha`m tuxımlardı joq etedi. Zıyankestin` massalıq ko`beygen da`nli sobıqlı eginlerdin` da`n ha`m saban o`nimli gektarına 50-60% ke kemeyedi. A`sirese kesh piser sortları ha`m egislikler ku`shli zıyanlanadı. Kapusta aq gu`beleginin` kishi jastag`ı qurtları japıraqlardın` jumsaq eti menen azıqlanadı. Besinshi jasta kachandı jen`il kemiredi, al altınshı jastag`ı qurtlar kachandı kemirip tesiksheler payda etedi. Qurtlardın` kachandı kemirip jewi avgust, sentyabr ha`m oktyabr aylarında to`men temperaturag`a baylanıslı dep tu`sindiriwge boladı. Zıyankestin` sanı ko`beygen jılları ken` maydanlarg`a tarqaladı ha`m qurtları ha`r qıylı awıl xojalıq eginleri menen azıqlanadı. Qurtlar la`blebi o`simliginin` japıraqların ayrım jag`daylarda jer betinen shıg`ıp turg`an tamır bo`limin, ma`kke o`simliginde pochatkalardag`ı to`mengi ha`m joqarg`ı da`nlerdi kemirip jeytug`ınlıg`ı anıqlandı. Kapusta egisliginde o`simliktin` kochan oraw fazasında zıyanlanıwı onın` zura`a`tlik qa`siyetin jog`altıwına alıp keledi. Zıyankes qurtının` keltiretug`ın zıyanı aradan bir neshe waqıt o`tkennen son` qorg`aw ilajları na`tiyje bermeytug`ını keyin bilinedi Sonın` ushın o`simliktin` kachan oraq da`wirinde en` kem sanda qurtlar anıqlang`anda tez profilaktikalıq gu`res ilajların qollanıw za`ru`r. Ta`jiriybe o`tkeriw dawamında erte ha`m kesh piser kapustalardın` rawajlanıwı salıstırg`anda, kem piser kapusta tezde ha`m ko`p zıyanlang`anlıg`ın anıqladıq. Bul jaz aylarında populyatsiya sanının` tıg`ızlıg`ının` kesh kapustalarda joqarı boladı. Zıyanlang`an kapustalardın` ortasha mug`darı kem piser kapustanın` mutovka fazasında 24% ti, erte egilgen kapustada 6% ten aspadı Qurtlar tiykarınan sırtqı japıraqlardı kemirip jeydi. Ayrım jag`daylarda ishki japıraqlardı zıyanlaydı. Ishki japıraqlardı kemirgende qurtlardı kachang`a zıyan tiygizetug`ınlıg`ı anıqlanadı. Qurtlar kachan ishine 1 sm kemirek barıwı, onın` ishinde azıqlanıwı kachan ishinde qaldıq qaldırıwı, o`nimnin` saqlaw da`wirinde shiriwine alıp keledi ha`m sapasın to`menletedi. keste Kapusta o`simliginin` kachan oraw da`wirinde zıyanlanıwı Variant Zıyan beriw da`rejesi, % Erte kapusta qurt sanı 1- o`simlikte Kesh kapusta qurt sanı 1- o`simlikte 1 50 0,5 71 2 2 54 1,0 78 3