PATOLOGIK MATERIALDAN VA MIKROB KULTURASIDAN SURTMA TAYYORLASH TEXNIKASI 2soat. Mashg’ulotdan maqsad: Patologik materiallar va ulardan surtmalar tayyorlash, surtma tayyorlash texnikasi bilan ularni oddiy usullarda bo’yash, immersion sistemada bakteriyalarni mikroskopda kurish texnikasi uzlashtirish. Mashg’ulotning vazifasi: -Turli xildagi patologik materiallardan surtma tayyorlash va surtma tayyorlash texnikasini kursatish. -Surtmalarni oddiy bo’yash usullari va ularni yorug’lik mikroskopida immirsion sistemada kurishni o’rgatish. -Mikrobiologik amaliyotda kullaniladigan bueklar va ularni ko‘llanilishini o‘rgatish. -MikrobiologiK praktikada kullaniladigan turli tipdagi mikroskoplar bilan tanishtirish. - Immersion sistemali mikroskopda Ishlashni o’rgatish. Ko’tilayotgan natijalar: Mashg’ulot o’tilgandan keyin talabalar biladi: -Mikrobiologik amaliyotda kullaniladigan immersion sistemali mikroskoplarda ishlashning o‘ziga xosligini. Quyidagi kunikmalarni bilishlari kerak: Patologik materiallardan, mikrob kulturasidan surtma tayyorlash texnikasini (surtma tayyorlash, kuritish,fiksatsiya qilish). -Tayyorlangan surtmalarni oddiy usullarda bo’yashni. -Bo’yalgan surtmalarni yoruglik mikroskopining immersion sistemasida ko‘ra olish va ularni morfologik belgilariga kara bajratish, tasvirini chizish. Ishning bajarilishi (qadamlar). № Bajariladigan tadbirlar Bajara olmadi (ball) To‘liq bajardi (ball) 1 Spirt lampani yoqib, buyum oynachasi yog‘sizlantiriladi. Qovuzloq qizdirib sterillanadi. 0 10 2 Buyum oynachasiga 1-2 tomchi fiziologik suyuqlikdan tomiziladi. 0 10 3 Stafilokokkning agarli kulturasidan namuna olib fiziologik suyuqlik bilan aralashtiriladi. Tanga shaklida yupqa qilib yoyiladi. 0 10 4 Spirt lampa alangasida, qo‘l kuymaydigan xaroratda quritiladi. 0 10 5 Tayyorlangan surtma olovda fiksatsiya qilinadi. 0 10 6 Fiksatsiyalangan surtma ustiga gensian binafsha bo‘yog‘I shimdirilgan filtrqog‘ozi qo‘yiladi. 0 10 7 Bo‘yoqli filtr qog‘ozi ustiga 1-2 tomchi suv tomiziladi va 2-3 minut kutib turiladi. 0 10 8 Suv bilan yaxshilab yuviladi. Filtr qog‘ozida quritiladi. 0 10 9 Tayyorlangan surtma ustiga immersion yog‘ tomiziladi va mikroskop ostida ko‘riladi. 0 10 10 Bajarilgan ishlar bayon nomma tarzida daftarga yoziladi va mikroskopda ko‘rilgan bakteriyalar rasmi daftarga chiziladi. 0 10 Jami: 0 100 Amaliy-laboratoriya ishlari. Namoyish qilish. 30 min. Agarli oziq muhitda o‘stirilgan bakteriyalarning koloniyalaridan surtma tayyorlash, quritish va fiksatsiya qilish 20 min Oddiy usulda (fuksin yoki metil ko‘ki bilan) bo’yash va mikroskopda ko‘rish 10 min. O‘qituvchi nazoratida talabalarning ishlashi. 60 min. Agarli oziq muhitda o‘stirilgan bakteriyalarning koloniyalaridan surtma tayyorlash, quritish va fiksatsiya qilish 15 min Oddiy usulda (fuksin yoki metil ko‘ki bilan) bo’yash va mikroskopda ko‘rish 15 min. Tayyorlangan surtmalarni mikroskopda immersion sistemada kurish tasvirlariniish daftariga chizish, xulosa yozish.- 5 Namoish surtmalarini mikroskopda kurish tasvirini daftarga chizish – 10 minut. Ish jarayonida paydo bo‘lgan savol va muammolarni muhokamasi, hamda yechimi - 5 minut. Ish joylarini tartibga solish - 5 minut. Mashg’ulotni o’tkazish joyi: O‘kuv auditoriyasi. Mikrobiologik laboratoriyada ishlashda talabalarga kuyilgan asosiy talablar. Laboratoriyaga xalatda, kalpokda va tapochkada kiriladi. Talabalarni shaxsiy buyulari, shu buyumlar uchun ajratilgan maxsus joyda turadi. Laboratoriyada talabalarni ovqat istemol qilishi ta’kiklanadi. Uzish joyini toza saklashi va Mashg’ulot tugagandan sung tartibga keltirish. Laboratoriya jixozlariga, inventarlarga, mikroskoplarga extiyotkorlik bilan muomila qilish. Ishlatib bulgan, pipetka, shpatellar, buyumoynalarini dizenfeksiyalovchi suyuklik solingan bankalarga solish. Agar patologik material, sachrab yoki tukilib ketsa, darxol ukituvchini ogoxlantirish va dizenfeksiyalovchi moddalar bilan tozalash. Mashg’ulot tugagandan sung, kulni sovun bilan yaxshilab yuvish, agar kerak bulsa dizenfeksiyalovchi moda bilan ajratish. Yukorida kursatilgan punktlarni bajarish va nazorat qilib turish uchun talabalar safidan xar Mashg’ulotda navbatchi saylash. Mashg’ulotning ta’minlanishi: Amaliy Mashg’ulot utaytgan guruxlarda talabalar soni 12 bulganligi uchun auditoriya xonasi 6 ta ishchi stol bilan ta’minlangan. Xarbirstolda 2 talaba laboratoriyaishini bajaradi. Ishchi stolda Quyidagi jixoz va reaktivlar bulishi kerak; Mikroskop, Immersionyog Spirtovka spirti bilan, Bakteriologik kovuzlok, Buyoklar tuplami, Filtkogozlar, Buyum oynasi, Shtativlar, Moslangan kuprikchalar, Pipetkalar, Suv, Dizenfeksiyalovchi suyuklik solingan eksikator. Bundan tashkari, xar ikki talaba uchun bittadan probirkada amaliy Mashg’ulotda bajarilishi kerak bulgan mikrob kulturasi. SURTMATAYYoRLASh. Zich muhitda o‘stirilgan koloniyalardan surtma tayyorlash. Preparat tayyorlash uchun yogsizlantirilgan buyum oynachasi olinadi Uning markaziga bir tomchi suv yoki natriy xlorning izotonik eritmasi tomiziladi Kovuzlokalanga ustida vertikal holatda cho‘g‘lantirilib sterillanadi. Petrikosachasi qopqog‘I qisman ochilib mikroblar o‘stirilmagan oziq yuzasiga qovuzloq tekkizilib sovitiladi. Muljallangan bakteriya koloniyasiga kovuzlok ohista surtilib, ehtiyotlik bilan olinadi va Petrikosachasi qopqog‘I yopib qo‘yiladi. Buyum oynachasiga tomizilgan suyuqlik bilan aralashtirilib, 1,0 – 1,5 sm. Diametrda yoyilgan surtma tayyorlaniladi. Preparat tayyorlangandan sung kovuzlok albatta spirtovka alangasida cho‘g‘lantirilib sterillanadi. Suyuq muhitda o‘stirilgan bakteriya kulturasidan surtma tayyorlash. Preparat tayyorlash uchun yogsizlantirilgan buyum oynachasi olinadi Kovuzlok alanga ustida vertikal holatda cho‘g‘lantirilib sterillanadi. Probirkani probkasi qovuzloq tutgan kulning IV,V bamoklari bilan kaftga sikib burab, chikarib olinadi. Probirka ogzining chetlari alangada biroz kizdiriladi, Kovuzlokasta – sekin probirka ichiga kiritiladi, ichki devorga tegizilib sovo’tiladi, Asta xarakat kilinib material (parda, chukma, devori yoki suyuqlikdan) olinadi. Proibrka chetlari kizdirilib, probka bilan bekitiladi. Buyum oynachasiga markazida 1,0 – 1,5 sm. Diametrda yoyilgan surtma tayyorlaniladi. Preparat tayyorlangandan sung kovuzlok albatta spirtovka alangasida cho‘g‘lantirilib sterillanadi. Diqqat! Agar surtma qalinligi bir tekisda bulmasa, bakteriya hujayralarining surtmadagi o‘zaro munosabatda joylashishidek muhim morfologik belgilari kurinmaydi. Agar tekshirilayotgan material suyuk muxitda bo‘lsa, uxolda uni kovuzlok bilan tugridan tugri buyumo inasiga tomizilib surtma tayyorlanadi. Surtmani kuritish: Ikki usuldan foydalanilgan xolda surtmalar kuritiladi: 1.Surtma xona xaroratida uzoqroq vaqt qoldirilib; 2.Surtma spirtovka yoki gaz garelkasi alangasi ustida, 20 - 30 sm. Balandlikdagi issiq havo oqimida. Diqqat! Spirtovka alangasining yukori haroratida (5 – 10 sm balandlikda) tez kuritish bakteriya hujayrasining diformatsiyaga uchratib bakteriya shaklidek muhim morfologik belgilari o‘zgarib ketadi. SURTMANI FIKSATSIYaQilish: Surtmalarni fiksatsiya qilishdan maqsad: Bakteriyalar o‘ldirish; Bakteriyalar buyum oynachasiga yopishtirish; Bakteriyalarning buyoq olishini yaxshilash. Surtmalarni fiksatsiya qilish usullari: Spirtovka alangasi ustida fiksatsiya qilish. Maxsus fiksatsiyalovchi suyukliklarda fiksatsiya qilish. Spirtovka alangasi ustida fiksatsiyaqilish. Diqqat! Spirtovka alangasi ustida fiksatsiya qilish Gramm musbat va hujayra devori nisbatdan mustahkam bo‘lgan grammanfiy bakteriyalarni aniqlashda qo‘llaniladi. Sodda hayvonlar, spiroxetalar, hujayra ichidagi mikroorganizmlarni urganishda va qon hujayralari bor surtmalarda bunday usul mumkin emas! Spirtovka alangasi ustida fiksatsiya qilish texnikasi. Surtma preparati bor oynacha (surtma yukoriga karatilgan xolda) shoshilmasdan – asta – sekin spirtovka alangasiga tekkizilgan holda, gorizantal tebranma harakat qilinilib 3 marotaba o‘tkaziladi. Ikkinchi qo‘l musht qilinilib uning yuzasiga tekkizilib nazorat qilinadi. Bu vaqt oynachaning harorati 80 S atrofida qizdirilgan bo‘lishi kerak. Maxsus fiksatsiyalovchi suyukliklarda fiksatsiya qilish. Sodda hayvonlar, spiroxetalar, hujayra ichidagi mikroorganizmlarni urganishda va qon hujayralari bor surtmalar maxsus fiksatsiya kiladigansuyukliklarningbirortasigabotirilibqo‘yiladi: Metil yoki etil spirtida - 5 – 15 minut, Nikforov aralashmasi - 10 minut Suleymali spirt - 10 minut SURTMANI ODDIY USULDA Bo’yash: Faqat bitta buyoqdan foydalanilsa – oddiy usul hisoblanadi.Bunda bakteriyalarning shakli, joylashishi nisbiy o‘lchami (ayrim hollarda kiritmalari) urganiladi. Odiy usulda bo’yash texnikasi. Fiksatsiyalangan surtma ustiga biror bir anilin buyog‘i (fuksin, safronin, metilviolet, gensianviolet, metilinkukki) tomiziladi; 1- 3minutko’tiladi Suvbilanyuviladi, Filtr qog‘ozi bilan oynacha tagi surtilib, surtma bor tomoni-ustidan bostirib- shimdirilib kuritiladi. IMMERSION SISITEMALI OPTIK MIKROSKOPIDA IShLASh. Immersion sistemali mikroskoplar kichik o‘lchamli – 0,2×0,2 mkmdankattabo‘lganob’ektlarni) ko‘rsataolishxususiyatibilanqadirlidir. Immersion ob’ektivlarning quruq obek’tevlarga nisbatan konstruktiv farqi shundaki, bu ob’ektivlar frontal linzasining yuzasi kichikdir. Shuning uchun yorug‘lik nuriga talab yuqori. Yorug‘lik nurining miqdorini oshirish uchun qo‘shimcha kondensor moslamasi (1- rasm-chapda, 5-9 punkitlar) o‘rnatilgan. Bu moslama yorug‘lik nurini yig‘ib bir nuqta (surtma preparati) ga tushirib berish uchun xizmat qiladi. Shunga qaramasdan yorug‘lik nuri buyum oynachasidan chiqish davrida sochilib ketishi yuzberadi va ob’ektivga tushuvchi nurning miqdori kamayadi. (1-rasm, o‘ngda). Buyum oynachasini kesib o‘tuvchi nurlarning sochilmasdan ob’ektivgacha yetib kelishini ta’minlash uchun oynachaning nur sindirish ko‘rsatgichi bilan teng bo‘lgan immersion (kedr) moyi tomiziladi va ob’ektiv moyga botirilgan holda preparat urganiladi. Shuning uchun bunday mikroskoplar immersion sistemali mikroskoplar deyiladi. Immersion obektivlar 90, 100 raqamlari, oil – so‘zi yoki tekis qora chiziq bilan markerlangan bo‘ladi. 1-rasm Immersion sistemadagi nurlar yunalishi sxemasi. a — «Biolam» mikroskopning umumiy ko‘rinishi; b — MBR — 1 mikroskopining sxemasi: 1 — mikroskop asosi; 2 — buyum stolchasi; 3 — buyum stolchasini suradigan burama mix; 4 — preparatni mahkam ushlab turadigan qisqichlar; .5 — kondensor; 6 — kondensor kronshteyni; 7 — kondensorni gilzada qattiqushlab turuvchi burama mix; 8 — kondensorning joyini uzgartiruvchi dasta; 9 — kondensorning burish diafragmasi dastasi-; 10-oyna (ko‘zgu);11—tubusni ushlab turadigan; 12 — makrometr burama mixining dastasi; 13 — mikrometr burama mixining dastasi; 14— ob’ektivlar revolveri; 15 — ob’ektivlar; 16 — bukilgan tubus; 17 — tubusni mustaxkamlaydigan burama mix; 18 — okulyar. IMMERSION SISTEMALI MIKROSKOPDA IShLAShTEXNIKASI. Yorug‘lik mikroskopi ishchi va yorug‘likka qulay joyga o‘rnatiladi. Kondensordastagi buralib to‘liq ko‘tariladi (1-rasm-chapda, 8 - punkit) Kondensor diafragmasi buralib to‘liq ochiladi (1-rasm-chapda, 9 - punkit) Kondensorning yuqori linzasiga qaragan holda yorug‘likni yunaltiruvchi ko‘zgu to‘g‘rilanib eng yorug‘ holatga keltiriladi. Mikroskoprevolveriburalib 90 (yoki 100) obektivo‘rnatiladi. Bo’yalganvaquritilgansurtmapreparatiustigabirtomchiimmersionmoytomiziladi. Surtmapreparatimikroskopbuyumstolchasigao‘rnatiladi (1-rasm-chapda, 2,3,4 - punkitlar). Yondan qaragan holda makrovintni burab obektiv surtma preparati ustidagi moyga botguncha tushiriladi (1-rasm-chapda, 12 - punkit). Yondan qaragan holda makrovintni burab obektiv surtma preparati ustidagi moydan uzmasdan biroz ko‘tariladi (1-rasm-chapda, 12 - punkit). Mikrovint yordamida obekt topiladi va kondensor, undagi diafragma maksimal to‘g‘rilanadi (1-rasm-chapda, 13 - punkit). Buyum stolchasini suruvchi maxsus dastaklar buralib surtmaning eng yaxshi joyi topiladi. Ishni tugatish. Obe’ktiv ko‘tariladi, preparat olingach ob’ektiv moyi tozalab artib qo‘yiladi. TALABALARGA TARKATILADIGAN MATERIAL Amaliy Mashg’ulotni bajarish usullari, metodik kullanma. Talabalarnimustaqilishlari: Xar bir talabaga noma’lum mikrob kulturasidan surtmatayyorlashmikroskopdakurinishinitaklifqilish, talabab u Amaliy ishni bajarish uchun kanday jixoz va reaktivlar zarurligini aniklashi lozim. Tish karamidan surtma tayyorlab, oddiy usulda buyab mikroskopda kurishni va tish karamada morfologik bir-biridan farklanuvchi bakteriyalarni kurish va ular ustida muloxazalar yuritish. Mantikiy uylash uchun savollar. Uylab kuring agar siz tayyorlagan surtma yaxshi chikmasa, (mikroblar suzib yursa) surtma tayyorlashni qaysi etapida siz xatoga yul quyasiz. Agar siz bilmasdan mikrob kulturasi bor probirkani sindirib qo’ydingiz va mikrob kulturasi stolga tukilib ketdi, bunday xolda nima qilish kerak? Asosiy adabiyotlar: MuxamedovI., Eshboev E., ZokirovN. “Mikrobiologiya, immunologiya, virusologiya”Toshkent 2002.Darslik. Muhamedov I., Eshboyev E., Zokirov N, Zokirov M. “Mikrobiologiya, immunologiya, virusologiya”. Toshkent – 2006.Darslik. PodredaksieyprofessoraMuxamedovaI.M. “Meditsinskayamikrobiologiya, virusologiyaiimmunologiya”. Toshkent -2011 g. Uchebnik. AlievSh.R., MuxamedovI.M., NuruzovaZ.A.“Mikrobiologiyadanlaboratoriyamashg‘ulotlarigadoirqo‘llanma”. T. 2013. y. Qo‘shimchaadabiyotlar: MuxamedovI. vaboshqalar “Tibbiyotvirusologiyasi”Toshkent 2013 . Darslik. XayitovR.M. Immunologiya. M. 2006 g. Uchebnik. BoychenkoM.N. ZverovaV.V. Meditsinskayamikrobiologiya, virusologiyaiimmunologiya. PodredaksieyakademikaRAMN. 2013. v 2-xtomax. M. Uchebnik. Robert F. Boyd. Basic Medical Microbiology. “LIPPINCOTT WILLIAMS @ WILKINS”. 1995. Prinred in the United States of America. MuxamedovI.M. Ne’matovA. RaxmonovX.R. “Mikroekologiyavajneyshixbiotopovtelacheloveka”. Toshkent 2007. Monografiya. MuxamedovI.M. idr. Mikrobiologiyapolostirta. Uchebnoeposobie. Tashkent 2013, 120 str. Mikrobiologiya, virusologiyaiimmunologiyapolostirta. podred. V. N. Sareva.M- 2013g. Meditsinskayamikrobiologiya. PozdeevO.K.Podred. V.I.Pokrovskogo. M-2006. Atlaspomeditsinskoymikrobiologii, virusologiiiimmunologii. BыkovaA.S., VorobevaA.A. M-2006