Ilmiybaza.uz Pedagogik konfliktlarni hal etish yo‘lari va usullari Reja: 1. Pedagogik nizolarning asosiy sabablari. 2. pedagoglar faoliyatida odatda yul ko‘yiladigan xatolar va ularni yengish yullari. 3. Pedagogik nizolar va ularni bartaraf etish texnologiyasi 4. Pedagogik nizolarni bartaraf etishda psixotrening metodlarning amaliyotda qo‘llash. Ilmiybaza.uz Pedagogik konflikt bu o‘qituvchi bilan o‘quvchi o‘rtasida muammolar tortishuvlar, kelishmovchiliklar bo‘lib o‘qituvchi shu muammolarni oldini olishi, unga yo‘l qo‘ymasligi, va shu muammolarni yechimini topishi kerak. Chex pedagogi Yan Amos Komenskiy o‘qituvchilik kasbi yer yuzidagi har qanday kasbdan ko‘ra yuqoriroq darajada turadigan faxrli kasb hisoblaydi. A. Navoiyning fikricha gohida bir kishi bitta bolaga tarbiya berishga ojizlik qiladi. Muallim esa, bir guruh bolalarga ilmu- adab o‘rgatadi. Bu jarayonda muallim ko‘p aziyat chekadi, mashaqqatlarni o‘z boshidan kechiradi. Shu bois shogirdlar ustoz olidda umurbod qarzdor ekanliklarini his etishlari darkor. Shogird podsholik martabasiga erishsa ham,muallimga qulluq qilsa arziydi deydi. Hazrat A. Navoiy Bolalarga yaxshilik qilish, o‘qituvchilik sha’ni, qadr qimmati, o‘qituvchilik ma’suliyati, o‘qituvchilik vijdoni, talabchan va adolatli bo‘lishi o‘qituvchining ma’naviy qiyofasi halololigi, pokligi, rostgo‘yligi kabilar o‘qituvchi axloqining muhim fazilatlari hisoblanadi. Ularni chuqur va puxta o‘zlashtirishi bulajak o‘qituvchi uchun katta amaliyot ahamiyat kasb etadi. Ota-bobolarimiz doimo yaxshi niyat yaxshi orzu-istaklar bilan yashaganlar. O‘zlaridan yaxshinom qoldirishga intilganlar. Pedagogik konflikt psixologik nuqtai-nazardan olib qaraganda pedagogika va psixologiya fanlari bir-biriga o‘zviy bog‘liqdir. Ularning har ikkisi, bitta umumiy jarayonni-insonni psixik faoliyati hamda uning xulq-atvorini tadqiq etadi. Zamonaviy o‘qituvchi ijtimoiy psixologik bo‘lmasligi mumkin emas. Shuning uchun ham o‘quvchilar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarini yo‘lga sola olishi, bolalar jamoasida ijtimoiy-psixologik mexanizmlardan foydalanishni bilishi zarurdir. Shaxs shakllanishida u yashayotgan muxit kishilar jamiyatning roli juda kattadir. Birinchidan aytganda. Ijtimoiy muhitdagi turli hodisalar odamning ongiga bevosita ta’sir qilib, unda chuqur qoldiradi. O‘qituvchi bolalarni psixikasini va xarakterini o‘rganadi. Psixologiyada 4 ta temperament mavjud. Har bir shaxs shu 4 ta temperamentdan biriga ega bo‘ladi. 1. Xolerik-temperament, 2. Melanxolik temperament, Ilmiybaza.uz 3 sangvinik temperament, 4. Flegmatik temperament. 1. Xolerik temperamentga ega bo‘lganlar xissiyotining tez va kuchli quzg‘aluvchanligi, barqaror bo‘lishi, bilan farq qiladi. Xolerik temperamentli kishilarning xissiyotlari ularning imo-ishoralarida miminalarida xarakatlarida va nuqtalarida yaqqol ko‘rinib turadi. Xoleriklar qo‘zg‘aluvchan va tijanglikka moyil bo‘ladilar. Bunday temperamentli kishilar chaqqon, xarakatchan va serg‘ayrat bo‘ladilar. Bunday kishilar ishga kirishsalar, oxiriga yetkazadigan bo‘ladi. Ularda faol va yetakchilik ulardagi asosiy xususiyatlardan sanaladi. 2. Melanxolik temperament xissiyotining sekin, lekin kuchli qo‘zg‘aluvchanligi va barqaror bo‘lishi bilan farq qiladi. Melanxoliklarning tashqi irodasi juda zaif bo‘ladi. Ular sustkash,ular birdaniga ishga kirisha olmaydilar,lekin bir ishga kirishsa, oxirigacha yetkazmay qo‘ymaydilar. Bunday xissiyotli kishilar mo‘min-qobil, yuvosh bo‘ladi. Ular uyatchan va tortinchoq ekanligini sezdirib qo‘yadi. Tez xafa bo‘ladi. Bir ishga tez kirishib qolmaydi, lekin kirishganda saboat va chidamli matonatli ekanligini namoyish qiladi. 3. Sangvinik temperamentli kishilar xissiyoti tez kuchli qo‘zg‘aluvchan lekin barqaror bo‘lgan bilan- farq qiladi. Ularning kayfiyati tez-tez o‘zgarib, turadi. Bular ildam chaqqon, serxarakat, jushqin bo‘ladilar. Tevarak-atrofdagi voqealardan tez ta’sirlanadilar. Mafaqiyatsizliklardan ko‘ngilsizliklardan uncha qattiq xafa bo‘lib, tez ishga kirishadilar va tez ishdan soviydilar. Bir xil ishlarni uzoq davom ettirishga moyil bo‘lmaydilar ular chin ko‘ngildan va’da beradilar, lekin ko‘pincha va’dani unitib,uni bansarmasliklari mumkin. Ular tez xafa bo‘ladilar va tez ochiladilar. O‘z xafaliklarini kulgu bilan almashtirishlari mumkin. 4. Flegmatik temperament kishilar xissiyoti o‘ta sekin, kuchsiz,qo‘zg‘aluvchanligi uzoq vaqt davom etmasligi bilan farq qiladi. Bunday kishilar odamlarning xursand qilishi, yoki xafa qilishi, g‘azablantirishi juda qiyin. Bu tipdagi shaxslar nixoyatda og‘ir-vazmin, yuvosh xarakatlari salmoqli bo‘ladi. Ilmiybaza.uz Biror ishga kirishsalar uni qat’iyat bilan bajaradilar ko‘pchilikka darrov qo‘shilmaydi. Janjal va tupolonlardan o‘zini olib qochadi. O‘yin kulguga moyil emas, hech kimga tegmaydi, hech kimni ranjitmaydi. Ichki shaxsiy konflikt turlari: axloqiy konflikt, shaxslararo va guruhlararo konflikt turlari. Shaxs ijtimoiy munosabatlar mahsulidir. Bunday deyishning asosiy sababi uning doimo insonlar davrasida ular bilan o‘zaro ta’sir doirasida bo‘lishini anglatadi. Bu shaxsning eng yetakchi va nufuzli faoliyatlaridan biri muloqot ekanligini ishora qiladilar har bir normal inson o‘zgalarni tenglashga, o‘z fikrini birovlarga yetkazishga, ya’ni gapirishga, fikrlarini ba’zan yozma tarzda bayon etishga tug‘ma qobiliyatliday o‘zini tasavvur qiladi. Lekin ona shu birovlarni tushunish va o‘z fikrlarimiz, o‘ylarimizni birovlarga yetkaza olish qobiliyatli aslida bizning insoniy munosabatlar tizimida eakanligimizni, har birimiz o‘zimizga o‘xshash insonjamiyatsiz mavjud bo‘la olmasligimizni bildiradi. Shaxs va jamiyat takomillashuvining samarasi ularning holatidagi sifat o‘zgarish shaxs takomillashuvining manbai ziddiyatlar va ularning qondirish yo‘llari o‘rtasidagi ziddiyatlaridir. Shaxs va jamiyatning takomillashuvi ham qarama-qarshiliklarning birligi hamda kurashi natijasida amalga oshadigan o‘z-o‘zidan harakatlanishdir. Motivatsion konflikt-bu shaxsning biror faoliyatini boshqarish jarayonidagi ikkilanishidir. Faoliyat jarayonidagi ziddiyat o‘yin faoliyat o‘qish, mehnat faoliyatiga bo‘linadi. O‘yin faoliyati asosan bog‘cha yoshiga to‘g‘ri keladi, bunda bolalarni o‘yin jarayonida o‘yinchoqni talashib qolishlari kiradi. Agar bolalarni kuzatsangiz ular ko‘proq yorqin ranglardagi o‘yinchoqlarni yaxshi ko‘radilar ma’lum muddat o‘ynab keyin yana bir o‘yinchoqni ko‘rsatsangiz yangisini ko‘rishiga qiziqadilar. Bola mana shu o‘yinchoqlarni o‘ynamaguncha kattalar hatti-harakatlarining ma’no va mohiyatini anglab yetolmaydi. O‘qish faoliyatidagi ziddiyatlar bu faoliyat asosan ta’lim muassasalarida maktab, litsey kollej yoki oliygohlarda ta’lim tarbiya jarayonidagi turli tanlovlardagi, asosan dars jarayonidagi ziddiyatli holatlar hisoblanadi. Ziddiyatli Ilmiybaza.uz holatlar o‘quvchilarda bilim ko‘nikma malakalar bo‘lganidagina yuzaga keladi. O‘qituvchi darsni baho yoki munozara tarzda tashkil etayotgan bir paytda mavzu fikrlar bildiriladi. Bunga hollarda o‘quvchida tushuncha bo‘lsada boshqa talabalarni fikrini tinglab chalg‘iydi va o‘z fikrlariga nisbatan ikkilanish ya’ni motivatsion konflikt holatlari yuzaga kelishini kuzatishimiz mumkin. Motivatsion konfliktlar o‘z-o‘zidan paydo bo‘lavermaydi. Mashg‘ulotlar jarayonida muammoli vaziyatni vujudga keltirish yoki shu mavzuni o‘rganishda kishi hayoti uchun ahamiyatli bo‘lgan o‘quv-bilish vazifalarini qo‘ya bilish motivatsion konflikt hosil qilish monivatsion konflikt hosil qilish usullaridan biridir. Fizika, ximiya, matematika adabiyotini o‘rganishda hayotiy muamomolarni hal etishga doir o‘tkir vaziyatlar ko‘proq uchraydi. Mehnat faoliyatiga asosan shaxsning shakllanib biror bir kasb egallagandan keyingi davr hisoblanadi. Shaxslarimiz o‘z egallagan kasblarida ba’zi holatlarda ajablanib ikkilanish holatlarini ko‘ramiz. Ikkilanishning asosiy sababi o‘z mutaxassisligini mukammal darajada egallamagn oilasidagilar hohishiga binoan kasbni tanlangan. Qiynalgan holatlarida o‘z-o‘zidan savol tug‘iladi, bekor shu kasbni tanlagan ekanman. Xulosa qilib aytganda har bir mutaxassis o‘z kasbini mukamal darajada bilishi va seva olishi lozimdir. Axloqiy konflikt-axloq ijtimoiy ong shakllaridan biridir, u muayyan jamiyatda yashovchi kishikor amal qilishi-shaxslarning bir-biriga, jamiyatga, halq mulkiga, oilaga ishlab chiqarish vositalariga, muayyan tartibga solinadigan hatti harakatlarda tizimida ko‘rishimizmumkin. Shaxs muloqotda bo‘lgani sari ular o‘rtasidagi munosabatlar tajribasi ortgan sari umumiylik va o‘xshashalik va uyg‘unlik kabi sifatlar paydo bo‘ladiki, ular bir- birini bir qarashda tushunadilar yoki yarmiga jumladan fikr ayon bo‘lib qoladigan bo‘lib qoladi. Ammo shunday muloqot tizimidagi teskari reaksiyalarni bir-biridan charchab gapiradigan gapining qolmasligi kabi vaziyatni ya’ni, shaxslar va shaxyalararo ziddiyatlarni keltirib chiqaradi. Ilmiybaza.uz Guruhlararo ziddiyatlar- Odamning o‘rtasidagi yoki shaxslararo munosabatlar asosan guruh sharoitida shaxs ma’lum insonlar davrasida, guruhda jamoada bo‘lgan taqdirdagina ro‘y beradi. Guruhlararo ziddiyatlar guruh a’zolarida lidirlarni ko‘rishimiz mumkin. Ledirlar : rasmiy va norasmiy bo‘ladilar rasmiy lider o‘qituvchi tomonidan tanlangan guruh staritsasidir norasmiy lidir boshqa guruhdagi shaxslarni o‘ziga jalb qila oladigan boshqalarni o‘ziga tortadigan shaxsdir. Bunday holatlarda rasmiy va yeorasmiy lidir o‘rtasida konflikt yuzaga keladi.