1 ПЕДАГОГНИНГ УЗЛУКСИЗ МУСТАҚИЛ МАЛАКА ОШИРИШ САМАРАДОРЛИГИ МОНИТОРИНГИНИ АНИҚЛАШ ДАСТУРИ Режа: 1. Мониторингни ташкил этиш тамойиллари. 2. Таълим ташкилоти фаолиятини инновацион бошқаришда мониторинг пировард натижаси самаралари. 3. Педагогларни йиллик малака ошириш соат миқдорларини белгилаш. Педагогнинг узлуксиз мустақил малака ошириш самарадорлиги мониторингини олиб боришдан мақсад унинг шахсий дастур асосида тинмай ўз устида ишлаши, янгича инновацион ёндашуви, новаторлик (устозлар) устахонаси иш усулларини эгаллаши, рейтинг тизими, илғор педагогик ва замонавий ахборот-коммуникацион технологияларни ўзлаштириш даражалари мониторинг жараёнида қиёсий ўрганилиши ҳамда амалга оширган ишлари самарадорлигини аниқлашдир. Улар қуйидагилардан иборат: • педагог кадрларнинг касбий маҳорати ва малакасининг такомиллашганлик даражаси; 2 • хорижий давлатларнинг таълим тизимида самара бераётган илғор тажрибаларни тизимли равишда ўрганиб, амалиётга татбиқ этиш имкониятлари; • ўқитувчининг маънавий, маданий, ғоявий соҳалардаги фаолият самарадорлигининг ошганлик даражаси; • ўз устида мустақил ишлаши давомида, тажриба алмашиш жараёнида ўзлаштирган илғор тажриба ва янгиликларни амалда қўллаётганлик даражаси; • таълим ташкилоти, туман (шаҳар) миқёсида ўз фаолияти бўйича бошқа таълим ташкилоти ўқитувчиларига нисбатан рейтингининг ошган ёки ошмаганлик даражаси; • шахсий режа-дастури асосида ўз устида ишлаши, яъни узлуксиз малака ошириш ўқитувчининг кундалик эҳтиёжига айланганлик даражаси; • педагогнинг “Тарбияси оғир, ноқобил болалар билан ишлаши”да педагогик- психологик ёндошувнинг натижалари; • ташқи ва ички сабабларга кўра паст ўзлаштирувчи ўқувчилар билан дифференциал ёндашишда инновацион технологияларни қўлланилиш даражаси; • семинар, конференция, танловлар ва тадбирларда фаол иштироки; • илғор педагогик ва замонавий ахборот-коммуникацион технологияларнинг назарий ва амалий асосларини ўзлаштириш ҳамда уларни ўқув жараёнида қўллаш аҳволи; • ўқитишнинг замонавий ахборот-коммуникацион технологияларидан, интернетдан эркин, самарали фойдалана олганлик даражаси; • ўз тажрибасини бошқа педагогларга ўргатиш даражаси; • илғор педагогик тажрибаларни мустақил ўрганиш ва амалда қўллаш натижалари; • курсдан кейинги даврда шу ўқитувчи дарс бераётган синфдаги ўқувчилар билим, кўникма, малакалари самарадорлик натижаларининг илгаригига нисбатан ошганлик даражаси; • педагогнинг танловлар, мусобақалардаги иштироки натижалари; 3 • ўқувчиларининг кўрик танловлар, фан олимпиадалари ва спорт мусобақаларида эришган натижалари; • ўқитувчи фаолияти ўрганилиб, унинг методбирлашма йиғилишларида муҳокама этилганлиги; • таълим ташкилотиларнинг методик хизматни такомиллаштириш йўналишида тегишли методик хизмат кўрсатиш субъектлари билан ҳамкорлик ишлари; • таълим ташкилоти раҳбарияти ва методбирлашма раислари томонидан педагог кадрларнинг дарс таҳлилларига кириб, амалий ва методик ёрдам берилиши. Ушбу ишлар биринчи навбатда таълим ташкилотида диагностика (мониторинг) натижасида амалга оширилади ва улар умумлаштирилиб, педагогика кенгашида муҳокама этилади. Педагог кадрларни қайта тайёрлаш ва малакасини ошириш ҳудудий марказ кафедра профессор-ўқитувчилари, Методика маркази, туман методика шуъбаси методистлари томонидан ҳам мазкур ишларнинг аналитик таҳлили олиб борилади. Мониторингни ташкил этиш тамойиллари Мониторинг ўтказишнинг ўзига хос қуйидаги талаб ва мезонлари мавжуд: • ахборотнинг аниқлиги, равшанлиги – жараён аниқ ахборотга суянмоғи керак. Ахборот, рақамлар қисқа, лўнда, яъни қайта ишлаш, узатишга қулай бўлиши керак; • маълумотлар ўзаро қиёсланган бўлиши, олинган маълумот фақат аҳволни эмас, ундаги бўлаётган ўзгаришларни кўрсата билиши керак. Натижага кўра уни қиёслаш, таққослаш мумкин бўлсин; • ички, ташқи ўзгаришлар асосида тизимдаги ўзгаришларни аниқ, равон кўрсата билиш керак; • олинган маълумот тизим келажагини олдиндан башоқила олиши ҳамда мақсадни амалга ошириш йўлларини тасаввур қилишга ëрдам бериши янгича ёндашув ва қарашлар самарадорлигини таъминланиши шарт; 4 • таълим жараёнининг ички бошқарувида самарали услубларни қўллаш мумкин бўлсин; • яратилган дастурларни тажриба-синовдан ўтказиш, унинг шакли, мазмуни, ҳажми ва муддатларини такомиллаштириш имкониятларини яратиш мумкин бўлсин. 5.3. Таълим ташкилоти фаолиятини инновацион бошқаришда мониторинг пировард натижаси самаралари • Инновацион ёндашув, масъулият билан эътиборли қарашлар яхши натижалар бера бошлайди. • Таълимнинг ички бошқарувида самарали илмий, амалий услублар қўлланишига олиб келади. • Ўзини оқламаган, самарасиз услублардан, ўқитувчи, ўқувчилар фаолиятини ўрганишда илмий асосга эга бўлмаган, услубий, диагностик, тасодифий синовлар, назарий асосга эга бўлмаган ишларни қўллашдан воз кечади. • Ўқитувчи, психолог, директор ўринбосари фаолиятини тўғри йўналтиришни таъминлайди. • Ўқувчи фаолиятини назорат этувчи, ота-оналар, жамоатчилик фикрини ўрганувчи меъёрий ҳужжатлар базасини яратади ва тартибга туширади. Ҳар бир таълим ташкилотининг ички назоратини амалга ошириш лойиҳаси – дастури, тартибини ишлаш имконини яратади. • Ишланган дастурларни тажриба-синовдан ўтказиш, унинг шакли, мазмуни, миқёси, муддатларини борган сари такомиллаштириб боришда янги самара беради. Малака оширишнинг янги тизимига ўтишда қуйидагилар назарда тутилади: • касбий фаолият диагностикаси; • қуйидан режалаштириш; • манзилий малака ошириш; 5 • буюртмали малака ошириш; • табақалаштирилган малака ошириш; • айрим мавзулар бўйича модели малака ошириш; • малака оширишни ижодий (муаммоли) лойиҳалар асосида ташкил этиш; • мақсадли малака ошириш; • муаллифлик малака ошириш; • муаммоли малака ошириш; • малака оширишдан кейинги фаолият; • моделли тизим асосида малака ошириш; • малака ошириш даврийлиги. Малака ошириш таълимида энг самарали таълим ўз эҳтиёжи, зарурати, хоҳиши орқали ўқиш, ёзиш, тезис тузиш, мушоҳада юритиш ҳисобланади. Ҳозирги кунда малака ошириш курсларида интерфаол таълимни ташкил этиш методикаларини кенг жорий этиш зарурияти туғилмоқда. Айниқса, ўқув жараёнида тингловчиларнинг фаоллигини таъмин этувчи қуйидаги усуллардан кенг фойдаланилмоқда: • муаммоли таълим; • моделли таълим; • эвристик (ўқувчиларда топқирлик, фаолликни ривожлантиришга хизмат қилувчи, изланувчанликка асосланган) таълим; 322 • лойиҳа асосидаги таълим; • креатив (тадқиқот характеридаги, ўқувчиларда мақсадга йўналтирилган ижодий тафаккурни жадал ривожлантирувчи) таълим; • ахборот-коммуникация асосида таълим; • дастурланган таълим; • медиа таълим; • интернет – форумли таълим; • масофавий таълим ва ҳ.к.. Амалдаги масофавий таълим (МТ) халқаро талабларга ҳамда тингловчиларнинг МТ орқали олган ҳақиқий билимлари талабга жавоб бермайди. Ушбу ишларни ихтиёрий мажбурий амалга ошириб, халқаро тажрибаларга асосланган ҳолда масофавий таълимнинг барча талабларига тўлиқ жавоб берадиган ҳолда ташкил этиш мақсадлидир. Халқаро тажрибалардан маълумки, масофавий таълим гуруҳ (25 нафар тингловчи бўлган) шаклида ташкил этилмайди. Уни хоҳловчилар билан 6 индивидувал “Ол-лайин” шаклида олиб бориш мумкин (бир тоифа курси бўйича 10 – 15 фоиз талабгар истак билдириши ва белгиланган ҳақиқий мезонлар бўйича синовдан ўтиши мумкин). Масофадан ўқитиш орқали ташкил қилинаётган малака ошириш курсларни фақат 2 Х 2 (50фоиз га 50фоиз) амалда бўлсада, лекин уни такомиллаштирган ҳолда (масалан ZOOM, видео ёзув ва бошқа замонавий турдаги дастурлари) кенгроқ жорий этиш. Қуйидаги шаклдан фойдаланиш мумкин: Дуал таълим (Изоҳ: таълим олувчиларнинг назарий қисми таълим ташкилоти негизида, амалий қисми эса таълим олувчининг иш жойида амалга оширилади). Ушбу тизимда МО ёки ҚТни курсларини ташкил этиш хозирги вақтнинг энг долзарб масалаларидан биридир. Шу билан бирга Халқаро тажрибалардан келиб чиққан ҳолда, уни хохловчилар билан кичик гуруҳлар шаклда олиб боришни илмий-методик жиҳатдан асосланган, ўзини ижобий натижасини берадиган механизм ишлаб чиқиш лозим (бир тоифа курси бўйича ўртача 40–50 фоиз талабгар истак билдириши ва уларнинг эгаллаган билимларини белгиланган ҳақиқий мезонлар бўйича синовдан ўтказишни ташкил этиш). МТни қуйидагиларни иноботга олган ҳолда ташкил этиш мақсадга мувофиқдир: • тингловчининг АКТ ни тўлиқ ўзлаштирган бўлиши; • биринчи ва олий тоифали ўқитувчилар ҳамда камида 10 йиллик тажрибага эга бўлганларни жалб этилиши; • таълим менжментини етарли ўзлаштириб олган раҳбар ходимларни масофий таълимга(МТ)га таклиф этиш; • тингловчини Масофадан таълим олишга шарт-шароити борлиги (яшайдиган жойда интернет тизими борлиги ва интернетни ишлаш тезлиги талабга жавоб бериши). МТ ихтиёрий, мажбурий ҳолда ташкил этиш. МТ курсларини ташкил этиш ва уни белгиланган тартибда олиб боришнинг 7 ҳуқуқий-меъёрий хужжатини ишлаб чиқиш. Улар учун ўқув-мавзу режа ва ўқув дастурлари, маъруза матнлари ҳамда амалий ва мустақил тайёргарлик кўриш материалларини вариатив асосида тайёрлаш. Курсларни мақсадли ташкил этиш, уларга методик ва амалий ёрдамлар кўрсатиш бўйича “Вақт меъёрлари”ни ишлаб чиқиш. Бу борада тажриба-синов тариқасида ишларни бошлаш керак. Амалдаги малака ошириш тизимида таълим муассасаларида педагогларни МОни раҳбарлар томонидан берилаётган буюртмаларни такомиллаштирш бўйича таклиф ва тавсиялар: Педагогларни йиллик малака ошириш соат миқдорларини белгилашда хорижий давлатларнинг илғор иш тажрибаларини инобатга олиб, “моделли” вариатив ўқув дастурлари бўйича ҳар йили камида бир марта ўртача 36 соатдан кам бўлмаган ҳажмдаги соатни белгилаш. Ушбу соат миқдорини қўшимча белгилашда қуйидагилар ҳисобга олинади – МОни бевосита ёки билвосита турларидан фойдаланган ҳолда: • педагогика ва методбирлашма кенгашларида иштироки, бир йилда ўртача – 8 соат; • таълим ташкилотида ташкил этиладиган илмий-методик йўналишдаги доимий харакатдаги семинарлардаги иштироки, бир йилда ўртача – 20 соат; • “Маҳоратни ошириш таълим ташкилоти” ташкил этилган таянч таълим ташкилотиларда ўтказиладиган ўқув-семинарлардаги иштироки, бир йилда ўртача – 25 соат; • қисқа муддатли мақсадли курслар, бир йилда ўртача – 18 соат; • қисқа муддатли муаммоли курслар, бир йилда ўртача – 16 соат; • муаллифлик курслари, бир йилда ўртача – 8 соат; • вилоят(шаҳар) ва туман миқёсида ўтказиладиган ўқув-семинарлар, бир йилда ўртача – 12 соат. 8 • август кенгашларида - 4 соат, • таълим ташкилоти раҳбари ва педагогларни бир йил давомидаги фаолиятининг рейтинг бали (махсус мезонлар асосида баҳоланганлиги) инобатга олинади. Изоҳ: юқорида таъкидланган ўқув-семинарда ўзининг тақдимоти билан иштирок этган педагогларга алоҳида баллар берилади. Туман (шаҳар) ХТ бўлими ва таълим ташкилоти раҳбари буйруғи билан тасдиқланган мониторинг гуруҳини диагностик таҳлиллари (йиллик рейтинг балли) ва хулосалари асосида педагоглар малака оширишни турларини у ёки бу шакли бўйича малака оширишга юборилади (раҳбарият ва ўқитувчиларнинг фаолиятини баҳолаш мониторинг жадвали илова этилади). Ушбу ишларни амалга оширишда ХТХҚТМОҲМ томонидан тақдим этилган МОга тавсия этиладиган педагогларни тоифалари, вариатив ўқув-мавзу режалар ва ўқув дастурларни танлаб, буюртма берилиши назарда тутилади. Хулоса шундан иборатки, педагогларнинг малакасини ошириш ва қайта тайёрлаш ишлари сифат ва самарадорлигини ошириш бўйича илмий изланишлар, тажриба- синовлар, инновациялар, замонавий технологияларни жорий этиш шу куннинг долзарб масалаларидан бири бўлиб қолмоқда. Фойдаланилган адабиётлар: 1. Пўлатов Ш.П. Таълим менежменти ёхуд таълим муассасасини илмий-методик бошқариш технологияси. «Yosh kuch», 2017; 592 б. 2. Пўлатов Ш.П. Таълим менежменти ёхуд таълим муассасасини илмий-методик бошқариш стратегияси. «Yosh kuch», 2019; 594 б. 3. Зокиров А.Ш. Таълим муассасаси ҳужжатларини расмийлаштиришни ўрганамиз. Т. 2008 4. Бекниёзов. Н. М. Ўқитувчи нималарни билиши керак. «Фан ва технология» 2016 йил. 9 5. Тожиев М., ва бош. Таълим жараёнини замонавий педогогик технология асосида ташкил қилишда қўлланиладиган педогогик усуллар. Методик тавсиянома. – «Фан ва технология», 2016 - 96 б. 6. Тожиев М., Зиёмуҳаммедов Б. Миллий педогогик технологияни таълим-тарбия жараёнига татбиғи ва уни ёшлар интеллектуал салоҳиятини юксалтиришдаги ўрни. Монография. – Т.: Мумтоз сўз, 2010. - 224 б.