Portal gipertenziya
Butun dunyo sog‘liqni saqlash tashkilotini hisoboti bo‘yicha keyingi o‘n yil
ichida dunyoning ko‘pgina mamlakatlarida jigar sirrozi kasalligini asorati bo‘lmish
portal gipertenziya kupaymoqda. Jigar sirrozi ayniqsa O‘rta Osiyo respublikalarida
ko‘p tarqalgan bo‘lib, o‘lka patologiyasi hisoblanadi.
Buning juda ko‘p tarqalishining sabablari quyidagi negativ holatlardir:
gepatotoksik moddalarni keng va tez - tez tartibsiz xamda nazoratsiz qo‘llanilishi,
ishlab chikarishda kishlok xujaligida va kundalik turmushda ximizatsiyani
intensivlashishi, ratsional ovkatlanmaslik, alkogola xurush kuyish, davolash
amaliyotida kon va uning preparatlarini zardobli gepatitni profilaktika koidalarini
buzgan xolda keng mikyosda foydalanish va x.k.
Portal gipertenziya bilan betob bulgan bemorlarni davolash muammosi
murakkab va aktual masaladir. Konservativ terapiya bunda juda kam effekt beradi.
Bugungi kunda portal gipertenziyani davolash uchun 200dan ortik;
operatsiya taklif kilingan, shu jumladan 100 ga yakini -kizilungachdan kon ketish
xolatlarida kilinadi.Ammo, ulardan birortasi muammoni xal kilmaydi.Natijalar
konikarsiz, ulim esa kamayish tomoniga karab siljimayapti. Portal gipertenziyani
eng daxshatli asoratlaridan kuyidagilar xisoblanadi: Kizilungachdan birdaniga kup
kon ketish, assit, va utkir buyrak yetishmovchiligi. Kizilungachdan kon ketganda
ulim 80-90% gacha yetadi, kasallikning dekompensatsiya boskichida esa-IOO%
gacha kuzatiladi.Assit paydo bulganda xayot davri 6-12 oyni tashkil etadi.
Portal gipertenziya – axolini eng mexnatga kobiliyatli katlamini
shikastlantirib, ularni tezda invalid xolatiga olib keladi va ulim yukori buladi. Bu
esa katta sotsial axamiyatga egadir.
Shunday kilib, portal gipertenziya muammosining aktualligini urganish xech
shak-shabxasizdir.
Bu patologiyani bilish fakatgina mutaxasislar uchungina zarur bulmay, balki
gepatologlar, xamda umumiy profildagi vrachlar uchun xam kerak.
Portal gipertenziya sindromi butun organizmning ya'ni darvoza basseyni
kon aylanish, yurak kon-tomir sistemasi, nafas olish organlari, jigar, buyrak va
boshka organlarning kasalligi xisoblanadi.
Bu sindrom uzgarishlarning klinik kompleksi bilan ya'ni portal bosimning
oshishi, splenomegaliyani gipersplenizm bilan bulishi qizilo‘ngach va me'da
venalarini varikoz kengayishi va ulardan kon ketish, korin oldi devori va
gemorroidal venalarning kengayishi xamda assitni paydo bulishi bilan
xarakterlanadi. Bular xar xil kasalliklar natijasida portal sistemasida kon okishini
kiyinlashuvi sababli vujudga keladi.
Amalietda
foydalanish
uchun
portal
gipertenziyani
eng
kulay
klassifikatsiyasi – bu M.D.Patsiora (1984 y.) niki xisoblanadi.
Portal gipertenziyani klinikasi.Portal gipertenziyasini klinikasini kup
kirrali bulib, kupincha jigardagi birlamchi kasallikni kandayligi va blokni xarakteri
bilan ifodalanadi.
Bolalarda
kupincha
portal
gipertenziyani
jigar
tashki
shakli
uchraydi.Kattalarda esa jigar ichki kism jigar sirrozi (90%) xisobiga buladi. Jigar
sirrozi natijasida kelib chikadigan portal gipertenziyani klinik tasvirida kuyidagi
simptomlarni ajratish mumkin:
Klassik belgilar:
1. splenomegaliya
2. qizilo‘ngach varikozli venalardan kon ketish
3. gemorroidal venalardan kon ketish
4. assit
5. korin va kukrak devorini teri-osti venalarning kengayishi
6. me'da ichak buzilishi (ogrik, kovurga osti va epigastriy soxasida ogirlik
sezish, anoreksiya, kabziyat bulishi va x.k.)
7. gemorragik diatez
8. yurak kon-tomir sistemasida uzgarishlar.
Boshka belgilar:
1. Kon-tomirli «urgimchaklar» va «yulduzchalar»
2. barabansimon barmokchalar
3. kaft giperemiyasi – «jigarsimon kaft»
4. «Bochkasimon» kukrak kafasi
5. Jigar yuzasini gadir-budirligi
6. ung kovurga osti soxasidagi bushlik belgisi
7. gipersplenizm sindromi (anemiya, leykopeniya, trombotsitopeniya)
8. jigar funksiyasini buzilishi
9. buyrak funksiyasini buzilishi
10. me'da osti bezi funksiyasini buzilishi
11. portal gipertenziya
Portal gipertenziya diagnostikasi. Portal gipertenziyasi bilan xasta bulgan
bemorlarda utkaziladigan kompleks diagnostik muolajalarni uch boskichga bulish
mumkin.
I boskich - maxsuslashtirilgan, statsionarli: konni, siydikni tekshirish,
bioximik tekshiruvlar bilirubin, transaminaza, mochevina, kreatinin, koldik azot,
diastaza, shakar, umumiy oksil va oksil fraksiyalari, koagulogramma, elektrolitlar,
KShS va x.k./: jigarni va koratalokni UZI kilish, jigarni skannirlash,
ezofagogastroduodenofibroskopiya, laparoskopiya, rektoromanoskopiya, EKG,
kukrak kafasini rentgenografiyasi, va angiografik tekshiruvlar /seliakografiya,
kavografiya, portografiya va portomanometriya, jigarni punksiyali biopsiyasi.
II Intraoperatsion boskichdagi tekshiruvlar.
Qizilo‘ngachni kengaygan venalaridan qon ketganda tez yordam ko‘rsatish
Portal gipertenziyali bemorlarda kizilungachdan birdan kon ketganda
kechiktirib bo‘lmaydigan yordam quyidagilardan iborat:
1. Qon ketishni kengaygan qizilo‘ngach venalarini Blekmor zondi bilan
tamponlash yuli bilan tuxtatish.
