PUL MABLAG‘LALARI HISOBI
Reja:
1. Kassadagi naqd pul mablag’larining kirimi va chiqimini hujjatlashtirish.
2. Kassadagi naqd pullar xarakatining hisobini tashkil qilish.
3. Kassadagi
naqd
pullarni
inventarizatsiya
qilish
va
natijalarini
rasmiylashtirish tartibi.
Tayanch so’z va iboralar: kassa, naqd pul mablag’lari, Kassa muomalalari,
kirim orderi, chiqim orderi, kassa daftari.
1.
Kassadagi
naqd
pul
mablag’larining
kirimi
va
chiqimini
hujjatlashtirish.
Kassa muomalalarini yuritish O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki
boshqaruvining 2015 yil 16 maydagi 12/17-sonli qarori bilan tasdiqlangan «Yuridik
shaxslar tomonidan kassa operatsiyalarini amalga oshirish qoidalarini tasdiqlash
to’g’risida»1 qarori bilan tartibga solinadi.
Bevosita korxona kassasidan naqd pulni olish va sarflash bilan bog’liq bo’lgan
muomalalar kassa muomalalari jumlasiga kiradi. Barcha mulkchilik shaklidagi
korxonalar o’z kassalarida naqd pul qoldiqlari limitlari chegarasida naqd pullarni
saqlab turishlari va ularni tushumdan olib, me’yorlar chegarasida foydalanishlari
mumkin.
Kassa muomalalarini olib borish uchun korxona shtatidan kassir ajratiladi. U
o’zi qabul qilib olgan barcha boyliklarning but saqlanishi uchun to’liq moddiy
javobgar shaxs hisoblanadi. Kassirni tayinlash bo’yicha buyruq chiqqanidan so’ng
korxona rahbari uni kassa muomalalarini olib borish tartibi bilan tanishtirishi, to’liq
yakka moddiy javobgarlik haqida u bilan shartnoma tuzishi shart. Kassir o’z
vazifalarini hech kimning zimmasiga yuklay olmaydi. Kassirni vaqtinchalik
almashtirishga ehtiyoj tug’ilganida korxona rahbarining qarori asosida uning
vazifalari boshqa xodim zimmasiga yuklanadi. O’z navbatida, u bilan to’liq moddiy
javobgarlik to’g’risida shartnoma tuziladi. Kassir to’satdan ishni tashlab ketishga
majbur bo’lganida (kasal bo’lganida va boshqa hollarda) uning hisobdorligidagi
boyliklarni korxona rahbari tayinlagan shaxslardan iborat komissiya boshqa kassirga
o’tkazadi. Bunda qayta hisoblash natijalari va boyliklarni berish haqida dalolatnoma
tuziladi, unga komissiya a’zolari imzo chekadi.
O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki boshqaruvining 2015 yil 16
maydagi 12/17-sonli qarori bilan tasdiqlangan (O’zbekiston Respublikasi Adliya
vazirligi tomonidan 2015 yil 22 iyunda 2687 raqam bilan ro’yxatdan o’tkazilgan)
1 O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 2015 yil 22 iyunda 2687 raqam bilan ro’yxatdan
o’tkazilgan
«YUridik shaxslar tomonidan kassa operatsiyalarini amalga oshirish qoidalarini
tasdiqlash to’g’risida» qarorining 11-13 bandlariga muvofiq, Tashkilotlar
tomonidan haqiqiyligi shubhalantirmaydigan va ular qiymatini belgilaydigan
so’zlari, O’zbekiston Respublikasi Davlat gerbining tasviri, seriyasi va raqamlari
to’liq saqlangan banknotlar, ular umumiy o’lchamining 55 foizi mavjud bo’lsa
hamda shikastlanish darajasidan qat’i nazar, to’liq hajmini va yuz tomonida qiymat
tasvirini saqlagan metall tangalar to’lovga qabul qilinadi.
Tashkilotlar:
- istalgan qismi, jumladan to’lovlilik alomatlari belgilanishiga ta’sir etadigan
darajada teshilgan, yirtilgan, siyqalangan joylari, dog’lari bo’lgan, siyohda yozilgan;
- ayrim qismlari shak-shubhasiz bitta biletga tegishli bo’lgan yirtilgan va
yelimlangan;
- qiymatini ko’rsatadigan raqamlar, yozuvlar bo’lgan qismlardan tashqari, o’z
rangini o’zgartirgan, kuygan (ko’proq kuygan);
- to’liq hajmini saqlamagan banknotlarni to’lovga qabul qilishi va pul tushumi
tarkibida banklarga topshirishi lozim.
Ushbu talablarga muvofiq kelmaydigan banknotlar va tangalar to’lovga
yaroqsiz hisoblanadi va banklar tomonidan ekspertizaga qabul qilinadi.
Tashkilotlar kassasiga naqd pullar buxgalteriya hisobi va moliyaviy
boshqarish vazifalarini amalga oshiruvchi shaxsning imzosi qo’yilgan kassa kirim
orderi bo’yicha qabul qilinadi.
Naqd pul qabul qilinganda buxgalteriya hisobi va moliyaviy boshqarish
vazifalarini amalga oshiruvchi shaxs hamda kassir tomonidan imzolangan, kassir
muhri (shtampi) bilan tasdiqlangan kassa kirim orderi yoki kassa apparatining izi
tushirilgan chipta (slip) pul topshirgan shaxsga beriladi.
Korxona kassasiga naqd pullarni qabul qilish KO-1 shaklidagi kassa kirim
orderi bilan amalga oshiriladi. U ikki qismdan iborat: kirim orderi (blankning chap
qismi) va unga oid kvitantsiya (o’ng qismi). Kassa kirim orderini buxgalteriya yozib
beradi va bosh buxgalter yoki u vakolat bergan shaxs tomonidan imzolanadi.
Naqd pullar kassadan kassa chiqim orderlari (KO-2 shakli) yoki kassa
chiqim orderlarining o’rnini bosadigan, maxsus shtamp bilan bosilgan boshqa
hujjatlar (to’lov qaydnomalari, pul berish uchun ariza, hisobvaraqlar va hokazo)
asosida beriladi.
YUridik shaxslar tomonidan kassa operatsiyalarini amalga oshirish
qoidalarining 1-ilovasiga mufoviq kassa daftarining tuzilishi quyidagicha
KASSA DAFTARI
Kassa 20___ yil «____» ________________ yil uchun
Kimdan olingan yoki
kimga berilgan
Korrespondentsiyalangan
hisobvaraq raqami
Kirim
CHiqim
Kun boshidagi qoldiq
qirqish chizig’i
Hujjat
raqami
Kimdan olingan
yoki kimga
berilgan
Korrespondentsiyalangan
hisobvaraq raqami
Kirim
CHiqim
Kun mobaynida jami:
Kun oxirida qoldiq:
SHu jumladan:
.............
Kassir
yozuv bilan
Kassa daftaridagi yozuvlarni tekshirdi va hujjatlar soni
kirimini va _______________________________ chiqimini qabul qildi
yozuv bilan
Kassa kirim orderlarini qayd etish
DAFTARI
T/r
Kimdan olindi
Maqsadi
Miqdori (summasi)
Sana
Kassa chiqim orderlarini qayd etish
DAFTARI
T/r
Kimga berildi
Maqsadi
Miqdori (summasi)
Sana
2. Kassadagi naqd pullar xarakatining hisobini tashkil qilish.
Kassa muomalalari buxgalteriya hisobida quyidagi hisobvaraqlarda aks
ettiriladi:
5010-«Milliy valyutadagi pul mablag’lari»
5020-«Xorijiy valyutadagi pul mablag’lari».
Ushbu
hisobvaraqlarning
debet
tomonida
korxona
kassasiga
pul
mablag’larining kirimi aks ettiriladi. Kredit tomonida korxona kassasidan
to’lanadigan pul mablag’lari va limitdan ortiqcha pullarni bankka topshirish aks
ettiriladi.
Buxgalteriya tomonidan olingan kassa hisobotlari va hujjat-lariga ishlov
beriladi. Har bir yozuv mohiyatiga qarab tekshiriladi, birlamchi hujjat bilan
solishtiriladi, shundan so’ng hisobotga 5010 – “Milliy valyutadagi naqd pullar”
hisobvarag’i bilan tahliliy korrespondentsiyalanadigan jamlanma schyot va
schyotning raqami qo’yiladi. Kassir hisoboti bo’yicha kun boshidagi pul qoldig’ini
buxgalter avvalgi hisobotda ko’rsatilgan kun oxiridagi pul qoldig’i bilan solishtiradi
va chiqarilgan oborotlar hamda qoldiqning to’g’riligini tekshiradi.
21-sonli BHMSga muvofiq kassadagi pul mablag’larini hisobga oluvchi
schyotlarning bog’lanishi quyidagicha aks ettiriladi:
№
Xo’jalik muomalalarining mazmuni
Schyotlarning bog’lanishi
Debet
Kredit
1
Kreditga sotilgan tovarlar bo’yicha foizlar naqd
pulda olinganda (savdo korxonalarida)
5010, 5020
4830
2
Mahsulot, ish va xizmatlarning nakd pulga
sotilishi
5010, 5020
9010-9030
3
Asosiy vositalar va boshqa aktivlarni sotishdan
tushumning naqd pulda olinishi
5010, 5020
9210-9220
4
Bankdagi tegishli schyotlardan pul mablag’lari
kassaga
kelib
tushdi
(ish
haqi,
nafaqa,
mukofotlar va shu kabilarni berish uchun)
5010, 5020
5110-5530
5
Hisobdor shaxslar tomonidan ishlatilmagan oldin
olingan bo’naklarning qaytarilishi
5010, 5020
4220-4290
6
Ta’sischilar o’zlarining ulushlari hisobidan
korxonaning
ustav
kapitaliga
naqd
pul
mablag’larini kiritdi
5010, 5020
4610
7
Kvartira ijarachilaridan qarz summasi kelib
tushdi
5010, 5020
4890
8
Komunal xizmatlar, aloqa xizmatlari va boshqa
to’lovlarning kelib tushishi
5010, 5020
4890
9
Pul mablag’lari kassadan topshirildi va bankdagi
hisob-kitob schyotiga o’tkazildi
5110-5530
5010, 5020
10
Hisoblangan mehnat haqi va boshqa to’lovlar
berildi (mukofot va shu kabilar)
6710
5010, 5020
11 Hisobdor summalar berildi
4220-4290
5010, 5020
12
Tabiiy
ofatlar
bilan
bog’liq
turli
xil
qoplanmaydigan xarajatlar to’lanishi
9720
5010, 5020
2.4-rasm. Kassa muomalalarini hisobga olish jarayoni.
3. Kassadagi naqd pullarni inventarizatsiya qilish va natijalarini
rasmiylashtirish tartibi.
i
r
i
m
