PUL MABLAG‘LALARI HISOBI (Kassadagi naqd pul mablag’larining kirimi va chiqimini hujjatlashtirish, Kassadagi naqd pullarni inventarizatsiya qilish va natijalarini rasmiylashtirish tartibi)

Yuklangan vaqt

2024-05-03

Yuklab olishlar soni

2

Sahifalar soni

10

Faytl hajmi

57,8 KB


PUL MABLAG‘LALARI HISOBI Reja: 1. Kassadagi naqd pul mablag’larining kirimi va chiqimini hujjatlashtirish. 2. Kassadagi naqd pullar xarakatining hisobini tashkil qilish. 3. Kassadagi naqd pullarni inventarizatsiya qilish va natijalarini rasmiylashtirish tartibi. Tayanch so’z va iboralar: kassa, naqd pul mablag’lari, Kassa muomalalari, kirim orderi, chiqim orderi, kassa daftari. PUL MABLAG‘LALARI HISOBI Reja: 1. Kassadagi naqd pul mablag’larining kirimi va chiqimini hujjatlashtirish. 2. Kassadagi naqd pullar xarakatining hisobini tashkil qilish. 3. Kassadagi naqd pullarni inventarizatsiya qilish va natijalarini rasmiylashtirish tartibi. Tayanch so’z va iboralar: kassa, naqd pul mablag’lari, Kassa muomalalari, kirim orderi, chiqim orderi, kassa daftari. 1. Kassadagi naqd pul mablag’larining kirimi va chiqimini hujjatlashtirish. Kassa muomalalarini yuritish O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki boshqaruvining 2015 yil 16 maydagi 12/17-sonli qarori bilan tasdiqlangan «Yuridik shaxslar tomonidan kassa operatsiyalarini amalga oshirish qoidalarini tasdiqlash to’g’risida»1 qarori bilan tartibga solinadi. Bevosita korxona kassasidan naqd pulni olish va sarflash bilan bog’liq bo’lgan muomalalar kassa muomalalari jumlasiga kiradi. Barcha mulkchilik shaklidagi korxonalar o’z kassalarida naqd pul qoldiqlari limitlari chegarasida naqd pullarni saqlab turishlari va ularni tushumdan olib, me’yorlar chegarasida foydalanishlari mumkin. Kassa muomalalarini olib borish uchun korxona shtatidan kassir ajratiladi. U o’zi qabul qilib olgan barcha boyliklarning but saqlanishi uchun to’liq moddiy javobgar shaxs hisoblanadi. Kassirni tayinlash bo’yicha buyruq chiqqanidan so’ng korxona rahbari uni kassa muomalalarini olib borish tartibi bilan tanishtirishi, to’liq yakka moddiy javobgarlik haqida u bilan shartnoma tuzishi shart. Kassir o’z vazifalarini hech kimning zimmasiga yuklay olmaydi. Kassirni vaqtinchalik almashtirishga ehtiyoj tug’ilganida korxona rahbarining qarori asosida uning vazifalari boshqa xodim zimmasiga yuklanadi. O’z navbatida, u bilan to’liq moddiy javobgarlik to’g’risida shartnoma tuziladi. Kassir to’satdan ishni tashlab ketishga majbur bo’lganida (kasal bo’lganida va boshqa hollarda) uning hisobdorligidagi boyliklarni korxona rahbari tayinlagan shaxslardan iborat komissiya boshqa kassirga o’tkazadi. Bunda qayta hisoblash natijalari va boyliklarni berish haqida dalolatnoma tuziladi, unga komissiya a’zolari imzo chekadi. O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki boshqaruvining 2015 yil 16 maydagi 12/17-sonli qarori bilan tasdiqlangan (O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 2015 yil 22 iyunda 2687 raqam bilan ro’yxatdan o’tkazilgan) 1 O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 2015 yil 22 iyunda 2687 raqam bilan ro’yxatdan o’tkazilgan 1. Kassadagi naqd pul mablag’larining kirimi va chiqimini hujjatlashtirish. Kassa muomalalarini yuritish O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki boshqaruvining 2015 yil 16 maydagi 12/17-sonli qarori bilan tasdiqlangan «Yuridik shaxslar tomonidan kassa operatsiyalarini amalga oshirish qoidalarini tasdiqlash to’g’risida»1 qarori bilan tartibga solinadi. Bevosita korxona kassasidan naqd pulni olish va sarflash bilan bog’liq bo’lgan muomalalar kassa muomalalari jumlasiga kiradi. Barcha mulkchilik shaklidagi korxonalar o’z kassalarida naqd pul qoldiqlari limitlari chegarasida naqd pullarni saqlab turishlari va ularni tushumdan olib, me’yorlar chegarasida foydalanishlari mumkin. Kassa muomalalarini olib borish uchun korxona shtatidan kassir ajratiladi. U o’zi qabul qilib olgan barcha boyliklarning but saqlanishi uchun to’liq moddiy javobgar shaxs hisoblanadi. Kassirni tayinlash bo’yicha buyruq chiqqanidan so’ng korxona rahbari uni kassa muomalalarini olib borish tartibi bilan tanishtirishi, to’liq yakka moddiy javobgarlik haqida u bilan shartnoma tuzishi shart. Kassir o’z vazifalarini hech kimning zimmasiga yuklay olmaydi. Kassirni vaqtinchalik almashtirishga ehtiyoj tug’ilganida korxona rahbarining qarori asosida uning vazifalari boshqa xodim zimmasiga yuklanadi. O’z navbatida, u bilan to’liq moddiy javobgarlik to’g’risida shartnoma tuziladi. Kassir to’satdan ishni tashlab ketishga majbur bo’lganida (kasal bo’lganida va boshqa hollarda) uning hisobdorligidagi boyliklarni korxona rahbari tayinlagan shaxslardan iborat komissiya boshqa kassirga o’tkazadi. Bunda qayta hisoblash natijalari va boyliklarni berish haqida dalolatnoma tuziladi, unga komissiya a’zolari imzo chekadi. O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki boshqaruvining 2015 yil 16 maydagi 12/17-sonli qarori bilan tasdiqlangan (O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 2015 yil 22 iyunda 2687 raqam bilan ro’yxatdan o’tkazilgan) 1 O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 2015 yil 22 iyunda 2687 raqam bilan ro’yxatdan o’tkazilgan «YUridik shaxslar tomonidan kassa operatsiyalarini amalga oshirish qoidalarini tasdiqlash to’g’risida» qarorining 11-13 bandlariga muvofiq, Tashkilotlar tomonidan haqiqiyligi shubhalantirmaydigan va ular qiymatini belgilaydigan so’zlari, O’zbekiston Respublikasi Davlat gerbining tasviri, seriyasi va raqamlari to’liq saqlangan banknotlar, ular umumiy o’lchamining 55 foizi mavjud bo’lsa hamda shikastlanish darajasidan qat’i nazar, to’liq hajmini va yuz tomonida qiymat tasvirini saqlagan metall tangalar to’lovga qabul qilinadi. Tashkilotlar: - istalgan qismi, jumladan to’lovlilik alomatlari belgilanishiga ta’sir etadigan darajada teshilgan, yirtilgan, siyqalangan joylari, dog’lari bo’lgan, siyohda yozilgan; - ayrim qismlari shak-shubhasiz bitta biletga tegishli bo’lgan yirtilgan va yelimlangan; - qiymatini ko’rsatadigan raqamlar, yozuvlar bo’lgan qismlardan tashqari, o’z rangini o’zgartirgan, kuygan (ko’proq kuygan); - to’liq hajmini saqlamagan banknotlarni to’lovga qabul qilishi va pul tushumi tarkibida banklarga topshirishi lozim. Ushbu talablarga muvofiq kelmaydigan banknotlar va tangalar to’lovga yaroqsiz hisoblanadi va banklar tomonidan ekspertizaga qabul qilinadi. Tashkilotlar kassasiga naqd pullar buxgalteriya hisobi va moliyaviy boshqarish vazifalarini amalga oshiruvchi shaxsning imzosi qo’yilgan kassa kirim orderi bo’yicha qabul qilinadi. Naqd pul qabul qilinganda buxgalteriya hisobi va moliyaviy boshqarish vazifalarini amalga oshiruvchi shaxs hamda kassir tomonidan imzolangan, kassir muhri (shtampi) bilan tasdiqlangan kassa kirim orderi yoki kassa apparatining izi tushirilgan chipta (slip) pul topshirgan shaxsga beriladi. Korxona kassasiga naqd pullarni qabul qilish KO-1 shaklidagi kassa kirim orderi bilan amalga oshiriladi. U ikki qismdan iborat: kirim orderi (blankning chap qismi) va unga oid kvitantsiya (o’ng qismi). Kassa kirim orderini buxgalteriya yozib beradi va bosh buxgalter yoki u vakolat bergan shaxs tomonidan imzolanadi. «YUridik shaxslar tomonidan kassa operatsiyalarini amalga oshirish qoidalarini tasdiqlash to’g’risida» qarorining 11-13 bandlariga muvofiq, Tashkilotlar tomonidan haqiqiyligi shubhalantirmaydigan va ular qiymatini belgilaydigan so’zlari, O’zbekiston Respublikasi Davlat gerbining tasviri, seriyasi va raqamlari to’liq saqlangan banknotlar, ular umumiy o’lchamining 55 foizi mavjud bo’lsa hamda shikastlanish darajasidan qat’i nazar, to’liq hajmini va yuz tomonida qiymat tasvirini saqlagan metall tangalar to’lovga qabul qilinadi. Tashkilotlar: - istalgan qismi, jumladan to’lovlilik alomatlari belgilanishiga ta’sir etadigan darajada teshilgan, yirtilgan, siyqalangan joylari, dog’lari bo’lgan, siyohda yozilgan; - ayrim qismlari shak-shubhasiz bitta biletga tegishli bo’lgan yirtilgan va yelimlangan; - qiymatini ko’rsatadigan raqamlar, yozuvlar bo’lgan qismlardan tashqari, o’z rangini o’zgartirgan, kuygan (ko’proq kuygan); - to’liq hajmini saqlamagan banknotlarni to’lovga qabul qilishi va pul tushumi tarkibida banklarga topshirishi lozim. Ushbu talablarga muvofiq kelmaydigan banknotlar va tangalar to’lovga yaroqsiz hisoblanadi va banklar tomonidan ekspertizaga qabul qilinadi. Tashkilotlar kassasiga naqd pullar buxgalteriya hisobi va moliyaviy boshqarish vazifalarini amalga oshiruvchi shaxsning imzosi qo’yilgan kassa kirim orderi bo’yicha qabul qilinadi. Naqd pul qabul qilinganda buxgalteriya hisobi va moliyaviy boshqarish vazifalarini amalga oshiruvchi shaxs hamda kassir tomonidan imzolangan, kassir muhri (shtampi) bilan tasdiqlangan kassa kirim orderi yoki kassa apparatining izi tushirilgan chipta (slip) pul topshirgan shaxsga beriladi. Korxona kassasiga naqd pullarni qabul qilish KO-1 shaklidagi kassa kirim orderi bilan amalga oshiriladi. U ikki qismdan iborat: kirim orderi (blankning chap qismi) va unga oid kvitantsiya (o’ng qismi). Kassa kirim orderini buxgalteriya yozib beradi va bosh buxgalter yoki u vakolat bergan shaxs tomonidan imzolanadi. Naqd pullar kassadan kassa chiqim orderlari (KO-2 shakli) yoki kassa chiqim orderlarining o’rnini bosadigan, maxsus shtamp bilan bosilgan boshqa hujjatlar (to’lov qaydnomalari, pul berish uchun ariza, hisobvaraqlar va hokazo) asosida beriladi. YUridik shaxslar tomonidan kassa operatsiyalarini amalga oshirish qoidalarining 1-ilovasiga mufoviq kassa daftarining tuzilishi quyidagicha KASSA DAFTARI Kassa 20___ yil «____» ________________ yil uchun Kimdan olingan yoki kimga berilgan Korrespondentsiyalangan hisobvaraq raqami Kirim CHiqim Kun boshidagi qoldiq qirqish chizig’i Hujjat raqami Kimdan olingan yoki kimga berilgan Korrespondentsiyalangan hisobvaraq raqami Kirim CHiqim Kun mobaynida jami: Kun oxirida qoldiq: SHu jumladan: ............. Kassir Naqd pullar kassadan kassa chiqim orderlari (KO-2 shakli) yoki kassa chiqim orderlarining o’rnini bosadigan, maxsus shtamp bilan bosilgan boshqa hujjatlar (to’lov qaydnomalari, pul berish uchun ariza, hisobvaraqlar va hokazo) asosida beriladi. YUridik shaxslar tomonidan kassa operatsiyalarini amalga oshirish qoidalarining 1-ilovasiga mufoviq kassa daftarining tuzilishi quyidagicha KASSA DAFTARI Kassa 20___ yil «____» ________________ yil uchun Kimdan olingan yoki kimga berilgan Korrespondentsiyalangan hisobvaraq raqami Kirim CHiqim Kun boshidagi qoldiq qirqish chizig’i Hujjat raqami Kimdan olingan yoki kimga berilgan Korrespondentsiyalangan hisobvaraq raqami Kirim CHiqim Kun mobaynida jami: Kun oxirida qoldiq: SHu jumladan: ............. Kassir yozuv bilan Kassa daftaridagi yozuvlarni tekshirdi va hujjatlar soni kirimini va _______________________________ chiqimini qabul qildi yozuv bilan Kassa kirim orderlarini qayd etish DAFTARI T/r Kimdan olindi Maqsadi Miqdori (summasi) Sana Kassa chiqim orderlarini qayd etish DAFTARI T/r Kimga berildi Maqsadi Miqdori (summasi) Sana 2. Kassadagi naqd pullar xarakatining hisobini tashkil qilish. Kassa muomalalari buxgalteriya hisobida quyidagi hisobvaraqlarda aks ettiriladi: 5010-«Milliy valyutadagi pul mablag’lari» 5020-«Xorijiy valyutadagi pul mablag’lari». Ushbu hisobvaraqlarning debet tomonida korxona kassasiga pul mablag’larining kirimi aks ettiriladi. Kredit tomonida korxona kassasidan to’lanadigan pul mablag’lari va limitdan ortiqcha pullarni bankka topshirish aks yozuv bilan Kassa daftaridagi yozuvlarni tekshirdi va hujjatlar soni kirimini va _______________________________ chiqimini qabul qildi yozuv bilan Kassa kirim orderlarini qayd etish DAFTARI T/r Kimdan olindi Maqsadi Miqdori (summasi) Sana Kassa chiqim orderlarini qayd etish DAFTARI T/r Kimga berildi Maqsadi Miqdori (summasi) Sana 2. Kassadagi naqd pullar xarakatining hisobini tashkil qilish. Kassa muomalalari buxgalteriya hisobida quyidagi hisobvaraqlarda aks ettiriladi: 5010-«Milliy valyutadagi pul mablag’lari» 5020-«Xorijiy valyutadagi pul mablag’lari». Ushbu hisobvaraqlarning debet tomonida korxona kassasiga pul mablag’larining kirimi aks ettiriladi. Kredit tomonida korxona kassasidan to’lanadigan pul mablag’lari va limitdan ortiqcha pullarni bankka topshirish aks ettiriladi. Buxgalteriya tomonidan olingan kassa hisobotlari va hujjat-lariga ishlov beriladi. Har bir yozuv mohiyatiga qarab tekshiriladi, birlamchi hujjat bilan solishtiriladi, shundan so’ng hisobotga 5010 – “Milliy valyutadagi naqd pullar” hisobvarag’i bilan tahliliy korrespondentsiyalanadigan jamlanma schyot va schyotning raqami qo’yiladi. Kassir hisoboti bo’yicha kun boshidagi pul qoldig’ini buxgalter avvalgi hisobotda ko’rsatilgan kun oxiridagi pul qoldig’i bilan solishtiradi va chiqarilgan oborotlar hamda qoldiqning to’g’riligini tekshiradi. 21-sonli BHMSga muvofiq kassadagi pul mablag’larini hisobga oluvchi schyotlarning bog’lanishi quyidagicha aks ettiriladi: № Xo’jalik muomalalarining mazmuni Schyotlarning bog’lanishi Debet Kredit 1 Kreditga sotilgan tovarlar bo’yicha foizlar naqd pulda olinganda (savdo korxonalarida) 5010, 5020 4830 2 Mahsulot, ish va xizmatlarning nakd pulga sotilishi 5010, 5020 9010-9030 3 Asosiy vositalar va boshqa aktivlarni sotishdan tushumning naqd pulda olinishi 5010, 5020 9210-9220 4 Bankdagi tegishli schyotlardan pul mablag’lari kassaga kelib tushdi (ish haqi, nafaqa, mukofotlar va shu kabilarni berish uchun) 5010, 5020 5110-5530 5 Hisobdor shaxslar tomonidan ishlatilmagan oldin olingan bo’naklarning qaytarilishi 5010, 5020 4220-4290 6 Ta’sischilar o’zlarining ulushlari hisobidan korxonaning ustav kapitaliga naqd pul mablag’larini kiritdi 5010, 5020 4610 7 Kvartira ijarachilaridan qarz summasi kelib tushdi 5010, 5020 4890 ettiriladi. Buxgalteriya tomonidan olingan kassa hisobotlari va hujjat-lariga ishlov beriladi. Har bir yozuv mohiyatiga qarab tekshiriladi, birlamchi hujjat bilan solishtiriladi, shundan so’ng hisobotga 5010 – “Milliy valyutadagi naqd pullar” hisobvarag’i bilan tahliliy korrespondentsiyalanadigan jamlanma schyot va schyotning raqami qo’yiladi. Kassir hisoboti bo’yicha kun boshidagi pul qoldig’ini buxgalter avvalgi hisobotda ko’rsatilgan kun oxiridagi pul qoldig’i bilan solishtiradi va chiqarilgan oborotlar hamda qoldiqning to’g’riligini tekshiradi. 21-sonli BHMSga muvofiq kassadagi pul mablag’larini hisobga oluvchi schyotlarning bog’lanishi quyidagicha aks ettiriladi: № Xo’jalik muomalalarining mazmuni Schyotlarning bog’lanishi Debet Kredit 1 Kreditga sotilgan tovarlar bo’yicha foizlar naqd pulda olinganda (savdo korxonalarida) 5010, 5020 4830 2 Mahsulot, ish va xizmatlarning nakd pulga sotilishi 5010, 5020 9010-9030 3 Asosiy vositalar va boshqa aktivlarni sotishdan tushumning naqd pulda olinishi 5010, 5020 9210-9220 4 Bankdagi tegishli schyotlardan pul mablag’lari kassaga kelib tushdi (ish haqi, nafaqa, mukofotlar va shu kabilarni berish uchun) 5010, 5020 5110-5530 5 Hisobdor shaxslar tomonidan ishlatilmagan oldin olingan bo’naklarning qaytarilishi 5010, 5020 4220-4290 6 Ta’sischilar o’zlarining ulushlari hisobidan korxonaning ustav kapitaliga naqd pul mablag’larini kiritdi 5010, 5020 4610 7 Kvartira ijarachilaridan qarz summasi kelib tushdi 5010, 5020 4890 8 Komunal xizmatlar, aloqa xizmatlari va boshqa to’lovlarning kelib tushishi 5010, 5020 4890 9 Pul mablag’lari kassadan topshirildi va bankdagi hisob-kitob schyotiga o’tkazildi 5110-5530 5010, 5020 10 Hisoblangan mehnat haqi va boshqa to’lovlar berildi (mukofot va shu kabilar) 6710 5010, 5020 11 Hisobdor summalar berildi 4220-4290 5010, 5020 12 Tabiiy ofatlar bilan bog’liq turli xil qoplanmaydigan xarajatlar to’lanishi 9720 5010, 5020 2.4-rasm. Kassa muomalalarini hisobga olish jarayoni. 3. Kassadagi naqd pullarni inventarizatsiya qilish va natijalarini rasmiylashtirish tartibi. i r i m 8 Komunal xizmatlar, aloqa xizmatlari va boshqa to’lovlarning kelib tushishi 5010, 5020 4890 9 Pul mablag’lari kassadan topshirildi va bankdagi hisob-kitob schyotiga o’tkazildi 5110-5530 5010, 5020 10 Hisoblangan mehnat haqi va boshqa to’lovlar berildi (mukofot va shu kabilar) 6710 5010, 5020 11 Hisobdor summalar berildi 4220-4290 5010, 5020 12 Tabiiy ofatlar bilan bog’liq turli xil qoplanmaydigan xarajatlar to’lanishi 9720 5010, 5020 2.4-rasm. Kassa muomalalarini hisobga olish jarayoni. 3. Kassadagi naqd pullarni inventarizatsiya qilish va natijalarini rasmiylashtirish tartibi. i r i m Kassa inventarizatsiyasi bir oyda bir marta o’tkazilib, uning natijasi akt- taqqoslash vedomosti tuziladi. Inventarizatsiya vaqtida pul kam chiqsa, u moddiy javobgar shaxsdan undirib olinadi, ortiqcha chiqsa, u holda davlat byudjetiga o’tkaziladi. Tekshirishni amalga oshirish jarayonida buxgalter quyidagi tartibga rioya qilishi kerak:  kassani tekshirish kassir ishtirokida amalga oshiriladi;  kassani tekshirish paytida barcha kassa jarayonlari to’xtatiladi. Agar xo’jalik yurituvchi sub’ektda bir nechta kassa mavjud bo’lsa, o’tkazish holida buxgalter barcha kassalarni muhrlaydi. Kassa kaliti kassirda, muhr esa bosh buxgalterda qoladi;  kassadagi naqd pullar va qimmatbaho qog’ozlar kassir va bosh buxgalter ishtirokida birma-bir sanab chiqiladi. Pullar qanday holda bo’lishidan qat’iy nazar, to’liq sanab chiqilishi lozim. Bank o’ramidagi pullar ham o’ramidan olib, sanaladi. Sanash tugagach, dalolatnoma tuziladi. Dalolatnomada kassadagi pullar belgilari bo’yicha alohida ko’rsatiladi va ularning to’liq summasi yoziladi. Dalolatnomaga taftish hay’ati, bosh buxgalter va kassir imzo chekadi. Kassa xarajat orderi bilan rasmiylashtirilmagan turli xildagi tilxatlar, vedomostlar va schyotlar tekshirish jarayonida hisobga olinmaydi;  kassadagi sanalgan pullarning va qimmatbaho qog’ozlarning hammasi shu xo’jalik yurituvchi sub’ektga tegishli hisoblanadi, chunki boshqa xo’jalik yurituvchi sub’ektlar va shaxslarning pullari va qimmatbaho qog’ozlarini xo’jalik yurituvchi sub’ekt kassasida saqlash taqiqlanadi;  kassadagi kamomad yoki ortiqcha pul mablag’lari to’g’risidagi ma’lumotni auditor dalolatnomada yoritadi, pul mablag’larining pul mablag’i yoki kam chiqishi sabablari to’g’risida kassirdan tushuntirish xati oladi. Kamomad summasi yoki suiiste’mol qilingan pul miqdori haddan ziyod bo’lsa, buxgalter bu haqda xo’jalik yurituvchi sub’ekt rahbariga xabar beradi;  auditor to’g’ri rasmiylashtirilgan kassa hujjatlarini tekshirish vaqtiga qoldiq chiqarish uchun kassirga beradi. Agar tekshirish ish haqi berish davriga Kassa inventarizatsiyasi bir oyda bir marta o’tkazilib, uning natijasi akt- taqqoslash vedomosti tuziladi. Inventarizatsiya vaqtida pul kam chiqsa, u moddiy javobgar shaxsdan undirib olinadi, ortiqcha chiqsa, u holda davlat byudjetiga o’tkaziladi. Tekshirishni amalga oshirish jarayonida buxgalter quyidagi tartibga rioya qilishi kerak:  kassani tekshirish kassir ishtirokida amalga oshiriladi;  kassani tekshirish paytida barcha kassa jarayonlari to’xtatiladi. Agar xo’jalik yurituvchi sub’ektda bir nechta kassa mavjud bo’lsa, o’tkazish holida buxgalter barcha kassalarni muhrlaydi. Kassa kaliti kassirda, muhr esa bosh buxgalterda qoladi;  kassadagi naqd pullar va qimmatbaho qog’ozlar kassir va bosh buxgalter ishtirokida birma-bir sanab chiqiladi. Pullar qanday holda bo’lishidan qat’iy nazar, to’liq sanab chiqilishi lozim. Bank o’ramidagi pullar ham o’ramidan olib, sanaladi. Sanash tugagach, dalolatnoma tuziladi. Dalolatnomada kassadagi pullar belgilari bo’yicha alohida ko’rsatiladi va ularning to’liq summasi yoziladi. Dalolatnomaga taftish hay’ati, bosh buxgalter va kassir imzo chekadi. Kassa xarajat orderi bilan rasmiylashtirilmagan turli xildagi tilxatlar, vedomostlar va schyotlar tekshirish jarayonida hisobga olinmaydi;  kassadagi sanalgan pullarning va qimmatbaho qog’ozlarning hammasi shu xo’jalik yurituvchi sub’ektga tegishli hisoblanadi, chunki boshqa xo’jalik yurituvchi sub’ektlar va shaxslarning pullari va qimmatbaho qog’ozlarini xo’jalik yurituvchi sub’ekt kassasida saqlash taqiqlanadi;  kassadagi kamomad yoki ortiqcha pul mablag’lari to’g’risidagi ma’lumotni auditor dalolatnomada yoritadi, pul mablag’larining pul mablag’i yoki kam chiqishi sabablari to’g’risida kassirdan tushuntirish xati oladi. Kamomad summasi yoki suiiste’mol qilingan pul miqdori haddan ziyod bo’lsa, buxgalter bu haqda xo’jalik yurituvchi sub’ekt rahbariga xabar beradi;  auditor to’g’ri rasmiylashtirilgan kassa hujjatlarini tekshirish vaqtiga qoldiq chiqarish uchun kassirga beradi. Agar tekshirish ish haqi berish davriga to’g’ri kelgan, vedomostdagi pul qisman to’langan bo’lsa bu vedomost qoida bo’yicha biriktiriladi va hisobotga qo’shiladi;  kassani tekshirish vaqtida kassadagi qimmatbaho qog’ozlar (aktsiyalar, obligatsiyalar, sertifikatlar), yoqilg’i-moylash TMZlarini olish talonlari, qat’iy hisobot blankalari, dam olish uylari, sihatgohlarga yo’llanmalar va boshqa pul hujjatlari miqdori dalolatnomada ko’rsatiladi. Inventarizatsiya natijalari o’z vaqtida buxgalteriya hisobvaraqlarida quyidagicha aks ettiriladi (2.4-rasm). 2.4-rasm. Inventarizatsiya natijalari buxgalteriya hisobida aks ettirish tartibi. Takrorlash uchun savollar 1. Kassadagi pul mablag’lari harakatining hisobi qaysi hujjatlarda rasmiylashtiriladi? 2. Kassa muomalalarini hisobga olish xususiyatlari nimalardan iborat? 3. Kassadagi inventarizatsiyani o’tkazish tartibi qanday? D-t 5010-«Milliy valyutadagi pul mablag’lari» K-t 9390-«Boshqa muomalaviy daromadlar». Ortiqcha pullar chiqqanda, ushbu summa kassaga qaytadan kirim qilinadi: D-t 4730-«Moddiy zararni qoplash yuzasidan xodimlarning qarzi» K-t 5010-«Milliy valyutadagi pul mablag’lari». Kamomad aniqlanganida: D-t 5010-«Milliy valyutadagi pul mablag’lari» K-t 4730-«Moddiy zararni qoplash yuzasidan xodimlarning qarzi». Kamomad summasini kassir bevosita kassaga to’laganida: D-t 6710-«Xodimlar bilan mehnat haqi yuzasidan hisoblashishlar» K-t 4730-«Moddiy zararni qoplash yuzasidan xodimlarning qarzi». Kamomad summasi kassirning ish haqidan ushlab qolinganida: to’g’ri kelgan, vedomostdagi pul qisman to’langan bo’lsa bu vedomost qoida bo’yicha biriktiriladi va hisobotga qo’shiladi;  kassani tekshirish vaqtida kassadagi qimmatbaho qog’ozlar (aktsiyalar, obligatsiyalar, sertifikatlar), yoqilg’i-moylash TMZlarini olish talonlari, qat’iy hisobot blankalari, dam olish uylari, sihatgohlarga yo’llanmalar va boshqa pul hujjatlari miqdori dalolatnomada ko’rsatiladi. Inventarizatsiya natijalari o’z vaqtida buxgalteriya hisobvaraqlarida quyidagicha aks ettiriladi (2.4-rasm). 2.4-rasm. Inventarizatsiya natijalari buxgalteriya hisobida aks ettirish tartibi. Takrorlash uchun savollar 1. Kassadagi pul mablag’lari harakatining hisobi qaysi hujjatlarda rasmiylashtiriladi? 2. Kassa muomalalarini hisobga olish xususiyatlari nimalardan iborat? 3. Kassadagi inventarizatsiyani o’tkazish tartibi qanday? D-t 5010-«Milliy valyutadagi pul mablag’lari» K-t 9390-«Boshqa muomalaviy daromadlar». Ortiqcha pullar chiqqanda, ushbu summa kassaga qaytadan kirim qilinadi: D-t 4730-«Moddiy zararni qoplash yuzasidan xodimlarning qarzi» K-t 5010-«Milliy valyutadagi pul mablag’lari». Kamomad aniqlanganida: D-t 5010-«Milliy valyutadagi pul mablag’lari» K-t 4730-«Moddiy zararni qoplash yuzasidan xodimlarning qarzi». Kamomad summasini kassir bevosita kassaga to’laganida: D-t 6710-«Xodimlar bilan mehnat haqi yuzasidan hisoblashishlar» K-t 4730-«Moddiy zararni qoplash yuzasidan xodimlarning qarzi». Kamomad summasi kassirning ish haqidan ushlab qolinganida: 4. Kassada naqd pul kirimi qanday amalga oshiriladi? 4. Kassada naqd pul kirimi qanday amalga oshiriladi?