1
QANDLI DIABET VA HOMILADORLIK. JIGAR KASALLIKLARI VA
HOMILADORLIK TASHXISLASH. TAQQOSLAMA TASHXIS. OLIB
BORISHDA UASH TAKTIKASI.
1. Nazariy qism
Qandli diabet murakkab endokrin kasalligi bo‘lib, quyidagi klinik belgilar bilan
namoyon bo‘ladi: giperglikemiya, glyukozuriya, polidepsiya, poliuriya va moddalar
almashinuvining buzilishi, shuningdek insulinning absolyut va nisbiy yetishmasligi
natijasida bemorlarda ishtahaning oshishi aniqlanadi.
Klinik amaliyotida qandli diabetning uchta asosiy tipi mavjud: I- tipdagi qandli
diabet – insulinga bog‘liq (IBKD); II- tipdagi qandli diabet – insulinga bog‘liq
bo‘lmagan (INSD); III- tipidagi qandli diabet – gestatsion diabet (GD), u
homiladorlikning 28 - haftasidan keyin rivojlanadi va homiladorlik vaqtida ayollarda
glyukoza utilizatsiyasining tranzitor buzilishida namoyon bo‘ladi. Ko‘pincha IBKD
uchraydi. Kasallik asosan balog‘atga yetgan yosh qiz bolalarda aniqlanadi. INSD
yoshi ulg‘aygan ayollarda (30 yoshdan so‘ng) uchraydi va og‘irroq kechadi. GD kam
uchraydi.
IBKD homiladorlarda o‘zgaruvchanligi va to‘lqinsimon kechishi bilan farq
qiladi.
Homiladorlarda
IZSD
uchun
qandli
diabet
belgilarining
ortishi,
angiopatiyalarning
erta
rivojlanishi
(homiladorlarning
deyarli
yarmida),
ketoatsidozga moyillik kabi xususiyatlar xarakterli.
Qandli diabetda homiladorlikga qarshi ko‘rsatmalar:
1. Kasallikning og‘ir holatlarida (retinopatiya, nefropatiya) tez rivojlanadigan qon
tomirlari asoratlari bo‘lsa, ular homiladorlik kechishiga salbiy ta’sir etadi, ona va
xomila uchun havf tug‘diradi;
2
2. Qandli diabetning insulinga bog‘liq va o‘zgaruvchan shakllarining mavjudligi.
Ota-onasida qandli diabet bo‘lsa, bu farzandlarida ushbu kasallikning uchrash
ehtimolini oshiradi.
3. Onada qandli diabet va rezus-sensibilizatsiya birga kelsa, bu homila uchun
hafvlidir.
4. Qandli diabet va o‘pkaning aktiv tuberkulyozi birga kelsa, asosan jarayonning
zo‘rayishiga olib keladi.
QD li ayollarni dispanser kuzatish.
Qandli diabetli bemorlar oila qurishni rejalashtirganda:
1. Homiladorlikni saqlash uchun xavf darajasini barvaqt aniqlash;
A) yaqin qarindoshlarda diabet;
B) anamnezda yirik bola tug‘ish (makrosomiya);
V) doimiy glyukozuriya, yiringli kasalliklar, buyrak kasalliklari, mustahkam
bakteriuriya, tuxumdon disfunksiyasi;
G) anamnezda tabiiy homila tashlash, vaqtidan ilgari tug‘ish, homila nuqsonlari;
2. Qandli diabeti bo‘lgan ayollarning homiladorlikni rejalashtirishi.
QD li homiladorlarni olib borishda asosiy tavsiyalar.
Homiladorlar orasida qandli diabetning yashirin va klinik aniq kechadigan
shakllarini erta aniqlash:
- Qandli diabetni homiladorlikgacha, homiladorlik vaqtida, tug‘ruq vaqtida va
tug‘ruqdan keyingi davrda kompensatsiyalash;
- homiladorlikni asoratlarini oldini olish va davolash;
- tug‘ruq vaqtini va usulini tanlash;
- adekvat reanimatsion tadbirlarni o‘tkazish va yangi tug‘ilgan chaqaloqlarni
parvarishlash;
- Qandli diabeti bo‘lgan onalar farzandlarini keyinchalik ham kuzatish;
Qandli diabetli homiladorlar ambulatoriya yoki statsionar sharoitida kuzatiladi.
Ularni statsionarga uch marta reja asosida yotqizish yeki tekshirish lozim lozim:
I-
tekshiruv
–
homiladorlikning
erta
davrida
qandli
diabetni
kompensatsiyalash uchun - tekshiruv, homiladorlikni saqlab qolish
masalasini hal qilish, profilaktik davolash o‘tkazish. Homiladorlik
3
ehtimoli, uni saqlab qolish yoki to‘xtatish masalalari akusher-
ginekologlar, terapevtlar, endokrinologlar ishtirokida 12 haftalik
muddatigacha maslahatli hal qilinadi;
II-
tekshiruv - 21-25 haftali muddatida, qandli diabet kechishining
yomonlashuvi va homiladorlikning asoratlari paydo bo‘lishida, chunki
bu holat tegishli davolash muolajalarini o‘tkazishni va insulin dozasini
korreksiyalash uchun zarur;
III- tekshiruv – 34-35 haftali muddatida homila holatini kuzatish uchun,
akusherlik va diabetli asoratlarni davolash, tug‘ruq muddatini va usulini
belgilash uchun;
Shuni esda tutish kerakki, qandli diabeti bo‘lgan homiladorlarda kechki gestozning
og‘ir shakllari rivojlanishiga moyillik kuzatilsa, vaznning, arterial bosimning
o‘zgarishi, peshob va qon analizi kuzatib boriladi, shuningdek homiladorlarning
rejimga aniq rioya qilishlari zarur bo‘ladi.
Qandli diabeti bo‘lgan homiladorlarda tug‘ruq muddati individual belgilanadi,
bunda qandli diabetning og‘irligi darajasi, kasallikni kompensatsiyalash darajasi,
homilaning funksional holati, akusherlik asoratlarning mavjudligi e’tiborga olinadi.
Qandli diabetda homilaning funksional sistemasi yetilishi kechikishi mumkin,
shuning uchun bunda o‘z vaqtidagi tug‘ruq optimal hisoblanadi. Biroq,
homiladorlikning ohirida asoratlarning zo‘rayishi (feto-platsentar yetishmovchilik,
kechki gestoz va boshqalar) homiladorlikning 37-38 haftasida tug‘ruqni amalga
oshirishni talab etadi.
Qandli diabeti bo‘lgan homiladorlarda tug‘ruq muddatini belgilashda
homilaning yetilganlik darajasi baholanadi. Bunday holatlarda tug‘ruqni tabiiy
tug‘ruq yo‘llari orqali amalga oshirish optimal variant hisoblanadi. Bunda glikemiya
darajasi (har 2 soatda) doimo nazoratda bo‘ladi, og‘riqsizlantirish, feto-platsentar
yetishmovchilikni davolash, adekvat insulinoterapiya amalga oshiriladi.
Kandli diabetda parxez.
Kandli diabet kayd etilgan xomiladorlarning ratsioniga kuyidagi maxsulotlar
kiritilishi tavsiya etiladi:
-kora yeki diabetlar iste’mol kiladigan maxsus non-kunda 200gr.
4
-egsiz mol gushti, balikli yeki sabzavotli shurvalar
-sabzavot va kukatlar-kartoshka, lavlagi kunda 200gr. Karam, bodring, pomidor, salat
bargi va boshka kukatlar istalgan mikdorda.
-Mevalar kuniga 300gr.gacha.
-Sut va sut maxsulotlari 400 gr.gacha.
Bemorlar kuniga 5-6 marta vitamin va mikroelementlarga boy bulgan ovkatlarni
iste’mol kilishlari tavsiya etiladi.
Hozirgi vaqtgacha qandli diabetda rejali kesar kesishga absolyut ko‘rsatmalar
mavjud emas. Shunga qaramasdan, quyidagilarni ajratish mumkin (akusherlikda
umumiy qabul qilingandan tashqari):
- diabet va homiladorlikning asoratlari aniq bo‘lsa va zo‘rayganda;
- homila tos qismi bilan joylashgan bo‘lsa;
- homila yirik bo‘lsa;
- homila gipoksiyasi zo‘raysa;
Qandli
diabeti
bo‘lgan
ayollardan
tug‘ilgan
chaqaloqlarni
reanimatsiyalashning asosiy prinsipi bo‘lib, chaqaloqning holati, uning yetukligi
darajasi, tug‘ruq usuliga bog‘liq holda reanimatsion usullarni tanlash hisoblanadi.
Qandli diabeti bo‘lgan ayollardan tug‘ilgan chaqaloqlarga tug‘ilishi bilan 10%
glyukoza kindik venasiga yuboriladi. Keyinchalik glyukozani yuborish glikemiya
darajasini e’tiborga olib, chaqaloqning suyuqlikka bo‘lgan sutkalik ehtiyojini
hisoblab, tug‘ruqdan keyin 2, 3, 6 soatda, so‘ng ko‘rsatmaga asosan amalga
oshiriladi. Tug‘ruq stressi vaqtida glikemiya yana ortishi mumkin, ba’zan insulin
dozasining kamligida ketoz rivojlanishi mumkin. Biroq, tug‘ruqdan so‘ng, yuldosh
gormonlarining
kontrinsulyar
ta’siri
yo‘qolgach,
qonda
qand
miqdorining
kamayishiga olib keladi. Bunda qisqa muddatga insulinga bo‘lgan ehtiyoj,
homiladorlikgacha bo‘lgan holatdan farqli ravishda kamayadi. Keyinchalik qandli
diabet homiladorlikdan oldingi davridek kechadi, ya’ni uglevod almashinuvi
buzilishining darajasi va insulinga bo‘lgan ehtiyoj taxminan avvalgidek ortadi.
Kontratseptiv usullardan eng qulayi BIV.
Jigar kasalliklari va homiladorlik
5
Hozirgi vaqtda virusli infeksiyalarning soni ortib bormoqda, shular qatorida
jinsiy yo‘l bilan o‘tadigan kasalliklar ham. Virusli gepatit deyarli kam uchraydi, biroq
homilador ayollar homilador bo‘lmagan ayollarga nisbatan 5 marta ko‘proq
kasallanadilar, chunki homiladorlar organizmi yuqumli gepatit virusiga o‘ta
sezuvchan bo‘ladi, buni shu vaqtda jigar funksiyasining o‘zgarishi, organizmning
immun kuchi pasayganligi bilan tushuntirish mumkin. Homiladorlarda virusli gepatit
homilador emaslarga nisbatan og‘irroq kechadi, bu ona va homila hayotiga jiddiy
xavf yaratadi. Ushbu kasalligi bo‘lgan homiladorlar xavf guruhiga kiritiladi. Hozirgi
vaqtda virusli gepatitlarning bir necha turi farqlanadi (A,V,S,D, Ye).
Virusli gepatit A (VGA). Infeksiya manbai – bemor odam. O’tish mexanizmi
– fekal – oral. O’tishning asosiy omillari – suv, ovqat, «iflos qo‘llar», ro‘zg‘or
predmetlari va hak. Epidemiologik nuqtai nazardan eng xavfli deb oshxona xodimlari
hisoblanadilar. Inkubatsiya davri 9 kundan 40 kungacha. Eng ko‘p virus
tarqalishining vaqti inkubatsiya davrining oxirgi 7-10 kunlaridir. Kasallik
mavsumiylikka ega – iyul-avgust, oktabr- noyabr. Kasallikning homiladorlarda
kechishining o‘ziga xosligi – ko‘pincha latent prodroma, tarqaluvchi teri qichimasi,
keskin namoyon bo‘luvchi xolestatik sindrom rivojlanadi.
Klinikasi:
1. Sariqlik oldi (prodromal) davri – 2 kundan 10 kungacha, bir necha shakllarda
namoyon bo‘ladi: dispeptik, grippsimon, astenovegetativ, aralash.
2. Sariqlik davri – ko‘tarilish, avj olish va so‘nish fazasi – har bir faza o‘rtacha 7
kundan davom etadi.
3. Yakunlovchi (sariqlikdan so‘ngi) davr yoki rekonvalessensiya – tuzalish davri.
Homiladorlarda prodromal davrning 2-3 haftagacha uzayishi kuzatiladi, bunda
dispeptik o‘zgarishlar ustun bo‘ladi: ishtahaning pasayishi, ovqatdan yuz o‘girish,
oshqozon sohasidagi og‘riqlar, ko‘ngil aynishi, qusish, shuningdek teri qichimasi.
Bunday holatlarda kechki gestoz bilan differensial diagnostika o‘tkazish zarur. Qon
analizlarida – anemiya, leykotsitoz, neytrofilyoz, SOE (eritrotsitlarning cho‘kish
tezligi)
ko‘tariladi.
Qonning
biokimyoviy
analizi
–
giperbilirubinemiya,
disproteinemiya (adbumin miqdorining kamayishi, globulin konsentratsiyasining
oshishi), aminotransferazalar aktivligining 10 va undan ortiqga ko‘tarilishi, timol
6
sinamasining ko‘tarilishi. VGA ni tashhizlashning yakuniy usuli bo‘lib, Qon
zardobida immunoferment yoki radioimmun analiz yordamida VGA ga nisbatan
immunoglobulin M guruhiga mansub maxsus antitanachalarni (anti-VGA Ig-M)
aniqlash hisoblanadi.
Virusli gepatit V (VGV). Bemorlar anamnezida- qon quyilganligi,
operatsiyalarda turli preparatlar in’eksiyasi, tishlarni davolash. Servikal kanal, qinda
virus to‘planganda jinsiy yo‘l bilan yuqish ehtimoli bor. VGV qo‘zg‘atuvchisi – juda
chidamli bo‘ladi, shuning uchun instrumentlarni juda tozalab ishlov berish kerak.
VGV infeksiyasining manbai bo‘lib, kasallikning turli shakli (o‘tkir, surunkali,
shuningdek HBsAg «tashuvchilar») bo‘lgan bemorlar hisoblanadilar. Inkubatsiya
davri 6 haftadan 6 oygacha. Sariqlik oldi davri 14 kun. Bu davrda dispeptik, teri
toshmalari ko‘rinishidagi allergik va artralgik o‘zgarishlar namoyon bo‘ladi. VGA ga
nisbatan VGVda intoksikatsiyai sariqlik davrida kuchliroq bo‘ladi. Tashxizni virusli
gepatitning yuza antigeniga (HBsAg) qo‘yilgan reaksiyaning musbatligi tasdiqlaydi.
Klinikasi: gepatosplenomegaliya, peshobning to‘q bo‘lishi, axlatning oqarishi,
intensiv qichima, bilirubin va aminotransferazalarning yuqori ko‘rsatgichlari,
protrombin va sulema sinamalarining kamayishi. Shuni ta’kidlash kerakki, VGA va
VGV ni klinik va biokimyoviy ma’lumotlarga qarab ajratib bo‘lmaydi, biroq VGA
odatda og‘irroq kechadi, asoratlar bo‘lish ehtimoli ham bor – o‘tkir jigar
yetishmovchiligi. Homiladorlardagi VGA homila uchun hech qanday xavf
yaratmaydi (VGA perinatal yuqmaydi), biroQ VGV homilani tug‘ruq vaqtida
homilaning terisi orqali, homila oldi suvlarini yutish vaqtida zararlashi mumkin.
Homilaning ona qornida zaralanishi xavfi – 25-50%.
Homiladorlikni
uzaytirishga
absolyut
qarshi
ko‘rsatmalar
bo‘lib
hisoblanadi: 1. Jigar yetishmovchiligi (jigar funksiyasining dekompensatsiyasi), bu
30 mg dan ortiq dozada prednizalon bilan davolashni talab etadi. 2. O’ta namoyon
bo‘luvchi xolestaz. 3. O’ta namoyon bo‘luvchi portal gipertenziya. 4. Bemorlarda
virus replikatsiyasi aktivligi markerlarining zardobda mavjudligi.
Surunkali gepatit
7
Jigardagi diffuz polietiologik yallig‘lanish jarayoni bo‘lib, 6 oy davomida
holatning yaxshilanmasligi bilan davom etadi, tsirrozga o‘tishi yoki o‘tmasligi
mumkin.
Shifokor taktikasi kasallikning etiologik faktoriga va bosqichiga bog‘liq:
Toksik va alkogol moddalar ta’sirida – ta’sir etuvchi faktor bartaraf qilinadi,
jarayonning aktivlik darajasi aniqlanadi (ALT, AST). Kasallikning remissiya
bosqichida homiladorlar reja asosida har trimestrda gospitalizatsiya qilinadilar
(jarayonning o‘tkirlashuvi va aktivlashuvini oldini olish va homila gipoksiyasini
davolash maqsadida).
O’tkirlashuv bosqichida – rejadan tashqari maxsuslashgan statsionarlarga
gospitalizatsiya qilish.
Rejali profilaktik gospitalizatsiya muddatlari:
10-12 haftalida to‘liq klinik-laborator tekshiruvlar o‘tkazish va homiladorlik
muddatini uzaytirish masalasini yechish uchun. Umumiy holatni mustahkamlovchi
davolash o‘tkaziladi. 17-19 haftalida qayta tekshiruv o‘tkaziladi – asoratlarni oldini
olish uchun, 26-28 haftalida qayta tekshiruv o‘tkaziladi – hamkor patologiyalarni va
homiladorlik asoratlarini davolash uchun, 37-38 haftalida tug‘ruqgacha tayyorgarlik
uchun.
Homilaning zararlanishini oldini olish maqsadida barcha homiladorlar
homiladorlikning erta va 32 haftali muddatlarida HbsAg ga tekshiriladi. VGV ning
o‘tkir formasida homiladorlar maxsuslashgan yuqumli kasalliklar statsionarlarida
tug‘diriladi. VGV ning surunkali formasida va HbsAg tashuvchi homiladorlar
tug‘ruqxonalarning maxsuslashgan bo‘limlarida, qarshi epidemiologik tadbirlarga
rioya qilgan holda tug‘ishlari kerak.
Homiladorlikni sun’iy ravishda to‘xtatilishi barcha virusli gepatit shakllarining
o‘tkir bosqichlarida man qilinadi.
Homila tashlash xavfi tug‘ilganda, homiladorlikni saqlab qolish uchun
davolash muolajalari o‘tkaziladi. 12 haftali muddatda homilador ayol xoxishiga
ko‘ra, sariqlik davri tugagandan so‘ng, abort qilish mumkin. Boshqa holatlarda esa
faqat hayotiy ko‘rsatmalarga ko‘ra: yo‘ldosh ko‘chgandan keyingi qon ketishi,
bachadon yorilishi xavfi bo‘lganda. Homilani ko‘tara olmaslik holati 30%
8
homiladorlarda kuzatiladi. Eng og‘ir asoratlar bo‘lib onalar o‘limi (epidemiya vaqtida
17% gacha yetadi), yo‘ldosh tug‘ilgandan keyingi va tug‘ruqdan keyingi davrdagi
qon ketish (3-5%) hisoblanadi. Qon ketishi, qonning ivishi yoki qon ivishini oldini
oluvchi sistemaning komponentlari (gipokoagulyatsiya, tromboplastik aktivlik) ning
buzilishi bilan bog‘liq. Aniqlanishicha, VG ning og‘ir kechishida DVS-sindrom
rivojlanishi mumkin, bunda gemorragiyaga giperkoagulyatsiya ham qo‘shiladi.
VG homila va yangi tug‘ilgan chaqaloqqa ham salbiy ta’sir etishi mumkin.
Hujayralarda
metabolitik
reaksiyalarning
yemirilishi
natijasida,
yo‘ldoshda
morfologik va ultrastrukturaviy o‘zgarishlar vujudga keladi, bu esa o‘z navbatida
feto-platsentar qon aylanishining buzilishiga olib keladi. Natijada homilaning
gipotrofiyasi va gipoksiyasi, chaqaloq asfiksiyasi rivojlanadi. Muddatidan ilgari
tug‘ilgan chaqaloqlar tug‘ilishining keskin oshishi, perinatal o‘limning ko‘tarilishiga
(10-15%) sabab bo‘ladi. Homiladorlikning erta muddatlarida VG bilan kasallanish,
homilaning
zararlanishiga
(nuqsonlar,
rivojlanishning
anomaliyalari),
homiladorlikning II- va III- trimestrida kasallansa - o‘lik chaqaloq tug‘ilishiga olib
keladi. VG bilan kasallangan homiladorlar doimiy ravishda akusher-ginekolog
nazoratida bo‘lishlari kerak. VG ning og‘ir shakllarida homiladorlikning spontan
to‘xtatilishi, VG kechishini chuqurlashtiradi, koma va xattoki, bemorning o‘limiga
olib kelishi ham mumkin.
Davolash: yuqumli kasalliklar shifoxonalarida olib boriladi. VGA ning yengil
shakllarida parhez va spazmolitik vositalar kifoya: NO-ShPA, baralgin, metatsin,
novokain va papaverinli svechalar. O’rta og‘irlikdagi shakllarda – infuzion terapiya
(glyukozaning 5% li eritmasi - 500 ml, gemodez - 400 ml, albuminning 5-10%
eritmasi – 100-200 ml, essensiale 10 ml dan bir sutkada 2 martadan, vena ichiga),
vitaminlar. Homiladorlikning II- va III- trimestrida, VG ning og‘ir shaklida, uzoq
muddatli, vena ichiga, tomchilab sulfat kislotali magneziyaning 3% eritmasi
yuboriladi. Jigar yetishmovchiligida glyukokortikoidlar qo‘llaniladi – prednizalon 60
mg dan sutkasiga 3-4 marta vena ichiga, riboksin 0,2 dan sutkasiga 4 marta, kontrikal
sutkasiga 100.000 Bir. dan vena ichiga, ditsinon 4-6 ml dan vena ichiga, plazmoforez
o‘tkaziladi, fibrinogen, plazma, epsilon-aminokapron kislotasi yuboriladi.
9
Parxez: gepatit bilan kasallangan xomiladorlar parxezga rioya kilishlari kerak.
Bemor ratsionida yegsiz gusht maxsulotlari kaynatilgan, dimlangan yeki parda
pishgan xolda bulishi kerak. Sabzavot va mevalar iste’mol kilish, kup mikdorda
suyuklik(kuk choy, na’matak damlamasi va x.k) tavsiya etiladi. Utkir taomlar,
dudlangan, kuchli tuzlangan maxsulotlar ishlatilmaydi.
Zararlangan homiladorlarda tug‘ruq jarayonini amalga oshirish: VG li
ayollar maxsuslashgan tug‘ruqxonalarda tug‘ishlari kerak. Shuni yodda tutish
kerakki, tug‘ruq vaqtida ayollarda gepatit zo‘rayishi mumkin, shuning uchun
kechiktirmasdan qon analizini tekshirish lozim va bu tug‘ruqdan keyin bir oy
o‘tganda amalga oshiriladi. Bemorlarni keyingi davolash rejasi analiz natijalariga
bog‘liq bo‘ladi. Tegishli ko‘rsatmalar aniqlanganda virusga qarshi terapiya
o‘tkaziladi. Ko‘pincha homiladorlarda va ularning qarindoshlarida emizishni xavfi
haqida savollar qiziqtiradi. Butunjaxon sog‘liqni saqlash tashkiloti tavsiyalariga
ko‘ra, surunkali V va S gepatiti bo‘lgan ayollar go‘daklarini ko‘krak suti bilan
boqishlari mumkin. Bunda ko‘krak so‘rg‘ichlarining va go‘dak og‘iz bo‘shlig‘i
shilliq pardasining butunligini kuzatish lozim. Shuningdek, shuni nazarda tutish
kerakki, onaning VGS ga qarshi antitanachalari yo‘ldoshdan homila qoniga o‘tgan
bo‘lib, chaqaloq konida tug‘ilgandan keyin va 6-12 oygacha aniqlanadi. Agar bola
virus bilan zararlanmasa (95% holatda), 1 yoshgacha ushbu antitanachalar qondan
yo‘qoladi va bunday bolalar sog‘lom deb hisoblanadilar va keyinchalik infeksionist
nazoratida bo‘lishlari shart emas. Agar virus bilan zararlansa (5% holatda), qonda
maxsus antitanachalar bolalik va undan kattaroq davrlarda aniqlanish davom etadi
(bu endi ona antitanachalari emas), ularning mavjudligi qondan VGV RNK sining
ajralishi va jigar fermentlari aktivligining oshishi bilan birga kechadi. Kontratsepsiya
usullaridan eng qulayi bachadon ichi vositalari.
Profilaktika: kasallikning profilaktikasi umumsanitar tadbirlarni o‘tkazish,
kasallikni barvaqt aniqlash va bemorlarni izolyatsiyalash, o‘choqlarni dezinfeksiya
qilish, bemorlar bilan oxirgi 1-1,5 oy mobaynida aloQada bo‘lgan shaxslarni
nazoratga olish, donorlarni yaxshilab tekshiruvdan o‘tkazish, instrumentlarni
sterillash, shaxsiy gigiyenaga rioya qilishdan iborat. VG ga shubhalanganda quyidagi
epidemiologik tadbirlar o‘tkaziladi: - bemorni alohida palataga olish;
10
- idish va individual instrumentlarni ajratish;
- infeksionist shifokorini chaqirtirish;
- quyidagi laborator analizlarni o‘tkazish: o‘t pigmentlari va urobilinni aniqlash
uchun peshob analizi, HbsAg, bilirubin, umumiy oqsil va oqsil fraksiyalarini,
protrombin vaqti va protrombin indeksi, alaninaminotransferazani, ishqoriy
fosfotazani, xolesterinni aniqlash uchun qon analizi.
Tashhis tasdiqlangach, bemor maxsuslashgan statsionarga o‘tkaziladi. VG va
uning asoratlari (jigar komasi, jigar tsirrozi) ona va homila uchun jiddiy xavf
yaratadi. Shuning uchun, gepatitda muhim masalalardan biri bo‘lib, profilaktik
tadbirlarni o‘tkazish hisoblanadi. Ular quyidagilardan iborat:
- kasallikning sariqlik va ayniqsa sariqlikgacha bo‘lgan davrdagi bemorlarni
aktiv aniqlash va izolyatsiya qilish;
- VG bilan aloqada bo‘lgan homiladorlar va tuqqan ayollarni nazoratga olish va
kuzatish – VGA da bemorni izolyatsiya qilgandan so‘ng 45 kun mobaynida, VGV da
3 oygacha, har 15-20 kunda HbsAg, bilirubin va alaninaminotransferaza aktivligiga
qon analizini tekshirish;
- Kontakdagi bemorlarga zardob poliglobulini yoki gamma-globulin
yuboriladi;
- Tibbiy muassasalarda bir martali shpritslar qo‘llash va instrumentlarni
yaxshilab tozalash;
- Homiladorlarni homiladorlikning turli davrlarida jigarning surunkali virusli
kasalliklarini va HbsAg tashuvchilarni aniqlash uchun tekshiruvdan o‘tkazish;
- Qon quyishni faqat zaruratli ko‘rsatmalarda o‘tkazish;
- Neonatal gepatitni oldini olish maqsadida, giperimmun gamma-globulin va
vaksina (yangi tug‘ilgan chaqaloqqa 1- sutka mobaynida mushak ichiga, ikkinchi
in’eksiyasi bir oydan so‘ng) qo‘llaniladi;
- Tug‘ruq jarayonida – chaqaloqning tualetiga nisbatan choralar;
- Gepatitning o‘tkir davrida homiladorlikni to‘xtatmaslik;
- Homiladorlarga jigar funksiyasiga salbiy ta’sir ko‘rsatuvchi vositalarni
(tetrasiklin qatoriga mansub antibiotiklar guruhi) yubormaslik.
Poststatsionar kuzatuv
11
Tug‘ruqxonadan chiqqan gepatit bilan kasallangan ayollar, SVP (sanitariya
shifokorlar punkti) shifokorining dispanser nazoratida bo‘lishi kerak. Tug‘ruqdan
keyingi davr mobaynida qonning biokimyoviy analizi, qonning klinik analizi, o‘t
pigmentlari va urobilinni aniqlash uchun peshob analizi, HbsAg, bilirubin, umumiy
oqsil
va
oqsil
fraksiyalarini,
protrombin
vaqti
va
protrombin
indeksi,
alaninaminotransferazani, ishqoriy fosfotazani, xolesterinni aniqlash uchun qon
analizi. Kontratseptiv usullardan eng qulayi VMS, to‘siq usullari. Albatta
homiladorlik orasidagi intervalni (3-4 yil) saqlash lozim, kasallikning o‘tkirlashuvi
orasida esa 2 va undan ortiq yilgacha.
Darsda kullaniladigan innovatsion texnologiya usullari:
-talabalar e’tiborini jamlash uchun fikrlash mashki
-interaktiv uyin («kurra tortish», savolli kaptokcha»)
-baxs - munozara
-kichik guruxda ishlash
-situatsion masala yechish
4.2. Analitik qism
Ilova 2
Masala №1
Ayollar maslahatxonasiga homiladorlik muddati 24 haftali bo‘lgan ayol
murojaat qildi, uning shikoyatlari quyidagilardan iborat: 7 kun davomida teri
qoplamlarining sarg‘ayganligi, yengil teri qichimasi. Oxirgi 2 hafta davomida esa
holsizlanish, uyqu bosish, ishtahaning pasayishi, charchash. Oxirgi 3 kunda
peshobning to‘qarishi va ko‘pchishi, axlatning oqarishi kuzatilgan. Anamnezdan shu
aniq bo‘ldiki, ayol oxirgi 3 oy ichida stomatolog huzurida davolangan. Ko‘rikdan
o‘tkazilganda- teri yuzasi, ko‘z sklerasi, qattiq tanglayning sarg‘ayganligi aniqlandi.
Bachadon ovoid shaklda, normotonusda, homila holati bo‘ylama, boshchasi bilan
oldinda, homila yurak urishi tiniq, ritmik, minutiga 130 marta. Jinsiy yo‘llardan
ajralmalar yo‘q.
Savollar:
12
1. Diagnoz.
2. UASh taktikasi.
Javoblar:
1. Homiladorlikning 28 haftasi. Virusli gepati «V» ga shubhalanish.
2. Tashhis uchun qonning biokimyoviy analizini o‘tkazish, qonni virusli infeksiya
markerlarining: HbsAg, HA-Ag, anti - HAV IgM, RNK -HCV mavjudligiga
tekshirish. Kasallik tasdiqlanganda yuqumli kasalliklar shifoxonasiga yoki VGli
homiladorlar uchun maxsuslashtirilgan bo‘limlarga tezkor gospitalizatsiya qilish.
2-masala
20 yoshli birinchi marta tug‘ayotgan ayol homiladorlikning 29 haftasida. Ayol
chanqash, ishtahaning oshishi, poliuriya, polidepsiyaga shikoyat qildi. Anamnezda
yaqin qarindoshlarda qandli diabet.
Savollar:
1. Diagnoz.
2. UASh taktikasi.
Javoblar:
Xomiladorlikning 28 haftasi. Gestatsion qandli diabetga shubhalanish.
3. Qonda va peshobda qand miqdorini aniqlash. Qandning yuqori miqdorida
endokrinolog bilan birgalikda insulinoterapiya va ratsional parhez bilan davolash,
gestatsion davrning kechishini kuzatish, homiladorlik asoratlarini oldini olish va
davolash, tug‘ruq muddatini va usulini tanlash, adekvat reanimatsion tadbirlarni
o‘tkazish va yangi tug‘ilgan chaqaloqlarni parvarishlash, keyinchalik qandli diabeti
bo‘lgan bemor onalarning avlodlarini kuzatish.
Ilova№3
Talabalarga mevalar shaklidagi kartochkalar tarqatilib, ularga talabalar 15-20 daqiqa
davomida ushbu mavzuga oid o‘zlarini qiziqtirgan savollarni yozadilar. Bu
kartochkalarni FK – bilimlar daraxtiga yopishtirib qo‘yadilar. Mavzuni eshitib
bo‘lgach, ular o‘z savollariga o‘zlari javob beradi.
2-ilova.
13
O’qituvchi QD va jigar kasalligi bulganda xomiladorlikning klinik kechishini
muxokama kilishni taklif kiladi. Talabalar 1,2,3 deb sanash yuli bilan 3 ta kichik
guruxchalarga bulinadilar. Sung ukituvchi ularga kurra tortish yuli bilan
topshiriklarni tarkatadi:
1. «Kandli diabetda xomiladorlarni dispanser nazorat kilish»
2. «VGda xomiladorlarni dispanser nazorat kilish»
3. «SGda xomiladorlarni dispanser nazorat kilish»
Javoblar muhokamasi.
Yo‘l-yo‘riq berish, guruhlarga ajratish - 5 daqiqa, tayyorlanish uchun - 5 daqiqa,
guruh vakilining chiqishi 10 daqiqadan, muhokama – 10 daqiqa.
To‘g‘ri javob bergan guruh rag‘batlantiriladi va g‘olib deb e’lon qilinadi.
4.3. Amaliy qism
Amaliy ko‘nikmalar ro‘yxati
1. Xomiladorlik va tugruk muddatini aniklash
2. Xomilaning taxminiy vaznini aniklash
3. Ona va xomila uchun xavf omillarini aniklash
4. Tashki akusherlik kurigi
5. Tazomer yordamida chanok suyagining ulchamlarini ulchash.
6. Xomilaning yurak urishini stetaskop yordamida eshitish.
(amaliy ko‘nikmalar o‘quv qo‘llanmasi ilovasiga qarang)
8. Adabiyotlar:
1. Akusherstvo. Aylamazyan E.K. 2001g. S-Piterburg.
2. First Aid For The Obstetrics and Ginecology clerkship Third Edition. Matthew S.
Kaufman, MD
14
3. Shextman M.M. «Ekstragenitalnыe zabolevaniya i beremennost» M., 2005g.
4. Dorodovыy uxod (Kratkoye spravochnoye rukovodstvo), Tashkent, 2008.-28s
5. Okazaniye pomoщi pri oslojnennom techenii beremennosti i rodov (Rukovodstvo
dlya akusherov i vrachey) WHO, 2002 g. (izdaniye Mogilevkina I.A.).
6. Soglom ovkatlanish-salomatlik mezoni. Sh.Karimov va boshk., 2015.
7. Vedeniye beremennosti i rodov u jenщin s ekstragenitalnыmi zabolevaniyami.
8. Metodicheskiye posobiye. Nadjmutdinova D.K. i drugiye T.,2000g.Akusherstvo.
Aylamazyan E.K. 2001g. S-Piterburg.
Kushimcha
1.
Aktivnoye vedeniye rodov. Aylamazyan E.K.
2.
Vedeniye beremennosti i rodov u jenщin s ekstragenitalnыmi zabolevaniyami.
3.
Metodicheskiye posobiye. Nadjmutdinova D.K. i drugiye T.,2000g.
Internet: meditsinskiye saytы :www: tma.uz;
www.medi.ru, www.medlinks.ru, www.obgyn.net.
http://www.eurasiahealth.org/attaches/80/8064/225.doc
http://www.eurasiahealth.org/attaches/85/8545/677.doc
http://www.vh.org/adult/provider/familymedicine/FPHandbook/Chapter14/15-
14.html
http://www.ahrq.gov/http://www.ahrq.gov/http://www.ahrq.gov/http://www.ahrq.go
v/hide menu
http://www.firstgov.gov/http://www.firstgov.gov/
http://www.avsc.org
http://www.rcog.org.uk/medical/greentopguide.html
