QATTIQ JISM DEFORMATSIYASI

Yuklangan vaqt

2024-07-23

Yuklab olishlar soni

2

Sahifalar soni

7

Faytl hajmi

441,3 KB


QATTIQ JISM DEFORMATSIYASI Ma’ruza rejasi: Deformasiya turlari. Elastik deformasiya. Guk qonuni. Elastiklik va mustahkamlik chegaralari. Elastiklik gisterizisi. Deformasiyaning ahamiyati. Deformatsiya Har qanday qattiq jism tashqi kuchlar ta’sirida deformatsiyalanadi, ya’ni O‘z shaklini va hajmini O‘zgartiradi. Kuchlarning ta’siri to‘xtashi bilan yo‘qolib ketadigan deformatsiya elastik deformatsiya deb ataladi. Masalan, elastik chO‘zilgan prujina chO‘zuvchi kuchning ta’siri to‘xtashi bilan O‘zining dastlabki uzunligiga qaytadi. Kuchning ishorasi O‘zgarishi bilan elastik deformatsiyaning ishorasi ham O‘zgaradi. Masalan, chO‘zuvchi kuch ta’sirida uzayuvchi prujina siquvchi kuch ta’sirida qisqaradi. Kuchlarning ta’siri to‘xtashi bilan jism dastlabki shaklini egallay olmasa ya’ni unda qoldiq deformatsiya vujudga kelsa bunday jismlarga plastik jismlar, deformatsiyaga plastik deformatsiya deyiladi. Elastiklik xususiyatiga kO‘pchilik qattiq jismlar va ayniqsa kristall jismlar ega. Albatta, tabiatda mutloq elastik va mutloq noelastik jismlar mavjud bo‘lmaydi. Hamma jismlar u yoki bu darajada noelastikdir. Ammo juda kO‘p qattiq jismlar (metallar) kichik deformatsiya sohalarida O‘z xossalari bilan mutloq elastik jismlarga yaqin, ularda qoldiq deformatsiya shunchalik kamki, uni nazarga olmaslik mumkin. Ikkinchi tomondan, shunday jismlar borki (qO‘rg‘oshin, vosk, ... h.k.) juda kichik deformatsiya sohasida ham O‘zlarini mutloq elastik bo‘lmagan xususiyatini namoyon qiladilar va kuchlarning ta’siri to‘xtashi bilan deformatsiyani O‘zlarida saqlab qoladilar. Elastik va noelastik deformatsiya natijasida kelgan ichki kuchlar O‘zaro farq qiladi. QATTIQ JISM DEFORMATSIYASI Ma’ruza rejasi: Deformasiya turlari. Elastik deformasiya. Guk qonuni. Elastiklik va mustahkamlik chegaralari. Elastiklik gisterizisi. Deformasiyaning ahamiyati. Deformatsiya Har qanday qattiq jism tashqi kuchlar ta’sirida deformatsiyalanadi, ya’ni O‘z shaklini va hajmini O‘zgartiradi. Kuchlarning ta’siri to‘xtashi bilan yo‘qolib ketadigan deformatsiya elastik deformatsiya deb ataladi. Masalan, elastik chO‘zilgan prujina chO‘zuvchi kuchning ta’siri to‘xtashi bilan O‘zining dastlabki uzunligiga qaytadi. Kuchning ishorasi O‘zgarishi bilan elastik deformatsiyaning ishorasi ham O‘zgaradi. Masalan, chO‘zuvchi kuch ta’sirida uzayuvchi prujina siquvchi kuch ta’sirida qisqaradi. Kuchlarning ta’siri to‘xtashi bilan jism dastlabki shaklini egallay olmasa ya’ni unda qoldiq deformatsiya vujudga kelsa bunday jismlarga plastik jismlar, deformatsiyaga plastik deformatsiya deyiladi. Elastiklik xususiyatiga kO‘pchilik qattiq jismlar va ayniqsa kristall jismlar ega. Albatta, tabiatda mutloq elastik va mutloq noelastik jismlar mavjud bo‘lmaydi. Hamma jismlar u yoki bu darajada noelastikdir. Ammo juda kO‘p qattiq jismlar (metallar) kichik deformatsiya sohalarida O‘z xossalari bilan mutloq elastik jismlarga yaqin, ularda qoldiq deformatsiya shunchalik kamki, uni nazarga olmaslik mumkin. Ikkinchi tomondan, shunday jismlar borki (qO‘rg‘oshin, vosk, ... h.k.) juda kichik deformatsiya sohasida ham O‘zlarini mutloq elastik bo‘lmagan xususiyatini namoyon qiladilar va kuchlarning ta’siri to‘xtashi bilan deformatsiyani O‘zlarida saqlab qoladilar. Elastik va noelastik deformatsiya natijasida kelgan ichki kuchlar O‘zaro farq qiladi. Elastik jismlarda bu kuchlar deformatsiya kattaligi va uning ko‘rinishi bilan aniqlanadi va bu kuchlar jismni avvalgi shakliga qaytarishga intiladi. Elastik bo‘lmagan jismlarda ichki kuchlar deformatsiya vujudga kelish tezligining O‘zgarishiga bog’liq bo‘lib, tashqi kuchning ta’siri to‘xtashi bilan yO‘qoladi va jism avvalgi shakliga qaytmaydi. Elastik jismlarga vujudga kelgan ichki kuchlar elastik kuchlari bo‘lib, biz ana shu kuchlarni O‘rganamiz. Noelastik jismlarda vujudga kelgan ichki kuchlar qovushqoqlik kuchlari yoki ichki ishqalanish kuchlari deyiladi. Jismga ta’sir etuvchi kuchlarning xarakteriga qarab, deformatsiyalarni quyidagi turlarga bo‘ladilar: chO‘zilish, siqilish, buralish va h.k. Guk qonuni Har qanday deformatsiya natijasida jismda elastiklik kuchi vujudga keladi. 1675-yili ingliz fiziki Robert Gukning aniqlashicha, elastiklik kuchining kattaligi va yo‘nalishi deformatsiya turiga va kattaligiga boFliq. Guk quyidagi qonunni kashf qildi: Har qanday kichik deformatsiya sohasida elastiklik kuchi deformatsiya kattaligiga proporsional. Dastlab, bir tomonlama chO‘zilish deformatsiyasini qarab chiqamiz. Bunday deformatsiya bir tomoni mahkamlab qO‘yilgan va ikkinchi tomoniga F kuch qO‘yilgan 1-uzunlikdagi sterjenda vujudga kelishi mumkin. QO‘yilgan tashqi kuch F-ta’siri natijasida sterjin l  -chO‘ziladi. Shuning uchun sterjenning l  -mutloq chO‘zilishi yoki nisbiy uzayishi    l l deformatsiyaning miqdoriy xarakteristikasi bo‘lishi mumkin. (10.1-rasm) Har xil ko‘ndalang kesimli sterjenlar uchun bir xil kuch ta’sirida vujudga kelgan l  /l nisbiy deformatsiya sterjen qancha yO‘Fon bo‘lsa shuncha kichik bo‘ladi. Sterjenga ta’sir etuvchi kuchlarni oshirib borsak sterjenni mutloq uzayishi l  sterjenning uzunligiga va ta’sir etuvchi kuch F-ga to‘Fri proporsional bo‘lib, sterjenning kO‘ndalang kesim yuzasiga teskari proporsionaldir. 10.1-rаsm Elastik jismlarda bu kuchlar deformatsiya kattaligi va uning ko‘rinishi bilan aniqlanadi va bu kuchlar jismni avvalgi shakliga qaytarishga intiladi. Elastik bo‘lmagan jismlarda ichki kuchlar deformatsiya vujudga kelish tezligining O‘zgarishiga bog’liq bo‘lib, tashqi kuchning ta’siri to‘xtashi bilan yO‘qoladi va jism avvalgi shakliga qaytmaydi. Elastik jismlarga vujudga kelgan ichki kuchlar elastik kuchlari bo‘lib, biz ana shu kuchlarni O‘rganamiz. Noelastik jismlarda vujudga kelgan ichki kuchlar qovushqoqlik kuchlari yoki ichki ishqalanish kuchlari deyiladi. Jismga ta’sir etuvchi kuchlarning xarakteriga qarab, deformatsiyalarni quyidagi turlarga bo‘ladilar: chO‘zilish, siqilish, buralish va h.k. Guk qonuni Har qanday deformatsiya natijasida jismda elastiklik kuchi vujudga keladi. 1675-yili ingliz fiziki Robert Gukning aniqlashicha, elastiklik kuchining kattaligi va yo‘nalishi deformatsiya turiga va kattaligiga boFliq. Guk quyidagi qonunni kashf qildi: Har qanday kichik deformatsiya sohasida elastiklik kuchi deformatsiya kattaligiga proporsional. Dastlab, bir tomonlama chO‘zilish deformatsiyasini qarab chiqamiz. Bunday deformatsiya bir tomoni mahkamlab qO‘yilgan va ikkinchi tomoniga F kuch qO‘yilgan 1-uzunlikdagi sterjenda vujudga kelishi mumkin. QO‘yilgan tashqi kuch F-ta’siri natijasida sterjin l  -chO‘ziladi. Shuning uchun sterjenning l  -mutloq chO‘zilishi yoki nisbiy uzayishi    l l deformatsiyaning miqdoriy xarakteristikasi bo‘lishi mumkin. (10.1-rasm) Har xil ko‘ndalang kesimli sterjenlar uchun bir xil kuch ta’sirida vujudga kelgan l  /l nisbiy deformatsiya sterjen qancha yO‘Fon bo‘lsa shuncha kichik bo‘ladi. Sterjenga ta’sir etuvchi kuchlarni oshirib borsak sterjenni mutloq uzayishi l  sterjenning uzunligiga va ta’sir etuvchi kuch F-ga to‘Fri proporsional bo‘lib, sterjenning kO‘ndalang kesim yuzasiga teskari proporsionaldir. 10.1-rаsm S l  lF S lF l   (10.1) -ga elastiklik koeffitsienti deyiladi va u berilgan sterjenning elastiklik xossasini belgilaydi. -ga teskari bo‘lgan kattalikka Yung moduli yoki elastiklik moduli deyiladi.  E  1 - elastiklik moduli. Fel=-F - ekanligini nazarga olsak l l ES Fэл    (10.2) Agar l k  ES deb belgilasak k l Fэл    (10.3) (10.3)-tenglama chO‘zilish deformatsiyasida Guk qonunining ko‘rinishidir. (10.1)-ni quyidagi ko‘rinishda yozamiz. S F l l    (10.4) n S E  (10.5) deb belgilab olsak n l l   (10.6)  1  l l , l l yoki n E  ekanligi kelib chiqadi. Bundan ko‘rinadiki, Yung moduli E son jihatdan sterjen uzunligini ikki marta oshirish uchun zarur bo‘lgan n  kuchlanishga tengdir. Sterjenning dastlabki uzunligini l0 desak va unga n  kuchlanish ta’sir etayotgan bo‘lsa u holda sterjenning yangi uzunligi n l l l l l 0 0 0      ya’ni, sterjen uzunligi n  -ga chiziqli boFlanishda O‘zgaradi. (10.4)- ko‘rinadiki, Yung moduli Pа m N S l Fl l l E l l n n        2 / /    S l  lF S lF l   (10.1) -ga elastiklik koeffitsienti deyiladi va u berilgan sterjenning elastiklik xossasini belgilaydi. -ga teskari bo‘lgan kattalikka Yung moduli yoki elastiklik moduli deyiladi.  E  1 - elastiklik moduli. Fel=-F - ekanligini nazarga olsak l l ES Fэл    (10.2) Agar l k  ES deb belgilasak k l Fэл    (10.3) (10.3)-tenglama chO‘zilish deformatsiyasida Guk qonunining ko‘rinishidir. (10.1)-ni quyidagi ko‘rinishda yozamiz. S F l l    (10.4) n S E  (10.5) deb belgilab olsak n l l   (10.6)  1  l l , l l yoki n E  ekanligi kelib chiqadi. Bundan ko‘rinadiki, Yung moduli E son jihatdan sterjen uzunligini ikki marta oshirish uchun zarur bo‘lgan n  kuchlanishga tengdir. Sterjenning dastlabki uzunligini l0 desak va unga n  kuchlanish ta’sir etayotgan bo‘lsa u holda sterjenning yangi uzunligi n l l l l l 0 0 0      ya’ni, sterjen uzunligi n  -ga chiziqli boFlanishda O‘zgaradi. (10.4)- ko‘rinadiki, Yung moduli Pа m N S l Fl l l E l l n n        2 / /    larda O‘lchanadi. Bo‘ylama chO‘zilish yoki siqilish vaqtida deformatsiyalanayotgan sterjenning kO‘ndalang O‘lchamlari ham O‘zgaradi. Sterjenning yO‘Fonligining nisbiy O‘zgarishi Pn d d    0 deb olinsa, -bo‘ylama chO‘zilish vaqtida kO‘ndalang siqilish koeffitsienti deyiladi.     nisbatga Puasson koeffitsienti eb ataladi. Siljish deformatsiyasi Siljish deformatsiyasini vujudga keltiruvchi F- kuch O‘zi ta’sir qilayotgan sirtga urinma bo‘yicha yO‘nalgan bo‘ladi. Bunday kuch ta’sirida jismni qatlamlari bir-biriga nisbatan siljiydi. а  -AB qatlamning MK qatlamga nisbatan mutloq siljishi, а  '-A'B' qatlamning mutloq siljishidir. Demak, qatlamlarning mutloq siljishlari turli xil bo‘ladi, ammo hamma hollarda   tg l a l a       ... ' ' - doimiydir. Siljish burchagi kichik bo‘lganda tg= deb olish mumkin. Demak, kichik deformatsiyalar sohasida nisbiy siljish radianlarda O‘lchangan siljish burchagiga teng. S lF a    (10.7)  N  1 (10.8) siljish moduli deyiladi. Agar S   F va    l a belgilash kiritilsa    (10.9) hosil bo‘ladi. 10.2-rаsm larda O‘lchanadi. Bo‘ylama chO‘zilish yoki siqilish vaqtida deformatsiyalanayotgan sterjenning kO‘ndalang O‘lchamlari ham O‘zgaradi. Sterjenning yO‘Fonligining nisbiy O‘zgarishi Pn d d    0 deb olinsa, -bo‘ylama chO‘zilish vaqtida kO‘ndalang siqilish koeffitsienti deyiladi.     nisbatga Puasson koeffitsienti eb ataladi. Siljish deformatsiyasi Siljish deformatsiyasini vujudga keltiruvchi F- kuch O‘zi ta’sir qilayotgan sirtga urinma bo‘yicha yO‘nalgan bo‘ladi. Bunday kuch ta’sirida jismni qatlamlari bir-biriga nisbatan siljiydi. а  -AB qatlamning MK qatlamga nisbatan mutloq siljishi, а  '-A'B' qatlamning mutloq siljishidir. Demak, qatlamlarning mutloq siljishlari turli xil bo‘ladi, ammo hamma hollarda   tg l a l a       ... ' ' - doimiydir. Siljish burchagi kichik bo‘lganda tg= deb olish mumkin. Demak, kichik deformatsiyalar sohasida nisbiy siljish radianlarda O‘lchangan siljish burchagiga teng. S lF a    (10.7)  N  1 (10.8) siljish moduli deyiladi. Agar S   F va    l a belgilash kiritilsa    (10.9) hosil bo‘ladi. 10.2-rаsm   эл   bo‘lganligi uchun N эл     (10.9) yuzaga keladi. (10.8), (10.9)- formulalar siljish deformatsiyasidagi Guk qonunining matematik ko‘rinishlaridir. Buralish deformatsiyasi Faraz qilamiz 1 uzunlikdagi silindrik serjenni pastki qismi mahkamlangan bo‘lib, yuqori qismiga sterjenni burovchi M kuch momenti ta’sir qilsin. U holda sterjen kO‘ndalang kesimlari mahkamlangan asosiga nisbatan turli xil burchaklarga buriladi. A-tekislikdagi kO‘ndalang kesim =a ga, B- dagasi =b ga, S-dagi =s burchakka buriladi. a>b>s u holda OA -burchakka buriladi. N F l R l AA tg a 1 1           Bu yrda F - A nuqtaga ta’sir qiluvchi urinma kuch, N – siljish moduli. Tajribadan aniqlanishicha  F-ga boFliq. dM M FR       ; ; (10.10) d-ga jismning buralish deformatsiyasidagi elastiklik koefitsienti deyiladi. Sterjenni buralishida uni ichida elastiklik kuchi paydo bo‘lib, u elastiklik momentini vujudga keltiradi. Mel=-M, Mel=-D (10.11) l NR d D 2 1 4    ga qaytaruvchi moment koeffitsienti yoki sterjenning buralish moduli deyiladi.(10) va (11) tenglamalar buralish deformatsiyasidagi Guk qonunidan iborat. Elastiklik va mustahkamlik chegaralari Elastik deformatsiyaning hamma ko‘rinishlari Guk qonuniga asosan ro‘y beradi. Lekin Guk qonuni muayyan chegaragacha to‘Fri bo‘lib, kuchni ta’siri bu chegaradan oshganda Guk qonunidan chetlanish vujudga keladi. Bu chegaraga elastiklik kuchining deformatsiyaga proporsionallik chegarasi deyiladi. ( )   f (10.12) 10.3-rаsm   эл   bo‘lganligi uchun N эл     (10.9) yuzaga keladi. (10.8), (10.9)- formulalar siljish deformatsiyasidagi Guk qonunining matematik ko‘rinishlaridir. Buralish deformatsiyasi Faraz qilamiz 1 uzunlikdagi silindrik serjenni pastki qismi mahkamlangan bo‘lib, yuqori qismiga sterjenni burovchi M kuch momenti ta’sir qilsin. U holda sterjen kO‘ndalang kesimlari mahkamlangan asosiga nisbatan turli xil burchaklarga buriladi. A-tekislikdagi kO‘ndalang kesim =a ga, B- dagasi =b ga, S-dagi =s burchakka buriladi. a>b>s u holda OA -burchakka buriladi. N F l R l AA tg a 1 1           Bu yrda F - A nuqtaga ta’sir qiluvchi urinma kuch, N – siljish moduli. Tajribadan aniqlanishicha  F-ga boFliq. dM M FR       ; ; (10.10) d-ga jismning buralish deformatsiyasidagi elastiklik koefitsienti deyiladi. Sterjenni buralishida uni ichida elastiklik kuchi paydo bo‘lib, u elastiklik momentini vujudga keltiradi. Mel=-M, Mel=-D (10.11) l NR d D 2 1 4    ga qaytaruvchi moment koeffitsienti yoki sterjenning buralish moduli deyiladi.(10) va (11) tenglamalar buralish deformatsiyasidagi Guk qonunidan iborat. Elastiklik va mustahkamlik chegaralari Elastik deformatsiyaning hamma ko‘rinishlari Guk qonuniga asosan ro‘y beradi. Lekin Guk qonuni muayyan chegaragacha to‘Fri bo‘lib, kuchni ta’siri bu chegaradan oshganda Guk qonunidan chetlanish vujudga keladi. Bu chegaraga elastiklik kuchining deformatsiyaga proporsionallik chegarasi deyiladi. ( )   f (10.12) 10.3-rаsm grafigida  ning ortishi bilan  avval chiziqli ortadi (Oa qism), ya’ni Guk qonuni amal qiladi.  a ga etganda Guk qonunidan chetlanish ro‘y beradi.  d-oquvchanlik chegarasi, cd-ga plastik deformatsiya chegarasi deyiladi. d  -oshib borsa elastiklik xossasi ham oshib borib, m  -ga etganda maksimal qiymatga erishadi. Unga mustahkamlik chegarasi deyiladi. Agar maerialda cd-soha katta bo‘lsa, unda plastik deformatsiya katta, cd-kichik bo‘lsa material mO‘rt bo‘ladi (shisha, beton, farfor). Elastiklik gisterezisi Real qattiq jismlar deformatsiyasi vaqt O‘tishi bilan juda murakkab O‘zgaradi. Tajribalarning ko‘rsatishicha kuchning ta’siri boshlangandan keyin deformatsiya O‘zining qiymatiga muayyan vaqt O‘tgandan keyin erishadi. Kuchning ta’siri to‘xtatilgandan keyin ham jism dastlabki shaklini muayyan paytdan keyin egallaydi. Biror jism olib, uni chO‘zaylik. U holda jismda  kuchlanish vujudga keladi va bu kuchlanish  ning qiymatiga qarab OA chizig’i bilan O‘zgaradi.  ning qiymati A nuqtaga etganda  ni kamaytiramiz. U holda kuchlanish AB chiziFi bilan kamayadi. OB ga qoldiq deformatsiya deyiladi. Uni yO‘qotish uchun jismni siqish zarur. C nuqtada jism O‘z boshlang’ich shaklini yana egallaydi. Lekin OC ichki kuchlanish mavjud bo‘ladi. Agar siqishni davom ettirsak CD hosil bo‘ladi. Kuchlanishni kamaytirsak DF chizig’i bo‘yicha O‘zgaradi. U holda yana OF qoldiq deformatsiya qoladi. Uni yO‘qotish uchun jismni yana chO‘zish kerak. FM chO‘zishni davom ettirsak, AM - ga qaytib kelamiz. Shunday qilib, OABCDFMA gesterezis halqasi hosil bo‘ladi. Gisterezis sO‘zi grekcha sO‘z bo‘lib, "orqada qolish" ma’nosini beradi. Gisterezis davomida kuchlanish butun jism bo‘yicha barobar taqsimlangan bo‘lsa, unga bir jinsli deformatsiya deyiladi (chO‘zilish, siqilish). 10.5-rаsm 10.4-rаsm C a grafigida  ning ortishi bilan  avval chiziqli ortadi (Oa qism), ya’ni Guk qonuni amal qiladi.  a ga etganda Guk qonunidan chetlanish ro‘y beradi.  d-oquvchanlik chegarasi, cd-ga plastik deformatsiya chegarasi deyiladi. d  -oshib borsa elastiklik xossasi ham oshib borib, m  -ga etganda maksimal qiymatga erishadi. Unga mustahkamlik chegarasi deyiladi. Agar maerialda cd-soha katta bo‘lsa, unda plastik deformatsiya katta, cd-kichik bo‘lsa material mO‘rt bo‘ladi (shisha, beton, farfor). Elastiklik gisterezisi Real qattiq jismlar deformatsiyasi vaqt O‘tishi bilan juda murakkab O‘zgaradi. Tajribalarning ko‘rsatishicha kuchning ta’siri boshlangandan keyin deformatsiya O‘zining qiymatiga muayyan vaqt O‘tgandan keyin erishadi. Kuchning ta’siri to‘xtatilgandan keyin ham jism dastlabki shaklini muayyan paytdan keyin egallaydi. Biror jism olib, uni chO‘zaylik. U holda jismda  kuchlanish vujudga keladi va bu kuchlanish  ning qiymatiga qarab OA chizig’i bilan O‘zgaradi.  ning qiymati A nuqtaga etganda  ni kamaytiramiz. U holda kuchlanish AB chiziFi bilan kamayadi. OB ga qoldiq deformatsiya deyiladi. Uni yO‘qotish uchun jismni siqish zarur. C nuqtada jism O‘z boshlang’ich shaklini yana egallaydi. Lekin OC ichki kuchlanish mavjud bo‘ladi. Agar siqishni davom ettirsak CD hosil bo‘ladi. Kuchlanishni kamaytirsak DF chizig’i bo‘yicha O‘zgaradi. U holda yana OF qoldiq deformatsiya qoladi. Uni yO‘qotish uchun jismni yana chO‘zish kerak. FM chO‘zishni davom ettirsak, AM - ga qaytib kelamiz. Shunday qilib, OABCDFMA gesterezis halqasi hosil bo‘ladi. Gisterezis sO‘zi grekcha sO‘z bo‘lib, "orqada qolish" ma’nosini beradi. Gisterezis davomida kuchlanish butun jism bo‘yicha barobar taqsimlangan bo‘lsa, unga bir jinsli deformatsiya deyiladi (chO‘zilish, siqilish). 10.5-rаsm 10.4-rаsm C a Bir jinsli bo‘lmagan deformatsiyada kuchlanish butun hajm bo‘ylab barobar taqsimlanmagan (siljish, buralish) bo‘ladi.Vaqt O‘tishi bilan O‘zgarmaydigan deformatsiyaga statsionar deformatsiya deyiladi. Ular ikki ko‘rinishga bo‘linadi: statik va dinamik. Tinch turgan yoki to‘g’ri chiziqli tekis harakat qilayotgan jism deformatsiyasiga statik deformatsiya, tezlanish bilan harakatlanayotgan jism deformatsiyasiga dinamik deformatsiya deyiladi. Umuman aytganda jismlarning elastikligi nazariyasi ancha murakkab bo‘lib, boshqa fanlar (nazariy mexanika, materiallar qarshiligi va h.k.)ning ham mavzulari bilan chambarchas bog’liq. Bir jinsli bo‘lmagan deformatsiyada kuchlanish butun hajm bo‘ylab barobar taqsimlanmagan (siljish, buralish) bo‘ladi.Vaqt O‘tishi bilan O‘zgarmaydigan deformatsiyaga statsionar deformatsiya deyiladi. Ular ikki ko‘rinishga bo‘linadi: statik va dinamik. Tinch turgan yoki to‘g’ri chiziqli tekis harakat qilayotgan jism deformatsiyasiga statik deformatsiya, tezlanish bilan harakatlanayotgan jism deformatsiyasiga dinamik deformatsiya deyiladi. Umuman aytganda jismlarning elastikligi nazariyasi ancha murakkab bo‘lib, boshqa fanlar (nazariy mexanika, materiallar qarshiligi va h.k.)ning ham mavzulari bilan chambarchas bog’liq.