QAYTA TARASH JARAYONI. MAHSULOTNI QAYTA TARASHGA
TAYYORLASH.
Reja
1. Qayta tarash jarayonining maqsadi va mohiyati
2. Qayta tarash sistemasining xom ashyosi
3. Mahsulotni qayta tarashga tayyorlash usullari
4. Xolstcha shakllantiruvchi mashinalar
5. Piltabirlashtiruvchi mashina unumdorligi
Tarash mashinasi piltasida turli uzunlikdagi, ajratilmagan tolalar, tugunaklar,
tolali chigit po‘sti va iflosliklar sezilarli miqdorda (1 g taramda 1-1,5 % gacha)
mavjud bo‘ladi. Xatto birinchi nav paxta tolalarini ishlatganda ham 1 g taram
tarkibida 100-180 nuqsonlar saqlanib qoladi. Bularni bartaraf etish maqsadida qayta
tarash sistemasi qo‘llaniladi. Bu sistemada olingan ip pishiqligi, ravonligi, silliqligi,
elastikligi, jilvalanishi va tozaligi bilan ajralib turadi.
Qayta tarash jarayoning maqsadi tarash piltasidan yaxshi tozalangan,
uzunligi bo‘yicha ravon, tolalari to‘laligicha ajratilgan va tekislangan, bir - biriga
parlell joylashgan qayta taralgan pilta olishdan iborat.
Qayta tarash jarayonining mohiyati esa qisilgan xolatdagi tolalar tutamini
bir necha taroqlar yordamida dastlab old uchlarini, so‘ngra orqa uchlarini tarab,
ignalar yordamida alohida-alohida tolalarga to‘la ajratib, ularni paralell joylashtirib
tekislashdan, kalta tolalar va nuqsonlarni tamomila tarab tashlashdan iboratdir.
Qayta tarash sistemasining xom ashyosi
Qayta tarash iplarini tayyorlash uchun, odatda 1a; 1b; 1; 2; 3 tiplarga mansub
tolalar ishlatiladi. Qayta tarash iplarining tannarhini kamayatirish maqsadida, ularni
tayyorlashda 4-5 tip o‘rta tolali paxtani ishlatish tajribasi ham qo‘llanilmoqda.
Bulardan tashqari kimyoviy shtapel va paxta tolalari aralashmasidan qayta tarash
iplari tayyorlash ham keng tarqalgan bo‘lib, bu katta iqtisodiy samara beradi.
Kimyoviy shtapel tolalarni paxta bilan aralashtirish piltalash mashinasida amalga
oshirilganda komponentlar doimiyligi saqlanib, yuqori sifatli qayta tarash iplari
olinadi.
Mahsulotni qayta tarashga tayyorlash usullari
Tarash piltasi tarkibidagi tolalarning tekislanish darajasi past (=0,5-0,6)
bo‘lib, u kerakligicha yo‘naltirilmaganligi tufayli uni qayta tarashda to‘g‘ridan
to‘g‘ri ishlatilsa kalta tolalar bilan birgalikda uzun tolalar ham tarandi tarkibiga o‘tib
ketadi. Shuning uchun mahsulot qayta tarashga tayyorlanadi.
Mahsulotni qayta tarashga tayyorlashning maqsadi qayta tarash jarayonini bir
maromda o‘tishini ta’minlashga xizmat qiluvchi bir tekis tuzilishdagi tolali mahsulot
(xolstcha) tayyorlash va taralgan piltadan qayta taralgan piltasi xamda ip chiqish
miqdorini oshirishdan iboratdir.
Mahsulotni qayta tarashga tayyorlashni mohiyati esa cho‘zish asbobi
orqali mahsulotni cho‘zish natijasida tolalarni uchlarini tekislash, paralellashtirish,
mahsulotni qo‘shish orqali ko‘ndalang va bo‘ylamasiga tuzilishi bir xil bo‘lgan,
g‘altakga o‘ralgan xolstcha tayyorlashdan iborat.
Mahsulotning qayta tarashga tayyorlashning uch va ikki bosqichli usullari
mavjud:
1. Uch bosqichli usul:
- taralgan piltadan piltalash mashinasida piltalangan pilta olinadi;
- olingan mahsulotdan piltabirlashtiruvchi mashinada xolstcha tayyorlanadi;
- xolstcha xolst cho‘zish mashinasida cho‘zilib, tolalari to‘g‘rilangan bir tekis
xolstchalarga aylantiriladi.
2. Ikki bosqichli usul:
- taralgan piltadan piltalash mashinasida piltalangan pilta olinadi;
- 16, 24, 32, 48 ba’zan 60 tagacha piltalangan piltalar piltabirlashtiruvchi
mashinasidan o‘tkazilib, xolstcha shakllantiriladi.
Mahsulot qayta tarashga qanchalik sifatli tayyorlansa, qayta tarash jarayoni
shunchalik yaxshi o‘tadi, tarandi kam chiqadi, qayta taralgan piltaning miqdori
ortadi. Qayta tarashga tayyorlangan mahsulot - xolstchani tashkil etuvchi tolalarni
tekislanish darajasi =0,86 gacha etadi.
Xolst shaklantiruvchi mashinalar
«Tekstima» firmasining 1576 modelidagi piltabirlashtiruvchi mashinada
og‘irligi 24-27 kg bo‘lgan xolstchalar soatiga 300-350 kg unumdorlikda
tayyorlanadi. Mashina 24 ta piltani qo‘shib, chiziqli zichligi 60-80 kteks bo‘lgan
eni 265 mm, diametri 380 mm xolstchalar tayyorlashga mo‘ljalangan.
Ta’minlovchi stol atrofiga diametri 500 mm va undan katta bo‘lgan balandligi
1000 mm li tazlarda joylashtiriladi. Tazlardagi piltalar tortib uzatuvchi silindr va
valiklar juftligi yordamida xarakatlantirilib stolchaga yo‘naltiriladi.
Stolchaning sirti sayqallanib (xromlangan) silliqlangan bo‘lib yashirin
cho‘zilishni oldini oladi. Stolchada harakatlanayotgan alohida-alohida piltalar
yassilovchi vallarga uzatiladi va piltalar tekislanib (dazmollanib), zichlab o‘rovchi
mexanizmga uzatiladi. Ushbu mexanizmda piltalardan xolstcha shakllantiriladi.
1576 pilta birlashtiruvchi mashinaning texnologik sxemasi
1, 2-yo‘naltiruvchilar, 3-yassilovchi vallar, 4-o‘rovchi vallar, 5-g‘altak, 6-xolstcha,
7-taz,
