QAYTA TARASH MASHINASIDA TEXNOLOGIK JARAYON

Yuklangan vaqt

2025-02-02

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

21

Faytl hajmi

3,3 MB


QAYTA TARASH MASHINASIDA TEXNOLOGIK JARAYON Reja 1. Qayta tarash mashinalarining turlari 2. Qayta tarash mashinasining ishlashi 3. Qayta tarash mashinalarining davrlari 4. Siklik diagramma Qayta tarash mashinalarining turlari Qayta tarash jarayoni qayta tarash mashinalarida amalga oshiriladi. Ular quyidagi belgilariga ko‘ra tasniflanadi: ishlash prinsipi, chiqaruvchi organlar soni, tamonlar soni, qisqichlar va ajratuvchi mexanizmlar harakatlanishi. Qayta tarash mashinasining harakatlanish usuliga ko‘ra davriy va uzluksiz ishlovchi mashinalarga bo‘linadi. Davriy harakatlanuvchi mashinalar ko‘p tarqalgan bo‘lib quyidagilarni qayta ishlashda qo‘llaniladi: paxta, nafis va yarim nafis, o‘rtacha uzunlikdagi junlarni, kalta lub tolalarni va ularni tarandilarini, kimyoviy tolalarni qayta ishlashda qo‘llaniladi. Hozirgi vaqtda davriy harakatlanuvchi mashinalar uzluksiz harakatlanadigan mashinalarga qaraganda tolalarni yaxshiroq tekislaydi, ingichka tolalarni saralaydi va ularda qayta taralgan pilta chiqish miqdori ko‘proq. Biroq uning unumdorligi nisbatan kam. Uzluksiz harakatlanuvchi mashinalar uzun tolali dag‘al junlarni qayta tarash uchun qo‘llaniladi. Paxta tolasini qayta tarashda asosan davriy ishlovchi bir tomonli mashinalar ishlatilmoqda. Qisqichlar va ajratuvchi moslamalar ishlashiga ko‘ra qayta tarash mashinalarini quyidagi turlarga ajratish mumkin: QAYTA TARASH MASHINASIDA TEXNOLOGIK JARAYON Reja 1. Qayta tarash mashinalarining turlari 2. Qayta tarash mashinasining ishlashi 3. Qayta tarash mashinalarining davrlari 4. Siklik diagramma Qayta tarash mashinalarining turlari Qayta tarash jarayoni qayta tarash mashinalarida amalga oshiriladi. Ular quyidagi belgilariga ko‘ra tasniflanadi: ishlash prinsipi, chiqaruvchi organlar soni, tamonlar soni, qisqichlar va ajratuvchi mexanizmlar harakatlanishi. Qayta tarash mashinasining harakatlanish usuliga ko‘ra davriy va uzluksiz ishlovchi mashinalarga bo‘linadi. Davriy harakatlanuvchi mashinalar ko‘p tarqalgan bo‘lib quyidagilarni qayta ishlashda qo‘llaniladi: paxta, nafis va yarim nafis, o‘rtacha uzunlikdagi junlarni, kalta lub tolalarni va ularni tarandilarini, kimyoviy tolalarni qayta ishlashda qo‘llaniladi. Hozirgi vaqtda davriy harakatlanuvchi mashinalar uzluksiz harakatlanadigan mashinalarga qaraganda tolalarni yaxshiroq tekislaydi, ingichka tolalarni saralaydi va ularda qayta taralgan pilta chiqish miqdori ko‘proq. Biroq uning unumdorligi nisbatan kam. Uzluksiz harakatlanuvchi mashinalar uzun tolali dag‘al junlarni qayta tarash uchun qo‘llaniladi. Paxta tolasini qayta tarashda asosan davriy ishlovchi bir tomonli mashinalar ishlatilmoqda. Qisqichlar va ajratuvchi moslamalar ishlashiga ko‘ra qayta tarash mashinalarini quyidagi turlarga ajratish mumkin: - qo‘zg‘almas qisqichli va qo‘zg‘aluvchan ajratuvchi moslamali mashinalar Г-4 (Rossiya); - qisqichlari davriy harakatlanuvchi va qo‘zg‘almas ajratuvchi moslamali mashinalar - ГД -12 (Rossiya); 140-СA firmasi «Saco-Lowell» (AQSH); - Qisqichlari va ajratuvchi moslamalari uzluksiz harakatlanuvchi mashinalar 1532 va 1533 «Textima»; TCO-1, TCO-12 «Truetzschler» (Germaniya); Senchuri- 720 «Platt» (Angliya); E-62, E-72, E-80 «Rieter» (Shveysariya); MC1 «Marzoli» (Italiya); Kartori-K «Howa» (Yaponiya) 11-jadval. 11-jadval Qayta tarash mashinalarining texnik tavsifi № Texnik ko‘rsatkichlari TCO-12 «Truetzscher» E 86 «Rieter» SM-7 «Marzoli» 1 Taroqli barabanchaning tezligi,m/min 600 550 600 2 Unumdorligi, kg/s 74 66 85 3 Chiqaruvchi organlar soni, dona 8 8 8 4 Piltaning chiziqiy zichligi, kteks 3-6 3-6 3-6 5 Cho‘zish asbobining turi 4×4 3×3 3×4 6 Xolstchaning eni, mm 300 300 300 7 Xolstchaning diametri, mm 600 650 600 8 Tazlarning diametri, mm 600 × 1200 600 × 1200 600 9 Qo‘shilishlar soni, dona 8 8 8 10 Umumiy cho‘zilish, E 8,8-22,3 9,12-25,12 9-24 11 Elektr energiya sarfi, kvt 9 5,6 12.0 12 Ta’minlash uzunligi, mm 4,15-5,92 4,3-5,9 4.7-6.3 13 Mashinaning eni, mm 2884 2431 3470 14 Mashinaning balandligi, mm 1890 1830 1896 15 Mashinaning uzunligi, mm 8372 7195 8372 Qayta tarash mashinasining ishlashi Yigirish korxonalarining har qanday turdagi qayta tarash mashinalari quyidagi vazifalarni amalga oshiradi: tolalarni qayta tarash, taralgan tutamdan - qo‘zg‘almas qisqichli va qo‘zg‘aluvchan ajratuvchi moslamali mashinalar Г-4 (Rossiya); - qisqichlari davriy harakatlanuvchi va qo‘zg‘almas ajratuvchi moslamali mashinalar - ГД -12 (Rossiya); 140-СA firmasi «Saco-Lowell» (AQSH); - Qisqichlari va ajratuvchi moslamalari uzluksiz harakatlanuvchi mashinalar 1532 va 1533 «Textima»; TCO-1, TCO-12 «Truetzschler» (Germaniya); Senchuri- 720 «Platt» (Angliya); E-62, E-72, E-80 «Rieter» (Shveysariya); MC1 «Marzoli» (Italiya); Kartori-K «Howa» (Yaponiya) 11-jadval. 11-jadval Qayta tarash mashinalarining texnik tavsifi № Texnik ko‘rsatkichlari TCO-12 «Truetzscher» E 86 «Rieter» SM-7 «Marzoli» 1 Taroqli barabanchaning tezligi,m/min 600 550 600 2 Unumdorligi, kg/s 74 66 85 3 Chiqaruvchi organlar soni, dona 8 8 8 4 Piltaning chiziqiy zichligi, kteks 3-6 3-6 3-6 5 Cho‘zish asbobining turi 4×4 3×3 3×4 6 Xolstchaning eni, mm 300 300 300 7 Xolstchaning diametri, mm 600 650 600 8 Tazlarning diametri, mm 600 × 1200 600 × 1200 600 9 Qo‘shilishlar soni, dona 8 8 8 10 Umumiy cho‘zilish, E 8,8-22,3 9,12-25,12 9-24 11 Elektr energiya sarfi, kvt 9 5,6 12.0 12 Ta’minlash uzunligi, mm 4,15-5,92 4,3-5,9 4.7-6.3 13 Mashinaning eni, mm 2884 2431 3470 14 Mashinaning balandligi, mm 1890 1830 1896 15 Mashinaning uzunligi, mm 8372 7195 8372 Qayta tarash mashinasining ishlashi Yigirish korxonalarining har qanday turdagi qayta tarash mashinalari quyidagi vazifalarni amalga oshiradi: tolalarni qayta tarash, taralgan tutamdan tolalar porsiyasini ajratish, alohida tolalar porsiyasidan tolali taramni shakllantirish, tolali tutamdan pilta shakllantirish, barcha chiqaruvchi organlarning piltalarini qo‘shish, cho‘zish asbobida piltalarni cho‘zish, cho‘zilgan piltalarni qo‘shish, qayta taralgan piltani shakllantirish va piltalar pakovasini shakllantirish – ularni bitta pilta taxlagichda tazga joylash. 62-rasmda E 65 modelidagi qayta tarash mashinasining texnologik sxemasi keltirilgan. Xolst shakllantiruvchi mashinadan keltirilgan xolstcha 1 yo‘naltiruvchi vallar 2 ga joylashtirilgan. Yumalatuvchi valiklar xolstchani taroqli barabancha 10 va ustki taroq 8 ning tarash zonasiga uzatadi. Mashinada jarayon sikl oralig‘ida bajariladi, taroqli barabanchaning o‘z o‘qi atrofida bir marta to‘liq aylanishi bir siklni tashkil etadi. Shartli ravishda to‘liq sikl 4 ta davrga bo‘lingan, ular oldinma- ketin tartib bilan bajariladi, ammo vaqt bo‘yicha ma’lum farq oralig‘ida. Hozirgi vaqtda qayta tarash mashinalarida bitta siklning davomiyligi bor-yo‘g‘i 0,2 s ni tashkil etadi va taroqli barabanchalar 600 min-1 aylanish chastota bilan ishlamoqda. 62-rasm. E 65 qayta tarash mashinasining texnologik sxemasi 1 - xolstcha; 2 - yumalatuvchi valik; 3 - ekssentirik val; 4 - ta’minlovchi silindr; 5 - qisqichlarning pastki jag‘i; 6 - qisqichlarning yuqori jag‘i; 7 - prujina; 8 - ustki taroq; 9 - taroqli segment; 10 - taroqli barabancha; 11 - shyotka; 12 - qisqichlar vali; 13 - ajratuvchi mexanizm; 14 - yo‘naltiruvchi lotok; 15 - chiqaruvchi juftlik; 16 - pilta shakllantiruvchi zichlagich; 17 - pilta birlashtiruvchi stolchaning yassilovchi vallari. tolalar porsiyasini ajratish, alohida tolalar porsiyasidan tolali taramni shakllantirish, tolali tutamdan pilta shakllantirish, barcha chiqaruvchi organlarning piltalarini qo‘shish, cho‘zish asbobida piltalarni cho‘zish, cho‘zilgan piltalarni qo‘shish, qayta taralgan piltani shakllantirish va piltalar pakovasini shakllantirish – ularni bitta pilta taxlagichda tazga joylash. 62-rasmda E 65 modelidagi qayta tarash mashinasining texnologik sxemasi keltirilgan. Xolst shakllantiruvchi mashinadan keltirilgan xolstcha 1 yo‘naltiruvchi vallar 2 ga joylashtirilgan. Yumalatuvchi valiklar xolstchani taroqli barabancha 10 va ustki taroq 8 ning tarash zonasiga uzatadi. Mashinada jarayon sikl oralig‘ida bajariladi, taroqli barabanchaning o‘z o‘qi atrofida bir marta to‘liq aylanishi bir siklni tashkil etadi. Shartli ravishda to‘liq sikl 4 ta davrga bo‘lingan, ular oldinma- ketin tartib bilan bajariladi, ammo vaqt bo‘yicha ma’lum farq oralig‘ida. Hozirgi vaqtda qayta tarash mashinalarida bitta siklning davomiyligi bor-yo‘g‘i 0,2 s ni tashkil etadi va taroqli barabanchalar 600 min-1 aylanish chastota bilan ishlamoqda. 62-rasm. E 65 qayta tarash mashinasining texnologik sxemasi 1 - xolstcha; 2 - yumalatuvchi valik; 3 - ekssentirik val; 4 - ta’minlovchi silindr; 5 - qisqichlarning pastki jag‘i; 6 - qisqichlarning yuqori jag‘i; 7 - prujina; 8 - ustki taroq; 9 - taroqli segment; 10 - taroqli barabancha; 11 - shyotka; 12 - qisqichlar vali; 13 - ajratuvchi mexanizm; 14 - yo‘naltiruvchi lotok; 15 - chiqaruvchi juftlik; 16 - pilta shakllantiruvchi zichlagich; 17 - pilta birlashtiruvchi stolchaning yassilovchi vallari. Mashina davriy holatda ishlashga moslashgan bo‘lib, 4 ta davr asosida mahsulotni qayta taraydi. Tarab ajratilgan kalta tolalar va nuqsonlar tozalovchi shchetka orqali ajratilib perfo baraban sirtiga havo yordamida yig‘iladi va umumiy sistemaga uzatiladi. Tarab tozalangan uzun tolalardan pilta shakllantirilib, ular to‘rtta-to‘rttadan birlashtiriladi va cho‘zish asbobida cho‘zilib ikkita piltaga aylantirilgach pilta taxlagich yordamida tazga joylanadi. Uzun tolali paxta ishlatilganda 25 foizgacha, o‘rta tolali paxta ishlatilganda esa 8-15 foizgacha qayta tarash tarandisi ajratiladi. Qayta tarash mashinasining davrlari. Qayta tarash mashinasida bir sikl 4 davrdan iborat bo‘lib, u juda qisqa vaqt oralig‘ida 0,3-0,4 sekund (soniya) davom etadi. Birinchi davr – tolalar tutamini oldingi uchlarini taroqli barabancha bilan tarash. Xolstgachaning uchlari tutam shaklida qisqichlarga 15 va 3 larga qisilgan xolatda osilib turadi. Taroqli baraban 14 segment ignalari 13 bilan ularni tarab, kalta tolalardan va nuqsonlardan tozalaydi. Uzun tolalar to‘laligicha alohida tolalarga ajraladi, to‘g‘rilanadi va parallellashadi. Ikkinchi davr – Taralgan tolalar tutamini ajratishga va orqa uchlarini tarashga tayyorlash. Mashina davriy holatda ishlashga moslashgan bo‘lib, 4 ta davr asosida mahsulotni qayta taraydi. Tarab ajratilgan kalta tolalar va nuqsonlar tozalovchi shchetka orqali ajratilib perfo baraban sirtiga havo yordamida yig‘iladi va umumiy sistemaga uzatiladi. Tarab tozalangan uzun tolalardan pilta shakllantirilib, ular to‘rtta-to‘rttadan birlashtiriladi va cho‘zish asbobida cho‘zilib ikkita piltaga aylantirilgach pilta taxlagich yordamida tazga joylanadi. Uzun tolali paxta ishlatilganda 25 foizgacha, o‘rta tolali paxta ishlatilganda esa 8-15 foizgacha qayta tarash tarandisi ajratiladi. Qayta tarash mashinasining davrlari. Qayta tarash mashinasida bir sikl 4 davrdan iborat bo‘lib, u juda qisqa vaqt oralig‘ida 0,3-0,4 sekund (soniya) davom etadi. Birinchi davr – tolalar tutamini oldingi uchlarini taroqli barabancha bilan tarash. Xolstgachaning uchlari tutam shaklida qisqichlarga 15 va 3 larga qisilgan xolatda osilib turadi. Taroqli baraban 14 segment ignalari 13 bilan ularni tarab, kalta tolalardan va nuqsonlardan tozalaydi. Uzun tolalar to‘laligicha alohida tolalarga ajraladi, to‘g‘rilanadi va parallellashadi. Ikkinchi davr – Taralgan tolalar tutamini ajratishga va orqa uchlarini tarashga tayyorlash. Qisqichlar 15 va 3 oldinga harakatlanib, ochila boshlaydi va taralgan tolalar tutamini ajratuvchi moslamaga yaqin olib boradi. Ajratuvchi moslama 5 v 10 avvalgi siklda taralgan tolalar tutami porsiyasini ozgina orqaga qaytaradi. Orqadagi ajratuvchi valik faqat xarakatlanib qolmasdan, silindr ustida yumalab tutamni pastga bosib, uzatilayotgan porsiya bilan tutashishiga qulay imkoniyat yaratadi. Ustki taroq 4 oldinga qarab xarakatlanib tolalarning orqa uchlarini tarashga tayyor holatga keltiradi. Uchinchi davr–tolalar tutami orqa uchlarini tarash, ajratish va porsiyalarni ulash. Ajratuvchi moslamaga 5 va 10 keltirilgan old uchlari taralgan tolalar tutami avval ajratilgan porsiyaga ulanib orqa juftlikka qisiladi. Ajratuvchi silindrlar xarakat yo‘nalishini o‘zgartirib, katta tezlikda tolalarni ustki taroq 4 ignalari orasidan olib o‘tadi va tolalar tutamining orqa uchlari taraladi. Qisqichlar 3 va 15 oldinga harakatlanishini davom ettiradi. To‘rtinchi davr – Tolalar tutami oldingi uchlarini tarashga tayyorlash. Qisqichlar 15 va 3 oldinga harakatlanib, ochila boshlaydi va taralgan tolalar tutamini ajratuvchi moslamaga yaqin olib boradi. Ajratuvchi moslama 5 v 10 avvalgi siklda taralgan tolalar tutami porsiyasini ozgina orqaga qaytaradi. Orqadagi ajratuvchi valik faqat xarakatlanib qolmasdan, silindr ustida yumalab tutamni pastga bosib, uzatilayotgan porsiya bilan tutashishiga qulay imkoniyat yaratadi. Ustki taroq 4 oldinga qarab xarakatlanib tolalarning orqa uchlarini tarashga tayyor holatga keltiradi. Uchinchi davr–tolalar tutami orqa uchlarini tarash, ajratish va porsiyalarni ulash. Ajratuvchi moslamaga 5 va 10 keltirilgan old uchlari taralgan tolalar tutami avval ajratilgan porsiyaga ulanib orqa juftlikka qisiladi. Ajratuvchi silindrlar xarakat yo‘nalishini o‘zgartirib, katta tezlikda tolalarni ustki taroq 4 ignalari orasidan olib o‘tadi va tolalar tutamining orqa uchlari taraladi. Qisqichlar 3 va 15 oldinga harakatlanishini davom ettiradi. To‘rtinchi davr – Tolalar tutami oldingi uchlarini tarashga tayyorlash. Ajratuvchi moslama 3 va 15 tolalar tutami porsiyasini olib chiqishda davom etadi. Qisqichlar va ustki taroq yo‘nalishini o‘zgartirib orqaga qarab xarakatlana boshlaydi va sekin yopila boradi. To‘rtinchi davrning oxirida qisqichlar to‘la yopiladi, tolalar tutami ular orasida qisilib, osilgan xolatga keladi. Qayta tarash mashinasi ishchi organlarining o‘zaro mutanosib ishlashi. Siklik diagramma Qayta tarash mashinasining barcha qismlari ozaro aniq, bir-biri bilan kelishgan holda va operatsiyalarni aniq ketma-ketlik bilan bajarib ishlashi lozim. Qayta tarash jarayonining tahlilidan ma’lum bo‘ldiki, mashinananing asosiy ishchi organlari bir - biri bilan aniq bog‘langan holda hamma operatsiyalarni aniq va muntazam bajarishi zarur. Shu maqsadda taroqli barabanlar valigiga disk o‘rnatilgan bo‘lib, u 40 bo‘linmaga bo‘lingan (91-rasm) mashinaning alohida ish organlari shunga asosan rostlanadi. Qayta tarash mashinasining barcha ishchi organlari o‘zaro mutanosib ishlashi va operatsiyalarni ketma-ket amalga oshishini ta’minlashi kerak. Shuning uchun ishchi qismlar 40 bo‘linmaga ajratilgan indikatorli disk yordamida sozlangan bo‘ladi. Taroqli barabancha yordamida tarash siklining 12,5% ini, ustki taroq yordamida tarash esa 30% ini tashkil etadi. Umumiy tarash 42,5% davom etadi. Siklning qolgan 57,5% tayyorlash ishlariga sarf etiladi. Ajratuvchi moslama 3 va 15 tolalar tutami porsiyasini olib chiqishda davom etadi. Qisqichlar va ustki taroq yo‘nalishini o‘zgartirib orqaga qarab xarakatlana boshlaydi va sekin yopila boradi. To‘rtinchi davrning oxirida qisqichlar to‘la yopiladi, tolalar tutami ular orasida qisilib, osilgan xolatga keladi. Qayta tarash mashinasi ishchi organlarining o‘zaro mutanosib ishlashi. Siklik diagramma Qayta tarash mashinasining barcha qismlari ozaro aniq, bir-biri bilan kelishgan holda va operatsiyalarni aniq ketma-ketlik bilan bajarib ishlashi lozim. Qayta tarash jarayonining tahlilidan ma’lum bo‘ldiki, mashinananing asosiy ishchi organlari bir - biri bilan aniq bog‘langan holda hamma operatsiyalarni aniq va muntazam bajarishi zarur. Shu maqsadda taroqli barabanlar valigiga disk o‘rnatilgan bo‘lib, u 40 bo‘linmaga bo‘lingan (91-rasm) mashinaning alohida ish organlari shunga asosan rostlanadi. Qayta tarash mashinasining barcha ishchi organlari o‘zaro mutanosib ishlashi va operatsiyalarni ketma-ket amalga oshishini ta’minlashi kerak. Shuning uchun ishchi qismlar 40 bo‘linmaga ajratilgan indikatorli disk yordamida sozlangan bo‘ladi. Taroqli barabancha yordamida tarash siklining 12,5% ini, ustki taroq yordamida tarash esa 30% ini tashkil etadi. Umumiy tarash 42,5% davom etadi. Siklning qolgan 57,5% tayyorlash ishlariga sarf etiladi. 91-rasm. Textima 1532 qayta tarash mashinasining siklik diagrammasi 92-rasm Rieter firmasi qayta tarash mashinasining ishlashi siklik diagrammasi Qayta tarash mashinasining asosiy mexanizmlari 91-rasm. Textima 1532 qayta tarash mashinasining siklik diagrammasi 92-rasm Rieter firmasi qayta tarash mashinasining ishlashi siklik diagrammasi Qayta tarash mashinasining asosiy mexanizmlari Qayta tarash mashinasini ta’minlovchi mexanizm, qisqichlar, taroqli barabancha, ustki taroq, ajratuvchi mexanizm kabi asosiy ish qismlaridan iborat. Ularning o‘zaro mutanosib ishlashi qayta tarash jarayonining samaradorligini ta’minlaydi. Ta’minlovchi mexanizm Ta’minlovchi mexanizm asosan xolstchaning ta’minlash uzunligiga teng qismini ta’minlash silindrlari yordamida tarash jarayoniga uzatish vazifasini bajaradi. Ta’minlovchi mexanizm ikkita yumalatuvchi valik va ta’minlovchi silindrdan iborat bo‘lib, yumalatuvchi valiklar xolstchani uzluksiz yoyib, lotok orqali ta’minlovchi silindr ostida qisilgan holda ushlab turadi. Ta’minlovchi silindrlar davriy holda harakatlanib, to‘rtinchi davrda xolstchaning bir qismini tarash zonasiga uzatadi.Taroqli barabanchaning bir marta aylanishi davomida xolstcha yoyilgan qismining tarangligini ikki qismdan iborat yig‘ma lotoklar- kompensator rostlab turadi.Taroqli barabancha bir marta aylanganda ta’minlovchi silindr xrapovik tishlari soniga va qayta tarash mashinasi konstruksiyasiga bog‘liq holda ta’minlash uzunligiga teng xolstchani uzatadi 94-rasm. 1 - xrapavik; 2 - ilgak; 3 - val; 4 - ta’minlovchi silindr; 5 - ta’minlovchi silindr bo‘yni. 94-rasm. Ta’minlovchi mexanizm Ta’minlovchi silindrlar bilan birga qisqichlar har bir siklda oldinga harakati davomida ilgak xrapovik tishga tiralib, uni bitta tishga aylantiradi. Xrapovik bilan birga ta’minlovchi silindr ham aylanib, xolstchani qisqichga nisbatan oldinga harakatlantiradi. Qisqichlar orqaga qaytganda ilgak xrapovik tishilari ustida sirpanadi, lekin silindrni harakatlantirmaydi. Ta’minlovchi silindrlar siklning 1/3 qismida harakatlanadi, yumalatuvchi valiklar esa uzluksiz harakatda bo‘ladi. Uzatilayotgan uzunlikning ortiqcha qismi Qayta tarash mashinasini ta’minlovchi mexanizm, qisqichlar, taroqli barabancha, ustki taroq, ajratuvchi mexanizm kabi asosiy ish qismlaridan iborat. Ularning o‘zaro mutanosib ishlashi qayta tarash jarayonining samaradorligini ta’minlaydi. Ta’minlovchi mexanizm Ta’minlovchi mexanizm asosan xolstchaning ta’minlash uzunligiga teng qismini ta’minlash silindrlari yordamida tarash jarayoniga uzatish vazifasini bajaradi. Ta’minlovchi mexanizm ikkita yumalatuvchi valik va ta’minlovchi silindrdan iborat bo‘lib, yumalatuvchi valiklar xolstchani uzluksiz yoyib, lotok orqali ta’minlovchi silindr ostida qisilgan holda ushlab turadi. Ta’minlovchi silindrlar davriy holda harakatlanib, to‘rtinchi davrda xolstchaning bir qismini tarash zonasiga uzatadi.Taroqli barabanchaning bir marta aylanishi davomida xolstcha yoyilgan qismining tarangligini ikki qismdan iborat yig‘ma lotoklar- kompensator rostlab turadi.Taroqli barabancha bir marta aylanganda ta’minlovchi silindr xrapovik tishlari soniga va qayta tarash mashinasi konstruksiyasiga bog‘liq holda ta’minlash uzunligiga teng xolstchani uzatadi 94-rasm. 1 - xrapavik; 2 - ilgak; 3 - val; 4 - ta’minlovchi silindr; 5 - ta’minlovchi silindr bo‘yni. 94-rasm. Ta’minlovchi mexanizm Ta’minlovchi silindrlar bilan birga qisqichlar har bir siklda oldinga harakati davomida ilgak xrapovik tishga tiralib, uni bitta tishga aylantiradi. Xrapovik bilan birga ta’minlovchi silindr ham aylanib, xolstchani qisqichga nisbatan oldinga harakatlantiradi. Qisqichlar orqaga qaytganda ilgak xrapovik tishilari ustida sirpanadi, lekin silindrni harakatlantirmaydi. Ta’minlovchi silindrlar siklning 1/3 qismida harakatlanadi, yumalatuvchi valiklar esa uzluksiz harakatda bo‘ladi. Uzatilayotgan uzunlikning ortiqcha qismi yo‘naltiruvchi lotokning buklanishi hisobiga kompensatsiyalanadi. Ta’minlash uzunligi silindrning uzatayotgan tolalar tutami uzunligi bilan ifodalanib, uning kattaligi Riter firmasining E80 rusumidagi qayta tarash mashinasida ta’minlash uzunligi 4,3;4,7;4,95; 5,2; 5,55;5,9 mm ni, Trutzschler firmasining TSO 1 qayta tarash mashinasida ham ta’minlash uzunligi shu diapazonda bo‘lib, 4,15 mm dan - 5,92 mm gachani tashkil etadi. Harakat uzatilishini aniq bajarish uchun asosan tishli tasmalar o‘rnatilgan Qisqichlar Qisqichlar taroqli barabancha xolstchani tarayotgan vaqtda uni mahkam qisish va taralgan tutamni oldin taralgan tolalar porsiyasiga ulash uchun ajratuvchi mexanizmga uzatish vazifasini bajaradi. Qisqichlar mayatnik tipidagi osma ramaga o‘rnatilgan. Osma ramaga pastki jag‘i mahkamlangan bo‘lib, ular maxsus o‘qga osilgan. Qisqichlar tebranma harakatni richaglar yordamida qisqichlar validan oladi. Qisqichlar vali esa kulisa mexanizmi orqali baraban validan harakatlanadi. Qisqichlar oldinga sekin, orqaga esa tez harakat qiladi. 1 - pasti qisqich jag‘i; 2 - ustki qisqich jag‘i; 3 - ta’minlovchi silindr; 4 - pastki qisqich richagi; 5 - richaq; 6 - osma val; 7,13,14 - sharnirlar; 8 - ustki qisqich richagi; 9 - spiral prujina; 10 - ustki taroq; 11 - ajratuvchi mexanizm; 12 - taroqli barabanicha; 15 - yo‘naltiruvchi yo‘naltiruvchi lotokning buklanishi hisobiga kompensatsiyalanadi. Ta’minlash uzunligi silindrning uzatayotgan tolalar tutami uzunligi bilan ifodalanib, uning kattaligi Riter firmasining E80 rusumidagi qayta tarash mashinasida ta’minlash uzunligi 4,3;4,7;4,95; 5,2; 5,55;5,9 mm ni, Trutzschler firmasining TSO 1 qayta tarash mashinasida ham ta’minlash uzunligi shu diapazonda bo‘lib, 4,15 mm dan - 5,92 mm gachani tashkil etadi. Harakat uzatilishini aniq bajarish uchun asosan tishli tasmalar o‘rnatilgan Qisqichlar Qisqichlar taroqli barabancha xolstchani tarayotgan vaqtda uni mahkam qisish va taralgan tutamni oldin taralgan tolalar porsiyasiga ulash uchun ajratuvchi mexanizmga uzatish vazifasini bajaradi. Qisqichlar mayatnik tipidagi osma ramaga o‘rnatilgan. Osma ramaga pastki jag‘i mahkamlangan bo‘lib, ular maxsus o‘qga osilgan. Qisqichlar tebranma harakatni richaglar yordamida qisqichlar validan oladi. Qisqichlar vali esa kulisa mexanizmi orqali baraban validan harakatlanadi. Qisqichlar oldinga sekin, orqaga esa tez harakat qiladi. 1 - pasti qisqich jag‘i; 2 - ustki qisqich jag‘i; 3 - ta’minlovchi silindr; 4 - pastki qisqich richagi; 5 - richaq; 6 - osma val; 7,13,14 - sharnirlar; 8 - ustki qisqich richagi; 9 - spiral prujina; 10 - ustki taroq; 11 - ajratuvchi mexanizm; 12 - taroqli barabanicha; 15 - yo‘naltiruvchi Ustki qisqich jag‘i richagga mahkamlangan, richaglar esa qisqichlar ramasiga sharnir vositasida bog‘langan. Tolalar tutami qisqich jag‘lari orasida sterjenga kiygizilgan spiral prujina yordamida qisilib turadi. Prujinaning qisish kuchini sterjenga mahkamlangan halqa yordamida rostlab turish mumkin. Qisqich ustki jag‘ining ko‘tarilishi va pastga tushishi qisqichlar valining harakatiga bog‘liq bo‘lmaydi, u harakatni ikkinchi tebranuvchi valdan oladi. Uski jag‘ning alohida yuritmadan harakat olishi qisqichlarning ravon ishlashi va ochilib-yopilib turishini rostlab turishga imkon beradi. Mashinadan chiqadigan qayta tarash tarandisi miqdorini pastki qisqich jag‘lari bilan ajratuvchi mexanizm orasidagi razvodkani o‘zgartirib rostlab turiladi. Razvodka 18-19 mm bo‘lsa 10 %, agar 21-22 mm bo‘lsa 20% qayta tarash tarandisi ajratiladi. Taroqli barabancha Taroqli barabanchaning ignali yoki tishli garnituralari xolstcha tolalalarining old uchlarini taraydi va qisqichlardagi taramdan iflos va nuqsonli, kalta va qisilmagan tolalarni chiqarib tashlaydi, uzun tolalar ajratiladi, to‘g‘rilanadi va yo‘naltiriladi. Maxsus konstruksiyali barabancha har bir chiqaruvchi qism uchun umumiy valga o‘rnatiladi. Barabanchada ignali yoki tishli garniturali qayta tarash segmenti o‘rnatilgan. Qayta tarash mashinasi rusumiga qarab qayta tarash segmenti 3 yoki 4 blokdan iborat bo‘ladi 96-rasm. 96-rasm. Tarash segmentlari sxemasi. Ustki qisqich jag‘i richagga mahkamlangan, richaglar esa qisqichlar ramasiga sharnir vositasida bog‘langan. Tolalar tutami qisqich jag‘lari orasida sterjenga kiygizilgan spiral prujina yordamida qisilib turadi. Prujinaning qisish kuchini sterjenga mahkamlangan halqa yordamida rostlab turish mumkin. Qisqich ustki jag‘ining ko‘tarilishi va pastga tushishi qisqichlar valining harakatiga bog‘liq bo‘lmaydi, u harakatni ikkinchi tebranuvchi valdan oladi. Uski jag‘ning alohida yuritmadan harakat olishi qisqichlarning ravon ishlashi va ochilib-yopilib turishini rostlab turishga imkon beradi. Mashinadan chiqadigan qayta tarash tarandisi miqdorini pastki qisqich jag‘lari bilan ajratuvchi mexanizm orasidagi razvodkani o‘zgartirib rostlab turiladi. Razvodka 18-19 mm bo‘lsa 10 %, agar 21-22 mm bo‘lsa 20% qayta tarash tarandisi ajratiladi. Taroqli barabancha Taroqli barabanchaning ignali yoki tishli garnituralari xolstcha tolalalarining old uchlarini taraydi va qisqichlardagi taramdan iflos va nuqsonli, kalta va qisilmagan tolalarni chiqarib tashlaydi, uzun tolalar ajratiladi, to‘g‘rilanadi va yo‘naltiriladi. Maxsus konstruksiyali barabancha har bir chiqaruvchi qism uchun umumiy valga o‘rnatiladi. Barabanchada ignali yoki tishli garniturali qayta tarash segmenti o‘rnatilgan. Qayta tarash mashinasi rusumiga qarab qayta tarash segmenti 3 yoki 4 blokdan iborat bo‘ladi 96-rasm. 96-rasm. Tarash segmentlari sxemasi. Segment bloklarining garnituralari shkastlangandan so‘ng oson almashtiriladi va almashtirilgandan keyin segment radiusini nazorat qilishga zarurat qolmaydi. Bloklar ignalarining yo‘nalishi, qiyalik burchagi va tishlar soni bilan farq qiladi va shuning uchun ishonchli identifikatsiya maqsadida ular oq, kulrang, to‘q sariq, yashil, ko‘k, qizil, qora va jigarrang ranglarga bo‘ladi. Sektorda tishlar soni 5 dan 12 gacha bo’ladi, xomaki mahsulot sifati yoki ipning assortimentiga qarab tishlar yoki ignalarning qalinligi 1 sm2 da 17.5 dan 120.5 gacha o‘zgaradi. Taroqli plankalarni tayyorlashda oddiy payvandlash texnologiyasidan farqli o‘laroq, yangi usul, ya’ngi ignalarni elastik elimlash usuli qo‘llangan. Bu usulda ignalarni korroziyalanishi ro‘y bermaydi, ignaning aniq belgilangan zichligi hisobiga qayta tarash taramini sifati oshadi va muddati uzayadi. Mazkur mashinaning asosiy ishchi organi hisoblangan tarash barabanining taroqli segmenti PRIMOCOMB Graf firmasida tayyorlangan bo‘lib, u to‘rt xil garnituralari bilan farqlanuvchi sektorlardan tashkil topgan. Tryuchler firmasining TSO 1 qayta tarash mashinasi ham xuddi shunday tuzilgan tarash segmentiga ega, lekin u “Staedtler+Uhl” firmasida tayyorlanadi. E80 qayta tarash mashinasini qo‘llash natijasida ipdagi nuqsonlar 20 %ga kamayib ipning sifati yaxshilanganligi ma’lum. Bundan tashqari Ri-Q-Comb taroqli barabancha garnituralari sifati yuqori bo‘lganligidan hamda ignalar soni ko‘paytirilganidan shunday ijobiy natijalarga erishilgan. Bo'lim Shakli Pozitsiyasi Zichlik 28’470 Ustki taroq Segment bloklarining garnituralari shkastlangandan so‘ng oson almashtiriladi va almashtirilgandan keyin segment radiusini nazorat qilishga zarurat qolmaydi. Bloklar ignalarining yo‘nalishi, qiyalik burchagi va tishlar soni bilan farq qiladi va shuning uchun ishonchli identifikatsiya maqsadida ular oq, kulrang, to‘q sariq, yashil, ko‘k, qizil, qora va jigarrang ranglarga bo‘ladi. Sektorda tishlar soni 5 dan 12 gacha bo’ladi, xomaki mahsulot sifati yoki ipning assortimentiga qarab tishlar yoki ignalarning qalinligi 1 sm2 da 17.5 dan 120.5 gacha o‘zgaradi. Taroqli plankalarni tayyorlashda oddiy payvandlash texnologiyasidan farqli o‘laroq, yangi usul, ya’ngi ignalarni elastik elimlash usuli qo‘llangan. Bu usulda ignalarni korroziyalanishi ro‘y bermaydi, ignaning aniq belgilangan zichligi hisobiga qayta tarash taramini sifati oshadi va muddati uzayadi. Mazkur mashinaning asosiy ishchi organi hisoblangan tarash barabanining taroqli segmenti PRIMOCOMB Graf firmasida tayyorlangan bo‘lib, u to‘rt xil garnituralari bilan farqlanuvchi sektorlardan tashkil topgan. Tryuchler firmasining TSO 1 qayta tarash mashinasi ham xuddi shunday tuzilgan tarash segmentiga ega, lekin u “Staedtler+Uhl” firmasida tayyorlanadi. E80 qayta tarash mashinasini qo‘llash natijasida ipdagi nuqsonlar 20 %ga kamayib ipning sifati yaxshilanganligi ma’lum. Bundan tashqari Ri-Q-Comb taroqli barabancha garnituralari sifati yuqori bo‘lganligidan hamda ignalar soni ko‘paytirilganidan shunday ijobiy natijalarga erishilgan. Bo'lim Shakli Pozitsiyasi Zichlik 28’470 Ustki taroq Ustki taroqning asosiy vazifasi tolali tutamning orqa uchlarini tarashdan iborat. Ustki taroq ajratish davrida tutamni tekislaydi va bunda ignalar orasidagi tolaning massasi zichlanadi, buning natijasida ajralib chiqqan uzun tolalar katta ishqalanish kuchini engib o‘tib, tolalar tutamiga nisbatan harakatlanadi. Bunda tolalarning orqa uchlari ignalardan ajralib chiqadi va ularni o‘rab turgan tolalar massasi tekislanib parallellashtiriladi, kalta tolalar, iflos va nuqsonli tolalar bo‘lsa ustki taroq orqasida qoladi va taroqli barabancha garnituralari yordamida keyingi siklda taraladi. Har bir chiqaruvchi qismda ignalar kavsharlangan metall plastinka ko‘rinishidagi ustki taroq mavjud. Taroq uni ushlab turuvchi o‘yiqqa joylashtiriladi va tozalash yoki ta’mirlash uchun oson olinishi mumkin. Ustki taroqni krivoshipli mexanizm harakatga keltiradi (ekssentrikli valning tebranma harakati). Ekssentrik burilganda ustki taroq ajratuvchi silindr tomon suriladi va bir vaqtning o‘zida pastlab xolstcha tutamchaga botadi (kiradi). Ekssentrik teskari tomonga burilganda ustki taroq ajratuvchi silindrdan uzoqlasha boshlaydi va bir vaqtni o‘zida ko‘tariladi. Ustki taroqning harakati orqa ajratuvchi valikning silindr ustida yumalanishi bilan sinxron amalga oshadi. Zamonaviy qayta tarash mashinalari o‘zini o‘zi tozalovchi ustki taroqlar bilan jixozlangan (99-rasm). 99-rasm. Ustki taroq. 1 – ignalar; 2 - plastinka; 3 - g‘ovak korpus; 4 - taroqni ushlab turuvchi o‘yiq; 5 - havo bo‘shlig‘i; 6 - zichlangan havoni qabul qilish zonasi Ustki taroqning asosiy vazifasi tolali tutamning orqa uchlarini tarashdan iborat. Ustki taroq ajratish davrida tutamni tekislaydi va bunda ignalar orasidagi tolaning massasi zichlanadi, buning natijasida ajralib chiqqan uzun tolalar katta ishqalanish kuchini engib o‘tib, tolalar tutamiga nisbatan harakatlanadi. Bunda tolalarning orqa uchlari ignalardan ajralib chiqadi va ularni o‘rab turgan tolalar massasi tekislanib parallellashtiriladi, kalta tolalar, iflos va nuqsonli tolalar bo‘lsa ustki taroq orqasida qoladi va taroqli barabancha garnituralari yordamida keyingi siklda taraladi. Har bir chiqaruvchi qismda ignalar kavsharlangan metall plastinka ko‘rinishidagi ustki taroq mavjud. Taroq uni ushlab turuvchi o‘yiqqa joylashtiriladi va tozalash yoki ta’mirlash uchun oson olinishi mumkin. Ustki taroqni krivoshipli mexanizm harakatga keltiradi (ekssentrikli valning tebranma harakati). Ekssentrik burilganda ustki taroq ajratuvchi silindr tomon suriladi va bir vaqtning o‘zida pastlab xolstcha tutamchaga botadi (kiradi). Ekssentrik teskari tomonga burilganda ustki taroq ajratuvchi silindrdan uzoqlasha boshlaydi va bir vaqtni o‘zida ko‘tariladi. Ustki taroqning harakati orqa ajratuvchi valikning silindr ustida yumalanishi bilan sinxron amalga oshadi. Zamonaviy qayta tarash mashinalari o‘zini o‘zi tozalovchi ustki taroqlar bilan jixozlangan (99-rasm). 99-rasm. Ustki taroq. 1 – ignalar; 2 - plastinka; 3 - g‘ovak korpus; 4 - taroqni ushlab turuvchi o‘yiq; 5 - havo bo‘shlig‘i; 6 - zichlangan havoni qabul qilish zonasi Shuning uchun operator mashinani davriy tozlash uchun to‘xtatmaydi. Soniyaning bir necha oralig‘ida zichlangan havo tepadan pastga qarab ignalarga purkaladi va ignalarga yopishgan iflos aralashmalarni va tolalarni ajratadi. Ajratuvchi mexanizmning ishlashi Ajratuvchi mexanizm muayyan bir vaqtning o‘zida avval ajratilgan tolalar tutami porsiyasini yangi ajratilgan tolalar porsiyasi bilan biriktirish uchun biroz orqa tomonga qaytaradi. Shundan so‘ng qisqichlar va ustki taroq uzatayotgan yangi porsiyani ushlab oladi va xolstchadan ajratadi. Ajratuvchi mexanizm ikkita old va orqa silindrlardan, hamda ular ustiga yuk ta’sirida bosilib turuvchi elastik qoplamali valiklardan iborat 100-rasm. Ajratuvchi silindrlar barcha chiqaruvchi qismlar uchun umumiy. Valiklarning uzunligi chiqaruvchi qism eniga mos keladi. 100-rasm. Ajratuvchi mexanizm 1 - ajratuvchi silindrlar; 2 - ajratuvchi valiklar; 3 - ustki taroq ignalari; 4-ustki taroq plastinkasi; 5-taroqli barabancha. Ajratuvchi silindrlar planetar uzatma orqali reversiv harakatni yo‘nalishi o‘zgaruvchan krivoshipli mexanizmdan oladi. Silindrlar tezligi va yo‘nalishi o‘zgarmas asosiy harakatni oraliq valdan oladi hamda tezligi va yo‘nalishi o‘zgaruvchan qo‘shimcha harakatni diffirensial mexanizmdan oladi. Agar asosiy harakat qo‘shimcha harakatga mos kelsa ajratuvchi silindrlar katta tezlikda taramni mashinadan chiqaradi. Agar asosiy harakat qo‘shimcha harakatga qarama-qarshi Shuning uchun operator mashinani davriy tozlash uchun to‘xtatmaydi. Soniyaning bir necha oralig‘ida zichlangan havo tepadan pastga qarab ignalarga purkaladi va ignalarga yopishgan iflos aralashmalarni va tolalarni ajratadi. Ajratuvchi mexanizmning ishlashi Ajratuvchi mexanizm muayyan bir vaqtning o‘zida avval ajratilgan tolalar tutami porsiyasini yangi ajratilgan tolalar porsiyasi bilan biriktirish uchun biroz orqa tomonga qaytaradi. Shundan so‘ng qisqichlar va ustki taroq uzatayotgan yangi porsiyani ushlab oladi va xolstchadan ajratadi. Ajratuvchi mexanizm ikkita old va orqa silindrlardan, hamda ular ustiga yuk ta’sirida bosilib turuvchi elastik qoplamali valiklardan iborat 100-rasm. Ajratuvchi silindrlar barcha chiqaruvchi qismlar uchun umumiy. Valiklarning uzunligi chiqaruvchi qism eniga mos keladi. 100-rasm. Ajratuvchi mexanizm 1 - ajratuvchi silindrlar; 2 - ajratuvchi valiklar; 3 - ustki taroq ignalari; 4-ustki taroq plastinkasi; 5-taroqli barabancha. Ajratuvchi silindrlar planetar uzatma orqali reversiv harakatni yo‘nalishi o‘zgaruvchan krivoshipli mexanizmdan oladi. Silindrlar tezligi va yo‘nalishi o‘zgarmas asosiy harakatni oraliq valdan oladi hamda tezligi va yo‘nalishi o‘zgaruvchan qo‘shimcha harakatni diffirensial mexanizmdan oladi. Agar asosiy harakat qo‘shimcha harakatga mos kelsa ajratuvchi silindrlar katta tezlikda taramni mashinadan chiqaradi. Agar asosiy harakat qo‘shimcha harakatga qarama-qarshi yo‘nalishda bo‘lsa, silindrlar teskari tomonga aylanib, avvalgi taralgan taramni ulanishi uchun orqaga qaytaradi. Pilta shakllantiruvchi moslama, cho‘zish asbobi va pilta taxlagich Taramdan pilta shakllantirish Ikkala uchlari taralgan tolalar tutamlari bir oz siljib, bir birining ustiga joylashib ulanadi, natijada uzluksiz taram hosil bo‘ladi. Har bir tutam bir-biriga nisbatan siljib, oldingi tutamning ustiga S masofada joylashadi. Bu masofa ulanish uzunligi deyiladi. Har bir alohida tutamning uzunligini L bilan, ikkita porsiya o‘rtasidagi oraliqni d bilan belgilaymiz. Qayta tarash taramidagi tolalar taramning eni bo‘yicha egallangan holatiga bog‘liq holda ajratuvchi mexanizmdan chiqaruvchi organning zichlagichgacha harakatlanib bir xil tezlikda lekin har xil masofani bosib o‘tadi. Buning natijasida taramning qalin va yupqa joylari piltada katta uzunligida taqsimlanadi va shuning uchun mahsulotning qalin-yupqa joylari bir oz tekislanadi. Bunday tekislash samadorligini oshirish mumkin. Zichlagich har bir chiqaruvchi organning o‘rtasiga emas, bir tomonga siljitib o‘rnatiladi. 01-rasm. Taram shakllantirish sxemasi Pilta qо‘shish mashinasi stolchasida piltalarning xarakati Turli xil modellardagi mashinalarda ajratilgan tutamning uzunligi 85 - 160 mm, ulanish uzunligi esa 36 - 110 mm. Tutamning chiziqli zichligi Tx xolstchaning chiziqli zichligiga, ta’minlash uzunligi F ga va qayta tarash tarandisi foiziga y bog'liq: yo‘nalishda bo‘lsa, silindrlar teskari tomonga aylanib, avvalgi taralgan taramni ulanishi uchun orqaga qaytaradi. Pilta shakllantiruvchi moslama, cho‘zish asbobi va pilta taxlagich Taramdan pilta shakllantirish Ikkala uchlari taralgan tolalar tutamlari bir oz siljib, bir birining ustiga joylashib ulanadi, natijada uzluksiz taram hosil bo‘ladi. Har bir tutam bir-biriga nisbatan siljib, oldingi tutamning ustiga S masofada joylashadi. Bu masofa ulanish uzunligi deyiladi. Har bir alohida tutamning uzunligini L bilan, ikkita porsiya o‘rtasidagi oraliqni d bilan belgilaymiz. Qayta tarash taramidagi tolalar taramning eni bo‘yicha egallangan holatiga bog‘liq holda ajratuvchi mexanizmdan chiqaruvchi organning zichlagichgacha harakatlanib bir xil tezlikda lekin har xil masofani bosib o‘tadi. Buning natijasida taramning qalin va yupqa joylari piltada katta uzunligida taqsimlanadi va shuning uchun mahsulotning qalin-yupqa joylari bir oz tekislanadi. Bunday tekislash samadorligini oshirish mumkin. Zichlagich har bir chiqaruvchi organning o‘rtasiga emas, bir tomonga siljitib o‘rnatiladi. 01-rasm. Taram shakllantirish sxemasi Pilta qо‘shish mashinasi stolchasida piltalarning xarakati Turli xil modellardagi mashinalarda ajratilgan tutamning uzunligi 85 - 160 mm, ulanish uzunligi esa 36 - 110 mm. Tutamning chiziqli zichligi Tx xolstchaning chiziqli zichligiga, ta’minlash uzunligi F ga va qayta tarash tarandisi foiziga y bog'liq: Oldingi ajratuvchi juftliklar chiqarayotgan taram lotok orqali qirrali metal yassilovchi valiklar juftligi yordamida zichlagichdan tortib o‘tqaziladi va pilta shakllanadi. Zichlagich chiqaruvchi organning o‘rtasiga nisbatan siljitilib o‘rnatilgan, taramni harakatlanishi va piltani yaxshi tekislanishi uchun lotok assimetrik shaklda tayyorlangan. 102-rasm Pilta shakllantiruvchi mexanizm 1 - taramni ushlab turuvchi lotok; 2 - zichlagich; 3 - metal yassilovchi valiklar. Chiqaruvchi organning zichlagichidan chiqayotgan pilta har bir stolchada o‘rnatilgan yo‘naltiruvchi tayoqchalarda egilib mashinaning silliq stoli sirtida cho‘zish asbobi tomon harakatlanadi. Qayta tarash mashinalari 3×3, 3×4 va 4×4 sistemadagi cho‘zish asboblari bilan ishlab chiqariladi. Silindrlar va valiklar yumalanuvchi podshipniklarda harakatlanaldi. Razvodka ishlatilayotgan tolaning shtapel uzunligidan 2-4 mm kattaroq qilib o‘rnatiladi. Cho‘zish asbobidan chang va momiqlarni ajratib olish uchun pnevmotozalash sistemasi mavjud. Cho‘zish asbobida cho‘zish miqdori 8,8 dan 25,12 gacha bo‘lishi mumkin. Oldingi ajratuvchi juftliklar chiqarayotgan taram lotok orqali qirrali metal yassilovchi valiklar juftligi yordamida zichlagichdan tortib o‘tqaziladi va pilta shakllanadi. Zichlagich chiqaruvchi organning o‘rtasiga nisbatan siljitilib o‘rnatilgan, taramni harakatlanishi va piltani yaxshi tekislanishi uchun lotok assimetrik shaklda tayyorlangan. 102-rasm Pilta shakllantiruvchi mexanizm 1 - taramni ushlab turuvchi lotok; 2 - zichlagich; 3 - metal yassilovchi valiklar. Chiqaruvchi organning zichlagichidan chiqayotgan pilta har bir stolchada o‘rnatilgan yo‘naltiruvchi tayoqchalarda egilib mashinaning silliq stoli sirtida cho‘zish asbobi tomon harakatlanadi. Qayta tarash mashinalari 3×3, 3×4 va 4×4 sistemadagi cho‘zish asboblari bilan ishlab chiqariladi. Silindrlar va valiklar yumalanuvchi podshipniklarda harakatlanaldi. Razvodka ishlatilayotgan tolaning shtapel uzunligidan 2-4 mm kattaroq qilib o‘rnatiladi. Cho‘zish asbobidan chang va momiqlarni ajratib olish uchun pnevmotozalash sistemasi mavjud. Cho‘zish asbobida cho‘zish miqdori 8,8 dan 25,12 gacha bo‘lishi mumkin. 1 - riflyali silindrlar; 2 - elastik qoplamali valiklar; 3 - qayta tarash tarami; 4 - yo‘naltiruvchi; 5 – zichlagich. 103-rasm. 4x4 sistemasidagi cho‘zish asbobi sxemasi. Cho‘zish asbobida cho‘zilayotgan 8 ta piltaning har biri undan michka shaklida chiqadi va zichlagichda birlashadi. Cho‘zish asbobidan so‘ng qayta taralgan pilta transportyor yordamida zichlagichga uzatiladi va zichlanadi. Tazga joylanishidan oldin, shakllanayotgan qayta tarash piltasining zichligi sensor yordamida nazorat qilinadi. 1 - pilta; 2 - transportyor; 3 - transportyorning etaklovchi vali; 4 - zichlagich; 5 - yassilovchi valiklar; 6 - yuklash sistemasi; 7 - pilta taxlagich. 104-rasm E 86 qayta tarash mashinasining pilta taxlagich sxemasi Tarash darajasi va karraligi Taroqli barabancha garnituralarining tolalarga ta’sirini tarash darajasi bilan baholash mumkin, va u bitta tolaga to‘g‘ri keladigan ignalar yoqi tishlar soni bilan izohlanadi. Bu koʼrsatkich taralayottan tolalar tutamidagi bitta tolaga toʼgʼri keladigan ignalar soniga teng. Demak, baraban sirtida ignalar qanchalik koʼp boʼlsa, ular tolaga shunchalik kuchli taʼsir qiladi, bunda faqat qisqichlar jagʼlarida qisilib turgan tolalargina taraladi, tarab tashlanayotgan kalta tolalar hisobga kirmaydi. 4 1 2 3 5 6 7 1 - riflyali silindrlar; 2 - elastik qoplamali valiklar; 3 - qayta tarash tarami; 4 - yo‘naltiruvchi; 5 – zichlagich. 103-rasm. 4x4 sistemasidagi cho‘zish asbobi sxemasi. Cho‘zish asbobida cho‘zilayotgan 8 ta piltaning har biri undan michka shaklida chiqadi va zichlagichda birlashadi. Cho‘zish asbobidan so‘ng qayta taralgan pilta transportyor yordamida zichlagichga uzatiladi va zichlanadi. Tazga joylanishidan oldin, shakllanayotgan qayta tarash piltasining zichligi sensor yordamida nazorat qilinadi. 1 - pilta; 2 - transportyor; 3 - transportyorning etaklovchi vali; 4 - zichlagich; 5 - yassilovchi valiklar; 6 - yuklash sistemasi; 7 - pilta taxlagich. 104-rasm E 86 qayta tarash mashinasining pilta taxlagich sxemasi Tarash darajasi va karraligi Taroqli barabancha garnituralarining tolalarga ta’sirini tarash darajasi bilan baholash mumkin, va u bitta tolaga to‘g‘ri keladigan ignalar yoqi tishlar soni bilan izohlanadi. Bu koʼrsatkich taralayottan tolalar tutamidagi bitta tolaga toʼgʼri keladigan ignalar soniga teng. Demak, baraban sirtida ignalar qanchalik koʼp boʼlsa, ular tolaga shunchalik kuchli taʼsir qiladi, bunda faqat qisqichlar jagʼlarida qisilib turgan tolalargina taraladi, tarab tashlanayotgan kalta tolalar hisobga kirmaydi. 4 1 2 3 5 6 7 107-rasm. Тaroqli barabanchaning tarash darajasi. Tutamni tarayotgan taroqli barabancha ignalarining (tishlarining) umumiy soni: B m М b b  = bu erda: mb – barabanning 1 sm eniga to‘g‘ri keladigan ignalar soni; B – tolalar tutamining eni. Xolstchadan kalta tolalar ajratib tashlangandan keyin uning ko‘ndalang kesimidagi tolalar soni quyidagicha aniqlanadi. 100 100 y T T n Т x −  = bu erda: Tx; T – xolst va undagi tolalarning chiziqiy zichligi; y – qayta tarash tarandisi miqdori. Bir siklda taralayotgan tolalar tutamidagi har bir tolaga o‘rta hisobda barabanning q ignasi ta’sir qiladi. y T B T m n M q X b b −    = = 100 100  Har bir tola mana shunday ta’sirga bir siklda emas balki bir necha sikl ichida duch keladi. Qisqichlarda kisilib turgan tolalar tutamining old uchlari ko‘p marta taraladi, har bir navbatdagi siklda kattaroq uzunlikda. Bunda tolalarning old uchlarining eng ko‘p marotaba taralishi quyidagicha aniqlanadi: F r F R F r L K tut − − + = − = ) 1(  107-rasm. Тaroqli barabanchaning tarash darajasi. Tutamni tarayotgan taroqli barabancha ignalarining (tishlarining) umumiy soni: B m М b b  = bu erda: mb – barabanning 1 sm eniga to‘g‘ri keladigan ignalar soni; B – tolalar tutamining eni. Xolstchadan kalta tolalar ajratib tashlangandan keyin uning ko‘ndalang kesimidagi tolalar soni quyidagicha aniqlanadi. 100 100 y T T n Т x −  = bu erda: Tx; T – xolst va undagi tolalarning chiziqiy zichligi; y – qayta tarash tarandisi miqdori. Bir siklda taralayotgan tolalar tutamidagi har bir tolaga o‘rta hisobda barabanning q ignasi ta’sir qiladi. y T B T m n M q X b b −    = = 100 100  Har bir tola mana shunday ta’sirga bir siklda emas balki bir necha sikl ichida duch keladi. Qisqichlarda kisilib turgan tolalar tutamining old uchlari ko‘p marta taraladi, har bir navbatdagi siklda kattaroq uzunlikda. Bunda tolalarning old uchlarining eng ko‘p marotaba taralishi quyidagicha aniqlanadi: F r F R F r L K tut − − + = − = ) 1(  bu erda: K – tarash karraligi. Agar K ni tolalar tutamidagi har bir tolaga to‘g‘ri keladigan ignalar soniga ko‘paytirsak, tarash darajasining formulasi hosil bo‘ladi. y F r F R T B T m q K S X b − −  − +    =  = 100 100 ) 1(   Bitta tolaga to‘g‘i kelgan ustki taroqning ignalar soni bilan uning tarash darajasini o‘lchash mumkin. Masalan, bitta siklda ustki taroq orqali o‘tgan tolalarning o‘rtacha soni ajralgan porsiya ko‘ndalang kesmidagi tolalarning o‘rtacha soniga teng bo‘ladi, ya’ni: 100 100 y E F F T T n X −  +   =   . Ustki taroqdan o‘tayotgan tolalar soni: В m M ut ut  = bu erda: mut – ustki taroqning 1 sm uzunligiga to‘g‘ri keladigan ignalar soni; B – taramning eni, sm. Shunday qilib, ustki taroqning tarash darajasi y F E T m B T n M S X ut ut ut − + = = 100 100 ) (   hisoblanadi. Qayta tarash darajasiga ta’sir etuvchi omillar Qayta tarash darajasi tolalar tutamidagi bitta tolaga to‘g‘ri keladigan ignalar soni bilan izohlanadi: m – barabanchaning 1 sm eniga to‘g‘ri keladigan ignalar soniga B – tolalar tutamining eniga; R – ajratuvchi mexanizm bilan pastki qisqich orasidagi razvodkaga; Ltut – ajratish jarayoni tugagandan keyingi tolalar tutamining uzunligiga ( F R Ltut  − + = ) 1(  ); F – ta’minlash uzunligiga; r – tolalar tutamining orqa qismi (taroqli barabancha taramaydigan) uzunligiga; a – mashinaga berilayotgan xolstchaning ulushini hisobga oluvchi koeffitsientga; bu erda: K – tarash karraligi. Agar K ni tolalar tutamidagi har bir tolaga to‘g‘ri keladigan ignalar soniga ko‘paytirsak, tarash darajasining formulasi hosil bo‘ladi. y F r F R T B T m q K S X b − −  − +    =  = 100 100 ) 1(   Bitta tolaga to‘g‘i kelgan ustki taroqning ignalar soni bilan uning tarash darajasini o‘lchash mumkin. Masalan, bitta siklda ustki taroq orqali o‘tgan tolalarning o‘rtacha soni ajralgan porsiya ko‘ndalang kesmidagi tolalarning o‘rtacha soniga teng bo‘ladi, ya’ni: 100 100 y E F F T T n X −  +   =   . Ustki taroqdan o‘tayotgan tolalar soni: В m M ut ut  = bu erda: mut – ustki taroqning 1 sm uzunligiga to‘g‘ri keladigan ignalar soni; B – taramning eni, sm. Shunday qilib, ustki taroqning tarash darajasi y F E T m B T n M S X ut ut ut − + = = 100 100 ) (   hisoblanadi. Qayta tarash darajasiga ta’sir etuvchi omillar Qayta tarash darajasi tolalar tutamidagi bitta tolaga to‘g‘ri keladigan ignalar soni bilan izohlanadi: m – barabanchaning 1 sm eniga to‘g‘ri keladigan ignalar soniga B – tolalar tutamining eniga; R – ajratuvchi mexanizm bilan pastki qisqich orasidagi razvodkaga; Ltut – ajratish jarayoni tugagandan keyingi tolalar tutamining uzunligiga ( F R Ltut  − + = ) 1(  ); F – ta’minlash uzunligiga; r – tolalar tutamining orqa qismi (taroqli barabancha taramaydigan) uzunligiga; a – mashinaga berilayotgan xolstchaning ulushini hisobga oluvchi koeffitsientga; l – ajralib chiqqan porsiya tolalarining o‘rtacha uzunligiga; n – xolstcha ko‘ndalang kesimidagi tolalar soniga; Tx – xolstchaning chiziqiy zichligiga; T – xolstchadagi tolalarning o‘rtacha chiziqiy zichligiga; y – mashinadan chiqayotgan tarandi miqdoriga; E – ajralish jarayonidagi cho‘zish miqdoriga. Qayta tarash jarayonini avzalliklari va kamchiliklari Qayta tarash jarayonida qalinligi bo‘yicha notekis porsiyalar ajraladi, ulardan pilta shakllantirilganda uzunligi bo‘yicha chiziqiy zichlik ko‘rsatkichining davriy o‘zgaruvchanligi kuzatiladi. Shuning uchun ushbu o‘zgarishni kamaytirish maqsadida bir nechta piltani mashinaning ta’minlash stolida birlashtirish kerak bo‘ladi. Bundan tashqari, yo‘naltiruvchi latok assimetrik shaklda va zichlagich o‘rtaga emas, balki chetga siljitib o‘rnatiladi. Suningdek, qayta tarash jarayonida sikl vaqtidan to‘liq foydalanilmaslik mashinaning kamchiligi hisoblanadi. Taroqli baraban va ustki taroqda qayta tarash vaqti bor yo‘g‘i 42% ni tashkil etadi, siklning qolgan vaqti (58%) esa jarayonni tayyorgarlik uchun sarf etiladi. Mashinada tolalarning uzunlik bo‘yicha saralanishi aniq amalga oshirilmaydi. Zamonaviy qayta tarash mashinalar konstruksiyasi jarayonni nisbatan uncha ko‘p bo‘lmagan tarandi (4 % dan to 25% gacha) taraladigan yarim qayta tarash deb nomlanadigan rejimda amalga oshirish imkonini beradi. Yuqori sifatga ega bo‘lgan yigirilgan ip tayyorlashda bunday qayta tarash usulidan foydalana boshlandi. Qayta tarash mashinalarida qisqichlar va ajratuvchi mexanizm, taroqli baraban va ustki taroq konstruksiyasi yaxshilanganligi va ularning garnituralari optimallashtirilganligi va tayyorlash sifati yaxshilanganligi, pnevmatik tozalash tizimiga ega bo‘lgan cho‘zish asboblarini qo‘llanilishi, xolst chiziqiy zichligini avtomatik rostlanishi hisobiga qayta tarash samaradorligini yuqori bo‘lishiga erishilmoqda. Yangi modeldagi qayta tarash mashinalarida taroqli baraban segmentlari l – ajralib chiqqan porsiya tolalarining o‘rtacha uzunligiga; n – xolstcha ko‘ndalang kesimidagi tolalar soniga; Tx – xolstchaning chiziqiy zichligiga; T – xolstchadagi tolalarning o‘rtacha chiziqiy zichligiga; y – mashinadan chiqayotgan tarandi miqdoriga; E – ajralish jarayonidagi cho‘zish miqdoriga. Qayta tarash jarayonini avzalliklari va kamchiliklari Qayta tarash jarayonida qalinligi bo‘yicha notekis porsiyalar ajraladi, ulardan pilta shakllantirilganda uzunligi bo‘yicha chiziqiy zichlik ko‘rsatkichining davriy o‘zgaruvchanligi kuzatiladi. Shuning uchun ushbu o‘zgarishni kamaytirish maqsadida bir nechta piltani mashinaning ta’minlash stolida birlashtirish kerak bo‘ladi. Bundan tashqari, yo‘naltiruvchi latok assimetrik shaklda va zichlagich o‘rtaga emas, balki chetga siljitib o‘rnatiladi. Suningdek, qayta tarash jarayonida sikl vaqtidan to‘liq foydalanilmaslik mashinaning kamchiligi hisoblanadi. Taroqli baraban va ustki taroqda qayta tarash vaqti bor yo‘g‘i 42% ni tashkil etadi, siklning qolgan vaqti (58%) esa jarayonni tayyorgarlik uchun sarf etiladi. Mashinada tolalarning uzunlik bo‘yicha saralanishi aniq amalga oshirilmaydi. Zamonaviy qayta tarash mashinalar konstruksiyasi jarayonni nisbatan uncha ko‘p bo‘lmagan tarandi (4 % dan to 25% gacha) taraladigan yarim qayta tarash deb nomlanadigan rejimda amalga oshirish imkonini beradi. Yuqori sifatga ega bo‘lgan yigirilgan ip tayyorlashda bunday qayta tarash usulidan foydalana boshlandi. Qayta tarash mashinalarida qisqichlar va ajratuvchi mexanizm, taroqli baraban va ustki taroq konstruksiyasi yaxshilanganligi va ularning garnituralari optimallashtirilganligi va tayyorlash sifati yaxshilanganligi, pnevmatik tozalash tizimiga ega bo‘lgan cho‘zish asboblarini qo‘llanilishi, xolst chiziqiy zichligini avtomatik rostlanishi hisobiga qayta tarash samaradorligini yuqori bo‘lishiga erishilmoqda. Yangi modeldagi qayta tarash mashinalarida taroqli baraban segmentlari garnituralari maxsus profiliga ega bo‘lgan, po‘lat arralar to‘plamidan tarkib topgan. Tishning bunday shakli tolalarning o‘z-o‘zidan tormozlanishini ta’minlaydi va garnituraga tola tiqilib qolishini oldini oladi. Bunday garnituraning yaroqsiz holatga kelgan segmentlarni detallarni uch yildan so‘ng almashtirib, tishlari eyilib ketmasdan va buzilmasdan, uzoq vaqt davomida undan samarali foydalanish mumkin. Qayta tarash mashinalarining unumdorligi kg s у Т n а F х b / , 100 ) 100 ( 1000 60 А 2 −   = bu erda: F – ta’minlash uzunligi, mm; nb – taroqli barabanning aylanishlar chastotasi, min-1; a – ta’minlash organlari soni; Tx – xolstchaning chiziqiy zichligi, kteks; u – tarandi miqdori, %. Nazorat savollari 1. Qayta tarash mashinasining qanday turlari mavjud? 2. Qayta tarash mashinalari qaysi omillarga ko‘ra turlarga ajratiladi? 3. Qayta tarash mashinasining tuzilishi va ishlashi? 4. Qayta tarash mashinasida qanday operatsiyalar amalga oshiriladi? 5. Ta’minlash uzunligi nimani anglatadi? 6. Ta’minlash mexanizmining vazifalarini izohlang? 7. Ta’minlash silindri qanday harakatlanadi? 8. Qisqichlarning maqsad vazifalarini izohlang? 9. Qayta tarash tarandisi miqdori qanday tartibga solinadi? 10. Ustki taroqning vazifasini izohlang? garnituralari maxsus profiliga ega bo‘lgan, po‘lat arralar to‘plamidan tarkib topgan. Tishning bunday shakli tolalarning o‘z-o‘zidan tormozlanishini ta’minlaydi va garnituraga tola tiqilib qolishini oldini oladi. Bunday garnituraning yaroqsiz holatga kelgan segmentlarni detallarni uch yildan so‘ng almashtirib, tishlari eyilib ketmasdan va buzilmasdan, uzoq vaqt davomida undan samarali foydalanish mumkin. Qayta tarash mashinalarining unumdorligi kg s у Т n а F х b / , 100 ) 100 ( 1000 60 А 2 −   = bu erda: F – ta’minlash uzunligi, mm; nb – taroqli barabanning aylanishlar chastotasi, min-1; a – ta’minlash organlari soni; Tx – xolstchaning chiziqiy zichligi, kteks; u – tarandi miqdori, %. Nazorat savollari 1. Qayta tarash mashinasining qanday turlari mavjud? 2. Qayta tarash mashinalari qaysi omillarga ko‘ra turlarga ajratiladi? 3. Qayta tarash mashinasining tuzilishi va ishlashi? 4. Qayta tarash mashinasida qanday operatsiyalar amalga oshiriladi? 5. Ta’minlash uzunligi nimani anglatadi? 6. Ta’minlash mexanizmining vazifalarini izohlang? 7. Ta’minlash silindri qanday harakatlanadi? 8. Qisqichlarning maqsad vazifalarini izohlang? 9. Qayta tarash tarandisi miqdori qanday tartibga solinadi? 10. Ustki taroqning vazifasini izohlang? 11. Ajratuvchi mexanizmning vazifalarini izohlan. 12. Tolalari tutamining uchlari qachon va qanday taraladi? 13. Ajratuvchi moslama qachon va qanday ishlaydi? 14. Tolalar tutamining orqa uchlari qachon va qanday taraladi? 15. Tarandi ishchi organlardan qanday ajratib olinadi? 16. Ishchi organlarining o‘zaro mutanosib ishlashi qanday amalga oshiriladi? 17. Qayta tarash jadalligiga qanday omillar ta’sir qiladi? 18. Tarash samaradorligi nimani anglatadi? 19. Qayta tarash jarayonini avzalliklari va kamchiliklarini izohlang? 20. Qayta tarash mashinasi unumdorligi qanday aniqlanadi? 21. Qayta tarash mashinasi unumdorligi qanday omillarga bog‘liq? 11. Ajratuvchi mexanizmning vazifalarini izohlan. 12. Tolalari tutamining uchlari qachon va qanday taraladi? 13. Ajratuvchi moslama qachon va qanday ishlaydi? 14. Tolalar tutamining orqa uchlari qachon va qanday taraladi? 15. Tarandi ishchi organlardan qanday ajratib olinadi? 16. Ishchi organlarining o‘zaro mutanosib ishlashi qanday amalga oshiriladi? 17. Qayta tarash jadalligiga qanday omillar ta’sir qiladi? 18. Tarash samaradorligi nimani anglatadi? 19. Qayta tarash jarayonini avzalliklari va kamchiliklarini izohlang? 20. Qayta tarash mashinasi unumdorligi qanday aniqlanadi? 21. Qayta tarash mashinasi unumdorligi qanday omillarga bog‘liq?