• Bolalarda chov-Yorg`oq churralari tug`ma bulib, sababi korin parda
kin usimtasini oblitiratsiyasi bilan boglik. Xomilani 7- oyidan boshlab
moyak korin parda kin usimtasi bilan Yorg`oqka tusha boshlaydi. Bu
jarayon tug`ilgandan so`ng tug`aydi va kin usimta oblitiratsiyaga
uchpaydo. Bu jarayonni buzilishi turli patologichga sabab bo`ladi. Kin
usimta butunlay butmay qolishi chov churralarini xosil qiladi. Agar
o`rta qismi bitmay kolsa urug` tizimi kistasi, distal qismi bitmay kolsa
istisqosi dabbaga sabab bo`ladi.
• Chov Yorg`oq churralarini chakalokni dastlabki 1-2 oyligida ko`rina
boshlaydi. Bola yig`laganda va bezovta bo`lganda chikib kirib ketadi.
Istisqo (dabba) kukrak yoshidagi bolalarda ko`pincha paydo bulib
keyinchalik 1-2 yoshda kayta surilib ketadi. Churra – ichki a’zolarning
qorin pardaga o`ralgan holda fiziologik va patologik teshik orqali yoki
qorin bo`shlig`ining bo`sh joyidan chiqib qolishidir.
Churraning tarkibiy qismlari:
• A.
Churra darvozasi;
• B.
Churra qopi (churra a’zosini o`rab turgan qorin parda)
• V.
Churra a’zosi.
• Qisilgan chov churrasi
• Bolalarda odatda ichak qovuzlog`i qisiladi.
• Qisilgan a’zoning kattaligi uning obstruksiyasiga va devorining
nekroziga olib keladi. Shishli qisilgan churra urug` tizimchasi qon
tomirlarining ezilishiga va moyakning nekrozi va atrofiyasiga olib
keladi. Qizaloqlarda esa tuxumdon qisladi.
•
Davolash:
•
Qonservativ. 12 oylikkacha bo`lgan bolalarda og`ir somatik
kasalliklar bo`lganda quyidagi choralar qo`llaniladi: Iliq vanna, 1% li
promedol v/m va 0.1 %li atropin v/m, tosni ko`targan xolatda tutish.
Kuch bilan to`g`irlashga urinish mumkin emas. Qonservativ choralar
naf bermasa, 1-2 soat ichida operatsiya qilinadi.
• Kindik churrasi –qorin old devori rivojlanish defekti- ko`proq
qizaloqlarda uchraydi. Uning xosil bo`lishiga ushbu soxadagi anatomik
o`ziga xoslik sabab bo`ladi.
Kindik churralarida operatsiya kesmalari
1.
Sapejko usuli
2.
Lekser usuli
3.
Meyo usuli
• QORIN OLDI DEVORI MUSKULLARINING APLAZIYASI
•
• Bu og`ir rivojlanish nuqsoni birinchi bo`lib 1883 yilda ta’riflangan.
Keyinchalik 1901 yildan bu Prune Belly sindromi (olxo`risimon qorin)
deb atalib, embriogenez davrida kelib chiqqan obstruktiv uropatiyalar
va o`kil bolalarda kriptorxizm bilan birga kechuvchi, qorin oldi devori
muskullari aplaziyasi bilan ifodalangan edi. Bu sindrom asosan o`g`il
bolalarda uchrab (95%), nasldan-naslga o`tmaydi. Kuzatishlardan
ma’lum bo`lishicha, egizaklarning faqat bittasidagina qorin oldi devori
muskullarining aplaziyasi aniqlangan. K.I.Welch (1969) shaxsiy
kuzatishlari natijasida qorin muskullari aplaziyasi haqida ko`plab
ma’lumotlar yiqqan. Nuqsonlar rivojlanishiga olib keluvchi sabablar
haqida turlicha fikrlar mavjud. Qorin oldi devori nerv o`zaklari
kurtaklanishining buzilishini birlamchi deb hisoblovchi mualliflar
siydik yo`llari atoniyasi va dilatatsiyasini normal qorin ichki
bosimining me’yordan chetlashishi deb tushuntiradilar.
• Prune Belly sindromi tashxisini qo`yishda to`liq urologik tekshirish,
ekskretor urografiya, sistografiya: ultratovush va radioizotop usullarini
qo`llash kerak.
• K.Welch kasallanishning 5 ta darajasini aniqlagan.
• 1. Siydik yo`llari dilatatsiyasi bo`lmagan qorin muskullari aplaziyasi.
• 2. Uretra obstruksiyasi bo`lmagan megavezika: buyrak jomlari
displaziyasi, magaureter, qovuq-siydik nayi refleksi.
• 3. Megavezika, proksimal uretral stenoz bilan birga megaureter, siydik
nayi displaziyasi va funksiyasining pasayishi.
• 4. Megavezika, passiv qovuq-siydik nayi reflkjsi: uretero-gidronefroz,
buyrak funksiyasining pasayishi.
• 5. Megavezika, turli xil joylarda obstruksiya va stenozlar.
• Davosi. Qorin old devori plastikasining bir necha usullari mavjud. Ulardan biri
burmalar hosil qilish, qorin devorining ichki yuzasiga choklar qo`yish yo`li bilan
taxlash va ortiqcha terini olib tashlashga asoslangan.
• Boshqa usul cutis—subcubis bo`yicha to`qimalar dublikaturasini hosil qilishdir.
Xanjarsimon o`sikdan to qovuq sohasigacha 2 ta yoysimon kesma o`tkaziladi: yon
tomondagi ortiqcha teri olib tashlanadi va deepiteliylashgan markaziy laxtak
ustidan tikib qo`yiladi. Uchinchi usul qorin devori dublikaturasini hosil qilishdan
iborat. O`rta laparotomiyadan keyin teri mobilizatsiyalanadi, qorin devori
yumshoq to`qimalarining bir tomoni ikkinchi tomonining ichki yuzasiga tikiladi,
ortiqcha teri olib tashlanadi va jarohat chetlari tikiladi.
• Hozir mutaxassislar tashxisdan keyingi davrda bandaj taqib yurish o`rniga,
qorinning qolgan muskullarini rivojlantirish uchun elektromiografiya nazorati
ostida davolovchi badantarbiyani tavsiya etadilar. Bunday davolash yaxshi
natijalarga olib keladi. R.Fudson (1977)ning ma’lumoti bo`yicha 7 nafar
operatsiya qilingan bemorlardan 6 tasi uzog`i bilan 2-10 yil ichida sog`ayib
ketgan.
• Prune Belly sindromining birinchi sababi bo`lmish uretra obstruksiyasining oldini
olish megacistis ni prenatal davrda ultratovush usuli va amniotik bo`shliq orqali
kateterizatsiya yo`li bilan siydik yo`llari dekompressiyasi yordamida aniqlashga
asoslangan.
EMBRIONAL CHURRA
•
• Kindik tizimi churrasida qorin devorining kindik sohasidagi bitmagan
yuzasidan qorin bo`shlig`i a’zolari bo`rtib chiqib, qorin parda va
churra qoplama varaqlari hosil qilgan bo`shliqda joylashadi. Statistik
ma’lumotlar bo`yicha har 3000-10000 nafar chaqaloqlarning bittasida
omfalotsele kuzatilib, ularning ko`pchiligini o`g`il bolalar tashkil
etadi.
• Kindik tizimi churrasi ko`proq chala tug`ilgan chaqaloqlarda uchraydi
hamda me’da-ichak tizimi, siydik-tanosil a’zolari tug`ma norasoliklari,
shuningdek, yurak nuqsonlari bilan birgaliqda kuzatiladi.
• Klinikasi. Klinik manzara asoratning bor yoki yo`kligi hamda boshqa a’zo va tuzilmalarning
tug`ma nuqsonlari bilan uchrashiga bog`liq.
• Asoratsiz kindik tizimi churrasida qorin devorining kindik sohasida teri qoplamiga ega
bo`lmagan turli o`lchamdagi nozik, shilliq, namlangan yaltiroq churra qoplami varaqlari
bilan o`ralgan sharsimon yoki qo`ziqorin shaklidagi, qorin bo`shlig`i a’zolaridan tashkil
topgan churra ko`zga tashlanadi. Churraning yuqori qismida uning varaqlari bilan tutashib
ketgan kesilgan kindik qoddig`ining qismi va kindik venasi ko`rinsa, uning pastki qismida
esa juft joylashgan kindik arteriyalari ko`rinadi. Ingichka yaltiroq sohalarda churra qopidagi
a’zolarni aniqlash mumkin. Ayrim joylarda qoplam varaqgaarining qalinligi 1 sm ga teng
keladi. Churraning darvoza sohasida churra qoplami varaklari 2—3 mm qalinlikdagi pushti
rangdagi aylanma halqa orqali teriga tutashib ketadi. Omfalotsele bilan tug`ilgan
chaqaloklarda dastlabki daqiqalardan boshlab churra qoplama varaklari kuzatilib, infeksiya
tushishining oldini olish va uning yorilib ketmasligini ta’minlash kerak. Buning uchun churra
satqi furatsillin bilan namlangan steril dokalar bilan o`raladi va tez-tez almashtirib turiladi.
Vaqg o`tishi bilan churra qoplama varaqlari o`z yaltiroqligini yo`qotib, xiralasha boshlaydi
va fibrin bilan qoplanadi.
• Davosi. Kindik tizimi churrasi bilan tug`ilgan chaqaloklar tug`ilgandan
keyingi dastlabki soatlarda xirurgik bo`limlarga o`tkazilishi kerak. Tegishli
muolaja turi (konservativ yoki operativ) bemorlarning umumiy ahvoli,
boshqa tug`ma nuqsonlar va kasalliklar mavjudligi, churra o`lchami,
asoratlar turiga bog`liq.
• Konservativ davolash usuli katta o`lchamli churrasi bo`lgan chala tug`ilgan
chaqaloqlarda, yurak nuqsonlari bor bemorlarda, tug`ilishida bosh va orqa
miyasi og`ir shikastlangan bolalarda, churra qoplama varaklariga infeksiya
tushganda o`tkaziladi. Churra qoplama varaqlariga 70%li spirt, 2%li yod
eritmasi yoki kaliy permanganatning kuchli to`yingan eritmasi bilan 2—3
marta ishlov beriladi, steril doka bilan o`rab qo`yiladi. Churra qoplami
yuzasida qobiq paydo bo`lguncha bu muolaja har kuni 5—6 marta
qaytariladi. Qobiq parda paydo bo`lgach asta-sekinlik bilan siquvchi
bog`lam qo`yish orqali qorin bo`shlig`idagi bosim orttirilib borilishi
hisobiga qorin bo`shlig`i o`lchami kengaya boshlaydi. Konservativ mahalliy
davolash antibiotiklar, qon va qon o`rnini bosuvchi hamda intoksikatsiyani
kamaytiruvchi dori-darmonlar bilan birgalikda olib boriladi.
• Operativ muolaja usullari (radikal, plastik, Gross—Shuster bosqichli
usuli)ni to`g`ri tanlash yakuniy natijaga erishishda katta ahamiyat kasb
etadi.
• Operativ muolajaning radikal usuli qorin bo`shlig`i yetarli darajada
rivojlangan kichik va o`rta o`lchamdagi churralari bo`lgan chaqaloqlarda
qo`llanadi.
• Churra qoplam varaklariga, churra atrofi terisiga 2% li yod bilan ishlov
beriladi. Amniotik qavatning o`tish sohasidan teri tomonga 2—3 mm
qoldirib aylanma ravishda teri kesib chiqiladi va churra qoplamasi
yopishgan ichaklar ajratilgach, u olib tashlanadi. Ikki arteriya va venadan
tashkil topgan kindik qon tomirlari alohida-alohida boklanib, ortiqchasi
kesiladi. Ayrim hollarda aponevrozning pastki qismida joylashgan uraxusni
ham bog`lab kesishga to`g`ri keladi. Qorinning to`g`ri mushaklari va
mushak aponevrozi churra darvozasi sohasida ikki tomondan qorin
pardadan ajratiladi. Qorin parda kesib ochiladi, unda saklangan a’zolar
birin-ketin qorin bo`shlig`iga joylanadi, qorin pardaning ortiqcha qismi
kesilgach ketgut bilan tikiladi. Qorin to`g`ri mushagi aponevrozining orqa
qanoti, mushakning o`zi va aponevrozning oldingi devori tikiladi. Teri osti
yog` qavati va teri qavatma-qavat choklanadi.
GASTROSHIZIS
• Gastroshizisda — embrional davr va organogenezning so`nggi davrlarida
yuzaga keluvchi qorin old devorining cho`ziq o`ng paramedial sohasidagi
nuqson orqali chiqqan me’da, ichak, qovuq va ichki jinsiy a’zolarning qorin
bo`shlig`idan tashqari joylashuvi kuzatiladi. Gastroshizisda omfalotseledan
farqli o`laroq, a’zolarni o`rab turuvchi parda, shuningdek, churra varaqlari
bo`lmaydi, yuqorida qayd qilinganidek, qorin devoridagi nuqson aynan
kindik sohasining markaziy qismiga to`g`ri kelmaydi, aksariyat ko`p
hollarda «kalta ichak» sindromi kuzatiladi.
• Gastroshizis kindik tizimi churrasiga nisbatan kamroq uchrab, tug`ilgan
5000-6000 nafar chaqaloqning bittasida kuzatiladi. Ushbu tug`ma nuqson
asosan chala tug`ilgan chaqaloqlarda, ko`proq boshqa a’zo va
tuzilmalarning tug`ma nuqsonlari bilan birga uchraydi. Buning asos iy
sababi—gastroshizis, turli salbiy teratogen omillar tufayli yuzaga keladigan
bu tug`ma norasolik, organogenezning ancha so`nggi bosqichlarida paydo
bo`ladi.
• Davosi. faqat operatsiya muolajasi orqali amalga oshiriladi.
Operatsiyadan oldingi o`tkaziladigan maxsus qisqa tayyorgarlikdan
keyin (bolani isitish, infeksiyaga qarshi antibiotiklar qo`llash,
dezintoksikatsiya va suv-elektrolitlar almashinuvidagi
nomutanosiblikni kamaytirish) eventratsiyaga uchragan ichki
a’zolarning sathi antiseptik moddalar bilan yuvilgach, qorin
devorining nuqsoni mahalliy to`qimalar hisobiga va kerak bo`lganda
sintetik allotransplantatlar bilan tiklanadi.
• Ilm-fan taraqqiyoti zamonaviy ultratovush diagnostika vositalari
yordamida gastroshizisni bola tug`ilgandan keyin emas, hatto
embronal rivojlanish davrining 8—10 haftalarida ham aniqlash
imkonini berdi.
•
Moyaklar anomaliyalari.
• Moyaklar anomaliyasi bilan 1,5–5% ga yaqin bolalar tug`iladi. Bunda
moyaklar anomaliyalarining soni, tuzilishi va joylashishi farq qilinadi.Soni
anomaliyasiga anorxizm monorxizm, va poliorxizm kiradi.
• Anorxizm Bu anomaliya ikkala moyakning tug`ma yo`q bo`lishidan iborat, u
gipogonadizm va yevnuxoidizm bilan kuzatiladi. Bir vaqtning o`zida moyak
ortiqlari va urug` chiqarish yo`llari rivojlanmasligi yoki yo`q bo`lishi
mumkin, bu angiografik va ultratovush tekshirish usullari bilan tasdiqlanadi.
• Davolash. O`rnini bosadigan gormonal terapiya o`tkaziladi.
• Monorxizm Bu anomaliya bitta moyakning tug`ma yo`q bo`lishidan iborat.
Tashxis ultratovush va angiografik tekshirishlarga asoslanib quyiladi va
operatsiya vaqtida qov kanali tekshirilib laparotomiya qilinganda tasdiqlanadi.
Kontralateral moyakning funksiyasi saqlanganda, ikkinchi
• moyakning yo`qligi bola tug`dirish funksiyasiga salbiy ta’sir ko`rsatmaydi.
• Poliorxizm Bunday rivojlanish anomaliyasida moyaklar uchta yoki ko`p
bo`ladi (bu juda kam uchraydi). Qo`shimcha moyak, odatda, rivojlanmagan,
ko`pincha asosiy moyakka yaqin, kamroq chanoqning boshqa bo`limida
joylashib, uning ortig`i va urug` chiquvchi yo`li bo`lishi mumkin.
QORIN PARDASI VAGINAL O`SIG`I
BEKILISH ANOMALIYALARI
• Vaginal о simtasining obliteratsiyalanmaganligi bu nuqsonning asosiy
sababchisidir. Agar vaginal o ‘simtasining terminal qismi obliteratsiya
bo‘lmay qolsa, gidrosele - istisqo kelib chiqadi. Proksimal qismining
bekilib ketmasligidan esa urug‘ tizimchasining yuqori qismida suyuqlik
to‘planishi funikosele yoki urug‘ tizimchasi istisqosi deb aytiladi. Agar
obliteratsiya urug‘don va urug ‘tizimchasining bor bo‘yicha ro‘y
bermagan bo‘lsa, bunday holat qorin bo‘shlig‘i bilan bog‘langan, ya’ni
tutashgan bo‘ladi. Bu tutashgan urug‘don istisqosi yoki
gidrofimikulosele deb ataladi.
• K l i n i k a s i . Gidrosele bir tomonlama bo‘lsa, yorg‘oqning shu
tarafi kattalashadi. U oval shaklda kattalashgan bo‘lib, yuzasi silliq
bo‘ladi. Yorg‘oq terisi taranglashtirilib qaralsa, hosilaning biroz
ko‘kimtir rangga ega ekanligi ko‘rinadi. Gidroselening pastki qutbida
urug‘donni paypaslash mumkin
• D a v o l a s h . Jarrohlik yo‘li bilan davolanadi. Operatsiya bemor
3 yoshdan oshgandan so‘ng olib boriladi. Tutashmagan gidroseleda
Vinkelman usulidagi operatsiya qilinadi. Bunda urug‘don qin
o’simtasi pardasini kesib, pardani urug‘don atrofidan ajratgan holda
ag dariladi va choklanadi. Funikuloseleda esa kistani atrof to'qimadan
ajratib, kesib olib tashlanadi. Tutashgan gidrotseleda Ross operatsiyasi
bajariladi. Nukka kistasi - qiz bolalarda chov kanaliga bachadon
boylami tutashgan, agar shu yerda qorin parda qismi suyuqlik bilan
chiqsa, u Nukki kistasi deyiladi. Klinikasi, diagnostikasi, davolash
prinsiplari urug‘ yo‘li kistasidan deyarli farq qilmaydi.
Moyaklar anomaliyalari.
• Moyaklar anomaliyasi bilan 1,5–5% ga yaqin bolalar tug`iladi. Bunda
moyaklar anomaliyalarining soni, tuzilishi va joylashishi farq qilinadi.Soni
anomaliyasiga anorxizm monorxizm, va poliorxizm kiradi.
• Anorxizm Bu anomaliya ikkala moyakning tug`ma yo`q bo`lishidan iborat, u
gipogonadizm va yevnuxoidizm bilan kuzatiladi. Bir vaqtning o`zida moyak
ortiqlari va urug` chiqarish yo`llari rivojlanmasligi yoki yo`q bo`lishi
mumkin, bu angiografik va ultratovush tekshirish usullari bilan tasdiqlanadi.
• Davolash. O`rnini bosadigan gormonal terapiya o`tkaziladi.
• Monorxizm Bu anomaliya bitta moyakning tug`ma yo`q bo`lishidan iborat.
Tashxis ultratovush va angiografik tekshirishlarga asoslanib quyiladi va
operatsiya vaqtida qov kanali tekshirilib laparotomiya qilinganda tasdiqlanadi.
Kontralateral moyakning funksiyasi saqlanganda, ikkinchi
• moyakning yo`qligi bola tug`dirish funksiyasiga salbiy ta’sir ko`rsatmaydi.
• Poliorxizm Bunday rivojlanish anomaliyasida moyaklar uchta yoki ko`p
bo`ladi (bu juda kam uchraydi). Qo`shimcha moyak, odatda, rivojlanmagan,
ko`pincha asosiy moyakka yaqin, kamroq chanoqning boshqa bo`limida
joylashib, uning ortig`i va urug` chiquvchi yo`li bo`lishi mumkin.
• Davolash. Poliorxizmda davolash uning xavfli o`sma rivojlanishiga
moyilligi yuqori bo`lganligi sababli qo`shimcha moyakni olib
tashlashdan iborat.
Moyak gipoplaziyasi.
• Bu kasallik tuzilish anomaliyasiga kiradi. Bir va ikki tomonlama
gipoplaziya uchraydi. Bolalarda gipoplaziyalangan moyakning
kattaligi 5–8 mm atrofida o`zgarib turadi. Moyaklarning ikki
tomonlama gipoplaziyasi ko`pchilik bemorlarda gipogonadizm bilan
kuzatiladi. Doimiy gormonal terapiya tavsiya etiladi. Moyaklarning
joylashish anomaliyasi eng ko`p uchraydi. Bunga kriptorxizm va
moyak ektopiyasi kiradi.
Kriptorxizm
• . Kriptorxizm yunon so`zidan olingan bo`lib, yashiringan urug`don degan ma’noni
anglatadi. Bu kasallikda bir yoki ikkala urug`don antenatal davrda yorg`oqqa
tushmay, qorin bo`shlig`i yoki chov kanalida tutilib qoladi. Ko`proq urug`donning
chov kanalida tutilib qolish hollari uchraydi. Kriptorxizmning quyidagi turlari farq
qilinadi: 1) bel sohasi kriptorxizmi; 2) qorin sohasi kriptorxizmi; 3) chov kanali
kriptorxizmi; 4) chov krip-torxizmi (55-rasm).
• Etiopatogenezi. Bu nuqsonning kelib chiqishi to`g`risida ko`pgina nazariyalar
mavjud. Ularning orasida ko`pchilik tomonidan tan olingani quyidagilardir:
• Mexanik nazariya. Urug`donning ushlanib qolishi uning rivojlanishidagi jarayon
va atrof to`qimalar bilan bo`lgan o`zaro aloqaning buzilishiga bokliq. Uning
yorg`oqqa tushish yo`li chandiqlar bilan bekilib qolishi mumkin.
• 2. Endokrin nazariya. Bu nazariyaga binoan, gipofiz stimulyatsiyasiga
urug`donlar to`g`ri javob bera olmaydi.
• 3. Genetik nazariya. Ayrim olimlar tomonidan genetik omillarning
kriptorxizmning kelib chiqishidagi ahamiyati tan olingan. Yuqoridagilardan kelib
chiqib shuni aytish mumkinki, kriptorxizm polietiologik xususiyatga ega.
• Klinikasi. Bir va ikki tomonlama kriptorxizm farq qilinadi. Bir
tomonlama kriptorxizmda tegishli tomonning yorg`og`i yetarli
ravishda rivojlanmagan va uning ichida uruvdon qo`lga unnamaydi.
Ikki tomonlama kriptorxizmda esa yorg`oqning ikki tarafi ham
rivojlanmagan. Urug`don (urug`donlar) chov kanalida yoki chov
kanali tashqi teshigi to`g`risida qo`lga unnashi mumkin. Agar
urug`donlar qorin sohasida joylashgan bo`lsa, palpatsiyada umuman
hech narsa sezilmaydi. Chov kanalida joylashgan urug`don kam-
harakat bo`lib, ozgina og`rishi mumkin bo`lgan hosila tariqasida
qo`lga unnaydi. 5—10 foiz bemorlarda kriptorxizm bilan birga
endokrin funksiya ham izdan chiqadi.
• Bu ayniqsa ikki tomonlama kriptorxizmda ko`proq kuzatiladi. 25 foiz
bemorlarda esa chov churrasi uchraydi.
• Davosi. Kriptorxizm patogenezining endokrin nazariyasi tarafdorlari
bu xastalikni ilk bor konservativ usul—gormonlar yordamida davolash
lozim, deb aytadilar. Ammo ko`pchilik klinitsistlar har bir bemorga
xususiy yondoshish lozimligini uqtiradilar. Umuman, kriptorxizmning
ikki tomonlama bo`lishi, bir tomonlama bo`lgan holda ham endokrin
buzilishlar bilan birgalikda uchrashi gormonal terapiya uchun
ko`rsatma hisoblanadi. Bunday hollarda bemorlarga gonadotropin
xoriogeninni 10 yoshgacha bo`lgan bolalarga 500-1000 DB (doza
birligi), 10 yoshdan kattalarga esa 1500 DB da, haftada ikki marta va
bir oy davomida buyuriladi. Bu davolashdan ijobiy natija olinsa,
muolaja kursi 3 oydan keyin yana takrorlanadi. Agar ijobiy o`zgarish
bo`lmasa, operatsiya qilish lozim.
