QULOQNING YIRINGSIZ KASALLIKLARI Quloqning yiringsiz kasalliklariga o‘rta quloq katari, eshituv asab tolasining yallig‘lanishi, otoskleroz va Mener kasalliklari kiradi. Qayd etilgan kasalliklarda quloq tuzilmalarida yiringli yallig‘lanish rivojlanmasada, bemorlarda eshitish qobiliyatining pasayishi, quloqni shang‘illashi kabi umumiy belgilar kuzatiladi. Quloqning yiringsiz kasalliklari bir-biridan patologik o‘choqning joylashuvi, etiologik va patogenetik omillari bilan farq qiladi. Ular 91% hollarda bemorda eshitish qobiliyati pasayishiga olib keladi. O‘TKIR TUBOOTIT (O‘TKIR EVSTAXIIT) (tubootitis acuta) yallig‘lanish jarayoni burun, burun yondosh bo‘shliqlari va burunhalqumdan eshituv nayining shilliq pardasiga va nog‘ora bo‘shliqqa tarqalishi natijasida rivojlanadi. Etiologiyasi va patogenezi. O‘tkir tubootitning rivojlanishiga ko‘pincha streptokokk, stafilokokk, pnevmokokk va viruslar sabab bo‘ladi. Yuqori nafas yo‘llarining tug‘ma nuqsonlari, allergik va yuqumli kasalliklari, gripp, o‘tkir respirator virusli kasalliklar, adenoidlar, burun polipozi va o‘smasi, pastki burun chig‘anog‘i orqa qismining gipertrofiyasi va yiringli sinuitlar eshituv nayi halqum teshigini limfadenoid to‘qima va shilimshiq ajralma bilan yopilishiga, shilliq pardasini shishiga va eshituv nayining havo almashtirish faoliyatini buzilishiga olib keladi. Natijada nog‘ora bo‘shlig‘ida havo bosimi pasayib, o‘rta quloq va atmosfera bosimi orasidagi muvozanat buziladi, nog‘ora parda ichkariga tortiladi, shilliq pardasining qon tomirlarida turg‘unlik paydo bo‘lib, transsudat to‘planishi kuzatiladi. Yallig‘lanish jarayoni burunhalqumdan o‘rta quloqning shilliq pardasiga tarqalganda transsudatga serozli (allergik holatlarda - shilimshiq-cerozli yoki shilimshiq) ekssudat qo‘shiladi. Belgilari. O‘tkir tubootit bilan og‘rigan bemor qulog‘i bitishiga, eshitishini pasayganligiga, autofoniyaga va ba’zan qulog‘i shang‘illashiga, qulog‘ida suyuqlik borligini his etishiga shikoyat qiladi; esnaganda,aksirganda eshitish qobiliyati qisqa vaqtga yaxshilanishini ta’kidlaydi. Bemorning umumiy ahvoli o‘zgarmaydi, tana harorati me’yorda yoki subfebril bo‘ladi, qulog‘i og‘rimaydi. Otoskopiyada nog‘ora pardani ichkariga botganligi va xiralashganligi; bolg‘acha dastasi kalta, tashqi o‘simtasi esa bo‘rtgan bo‘li ko‘rinadi, nog‘ora pardaning old va orqa burmalari ko‘zga tashlanib turadi. Yorug‘lik konusi to‘g‘ri chiziq shaklida ko‘rinadi (me’yorda u uchburchak shaklda bo‘ladi). Nog‘ora parda ichkariga yanada chuqur botgan hollarda yorug‘lik konusi ko‘rinmay qoladi (50-rasm). Yallig‘lanish jarayoni eshituv nayidan nog‘ora bo‘shlig‘iga tarqalmagan hollarda otoskopiya manzarasi ko‘p o‘zgarmaydi. Nog‘ora pardaning rangi och kulrang, sarg‘ish ba’zan jigarrang yoki ko‘k bo‘lishi mumkin. Bu hol transudat tarkibidagi eritrotsitlar va ularni parchalanishiga bog‘lik bo‘ladi. Tashxis bemor shikoyatlari, kasallikni boshlanishi, otoskopiya, mikrootoskopiya, audiometriya, impendansometriya, timpanopunksiya va klinik tekshiruvlar natijalari asosida qo‘yiladi. Eshituv nayi kateterizatsiya qilib tekshirilganda uning o‘tkazuvchanligi yomonlashganligi, puflangandan so‘ng esa bemorning eshitish qobiliyati qisqa vaqtga yaxshilanganligi aniqlanadi. Audiometriyada o‘tkir tubootit bilan og‘rigan bemorlarda 40-50 dB gacha konduktiv (ba’zan aralash) past eshitishlik aniqlanadi; aralash past eshitishlikda sensonevral past eshitishlik asosan 2000 gS dan ortiq maydonlarda eshituv bo‘sag‘asini 30-40 dB gacha oshishi va suyak- havo oraliq masofasini 20-40 dB teng bo‘lishi bilan namoyon bo‘ladi. So‘zlarni anglash qobiliyati 100% ga yetadi (bunda tovush balandligini tezkor oshish fenomeni kuzatilmaydi). Tubootitda sensonevral past eshitishlik asosan labirint 50-rasm.O‘tkir tubootit darchalarini ekssudat bilan yopilishi va o‘rta quloq impedansini oshishi natijasida yuzaga keladi. Davolash tadbirlari o‘tkir tumov va rinofaringit belgilarini bartaraf etishdan boshlanadi. Burun bo‘shlig‘i shilliq pardasi shishini kamaytirish maqsadida burun ichiga qon tomirlarni toraytiruvchi vositalar (naftizin, nazivin, sanorin, galozolin) tomizilib, quloqlar cohasiga isituvchi boylam qo‘yiladi, fizioterapiya muolajalari (ultraton, solluks, UBN, aerozolterapiya, elektroforez, fonoforez, lazeroterapiya ) buyuriladi. Nog‘ora bo‘shlig‘ida havo bosimini tiklash va eshituv nayining o‘tkazuvchanligi yaxshilash maqsadida eshituv nayiga Politser usulida havo yuboriladi. Eshituv nayining o‘tkazuvchanligi tiklangandan so‘ng bemorda o‘tkir tubootit belgilari yo‘qolib, nog‘ora parda o‘z holatiga qaytadi. Burun va burun yondosh bo‘shliqlari kasalliklarining o‘tkir davrida nog‘ora bo‘shlig‘iga eshituv nayi orqali havo yuborish mumkin emas, chunki bunda infeksiya burun bo‘shlig‘idan o‘rta quloqqa (nog‘ora bo‘shlig‘iga) tarqalishi mumkin. Nog‘ora bo‘shlig‘iga havo yuborish usuli ijobiy natija bermagan hollarda eshituv nayi kateterizatsiya qilinib, kateter orqali nog‘ora bo‘shlig‘iga havo yoki dori eritmalari (0,1% xinozol, lidaza, tripsin, dioksidin, naftizin, gidrokortizon va antibiotiklar ) yuboriladi. Muolaja kuniga bir marta bajariladi. Ushbu usul bilan har bir eshituv nayini alohida-alohida kateterizatsiya qilish imkonini beradi. Bundan tashqari bemorga nog‘ora pardani pnevmouqalash muolajasi buyuriladi. Eshituv nayi va nog‘ora bo‘shlig‘ida ekssudat to‘planganda timpanopunksiya jarrohlik amali bajarilib, ajralma so‘rib olinadi, hosil qilingan teshikka chiqargich naycha o‘rnatiladi va nog‘ora bo‘shlig‘i shu naycha orqali gidrokortizon eritmasi bilan yuvib turiladi. Shu bilan birga bemorga umumquvvatlantiruvchi, desensibilizatsiya (ko‘rsatmaga asosan) va fizioterapiya tadbirlari o‘tkaziladi. Bunda dimedrol, efedrin gidroxlorid, eufillin, gidrokortizon yoki lizotsim qo‘shilgan qon tomirlarni toraytiruvchi va desensibilizatsiyalovchi dorilar aralashmasi bilan endonazal ingalyatsiyalar qo‘llaniladi. SURUNKALI TUBOOTIT (tubootitis chronica) yuqorida qayd etilgan omillar (adenoidlar, burunhalqum o‘smalari, chandiqlari, skleroma tugunchalari va h.k.) ta’sirida eshituv nayining halqum teshigi uzoq vaqt davomida yopilishi natijasida hamda sabablari o‘z vaqtida bartaraf etilmagan o‘tkir tubootitni oqibatida yuzaga keladi. Eshituv nayining yopilishi va u bilan bog‘liq bo‘lgan boshqa jarayonlar asta-cekin rivojlanib, to‘rt bosqichda kechadi: - serozli aseptik yallig‘lanish; - mukozli aseptik yallig‘lanish; - o‘rta quloqda chandiqli bitishmalar ( adgeziv bosqich) hosil bo‘lishi; - nog‘ora bo‘shlig‘ining o‘sib boruvchi atelektazi bosqichi. O‘rta quloq bo‘shlig‘ida turg‘un manfiy bosim hosil bo‘lishi natijasida nog‘ora parda nog‘ora bo‘shlig‘i tomon botadi; u yerda ekssudat xosil bo‘ladi (serozli aseptik yallig‘lanish bosqichi); ekssudat uzoq vaqt davomida chiqarilmasligi natijasida quyuqlashadi va nog‘ora bo‘shlig‘ida quyuq gelsimon ajralma to‘planadi (mukozli aseptik yallig‘lanish bosqichi), keyinchalik nog‘ora bo‘shlig‘ida bitishmalar hosil bo‘ladi (adgezov o‘rta otit bosqichi). Og‘ir hollarda nog‘ora pardani nog‘ora bo‘shlig‘ining ichki devori bilan birikishi natijasida nog‘ora bo‘shlig‘ining obliteratsiyasi (atelektazi) yuzaga keladi. Co‘rg‘ichsimon o‘siqning sklerotik shakliga ega bo‘lgan shaxslar pnevmatik shaklli shaxslarga nisbatan surunkali tubootitga ko‘proq moyil bo‘ladilar, chunki ularda eshituv nayining faoliyatiga ta’sir etuvchi o‘rta quloq bo‘shliqlarining hajmi kichikroq bo‘ladi. Klinik belgilari. Bemor eshitishi pasayganiga, gapni yaxshi anglamasligiga, qulog‘i bitishi va shang‘illashiga shikoyat qiladi. Audiometriyada unda havo oraqali 50-60 dB gacha konduktiv yoki aralash past eshitishlik, sub’ektiv shovqin va autofoniya aniqlanadi. Aralash past eshitishlikda suyak orqali tovushlarni eshitish bo‘sag‘alari 2-8 kGs maydonlarida 20-40 dB gacha oshadi, so‘zlarni anglash qobiliyati 100% ga yetadi, rekruitment xodisasi kuzatilmaydi. Nog‘ora bo‘shlig‘ining bosimi qancha past bo‘lsa, ekssudatni to‘planishi shuncha ko‘p bo‘ladi, demak tovushni havo va suyak orqali eshitish qobiliyati shuncha yomonlashadi. Eshituv nayi o‘tkazuvchanligi buzilishining I darajasida otoskopiyada nog‘ora parda kam o‘zgarganligi, ba’zan nog‘ora bo‘shlig‘ida suyuqlik sathi qo‘rinishi mumkin, nog‘ora pardani teshib ko‘rganda nog‘ora bo‘shlig‘ida tiniq ko‘pikli suyuqlik borligi aniqlanadi; II darajasida – nog‘ora parda biroz xiralashganligi, ko‘kimtirligi, biroz ichkariga tortilganligi va harakati keskin cheklanganligi aniqlanadi, teshib ko‘rganda nog‘ora bo‘shlig‘idagi ajralmani so‘rib olish imkoni yo‘qligi (gel) aniqlanadi; buzilishning III darajasida – nog‘ora parda xira, oqish rangda ekanligi, nog‘ora bo‘shlig‘i ichiga keskin tortilganligi va uning ichki devori va eshituv suyakchalari bilan birikib ketganligi tufayli harakatsiz ekanligi aniqlanadi. Eshituv nayi kateterizatsiya qilinganda uning o‘tkazuvchanligi keskin pasayganligi (III darajasi) yoki yo‘qotilganligi aniqlanadi. Tashxis bemor shikoyatlari, otoskopiya, mikrootoskopiya, rinoskopiya, orqa rinoskopiya, faringoskopiya, akumetriya, audiometriya, impedansometriya, timpanopunksiya va klinik tekshiruvlar natijalari asosida qo‘yiladi. Surunkali tubootit tashxisini aniqlashda impedansometriya tekshiruv usuli qimmatli ma’lumotlar olishga yordam beradi. Bunda akustik refleks bo‘sag‘asini keskin oshishi, timpanometriya chizig‘ining o‘zgarishi aniqlanadi. Davolash eshituv nayining havoni o‘tkazish faoliyatini buzilishiga sabab bo‘lgan omillarni bartaraf etishdan boshlanadi, ya’ni burun va burun yondosh bo‘shliqlari, burunhalqum va halqumning surunkali kasalliklari davolanadi. Surunkali tubootitda eshituv nayi orqali havo yuborish muolajasi bir necha bor takrorlanishi lozim (jami 12-15 muolaja, har 1-2 kunda bir marta). Eshituv nayi o‘tkazuvchanligi buzilishining II – IY darajalarida bemorga ultratovushli terapiya, eshituv nayini kateterizatsiya qilish va nog‘ora bo‘shlig‘iga transtubar yo‘l orqali 1 ml miqdorda gidrokortizon, ximotripsin va antibiotik aralashmasini yuborish muolajalari o‘tkaziladi. Eshituv nayining o‘tkazuvchanligi yomon bo‘lgan hollarda bu aralashma nog‘ora parda orqali yuboriladi; nog‘ora bo‘shlig‘ida ekssudat to‘plangan hollarda u so‘rib olinadi. 20-30 daqiqadan keyin nog‘ora pardada Zigle pnevmatik voronkasi yordamida pnevmouqalash muolajasi bajariladi. Boshqa fizioterapiya muolajalaridan lidaza bilan endaural elektroforez, so‘rg‘ichsimon o‘siq sohasiga tibbiy loy qo‘yish, Bernar toklari qo‘llaniladi. Yuqorida qayd etilgan usullar nog‘ora bo‘shlig‘idan ekssudatni chiqarishga yordam bermagan hollarda nog‘ora pardaning orqa-pastki qismida parasentez jarrohlik amali bajarilib, termoplastik naycha (chiqargich) o‘rnatiladi va shu naycha orqali nog‘ora bo‘shlig‘iga antiseptik, yallig‘lanishga, chandiq va bitishmalar hosil bo‘lishiga qarshi dori vositalar (tripsin, xemotripsin, lidaza, gidrokortizon) yuboriladi. Og‘ir hollarda shuntlash jarrohlik amaliyoti bajariladi. Shunt orqali xam nog‘ora bo‘shlig‘ini yuvish va unga gidrokortizon va antibiotiklar bilan birga proteolitik fermentlar eritmalarini yuborish muolajalarini bajarish mumkin. Bunda aminoglikozidlar guruhiga mansub antibiotiklarni qo‘llash tavsiya etilmaydi, chunki ular hatto mahalliy usulda qo‘llanilganda ham chig‘anoq darchasi va uzangining halqa boylami orqali labirint ichiga tarqalishi va unga toksik ta’sir ko‘rsatib, sensonevral past eshitishlikni rivojlanishiga sabab bo‘lishi mumkin. EKSSUDATIV O‘RTA OTIT (sekretor yoki serozli o‘rta otit) ko‘pincha 4- 10 yoshli bollarda kuzatiladi va o‘rta quloqda serozli ekssudatni to‘planishi bilan kechadi. Ekssudativ o‘rta otitni rivojlanishida organizmning allergik holati muhim ahamiyatga ega. Klinik belgilari. Bemor eshitishi pasayganiga, qulog‘i shang‘illashiga, autofoniyaga shikoyat qiladi. Audiometriyada bemorda konduktiv yoki aralash past eshitishlik, sub’ektiv shovqin va autofoniya aniqlanadi. Suyak orqali o‘tkazuvchanlik o‘zgarmaydi. Otoskopiyada nog‘ora parda kam o‘zgarganligi, nog‘ora bo‘shlig‘ida suyuqlik sathi qo‘rinadi, nog‘ora pardani teshib ko‘rganda o‘rta quloq bo‘shlig‘ida tiniq ko‘pikli suyuqlik aniqlanadi (51-rasm). Tashxis bemor shikoyatlari, kasallikni boshlanishi, otoskopiya, akumetriya, audiometriya, impedansometriya, timpanopunksiya tekshiruvlarining natijalari asosida qo‘yiladi. Davolash. Ekssudativ o‘rta otitni davolashda eshituv nayi o‘tkazuvchanligini tiklash, burun va burun yondosh bo‘shliqlari hamda halqum kasalliklarini davolash, nog‘ora bo‘shlig‘idan ekssudatni chiqarish va havo almashinuvini yaxshilash tadbirlari o‘tkaziladi. Eshituv nayiga Politser usulida havo yuboriladi, kateterizatsiya qilinib, gidrokortizon, naftizin, tripsin, lidaza yuboriladi. Quloqlar sohasiga issituvchi boylam qo‘yiladi. Bemorga antibiotiklar, fermentlar, qon tomirlarni toraytiruvchi va giposensebilizatsiya dori vositalari hamda pnevmouqalash va aerozolterpiya qo‘llaniladi. Bundan tashqari ultraton, solluks, UBN, elektroforez, fonoforez va lazeroterapiya fizioterapevtik muolajalar va reabilitatsiya tadbirlari o‘tkaziladi. Qayd etilgan davolash tadbirlari ijobiy natija bermaganda parasentez jarrohlik amali bajariladi. ADGEZIV O‘RTA OTIT (otitis media adhaesiva). Eshituv nayi o‘tkazuvchanligining buzilish belgilari uzoq vaqt davom etgan hollarda nog‘ora bo‘shlig‘ida chandiqlar va bitishmalar hosil bo‘lib, eshituv suyakchalari va nog‘ora pardaning harakati chegaralanadi, ya’ni bemorda adgeziv (yopishqoq) o‘rta otit rivojlanadi. Etiologiyasi. Adgeziv o‘rta otit burun va burun yondosh bo‘liqlarining surunkali kasalliklari, allergik xolatlar, burun poliplari, burun to‘sig‘i qiyshiqligi, adenoidlar, burunhalqum angiofibromasi, burunhalqum chandiqlari, skleroma tugunchalari, nay murtaklari gipertrofiyasi va boshqa omillar ta’sirida eshituv nayi halqum teshigini uzoq vaqt davomida yopilib qolishi hamda ekssudativ o‘rta otit o‘z vaqtida davolanmaganligi natijasida rivojlanadi. 51- rasm. Ekssudativ o‘rta otit Belgilari. Bemor eshitishi pasayganiga, qulog‘i shang‘illashiga va autofoniyaga shikoyat qiladi. Otoskopiyada nog‘ora parda xiralashgan va ichkariga botganligi, bolg‘achaning kalta o‘simtasi bo‘rtib, ko‘zga tashlanib turishi, yorug‘lik konusi xiralashganligi yoki yo‘qolganligi aniqlanadi (52-rasm). Ba’zan chandiqlar eshituv nayining ichki teshigi sohasiga tarqaladi va uni qisman yoki to‘liq yopib, eshituv nayining chiqarish va havo o‘tkazish faoliyatlarini buzadi. Eshituv suyakchalarining bo‘g‘imlarida ankiloz jarayoni rivojlanib, uzangichaning dahliz darchasiga birikadigan qismining harakati chegaralanadi. Ayrim hollarda otoskopiyada nog‘ora parda me’yorda, ammo biroz yupqalashganligi, ba’zi maydonlarda oq dog‘lar - petrifikatlar (ohak tuzi to‘plami) paydo bo‘lganligi ko‘rinadi. Zigle pnevmatik voronkasi yordamida tashqi quloqning havo bosimi o‘zgartirilganda nog‘ora pardaning harakati chegaralanganligi yoki harakatsiz ekanligi aniqlanadi. Eshituv nayiga Politser usulida havo yuborish imkoni yo‘qligi tufayli eshituv nayi kateterizatsiya qilinadi. Eshituv nayi chandiqlar bilan to‘liq yopilgan hollarda havo oqimi nog‘ora bo‘shlig‘iga kirgan paytda otoskop orqali o‘ziga xos hushtak tovushi eshitiladi. Bo‘sag‘ali tonal audiometriyada bemorda konduktiv past eshitishlik, suyak-havo o‘tkazuvchanligi nomutanosibligi aniqlanadi. Tashxis bemor shikoyatlari, kasallikning boshlanishi, otoskopiya, mikrootoskopiya, audiometriya, timpanometriya, impedansometriya va klinik tekshiruvlar natijalari asosida qo‘yiladi. Davolash tadbirlari adgeziv o‘rta otitni rivojlanishiga sabab bo‘lgan omillarni, allergik holatlarni bartaraf etish, burun va burunhalqum kasalliklarini davolash va eshituv nayining fiziologik faoliyatini tiklashdan boshlanadi. Adgeziv o‘rta otitda yuqori nafas yo‘llarini sog‘lomlashtirish, nog‘ora bo‘shlig‘ini o‘z vaqtida shuntlash (drenaj o‘rnatish), nog‘ora bo‘shlig‘iga meatotimpanal,endoaural elektroforez yoki kateter orqali lidaza yuborish, nog‘ora pardani pnevmouqalash muolajalari yaxshi samara beradi. Nog‘ora pardani 52-rasm. Adgeziv o‘rta otit pnevmouqalash muolajasi maxsus asbob yoki Zigle pnevmatik voronkasi yordamida bajariladi. Jami 15 ta muolaja o‘tkazilib, 2-3 oydan so‘ng davolash kursi takrorlanadi. Pnevmouqalash nog‘ora parda va eshituv suyakchalarining harakatini tiklashga, bitishmalarni ochilishiga yordam beradi. Konservativ davolash ijobiy natija bermagan xollarda timpanopunksiya, miringotomiya, timpanotomiya jarrohlik amallari bajariladi. Timpanopunksiyada nog‘ora parda to‘mtoq nina bilan teshilib nogora bo‘shliq ichidagi ekssudat so‘rib olinib, keyin bo‘shliq ichiga lidaza va gidrokortizon eritmalari yuboriladi. Miringotomiyada nog‘ora parda kesiladi (bu usul quyuq ekssudatni igna yordamida so‘rib chiqarish imkoni bo‘lmagan hollarda qo‘llanadi). Kesilgan joyga termoplastik naycha (chiqargich) o‘rnatiladi. Timpanotomiyada nog‘ora bo‘shlig‘i ochilib, ichidagi bitishma va chandiqlar ehtiyotlik bilan olib tashlanib, nog‘ora bo‘shlig‘iga metilftoruratsil, lidaza va boshqa dori vositalar yuboriladi. Nog‘ora bo‘shlig‘iga termoplastik naychani (chiqargichni) o‘rnatish usuli ayrim kamchiliklarga ega; naycha nog‘ora bo‘shlig‘ining shilliq pardasiga shikast yetkazishi, ba’zan bo‘shliqdan chiqib ketishi yoki naycha turgan joyda doimiy teshik hosil bo‘lishi mumkin. Bunday hollarda quyidagi davolash usuli qo‘llaniladi. Tashqi eshituv yo‘li orqa devorining terisi kesilgandan keyin nog‘ora pardaga shikast yetkazmagan holda nog‘ora bo‘shlig‘iga yo‘l ochiladi va unga uzunligi 7-8 mm teng ingichka polietilen naycha o‘rnatiladi. Ammo, bu usul ham kamchilikdan xoli emas. Hozirgi kunda nog‘ora pardani jarrohlik lazer nuri bilan teshish usuli keng qo‘llanilmoqda. Bunda nog‘ora pardada hosil qilingan teshik 1,5-2 oyda chandiqsiz bitib ketadi. EShITUV ASAB TOLASI YALLIG‘LANIShI (NEVRITI). Eshituv asab tolasi ichki va tashqi muhit ta’siriga tez beriluvchan bo‘ladi, yallig‘lanish jarayoni asab tolasi bo‘ylab tez tarqalib, uning nobud bo‘lishiga olib keladi. Etiologiyasi. Kasallikning rivojlanishiga tashqi va ichki omillar sabab bo‘ladi. Qaysi omil ta’sirida rivojlanishiga qarab eshituv asab tolasining infeksion, toksik, jarohatdan so‘nggi va kasb nevritlari hamda sensonevral karlik tafovut etiladi. Gripp, epidemik meningit, qizilcha, qizamiq, difteriya, ich terlama, ensefalit, zahm, parotitlardan so‘ng asorat sifatida rivojlangan eshituv asab tolasining yallig‘lanishi infeksion nevrit deb ataladi. Ototoksik dorilarni eshituv analizatorining sezgir xujayralariga salbiy ta’siri natijasida bemorda toksik nevrit yoki toksik sensonevral past eshitishlik yuzaga keladi. Ototoksik dorilarga aminoglyukozidlar (monomitsin, neomitsin, sizomitsin, kanamitsin, gentamitsin, amikotsin, streptomitsin), etakrin kislotasi, o‘smaga qarshi dorilar (sisplatin), salitsilatlar, xinin va boshqalar kiradi. Bunday dorilar ta’sirida ichki quloq qon tomirlarida, chig‘anoq retseptori hujayralarida o‘ziga xos patomorfologik o‘zgarishlar rivojlanadi. Patologik o‘zgarishlar chig‘anoq membranasi asosidan boshlanib, uning cho‘qqisigacha tarqaladi va bemorlarda turli tovush to‘lqinlarini qabul qilish qobiliyatini buzilishiga olib keladi. Dorilar ta’sirida endolimfada kaliy miqdori kamayib, natriy miqdori ko‘payadi, chig‘anoq to‘qimalarida gipoksiya jarayoni rivojlanadi. Neomitsin ta’sirida labirint suyuqligidagi asetilxolin miqdori kamayib, ba’zan butunlay yo‘qoladi. Og‘ir metall tuzlari (simob, qo‘rg‘oshin), fosfor, benzin va neftni qayta ishlash mahsulotlari, spirtli ichimliklar va tamaki ham eshituv asab tolasiga calbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Bosh miya va quloqning mexanik, baro- va akustik jarohatlarida bemorda jarohatdan so‘nggi eshituv asab tolasining nevriti yoki jarohatdan so‘nggi sensonevral past eshitishlik rivojlanishi mumkin. Kasb bilan bog‘liq bo‘lgan eshituv asab tolasi nevriti ichki quloqqa ishlab chiqarish korxonalaridagi shovqin va vibratsiyani davomli ta’siri natijasida rivojlanadi. O‘ta kuchli tovush to‘lqinlarini (o‘q ovozi, portlash, hushtak) qisqa vaqt ta’sir etishi ham eshituv asab tolasini jarohatlanishiga sabab bo‘lishi mumkin Sensonevral karlik yurak, qon tomir kasalliklarda, buyrak, endokrin, allergik va irsiy kasalliklarda ham kuzatilishi mumkin. Qariyalarda eshitish qobiliyatini asta- sekin pasayib borishi ularda sensonevral past eshitishlikni rivojlanishiga olib keladi. Bu hol ko‘pincha 60 yoshdan oshgan qariyalarda kuzatiladi. Shovqinni davomli ta’siri, noto‘g‘ri ovqatlanish, ateroskleroz, gipertoniya, qandli diabet, irsiy moyillik va ototoksik dorilar bilan davolash sensonevral karlikni rivojlanishiga yordam beradi. Eshitish qobiliyati ko‘pincha baland, ya’ni 2000 Gs dan ortiq maydonlarda ko‘proq yomonlashib, nutqni anglash qobiliyati ham buziladi (bemor gapni eshitsada, so‘zlarini anglamaydi). Jarayon dahliz-chig‘anoq asab tolasining chig‘anoq retseptoridan boshlanib, dahliz qismiga tarqalishi mumkin. Bunda bemorlarga eshituvni yaxshilovchi apparatlardan foydalanish tavsiya etiladi. Belgilari. Bemor eshitishi yomonlashganiga va qulog‘i shang‘illashiga shikoyat qiladi. Dahliz-chig‘anoq asab tolasining muvozanat qismi zararlanganda bemorda muvozanatni saqlash qobiliyatining buzilish belgilari va bosh aylanishi kuzatiladi. Otoskopiyada nog‘ora pardada patologik o‘zgarishlar kuzatilmaydi. Tashxis qo‘yish uchun bemorning eshitish qobiliyati tekshiriladi. Sensonevral past eshitishlikda tovush to‘lqinlarini qabul qilish tizimining faoliyati buziladi, ya’ni bemorda sensonevral past eshitishlik rivojlanadi. Audiogrammada suyak va havo o‘tkazuvchanligi chiziqlari,ayniqsa yuqori chastotalarda pastga yo‘nalib, oralaridagi tafovut yo‘qoladi. Tashxis bemor shikoyatlari, kasallikni boshlanishi, akumetriya, audiometriya tekshiruvlari natijalari asosida qo‘yiladii. Audiometriya tekshiruvi eshituv a’zosi turli bo‘limlarining - chig‘anoq hujayralari, gangliy, asab tolasi yo‘llari, o‘zaklar, bosh miya qobig‘idagi markazning patologik o‘zgarishlarini aniqlashga yordam beradi. Eshituv asab tolasining yallig‘lanishini VIII juft bosh miya asab tolasi nevrinomasidan farqlash lozim. Sensonevral past eshitishlikda bemorda odatda ikki tomonlama past eshitishlik kuzatiladi, VIII juft bosh miya asab tolasi nevrinomasida esa censonevral past eshitishlik bir tomonlama bo‘lib, bemorda spontan nistagm, kalorik arefleksiya, muvozanatning buzilish belgilari, ta’mni bilish qobiliyatini buzilishi, miyacha patologiyasiga xos klinik belgilar kuzatiladi. Bundan tashqari VIII juft bosh miya asab tolasi nevrinomasida ichki eshituv yo‘li kengayadi, buni kompyuterli tomogrammada yoki chakka suyagi rentgenogrammasida ko‘rish mumkin. Aniq tashxis qo‘yish uchun ob’ektiv audiometriya, vestibulometriya, elektrogustometriya va meatotsisternografiya tekshiruvlari o‘tkaziladi. Zaxm kasalligida asosan muvozanatni saqlash faoliyati buzilib, eshituv asab tolasidagi o‘zgarishlar esa klinik va audiologik manzarasi jihatidan Men’er kasalligini eslatadi. Davolash tadbirlari asosan eshituv asab tolasining yallig‘lanishiga sabab bo‘lgan omillarni bartaraf etishga qaratiladi. Patogenetik davolash maqsadida bemorga V, A, Ye vitaminlari, kokarboksilaza, ATF, aloe ekstrakti, FIBS, gumizol, apilak, nikotin kislotasi, papaverin gidroxlorid, dibazol; asab to‘qimalarining o‘tkazuvchanligini yaxshilovchi dori vositalar (galantamin, prozerin), antigistamin dori vositalar (dimedrol, pipolfen, diazolin, tavegil, loratal) buyuriladi. Galantamin (nivalin) 0,5% novokain bilan birgalikda 15 kun davomida quloq sohasiga meatotimpanal yo‘l orqali yuboriladi. U bosh miya xolinergik sinapslarda impuls o‘tkazuvchanligini yaxshilaydi. Quloq shang‘ilashini kamaytirish va bartaraf etish maqsadida bemorga 2-3 oy davomida 16 mg dan 2-3 mahal, sub’ektiv belgilar kamaygandan so‘ng 8 mg dan 3 mahal betaserk (betagistin) ichish tavsiya etiladi. Bundan tashqari akupunktura, elektroakupunktura, magnitopunktura, lazeropunktura va biologik faol nuqtalarga anestetiklarni yuborish muolajalari o‘tkaziladi. Barokamerada giperbarik oksigenatsiya (10 kun davomida) usuli va tibbiy zuluk yordamida davolash ham yaxshi natija beradi. Davolash tadbirlarining samarasi ko‘pincha uni o‘z vaqtida boshlashga bog‘liq. Tovush to‘lqinlarini qabul qilish a’zosi zararlanganligi tufayli ayrim bemorlarda sensonevral past eshitishlikni davolashda ishlatiladigan dorilar yaxshi foyda bermaydi. Bunday hollarda bemorlarga eshituvni yaxshilovchi mashqlar (reedukatsiya mashqlari) buyuriladi, eshituv acboblaridan foydalanish tavsiya etiladi. Eshituv apparatlarining bir nechta turi mavjud bo‘lib, ularni bemorga protezist surdolog tanlab beradi. Agar eshituv apparati ham eshituvni yetarli darajada yaxshilamasa, unda bemorga fikrini imo-ishora yoki lablar harakati yordamida ifoda etish ko‘nikmasi o‘rgatiladi. Oxirgi yillarda chig‘anoq ichiga elektrod o‘rnatish - implantatsiya usuli ishlab chiqilgan bo‘lib, u muvaffaqiyat bilan amalga oshirilmoqda. Profilaktikasi. Kasb bilan bog‘liq bo‘lgan sensonevral past eshitishlikni oldini olish maqsadida ishlab chiqarish korxonalarida texnologik jarayonni takomillashtirish, har bir ishchini maxsus antifonlar (shovqinga qarshi vositalar) bilan ta’minlash, vaqti-vaqti bilan audiometriya tekshiruvlarni o‘tkazish talab etiladi. Chala tug‘ilgan, kamqonlik va yiringli o‘rta otit bilan og‘rigan yosh bolalarda (ayniqsa uch yoshgacha bo‘lgan bolalarda) ototoksik antibiotiklarni, xususan, aminoglikozidlarni imkon qadar qo‘llamaslik tavsiya etiladi. Ototoksik antibiotiklar qo‘llangan taqdirda ularni salbiy ta’sirini kamaytirish maqsadida mushak orasiga unitiol (5 % - 5 ml 20 kun davomida), ATF, V1 vitamini, nikotin kislotasi, kokorbaksilaza, vena ichiga 10% glyukoza yuborish tavsiya qilinadi. O‘TKIR SENSONEVRAL PAST EShITIShLIK – bu labirint qon aylanishining o‘tkir buzilishi bo‘lib, u ayrim somatik kasalliklarda (gipertoniya,o‘tkir leykoz,gemorragik diatez, osteoxondroz, qandli diabet, qon tomir distoniyasi, nefrit, tug‘ma zaxm) labirint arteriyasi va uning shoxchalarining spazmi, emboliyasi, trombozi natijasida yuzaga keladi. Kuchli hayajon, spirtli ichimliklarni suiste’mol qilish ham labirint qon aylanishining o‘tkir buzilishiga olib kelishi mumkin. Ushbu kasallikda kuzatiladigan koxleovestibulyar o‘zgarishlarga quyidagi omillar sabab bo‘ladi: a) eshituv asab tolaci retseptorining gipoksiyasi; b) reaktiv shish tufayli Korti a’zosining tukli hujayralarini, yarim doira kanallar va dahliz qopchalari retseptorlarini qo‘zg‘alishi va labirint ichi bosimini oshishi; v) labirint arteriyasida yoki uning shoxchalarida (koxlear, vestibulokoxlear, vestibulyar ) qon aylanishining buzilishi. Belgilari. Labirint qon aylanishi o‘tkir buzilishining klinik manzarasi labirint arteriyasidagi patologik jarayonning shakliga (spazm, tromboz, emboliya), zararlangan qon tomirning hajmiga va joylashuviga bog‘liq bo‘ladi. Odatda eshituv va muvozanat a’zolari faoliyatining buzilishlari to‘satdan boshlanadi va bir vaqtda kechadi, ba’zan esa chig‘anoq, dahliz yoki yarim doira kanallar faoliyatining buzilish belgilari alohida-alohida kuzatilishi mumkin. Bemor qulog‘i shang‘illashi (hushtak tovushi eshitilishi), bir tomonda eshitishi pasayganligi, gandiraklab yurishi, ba’zan butunlay muvozanatni saqlay olmasligi, boshi aylanishi, ko‘ngli aynishi va qusishga shikoyat qiladi. Tekshiruvda bemorda tovush to‘lqinini qabul qilish a’zosining faoliyati buzilganligi, sog‘lom tomonga yo‘nalgan spontan gorizontal-rotator nistagm, Romberg holatida yoki oldinga va orqaga yurganda bemor zararlangan quloq tomonga og‘ishi yoki yiqilishi aniqlanadi. Ichki quloqning fiziologik faoliyati qisman buzilgan hollarda (boshlang‘ich bosqichida yoki labirint gemodinamikasi yaxshilanganda) bemorda baland tovush to‘lqinlarini qabul qilish qobiliyati buzilib, pereferik gorizontal - rotator yoki rotator nistagm paydo bo‘ladi. Tashxis bemorning shikoyatlari, otoskopiya, mikrootoskopiya, audiometriya, vestibulometriya, KT, MRT va boshqa tekshiruvlar natijalari asosida qo‘yiladi. Labirint qon aylanishining o‘tkir buzilishida bemorga shoshilinch ravishda oftalmolog, terapevt va nevropatolog maslahati uyushtiriladi, qon va siydikning umumiy tahlili, qonning ivish tezligi va qon ivishi tizimining holati tekshiriladi. Tekshiruvlarda ko‘pincha angiospazm yoki ko‘z tubi qon tomirlarining sklerozi, ba’zan gipertoniya, ateroskleroz yoki vertebrobazillyar qon tomirlar yetishmovchiligi belgilari aniqlanadi. Shuni esda tutish lozimki, labirint arteriyasi vertebrobazillyar arteriya tizimining oxirgi shoxchasi bo‘lganligi tufayli labirint qon aylanishining o‘tkir buzilishi u bilan bir paytda yoki undan keyin rivojlangan kalla orqa chuqurchasi qon aylanishining o‘tkir buzilishini inkor etmaydi! Muvozanat a’zosi faoliyatining buzilishlari kalla orqa chuqurchasida qon aylanishi buzilganligidan dalolat beradi. Bunday hollarda bemorda vertikal, diagonal yoki ko‘p sonli nistagm, harakatlarining noaniqligi va yiqilish, adiadoxokinez belgilari kuzatiladi. Davolash. O‘tkir sensonevral past eshitishlik aniqlangan bemor darhol shifoxonaga yotqiziladi. Asab tizimining buzilish belgilari aniqlangan bemor nevrologiya bo‘limida, ichki a’zolar patologiyasi aniqlangan bemor (leykoz, o‘tkir yurak-qon tomir va buyrak yetishmovchiligi) terapiya bo‘limida otorinolaringolog nazorati ostida davolanadi. Asab va ichki a’zolarning yengil kasalliklari va labirint qon aylanishining o‘tkir buzilishi bilan og‘rigan bemor LOR bo‘limda davolanadi. Bemorga giperbarik oksigenatsiya, refleksoterapiya, tinchlantiruvchi, degidrotatsiya, zaharlanishga qarshi tadbirlar, ichki quloqda mikrosirkulyatsiyani va modda almashinuvini yaxshilash, qon bosimini va qon ivishini pasaytiruvchi dorilar buyuriladi. O‘tkir senso-nevral past eshitishlik bilan og‘rigan bemorlarning 48,3% da karbonsuvlar, 84% da - yog‘ almashinuvi buzilishi tufayli davolashda endokrinolog maslahatidan foydalanish lozim. Ilgari tavsiya etilgan davolash usuli, ya’ni labirint ichida osmotik bosimni pasaytirish maqsadida vena ichiga 20 – 40 ml 40% glyukozani yuborish mutlaqo noo‘rin, chunki qonda gomeostaz holati tez orada o‘z holiga qaytadi. Bundan tashqari glyukozani to‘g‘ridan-to‘g‘ri venaga yuborilishi insulin ishlab chiqaruvchi ichki sekresiya bezlariga - Langergans orolchalariga ortiqcha yuklama bo‘lib, ularning faoliyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi va alimentar diabetni rivojlanishiga olib keladi. Bundan tashqari, organizmning allergik reaksiyalariga moyilligi ham ichki quloq tizimidagi keskin o‘zgarishlarga sabab bo‘lishini nazarda tutgan holda bemorlarga kortikosteroid dori vositalarini tavsiya etish foydadan holi bo‘lmaydi. OTOSKLEROZ (otosclerosis) – suyakli labirintda rivojlangan ikki tomonlama chegaralangan osteodistrofiya jarayoni va uzangini dahliz darchasiga zich yopishishi natijasida eshitish qobiliyatining pasayishi, quloqni shang‘illashi bilan yoki ichki quloq sensonevral tuzilmalarining zararlanishi bilan birga kechgan kasallik. Ba’zan otoskleroz kasalligi “otospongioz” deb yuritiladi. Otoskleroz jarayoni ko‘pincha ikki tomonlama xarakterga ega, ammo dastlabki bosqichlarida u bir tomonda keskinrok rivojlangan bo‘lib, qarama-qarshi quloqqa keyinroq tarqaladi. Statistik ma’lumotlarga ko‘ra otoskleroz kasalligi butun Yer yuzi aholisining 1 % da, ko‘pincha 20 yoshdan 45 yoshgacha bo‘lgan shaxslarda, 78% hollarda - ayollarda kayd etilib, homiladorlik va tuqqandan so‘ng zo‘rayib borishi aniqlangan. Markaziy Osiyoda, xususan O‘zbekiston xududida yashovchi mahalliy aholi orasida otoskleroz kasalligi ancha kam uchraydi. Otosklerozning ilk boshlang‘ich davri klinik belgilarsiz, ya’ni faqat gistologik o‘zgarishlar bilan kechca, uning klinik davri quloqlarni shang‘illashi va past eshitishlik belgilari bilan namoyon bo‘ladi. Ular patologik jarayon labirint devorlari va darchalariga tarqalib, uzangi harakatini chegaralanishi natijasida yuzaga keladi. Etiologiya va patogenezi to‘liq aniqlanmagan. Genetika nazariyasiga acosan kasallik autosom - dominant yo‘l orqali nasldan naslga o‘tadi, shuning uchun otoskleroz kasalligi genetik nuqson tashuvchi shaxslarning 40% da uchraydi. Ayrim tadqiqotchilar otosklerozning rivojlanishi endokrin bezlar faoliyatining metabolik buzilishlari bilan bog‘liq deb hisoblaydilar. Kasallikni ko‘proq ayollarda uchrashini ulardagi gormonal buzilishlar bilan izohlash mumkin. Perilimfaning kimyoviy tarkibi, undagi kalsiy, fosfor, magniy, natriy, temir, mis, ftor, aluminiy moddalari nisbiy miqdorlarining buzilishi eshitish qobiliyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatib, otoskleroz kasalligining rivojlanishiga olib kelishi mumkin. Patomorfologiyasi. Otosklerozda o‘ziga xos patologomorfologik manzara kuzatiladi. Labirint qobig‘ining patologik o‘zgarishlari suyak-miya bo‘shliqlarida, ayniqsa embrional tog‘ay qoldiqlari mavjud bo‘lgan joylarda boshlanadi. Osteoklastlarning faolligi oshganda suyak to‘qimasi kalsiy moddasini yo‘qotib, ko‘pgina suyak-miya bo‘shliqlari mavjud bo‘lgan va qon tomirlarga boy maydonlarda chegaralangan spongioz o‘chog‘i hosil bo‘ladi. Kasallikning ushbu davri otosklerozning faol fazasi deb nomlanadi. Keyingi bosqichida mo‘rt g‘ovak suyak to‘qimasi so‘rilib, sklerozlangan suyak paydo bo‘ladi. Birlamchi otoskleroz o‘chogi oval dahliz darchasi, ko‘pincha uzangi asosining old qutbi yonida joylashadi va kattalashib, uzangicha ankiloziga olib keladi. Ba’zan jarayon ichki quloqning boshqa qismlarida – chig‘anoq darchasida, ichki eshituv yo‘lida, yarim doira kanallarda joylashishi mumkin. Otoskleroz jarayoni chig‘anoq bo‘shlig‘iga tarqalib, eshituv retseptorlari faoliyati buzilganda bemorda sensonevral past eshitishlik rivojlanadi. Klinik belgilari. Bemor eshitishi pasayganiga va qulog‘i shang‘illashiga shikoyat qiladi. Kasallikning bunday belgilari dastlab bir tomonda, keyinchalik ikki tomonda kuzatiladi. Bemor shikoyatlari va anamnez ma’lumotlari tahlil qilinganda quyidagilarga e’tibor beriladi: 1) bemorning qarindoshlarida otoskleroz kasalligi qayd etilishi; 2) kasallik 20 dan 40 yoshgacha bo‘lgan shaxslarda uchrashi; 3) 80-85% hollarda otoskleroz bilan ayollar kasallanishi; 4) klinik belgilarni kuchayishi organizmdagi gormonal o‘zgarishlariga, ya’ni homiladorlik yoki menopauza davrlariga to‘g‘ri kelishiga. Tovush to‘lqinlarini o‘tkazish va qabul qilish tizimlarining zararlanishiga qarab otoskleroz uch klinik shaklda namoyon bo‘ladi: 1) timpanal; 2) aralash; 3) koxlear. Otosklerozning timpanal shakli bilan og‘rigan bemorlarda tonal bo‘sag‘ali audiogrammada konduktiv past eshitishlik, ya’ni tovush to‘lqinlarini havo orqali o‘tkazuvchanlik bo‘sag‘asi 40 dB dan (past eshitishlikning I darajasi) 65 - 70 dB gacha oshganligi (past eshitishlikning III darajasi) aniqlanadi. Tovush to‘lqinlarini suyak orqali o‘tkazuvchanlik bo‘sag‘asi me’yorda qoladi (nutq maydonlarida 20 dB gacha), suyak-havo o‘tkazuvchanligi oraliq masofasi 30-45 dB ga teng bo‘lib, u chig‘anoq zahirasi sifatida baholanadi. Chig‘anoq zahirasi tovush to‘lqinlarini qabul qilish tizimi saqlanib qolganligi va demak, jarrohlik amali ijobiy natija berishi va bemorning eshitish qobiliyati yaxshilanishidan darak beradi. Tonal bo‘sag‘ali audiogrammada suyak-havo o‘tkazuvchanliklari orasidagi tafovut muhim ahamiyatga ega, chunki jarrohlik amalidan keyin bemorning eshitish qobiliyati chig‘anoq faoliyati zahirasini ko‘rsatkichiga teng darajada yaxshilanishi mumkin. Otosklerozning aralash klinik shaklida havo va suyak orqali tovush to‘lqinlarini o‘tkazuvchanlik bo‘sag‘alari oshadi. Bemorda aralash past eshitishlik aniqlanadi. Tovush to‘lqinlarini havo orqali o‘tkazuvchanlik 40-75 dB gacha, suyak orqali o‘tkazuvchanlik 21-40 dB gacha pasayadi. Suyak-havo o‘tkazuvchanligi oracidagi tafovut qisqaradi. Bunday xollarda jarrohlik amalidan so‘ng eshituv faoliyati suyak o‘tkazuvchanligi bo‘sag‘asigacha tiklanishi mumkin. Kasallikning koxlear klinik shakli tovush to‘lqinlarini qabul qilish tizimining zararlanishi bilan kechadi. Otoskleroz jarayoni ichki quloqqa tarqaladi. Suyak orqali o‘tkazuvchanlik bo‘sag‘asi turli chastotalarda 40 dB dan oshadi. Suyak-havo o‘tkazuvchanligi orasidagi tafovut 25-30 dB ga yetadi. Jarrohlik amali havo o‘tkazuvchanligini tiklashda ijobiy natija bermaydi, lekin bemorning eshitish qobiliyati biroz yaxshilanadi, umumiy ahvoli ancha yengillashadi. Klinik belgilarning rivojlanish darajasi bo‘yicha otoskleroz tez (11%), asta- sekin (68%) va goh tez, goh sekinroq rivojlanuvchi (21%) shakllari tafovut etiladi. Otosklerozning klinik kechimida uch bosqich kuzatiladi: 1) boshlang‘ich; 2) asosiy klinik belgilar; 3) terminal. Kasallikning boshlang‘ich bosqichi eshitishni bir tomonlama biroz pasayishi va sub’ektiv shovqin belgilari bilan kechib, 2-3 yilgacha davom etadi. Qarama- qarshi quloqda gistologik o‘zgarishlar aniqlanishiga qaramasdan klinik belgilar kuzatilmaydi. Kasallikning asosiy klinik belgilar bosqichi eshituvni ancha yaxshilanishi bilan kechadi, bunda ikkinchi quloqning zararlanish belgilari aniqroq namoyon bo‘ladi. Otosklerozning terminal bosqichi tez rivojlanib, tovush to‘lqinlarini qabul qilish tizimining chuqur buzilishlari bilan kechadi. Bemorlarda ko‘p yillar davomida otosklerozning boshlang‘ich yoki ayonlashgan davri rivojlanib, terminal davri esa umuman kuzatilmasligi mumkin. Kasallikning boshlang‘ich boskichida bemor ko‘pincha bitta qulog‘i past eshitishiga shikoyat qilsada, ob’ektiv tekshiruvda unda ikki tomonlama past eshitishlik aniqlanib, yillar davomida og‘irlashib boradi. Otosklerozning eshitish qobiliyatini keskin pasayishi quloq shang‘illashi bilan kechgan bosqichlarida ba’zan zo‘rayib boruvchi sensonevral past eshitishlik holatlari kuzatilishi mumkin. Otoskleroz bilan og‘rigan aksariyat bemorlarda kasallikga xos paracusis Willisii belgisi, ya’ni eshitish qobiliyatining parodoksal yaxshilanishi kuzatiladi. Bunda bemor shovqin sharoitda (masalan tramvay yoki metroda) yaxshiroq eshitadi. Ba’zan ularda deprecusis Scheer belgisi, ya’ni yutinganda yoki chaynaganda eshitish qobiliyatining pasayishi, keskin egilganda yoki boshini orqaga tashlaganda qisqa muddatli bosh aylanish belgisi paydo bo‘lishi kuzatiladi. Otoskopiyada tashqi eshituv yo‘li kengaygan, suyak qismining terisi yupqalashganligi aniqlanadi, quloq kiri kuzatilmaydi. Ba’zan tashqi eshituv yo‘li ekzostozlari aniqlanadi (Toynbi belgisi). Qator hollarda nog‘ora parda yupqalashib (shishaday tiniq bo‘lishi), undan promantoriumning qizargan shilliq pardasi ko‘rinib turadi (Shvars belgisi). Ushbu belgi bemorda kasallikning asosiy klinik belgilari bosqichida kuzatilib, faol otosklerotik jarayon rivojlanganligidan dalolat beradi (53-rasm). Ba’zan bemorda teri qoplamlarini qurishi, tirnoqlarni sinishi, ko‘zning oq pardasi moviy rangda bo‘lishi kuzatiladi. Tashxis bemor shikoyatlari, uning yoshi, jinsi, anamnez ma’lumotlari, kasallikni boshlanishi, otoskopiya, akumetriya, audiometriya va boshqa tekshiruvlar natijalari asosida qo‘yiladi. Kasallik klinik belgilari yaqqol rivojlangan ayon bosqichida bemor zararlangan qulog‘i bilan shivirlab aytilgan so‘zlarni eshitmaydi, ba’zan ovozni chiqarib aytilgan so‘zlarni zo‘rg‘a eshitadi. Odatda bemor S 64 kamerton tovushini eshitmaydi, S 128 kamerton tovushini esa havo orqali qisqa vaqt (2-3 soniya) davomida eshitadi. Aksariyat bemorlarda havo orqali S2048 kamerton tovushini eshitish muddati 4-5 martagacha qisqaradi. Past tonlarni eshitish qobiliyatining pasayishi otoskleroz kasalligining dastlabki belgilaridan biri hisoblanadi. Bemorda Rinne, Federichi va Jelle tajribalari manfiy bo‘lib, Veber tajribasida tovush yomonroq eshitadigan quloq tomonga, ya’ni uzangicha dahliz darchasiga 53-rasm.Otoskleroz zichroq birikkan tomonga og‘adi.Uzangicha har ikki quloqda birday zich birikkan hollarda tovush to‘lqinlari eshituv tuzilmalar bir-biriga nisbatan zichroq birikgan tomonga og‘adi. Qiyosiy tashxisot. Otosklerozni sensonevral past eshitishlikdan farqlash uchun bemorning eshitish qobiliyati ultratovushlar yordamida tekshiriladi (B.M.Sagalovich usuli). Otoskleroz bilan og‘rigan bemorda ultratovushlarni qabul qilish qobiliyati me’yorda bo‘ladi, sensonevral past eshitishlikda esa u 2-3 marta yomonlashadi. Muvozanat a’zosining faoliyati tekshirilganda kalorik sinamada 64% hollarda- gipo-refleksiya, 21% hollarda - muvozanat a’zosi retseptorlari qo‘zg‘aluvchanligini me’yorda bo‘lishi va 15 % hollarda – giperrefleksiya aniqlanadi. Davolash. Otoskleroz kasalligi jarrohlik usulida davolanadi. Jarrohlik amalining maqsadi tovush to‘lqinlarini eshituv suyakchalaridan perilimfaga tarqalishini yaxshilashdan iborat bo‘lib, u tovush to‘lqinlari suyak orqali o‘tkazuvchanligi 15 dB gacha, havo orqali o‘tkazuvchanligi 50 dB gacha yo‘qotilgan bemorlarda bajariladi. Jarrohlik davolash usuli 80 - 90 % bemorlarda eshitish qobiliyatini ancha yaxshilashga yordam beradi. Otosklerozning klinik belgilari yaqqol rivojlangan ayon davrida jarrohlik amalini bajarish tavsiya qilinmaydi. Otoskleroz bilan og‘rigan bemorlarda bajariladigan jarrohlik amallarining uch turi tafovut etiladi: - labirint fenestratsiyasi; - uzangicha harakatini tiklash; - stapedektomiya bilan birga bajarilgan stapedoplastika. Oxirgi yillarda qayd etilgan jarrohlik amallarining birinchi va ikkinchi turlari qo‘llanilmaydi. Hozirgi kunda qisman va to‘liq stapedektomiya bilan birga porshen o‘rnatish stapedoplastika mikrojarrohlik usullari qo‘llaniladi. Bunday jarrohlik amallari Shy (1958) taklif etgan uzangicha asosi fenestratsiyasi yoki stapedektomiyani bajarilishi, sandonchaning uzun oyoqchasi va dahliz darchasi orasiga sun’iy protez o‘rnatilishiga asoslangan. Dastlab dahliz darchasi bemorning kaftidan olingan vena qon tomiri devorining parchasi bilan yopiladi. Keyin