Ilmiybaza.uz
QURITISH QURILMALARI TUZILISHI
Reja:
1. Kamerali quritgichlar.
2. Tunnelli quritgichlar.
3. Lentali quritgichlar.
4. Shaxtali quritgichlar.
5. Sirtmoqli quritgichlar.
6. Tebranma quritgichlar.
7. Barabanli quritgichlar.
8. Vertikal quritgich.
Ilmiybaza.uz
Meva-sabzavotlarni quritishdan maqsad ularning namligini qochirib,
mikroorganizmlar rivojlanmaydigan hamda har xil biologik jarayonlar ro‘y
bermaydigan xolga keltirishdir. Quritishning shunday bir me’yori borki, namlik
miqdori o‘sha darajadan pasaysa mikroorganizm rivojlana olmaydi. Bu minimal
darajadagi bakteriyalar uchun 30% ni, achitqi bakteriyalar uchun 15-20% ni tashkil
qiladi. Shu sababli quritishdan keyin sabzavotlarning namligi 15-25% bo‘lsa,
ularni chiritmay sifatli saqlash mumkin.
Quritish qurilmalari tuzilishi. Ishlab chiqarish korxonalarida
qo‘llaniladigan quritgichlar konstruksiyalari turli-tumandir. Ular bir-biridan
har xil belgilariga qarab farqlanadi. Qattiq, nam materialga issiqlik uzatish
turiga qarab konvektiv, kontaktli va mahsus quritgichlarga bo‘linadi. Issiqlik
eltkich sifatida havo, gaz va bug‘ qo‘llanilishi mumkin. Quritish kamerasidagi
bosim kattaligiga qarab, vakuum va atmosfera bosimida ishlaydigan
quritgichlarga bo‘linadi. Jarayonni tashkil etish usuliga qarab, davriy va
uzluksiz ishlaydigan quritgichlar bo‘lishi mumkin.
Undan tashqari, material va issiqlik eltkich harakatiga qarab parallel, qarama-
qarshi va o‘zaro kesishgan yo‘nalishli quritgichlar tayyorlanadi. Yuqorida qayd
etilganlardan ko‘rinib turibdiki, quritgichlarni umumlashtiruvchi klassifikaiiya
qilish juda kiyin.
Shuning uchun, quyida issiqlikni uzatish va quritilayotgan material
qatlamining holatiga qarab guruhlarga ajratilgan quritgichlar konstruksiyalarini
ko‘rib chiqamiz.
Halq xo‘jaligining turli sohalarida kamerali, tunnelli, lentali, shaxtali,
sirtmokli, mavhum qaynash qatlamli, barabanli, tebranma, jo‘vali, purkovchi,
pnevmatik, ikki pogonali va boshqa quritgichlar qo‘llaniladi.
1.
Kamerali quritgichlar konvektiv qurilmalar ichida eng sodda
tuzilgan va qobiq ichida vagonetkalar joylashgan bo‘ladi.
Vagonetkalar tokchalarida nam material joylashtiriladi. Havo kaloriferda
qizdirilib, ventilator yordamida haydaladi va material ustidan yoki ichidan o‘tib
Ilmiybaza.uz
namlikni bug‘latadi. Ishlatib bo‘lingan havoning bir qismi yangi havo bilan
aralashtiriladi. Bu turdagi quritgichlar, odatda atmosfera bosimida ishlaydi. Ular
kichik korxonalarda mayin rejim va past temperaturada nam mahsulotlarni quritish
uchun
mo‘ljallangan.
Afzalliklari:
tuzilishi
sodda
va
ta’mirlash
oson.
Kamchiliklari: kamerali quritgichlarning ish unumdorligi kichik va mahsulot
qurishi bir tekisda emas.
2.
Tunnelli quritgichlar. Jarayonni tashkil etish bo‘yicha bu
qurilmalar
uzluksiz ishlaydigan quritgichlar qatoriga kiradi. Bu
quritgichlar to‘g‘ri to‘rtburchak ko‘ndalang kesimli uzun kameradan
iboratdir. Nam material yuklangan - aravachalar temir relslar ustida
harakatlanadi. Qurilmaning kirish va chiqish eshiklari zich yopiladi.
Aravachalarning quritish kamerasida bo‘lish vaqti quritish jarayoni
davomiyligiga teng. Material yuklangan aravachalarning kameradan bir
marta o‘tishida nam material quritiladi. Issiqlik eltkich kaloriferda
qizdirilib, ventilator yordamida qurilmaga uzatiladi.
Bu turdagi quritgichlarda issiqlik eltkich qisman resirkulyatsiya qilinadi. Nam
material va issiqlik eltkich Bug‘allel yoki qarama-qarshi yo‘nalishli bo‘lishi
mumkin. Ko‘pincha kalorifer va ventilator quritgichning yoniga yoki tomiga
o‘rnatiladi. Ishlatib bo‘lingan havo quvur orqali atmosferaga chiqarib yuboriladi.
Bu turdagi qurilmalarda, materialni aralashtirib bo‘lmaydi va qurish bir tekisda
emas; tunnelli quritgichlar o‘lchami katta, donasimon materiallarni, sabzavot,
meva, makaron va boshqa mahsulotlarni quritish uchun mo‘ljallangan. Quritgich
kamchiliklari: quritish tezligi kichik, jarayon uzoq muddatda davom etadi va bir
tekisda emas.
3.
Lentali quritgichlar uzluksiz ishlaydigan quritgichlar qatoriga
kiradi (16-rasm).
Xo‘l mahsulot qurilmaning tepa qismidagi bunker orqali yuklanadi va
konveyrning yuqori lentasiga tushadi. Odatda, ikkita baraban orasiga tortilgan lenta
teshikli bo‘ladi va nam material uning ustida harakatlanadi. Lentaning ikkinchi
Ilmiybaza.uz
uchiga etganda, material pastki konveyrga to‘kiladi. Eng pastki konveyrdan,
quritilgan material chiqarish bunkeriga to‘kiladi.
Quritilayotgan materialning bir lentadan ikkinchisi to‘kilib o‘tishi uning
aralashishiga sababchi bo‘ladi. Natijada, quritish tezligi ortadi. Ko‘pincha bunday
quritgichlar ko‘p lentali qilib yasaladi.
Material va issiqlik eltkich o‘zaro kesishgan yo‘nalishda harakatlanadi.
Shu bilan birga, porallel va qarama - qarshi yo‘nalishli quritgichlar ham ishlab
chiqariladi. Bunday quritgichlarda issiqlik eltkich qisman resirkulyatsiya qilinishi
mumkin.
Havoni resirkulyatsiya va oraliq qizdirilishi tufayli lentali quritgichlarda
mayin quritish rejimlariga erishish mumkin.
16-rasm. Lentali quritgich.
1 - qobiq; 2 - lentali konveyr; 3 - etaklovchi barabanlar; 4 - yetaklanuvchi
barabanlar; 5 - kalorifer; 6 - yuklovchi moslamali bunker.
Lentali quritgichlarning ayrim konstruksiyalarida, bir tekisda quritishga
erishish uchun, material qatlamini aralashtirish va qatlamni tekislash uchun lenta
ustiga
mahsus
ag‘daruvchi
moslama
o‘rnatiladi,
quritgichning
asosiy
kamchiliklari: qo‘pol, ko‘p joy egallaydi, ta’mirlash va ekspluatatsiya qilish
murakkab, ish unumdorligi kichik va issiqlik sarfi katta.
Ilmiybaza.uz
4.
Shaxtali
quritgichlar
donador,
sochiluvchan
materiallarni
quritish uchun ishlatiladi. Issiqlik eltkichni uzatish uchun quritgichning
o‘qi bo‘ylab trubalar o‘rnatilgan.
Trubalarning ikkinchi uchida issiqdik eltkichni bir xilda taqsimlash uchun
jalyuzlar o‘rnatilgan. Issiqlik eltkichni uzatish va sirkulyasiya qilish sistemasi
quritish hajmini ikkita zonaga bo‘ladi. Birinchi zonada ikkinchi-sidan chiqayotgan
issiqlikdan foydalaniladi. Birinchi zonada asosan sirtiy namlik, ikkinchisida esa -
ichki namlik yo‘qotiladi.
Ikkinchi zonaga yuborilayotgan issiqlik eltkich dastavval shu zonadagi
kondensatorda qisman quritiladi. Quritgichning tepa qismida ikkila oqim bir-biriga
aralashib ketadi va kaloriferda qizdirilgandan so‘ng, gazoduvka yordamida
quritgichning birinchi zonasiga uzatiladi. Kuritilgan materialni to‘kish uzluksiz
ishlaydigan tokchali qadoqiagich yordamida amalga oshiriladi.
5. Sirtmoqli
quritgichlar
pastasimon
materiallarni
uzluksiz
quritishga mo‘ljallangan (18-rasm). Sirtmoqli quritgichlarda material
5….20 mm li qatlamda, ikki tomonidan issiq havo bilan isitiladigan juvalar
qizdirilishi natijasida (masalan, qog‘oz) quritiladi. Bu qurilmada kamerali
quritgichga qaraganda jarayon tezligi yuqori. Quritgich kamchiliklari:
konstruksiyasi murakkab va ekspluatatsion sarflar katta.
6.
Tebranma quritgichlar mayin dispers, polidispers, qumoq-
qumoq va shular kabi boshqa, ya’ni mavhum qaynashga moyil bo‘lmagan,
materiallarni quritish uchun mo‘ljallangan. Dispers material qatlamiga past
chastotali tebranishlar ta’siri qatlamdagi issiqlik va massa almashinish
jarayonlarni intensivlaydi. Undan tashqari, tebranishlar o‘zaro kesishgan
yo‘nalishli, yuqori samarador va ideal siqib chiqaruvchi quritgichlar
yaratish imkonini ochib beradi. Bu turdagi quritgichlarda temperatura va
konsentratsiya maydonlari bir tekisda bo‘ladi.
Tebranma mavhum qaynash qatlamini vertikal, gorizontal va novli
qurilmalarda tashkil etish mumkin.
Ilmiybaza.uz
Kimyo va oziq-ovqat sanoatlarida novli quritgichlar eng keng tarqalgan.
Lekin, shuni alohida qayd etish kerakki, bu qurilmalar kichik qiyalik burchak
ostida o‘rnatilgan bo‘ladi.
Quritgich uzatmasi mayatnikli yuritkich - tebratgichdan iborat. Qatlam orqali
o‘tayotgan gaz oqimi va past chastotali tebranmalarning bir vaqtda ta’siri natijasida
tebranma mavhum qaynash qatlami hosil bo‘ladi. Bunday qatlamda massa va
issiqlik almashinish juda yuqori bo‘ladi.
7.
Barabanli quritgichlar uzluksiz ishlaydigan qurilmalar qatoriga
kiradi va atmosfera bosimida donador, sochiluvchan materiallarni (mineral
tuz, fosforit, qand lavlagi turpi, bug‘doy, shakar va h.) quritish uchun
qo‘llaniladi (19-20-rasmlar). Issiqlik eltkich sifatida havo yoki tugun
gazlari xizmat qiladi.
Barabanli quritgichlar ichi bo‘sh silindrdan iborat bo‘lib, ufqda nisbatan
kichik qiyalik burchagida o‘rnatilgan bo‘ladi.
Baraban bandaj va roliklarga tayanib turadi. Uning aylanishi elektr yuritkich
va reduktor, hamda tishli giddirak yordamida amalga oshiriladi. Barabaniing
aylanish chastotasi 5...8 min1 dan oshmaydi. Quritgichga nam material
ta’minlagich yordamida uzatiladi. Baraban aylanishi davrida material tepaga
ko‘tarilib pastga to‘kiladi va bu jarayon uzluksiz davom etadi. Shu bilan birga,
qurilma o‘rnatilgani va ichiga mahsus nasadkalar joylanganligi sababli,
quritilayotgan material to‘kish bunkeri tomoniga qarab harakatlanadi. Odatda
nasadkalar silindrik barabanning butun uzunligi bo‘ylab joylashtiriladi. Baraban
ichida. material issiqlik eltkich bilan o‘zaro ta’sirda bo‘lib quritiladi.
8.
Vertikal quritgich (21-rasm). Vertikal quritgichni tashqi
tomoniga spiralsimon to‘zitgich va yorug‘lik o‘tkazuvchi plyonka
maxkamlangan va bularning barchasi quritish agentining regeneratsiyalash
konturini hosil qilib beradi. Kamera ichida tross blok tizimida quritish
kassetalari joylashtirilgan. Quritgichga mahsulotni yuklash darchasi,
kalorifer va ventilator o‘rnatilgan. Kamera quyosh nurlanishiga nisbatan
Ilmiybaza.uz
yutish qobiliyati 0,89.....0,94 bo‘lgan “qora nikel” turidagi ruhlangan
temirdan ishlangan. Quritgichda tayanch nuqtalari orqali tross blok tizimi
o‘tkazilgan. Kameraning yuqori qismida spiral to‘zitkichlar chulg‘amidan
iborat yuqori resirkulyatsiya konturi bilan ulanuvchi tashqi tangensial
bortli tuynuklar joylashtirilgan .
Konvektiv quritish qurilmalarida mahsulotlar sifatli tayyorlanadi va tannarhi
nisbatan arzon hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasi viloyatlarining ishlab
chiqarish korxonalarida turli xil konvektiv quritish qurilmalari keng tarqalgan
bo‘lib, turli meva-sabzavotlarni quritish uchun ishlatilmoqda.
Nazorat uchun savollar: