QUYON ZOTLARI (Quyon zotlarining klassifikasiyasi, O’zbekiston va Markaziy Osiyo hududida urchitilayotgan asosiy rejali quyon zotlari, Yangi zotlar chiqarish, hisobini yuritish va rejalashtirish)

Yuklangan vaqt

2024-05-08

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

18

Faytl hajmi

392,8 KB


ilmiybaza.uz QUYON ZOTLARI Reja: 1. Zot haqida tushuncha 2. Quyon zotlarining klassifikasiyasi 3. O’zbekiston va Markaziy Osiyo hududida urchitilayotgan asosiy rejali quyon zotlari 4. Yangi zotlar chiqarish, hisobini yuritish va rejalashtirish ilmiybaza.uz QUYON ZOTLARI Reja: 1. Zot haqida tushuncha 2. Quyon zotlarining klassifikasiyasi 3. O’zbekiston va Markaziy Osiyo hududida urchitilayotgan asosiy rejali quyon zotlari 4. Yangi zotlar chiqarish, hisobini yuritish va rejalashtirish ilmiybaza.uz Tayanch iboralar Zot, madaniylashgan quyonlar, xonakilashtirilgan, yovvoyi quyonlar, zoologik tasnifi (klassifikasiyasi), xo’jalik mahsuldorlik yo’nalishi bo’yicha tasnifi, go’sht yo’nalishidagi, go’sht teri yo’nalishida, tivit yo’nalishida, kalta junli, o’rtacha junli, uzun junli, dekorativ (bezak, chiroy) maqsadli, eksterer, qonstitusiya va x.k. 1. Madaniy quyonlar uzoq evolyusion tarixiy jarayonlarda yovvoyi quyonlarni xonakilashtirish natijasida kelib chiqqan. Ularni mahsuldorligini, xo’jalik va foydali xususiyatlarini yaxshilash uchun tashqi va ichki omillarning ta’sirini insonlar ma’lum darajada boshqargan. Zotlar kishilik jamiyatining ma’lum davrida, hayvonlarning muayyan talablarga samarali holda javob bera olishi asosida yaratilgan va shu talablarni hayvonlar qondirish xususiyatlariga ega bo’lgan. Quyonchilikda zot deb, kelib chiqishi bo’yicha umumiylikka, xo’jalik foydali belgilarga ega, tana tuzilishi va fiziologik xususiyatlari, mahsuldorligi jihatidan o’xshash, bu xususiyatlarini avloddan-avlodga turg’un o’tkaza oladigan hayvonlar guruhiga aytiladi. Zot tarkibida naslli ona quyonlarning o’rtacha bosh soni 2000 ming bosh atrofida bo’lishi lozim. Zotlarning eng xarakterli xususiyatlari quyidagilardan: Son jihatidan ko’pligi, kelib chiqishi jihatidan umumiyligi, anato-morfologik, fiziologik, xo’jalik foydali belgilaridagi o’xshashliklar borligi bilan farqlarning ham kuzatilishi, hayvonlarning ma’lum yashash sharoitiga moslashish qobiliyatining mavjudligidan iborat. Zotdor hayvonlarni yaxshi sharoitda urchitish lozim. Yangi sharoitga ko’chirilgan zotlarda iqlim va tabiiy-iqtisodiy sharoitlar ta’sirida ayrim belgilari o’zgaradi. Ammo, yaxshi oziqlantirish va asrash sharoitida zotdor hayvonlar o’zining xo’jalik foydali belgilarini saqlab qoladi. Zotlarni doimiy tarzda takomillashtirish asosida mukammal tanlash va saralash hamda mashhur qator va oilalardan to’g’ri foydalanish yotadi. ilmiybaza.uz Tayanch iboralar Zot, madaniylashgan quyonlar, xonakilashtirilgan, yovvoyi quyonlar, zoologik tasnifi (klassifikasiyasi), xo’jalik mahsuldorlik yo’nalishi bo’yicha tasnifi, go’sht yo’nalishidagi, go’sht teri yo’nalishida, tivit yo’nalishida, kalta junli, o’rtacha junli, uzun junli, dekorativ (bezak, chiroy) maqsadli, eksterer, qonstitusiya va x.k. 1. Madaniy quyonlar uzoq evolyusion tarixiy jarayonlarda yovvoyi quyonlarni xonakilashtirish natijasida kelib chiqqan. Ularni mahsuldorligini, xo’jalik va foydali xususiyatlarini yaxshilash uchun tashqi va ichki omillarning ta’sirini insonlar ma’lum darajada boshqargan. Zotlar kishilik jamiyatining ma’lum davrida, hayvonlarning muayyan talablarga samarali holda javob bera olishi asosida yaratilgan va shu talablarni hayvonlar qondirish xususiyatlariga ega bo’lgan. Quyonchilikda zot deb, kelib chiqishi bo’yicha umumiylikka, xo’jalik foydali belgilarga ega, tana tuzilishi va fiziologik xususiyatlari, mahsuldorligi jihatidan o’xshash, bu xususiyatlarini avloddan-avlodga turg’un o’tkaza oladigan hayvonlar guruhiga aytiladi. Zot tarkibida naslli ona quyonlarning o’rtacha bosh soni 2000 ming bosh atrofida bo’lishi lozim. Zotlarning eng xarakterli xususiyatlari quyidagilardan: Son jihatidan ko’pligi, kelib chiqishi jihatidan umumiyligi, anato-morfologik, fiziologik, xo’jalik foydali belgilaridagi o’xshashliklar borligi bilan farqlarning ham kuzatilishi, hayvonlarning ma’lum yashash sharoitiga moslashish qobiliyatining mavjudligidan iborat. Zotdor hayvonlarni yaxshi sharoitda urchitish lozim. Yangi sharoitga ko’chirilgan zotlarda iqlim va tabiiy-iqtisodiy sharoitlar ta’sirida ayrim belgilari o’zgaradi. Ammo, yaxshi oziqlantirish va asrash sharoitida zotdor hayvonlar o’zining xo’jalik foydali belgilarini saqlab qoladi. Zotlarni doimiy tarzda takomillashtirish asosida mukammal tanlash va saralash hamda mashhur qator va oilalardan to’g’ri foydalanish yotadi. ilmiybaza.uz 2.Xonaki quyonlar zoologik klassifikasiyasi bo’yicha kemiruvchilar turkumi, tovushqonlar oilasi, quyonlar turiga mansub. Quyon zotlari mahsuldorlik belgilariga kura quyidagicha klasifikasiyalanadi: go’shtdor, go’sht-teri, tivit beradigan zotlarga bo’linadi. Shuningdek jun qoplamining uzunligiga ko’ra: o’rta jundor, uzun jundor hamda qo’shimcha ravishda tivitli va dekorativ yo’nalishdagi quyon zotlari mavjud. 3. Turli mamlakatlarda hozirgacha 60 dan ortiq quyon zotlari yaratilgan. O’zbekiston Markaziy Osiyo xududida joylashgan bo’lib, tabiiy iqlimi tez o’zgaruvchan ya’ni yozi issiq, qishi esa keskin sovuq bo’lishi bilan ajralib turadi. Shuning uchun chorva mollarining shu jumladan quyonlarning ham urchitiladigan zotlari xududda sinovdan o’tkazilishi lozim. Mamlakatimizda: sovet shinshillasi, kulrang ulkan, oq ulkan, kumushsimon, Vena havorangi, sovet mardyori, kapalak, oq tivitli kabi quyon zotlari urchitiladi. Sovet shinshilasi zoti. Go’sht-teri mahsulot yo’nalishidagi yirik, sermahsul zot. 1948 yildan 1963 yilgacha quyonchilik va mo’ynachilik hayvonlar ilmiy tekshirish instituti hodimlari jamoasi yetakchiligida, Saratov viloyatining "Anisov" sovxozi hamda Novosibirsk viloyatining "Cherpanov" sovxozlari sharoitida (1927- 1928 yillarda) Germaniyadan keltirilgan mayda shinshilla zotli quyonlarni o’z ichida tanlash, saralash va ularni maqsadli yetiltirib, ulkan oq zotli quyon bilan chatishtirish natijasida yaratilgan. Sovet shinshilasining tana tuzilishi mustahkam, o’lchamlari yirik, jun qoplamini tig’izligi bilan ajralib turadi. Tana tuzilishi mutanosib, ko’kragi keng, kallasi uncha katta emas, to’g’ri quloqli, mustahkam oyoqli, voyaga yetgan quyonlarini vazni 5 kg, ayrim xo’jaliklarda o’rtacha 6,4-7 kg ni tashkil etadi. Sovet shinshilasi zotining ona quyonlari serpusht va sersut. O’rtacha 7-8 ta quyon bolasini emizib o’stiradi. Broyler go’shti olish uchun yetishtirilganda 70 kunligida bolalari 1,8-2 kg tirik vaznga yetadi. Bu zotni jun qoplamining rangi kumushsimon, ba’zan qoramtir- kumushsimon bo’lib, qoramtir-to’lqinsimon chiziqlari bor. Ayniqsa bu chiziqli izlar tanasining yag’rin, qarchig’ay, yonbosh, ba’zan qorin qismlarida chiroyli bo’lib ilmiybaza.uz 2.Xonaki quyonlar zoologik klassifikasiyasi bo’yicha kemiruvchilar turkumi, tovushqonlar oilasi, quyonlar turiga mansub. Quyon zotlari mahsuldorlik belgilariga kura quyidagicha klasifikasiyalanadi: go’shtdor, go’sht-teri, tivit beradigan zotlarga bo’linadi. Shuningdek jun qoplamining uzunligiga ko’ra: o’rta jundor, uzun jundor hamda qo’shimcha ravishda tivitli va dekorativ yo’nalishdagi quyon zotlari mavjud. 3. Turli mamlakatlarda hozirgacha 60 dan ortiq quyon zotlari yaratilgan. O’zbekiston Markaziy Osiyo xududida joylashgan bo’lib, tabiiy iqlimi tez o’zgaruvchan ya’ni yozi issiq, qishi esa keskin sovuq bo’lishi bilan ajralib turadi. Shuning uchun chorva mollarining shu jumladan quyonlarning ham urchitiladigan zotlari xududda sinovdan o’tkazilishi lozim. Mamlakatimizda: sovet shinshillasi, kulrang ulkan, oq ulkan, kumushsimon, Vena havorangi, sovet mardyori, kapalak, oq tivitli kabi quyon zotlari urchitiladi. Sovet shinshilasi zoti. Go’sht-teri mahsulot yo’nalishidagi yirik, sermahsul zot. 1948 yildan 1963 yilgacha quyonchilik va mo’ynachilik hayvonlar ilmiy tekshirish instituti hodimlari jamoasi yetakchiligida, Saratov viloyatining "Anisov" sovxozi hamda Novosibirsk viloyatining "Cherpanov" sovxozlari sharoitida (1927- 1928 yillarda) Germaniyadan keltirilgan mayda shinshilla zotli quyonlarni o’z ichida tanlash, saralash va ularni maqsadli yetiltirib, ulkan oq zotli quyon bilan chatishtirish natijasida yaratilgan. Sovet shinshilasining tana tuzilishi mustahkam, o’lchamlari yirik, jun qoplamini tig’izligi bilan ajralib turadi. Tana tuzilishi mutanosib, ko’kragi keng, kallasi uncha katta emas, to’g’ri quloqli, mustahkam oyoqli, voyaga yetgan quyonlarini vazni 5 kg, ayrim xo’jaliklarda o’rtacha 6,4-7 kg ni tashkil etadi. Sovet shinshilasi zotining ona quyonlari serpusht va sersut. O’rtacha 7-8 ta quyon bolasini emizib o’stiradi. Broyler go’shti olish uchun yetishtirilganda 70 kunligida bolalari 1,8-2 kg tirik vaznga yetadi. Bu zotni jun qoplamining rangi kumushsimon, ba’zan qoramtir- kumushsimon bo’lib, qoramtir-to’lqinsimon chiziqlari bor. Ayniqsa bu chiziqli izlar tanasining yag’rin, qarchig’ay, yonbosh, ba’zan qorin qismlarida chiroyli bo’lib ilmiybaza.uz ko’rinib turadi. Bu zot har qanday oziqlantirish, iqlim sharoitlariga tez moslashadi. Shuning uchun bu zot nafaqat bizning xududimizda, xatto shimoliy, g’arbiy Yevropa mamlakatlarida ham muvaffaqiyatli urchitilmoqda. Bu zot ustidagi olib borilgan tajribalar natijasi boshqa zotlarga nisbatan nafaqat tashqi omillarga chidamligini balkim irsiy belgilari bo’yicha ham ustun ekanligini ko’rsatgan. Kulrang ulkan zoti go’sht-teri yo’nalishidagi yirik zotlardan hisoblanadi. 1946-1952 yillarda Poltava viloyatining "Petrov" sovxozi va Ukrainaning bir necha xo’jaliklari hamda Moskva viloyat xo’jaliklarida mahalliy quyonlarni chet eldan keltirilgan yirik Flandr quyon zoti bilan chatishtirishdan olingan duragaylarni tanlash, saralash yo’li bilan yaratilgan. Flandr zoti yirik bo’lsada, Ukraina va Rossiya iqlim sharoitlariga moslashuvi qiyin bo’lib, jadal o’sish, yetilish darajasi sust shuningdek, pushtdorligi ham past edi. Kulrang ulkan zotli quyonlar uzun va salmoqli gavdali, keng chuqur ko’krakli, yirik boshli, uzun quloqli hayvondir. Voyaga yetgan quyonlar o’rtacha 5 kg (4-6 kg) tosh bosadi. Ayrim xo’jaliklar sharoitida 7 kg tirik vaznga ega bo’lib, terisini yuzasi 3000 sm2 ni tashkil etadi. Bo’rdoqilanish darajasi yaxshi, voyaga yetgan quyonlarini so’yim chiqimi 60 % gacha bo’ladi. Ona quyonlar serpusht va sersut 7-8 qo’yon bolasini o’stiradi. Jun qoplami tig’iz, tusi kulrang, to’q kulrang, ba’zida kizg’ish kulrang, hatto qora tuslilari ham uchraydi. O’rta Osiyo sharoitiga ushbu zotli quyonlar yaxshi moslashgan. Iqlimga yaxshi moslashadi, kasalliklarga chidamli. Oq ulkan quyon zoti go’sht-teri yo’nalishidagi quyonlarga mansub. Bu zot X asrda Belgiya va Germaniya chegaralaridagi xududlarda davomli naslchilik ishlari asosida yaratilgan. Bunda asosan Flandr zotli quyonlar ichida oq tuslilarini uzoq tanlash va saralash ishlariga va ularning go’shtdorlik, tez yetiluvchanlik xususiyatlariga katta e’tibor qaratilgan. Bu zotga taaluqli quyonlarni tanasi uzun va ixcham, beli tekis sag’risi to’lishgan, keng ko’krakli, o’rtacha boshli, konstitusiyasi ilmiybaza.uz ko’rinib turadi. Bu zot har qanday oziqlantirish, iqlim sharoitlariga tez moslashadi. Shuning uchun bu zot nafaqat bizning xududimizda, xatto shimoliy, g’arbiy Yevropa mamlakatlarida ham muvaffaqiyatli urchitilmoqda. Bu zot ustidagi olib borilgan tajribalar natijasi boshqa zotlarga nisbatan nafaqat tashqi omillarga chidamligini balkim irsiy belgilari bo’yicha ham ustun ekanligini ko’rsatgan. Kulrang ulkan zoti go’sht-teri yo’nalishidagi yirik zotlardan hisoblanadi. 1946-1952 yillarda Poltava viloyatining "Petrov" sovxozi va Ukrainaning bir necha xo’jaliklari hamda Moskva viloyat xo’jaliklarida mahalliy quyonlarni chet eldan keltirilgan yirik Flandr quyon zoti bilan chatishtirishdan olingan duragaylarni tanlash, saralash yo’li bilan yaratilgan. Flandr zoti yirik bo’lsada, Ukraina va Rossiya iqlim sharoitlariga moslashuvi qiyin bo’lib, jadal o’sish, yetilish darajasi sust shuningdek, pushtdorligi ham past edi. Kulrang ulkan zotli quyonlar uzun va salmoqli gavdali, keng chuqur ko’krakli, yirik boshli, uzun quloqli hayvondir. Voyaga yetgan quyonlar o’rtacha 5 kg (4-6 kg) tosh bosadi. Ayrim xo’jaliklar sharoitida 7 kg tirik vaznga ega bo’lib, terisini yuzasi 3000 sm2 ni tashkil etadi. Bo’rdoqilanish darajasi yaxshi, voyaga yetgan quyonlarini so’yim chiqimi 60 % gacha bo’ladi. Ona quyonlar serpusht va sersut 7-8 qo’yon bolasini o’stiradi. Jun qoplami tig’iz, tusi kulrang, to’q kulrang, ba’zida kizg’ish kulrang, hatto qora tuslilari ham uchraydi. O’rta Osiyo sharoitiga ushbu zotli quyonlar yaxshi moslashgan. Iqlimga yaxshi moslashadi, kasalliklarga chidamli. Oq ulkan quyon zoti go’sht-teri yo’nalishidagi quyonlarga mansub. Bu zot X asrda Belgiya va Germaniya chegaralaridagi xududlarda davomli naslchilik ishlari asosida yaratilgan. Bunda asosan Flandr zotli quyonlar ichida oq tuslilarini uzoq tanlash va saralash ishlariga va ularning go’shtdorlik, tez yetiluvchanlik xususiyatlariga katta e’tibor qaratilgan. Bu zotga taaluqli quyonlarni tanasi uzun va ixcham, beli tekis sag’risi to’lishgan, keng ko’krakli, o’rtacha boshli, konstitusiyasi ilmiybaza.uz mustahkam. Go’shtdorligi o’rtacha, tez yetiluvchan, serpusht, ona quyon o’rtacha 8 ta quyon bolasini o’stirishi mumkin. Bolalari 2 oyligida 1,5-2 kg va 4 oyligida 2,6 kg tirik vaznga ega bo’ladi. Broyler go’sht yetishtirishga tavsiya etiladi. Voyaga yetgan quyonlari o’rtacha 5 kg tosh bosadi. Ba’zi xo’jaliklarda quyonlar vazni 6,4 kg yetadi. Xo’jaliklarda tanlash, saralash va naslchilik ishlarining me’yorda olib borilishi natijasida serpushtligi oshadi, bolalarining hayotchanligi yaxshilanadi. Zotning mo’ynasi oq, yaltiroq, zich va mayin, ko’zlari qizg’ish yoki pushtrang ulardan sof holda urchitishdan tashqari ba’zan chatishtirishda ham foydalanilmoqda. Kumushsimon zoti go’sht-teri mahsuldorlik yo’nalishidagi yirik zotlardan hisoblanadi. Bu zot 1946- 1952 yillarda Poltava viloyatining "Petrov" va "Tulsk" mo’ynachilik sovxozlarida zootexniklar A.I.Kaplevskiy va I.I.Kaplevskiylar tomonidan yaratilgan. Bunda g’arbiy Yevropadan keltirilgan shampan zotini saralash bo’yicha ish qilinib, ularni yana mahalliy qora tusli quyonlar bilan chatishtirganlar. Jun qoplami tekis, butun tanasi bo’ylab eski kumush rangda. Ba’zan havoranglilari uchraydi. Junlari o’siq, qora, dag’al tuklari ichida oq ranglilari ham uchrab qoladi, tiviti havorang. Bolalari tug’ilganda qora bo’ladi. Ular 7-8 oylik bo’lganda voyaga yetgan quyonlar tusiga kiradi. Tirik vazni voyaga yetganlarida 4,7 (4 dan 6 gacha) kg ni tashkil etadi. O’zining tez yetiluvchanligi bilan boshqa zotlardan ajralib turadi. O’zbekiston va O’rta Osiyo respublikalarida yaxshi urchitilmoqda, ilmiy tajribalarda sinab ko’rilmoqda.Boshi o’rtacha, quloqlari ingichkaroq va tikka, ko’kragi chuqur, sag’risi keng va aylanma, oyoqlari mustahkam. Jadal o’suvchi, bo’rdoqilashga moyil, go’shtdorlik sifati yaxshi. Biroq ularda jun qoplamining siyrakligi kamchilik hisoblanadi. Qora qo’ng’ir quyon zoti 1942-1948 yillar davomida Tataristonning "Viryuli" mo’ynachilik sovxozida seleksioner F.V.Nikitin tomonidan yaratilgan. Unda asosan oq ulkan, flandr va vena havorang zotli quyonlar o’zaro chatishtirilgan. ilmiybaza.uz mustahkam. Go’shtdorligi o’rtacha, tez yetiluvchan, serpusht, ona quyon o’rtacha 8 ta quyon bolasini o’stirishi mumkin. Bolalari 2 oyligida 1,5-2 kg va 4 oyligida 2,6 kg tirik vaznga ega bo’ladi. Broyler go’sht yetishtirishga tavsiya etiladi. Voyaga yetgan quyonlari o’rtacha 5 kg tosh bosadi. Ba’zi xo’jaliklarda quyonlar vazni 6,4 kg yetadi. Xo’jaliklarda tanlash, saralash va naslchilik ishlarining me’yorda olib borilishi natijasida serpushtligi oshadi, bolalarining hayotchanligi yaxshilanadi. Zotning mo’ynasi oq, yaltiroq, zich va mayin, ko’zlari qizg’ish yoki pushtrang ulardan sof holda urchitishdan tashqari ba’zan chatishtirishda ham foydalanilmoqda. Kumushsimon zoti go’sht-teri mahsuldorlik yo’nalishidagi yirik zotlardan hisoblanadi. Bu zot 1946- 1952 yillarda Poltava viloyatining "Petrov" va "Tulsk" mo’ynachilik sovxozlarida zootexniklar A.I.Kaplevskiy va I.I.Kaplevskiylar tomonidan yaratilgan. Bunda g’arbiy Yevropadan keltirilgan shampan zotini saralash bo’yicha ish qilinib, ularni yana mahalliy qora tusli quyonlar bilan chatishtirganlar. Jun qoplami tekis, butun tanasi bo’ylab eski kumush rangda. Ba’zan havoranglilari uchraydi. Junlari o’siq, qora, dag’al tuklari ichida oq ranglilari ham uchrab qoladi, tiviti havorang. Bolalari tug’ilganda qora bo’ladi. Ular 7-8 oylik bo’lganda voyaga yetgan quyonlar tusiga kiradi. Tirik vazni voyaga yetganlarida 4,7 (4 dan 6 gacha) kg ni tashkil etadi. O’zining tez yetiluvchanligi bilan boshqa zotlardan ajralib turadi. O’zbekiston va O’rta Osiyo respublikalarida yaxshi urchitilmoqda, ilmiy tajribalarda sinab ko’rilmoqda.Boshi o’rtacha, quloqlari ingichkaroq va tikka, ko’kragi chuqur, sag’risi keng va aylanma, oyoqlari mustahkam. Jadal o’suvchi, bo’rdoqilashga moyil, go’shtdorlik sifati yaxshi. Biroq ularda jun qoplamining siyrakligi kamchilik hisoblanadi. Qora qo’ng’ir quyon zoti 1942-1948 yillar davomida Tataristonning "Viryuli" mo’ynachilik sovxozida seleksioner F.V.Nikitin tomonidan yaratilgan. Unda asosan oq ulkan, flandr va vena havorang zotli quyonlar o’zaro chatishtirilgan. ilmiybaza.uz Qora - qo’ng’ir quyon zotini tanasi asosan qoramtir qo’ng’ir bo’lib, dag’al qiltiqli va oraliq jun tolalarining uch qismi qopqoralari ham uchraydi. Mo’ynasidagi ayrim ranglar 7-8 oyligidan boshlab o’zgaradi. Voyaga yetgan quyonlarining o’rtacha vazni 5 kg (3,6 dan 6,6 gacha) atrofida bo’ladi. 8 tagacha bolalaydi. Mo’ynasi tig’iz junli bo’lib, rangi chiroyli, buyamasdan tabiiy holda kiyim ishlab chiqarishda foydalaniladi. Gavdasi uzun, suyaklari mustahkam, yirik, qulog’i uzun, ko’kragi keng va chuqur, orqasi to’g’ri va keng, sag’risi keng, go’shtdorligi yaxshi, serpushtligi, sutdorligi va yetiluvchanligi o’rtacha. O’rta Osiyo va O’zbekistonda rejali zot sifatida urchitiladi. Vena havorang quyon zoti go’sht-teri yo’nalishida bo’lib, kattaligi jihatidan o’rtacha quyondir. Bu zot X1X-asr oxirlarida Avstriya mamlakati xo’jaliklarida mahalliy havorang quyonlarni belgiya ulkan quyoni bilan chatishtirish natijasida yaratilgan va 1895 yili mamlakat poytaxti Vena shahrining nomi bilan zot sifatida tasdiqlangan. Rossiya va boshqa hamdustlik mamlakatlariga Germaniyadan keltirilgan. Tanasi kulrang va havorang, ba’zan qizg’ish havorangli, och va to’q rangbarangliklari mavjud. Dog’lar va qora rangli jun tolalari uchramaydi. Tirik vazni o’rtacha 4,3 kg (3,8-5 kg) bo’lib, ayrimlari 7 kg ga yetadi. Tashqi muhit, oziqlanish sharoitiga yaxshi moslashadi. Serpushtligi o’rtacha, qisqa vaqt ichida semiradi. Yetiluvchanligi yaxshi. So’yim chiqimi 56,9-59,8 % gacha yetadi. Bizning xududimizda urchitish mumkin, biroq hozircha juda kam sonli. Kapalak quyon zoti 1887 yilda Angliyada dekorativ (bezak, kungil ochar) zot sifatida yaratilgan, vazni jihatidan o’rtacha zot hisoblanadi. Mahalliy xududlarimizda keng tarqalgan. Tanasi oq lekin tanasining ikki tomonida simmetrik qora dog’lar mavjud. Ayrim vakillarining tanasidagi dog’lar jigarrang, kulrang bo’lishi ham kuzatilgan. Voyaga yetganlarining tirik vazni o’rtacha 4,3 kg. Tanasi qisqarok bo’lib 35 sm, ko’krak aylanasi 36 sm. Konstitusiyasi pishiq, go’sht mahsuldorligi vazniga nisbatan yaxshi. Ona quyonlari serpusht, sersut ya’ni bolasi tez yetiladi. Shuning uchun ba’zi tumanlarda broyler go’sht yetishtirish maqsadida ilmiybaza.uz Qora - qo’ng’ir quyon zotini tanasi asosan qoramtir qo’ng’ir bo’lib, dag’al qiltiqli va oraliq jun tolalarining uch qismi qopqoralari ham uchraydi. Mo’ynasidagi ayrim ranglar 7-8 oyligidan boshlab o’zgaradi. Voyaga yetgan quyonlarining o’rtacha vazni 5 kg (3,6 dan 6,6 gacha) atrofida bo’ladi. 8 tagacha bolalaydi. Mo’ynasi tig’iz junli bo’lib, rangi chiroyli, buyamasdan tabiiy holda kiyim ishlab chiqarishda foydalaniladi. Gavdasi uzun, suyaklari mustahkam, yirik, qulog’i uzun, ko’kragi keng va chuqur, orqasi to’g’ri va keng, sag’risi keng, go’shtdorligi yaxshi, serpushtligi, sutdorligi va yetiluvchanligi o’rtacha. O’rta Osiyo va O’zbekistonda rejali zot sifatida urchitiladi. Vena havorang quyon zoti go’sht-teri yo’nalishida bo’lib, kattaligi jihatidan o’rtacha quyondir. Bu zot X1X-asr oxirlarida Avstriya mamlakati xo’jaliklarida mahalliy havorang quyonlarni belgiya ulkan quyoni bilan chatishtirish natijasida yaratilgan va 1895 yili mamlakat poytaxti Vena shahrining nomi bilan zot sifatida tasdiqlangan. Rossiya va boshqa hamdustlik mamlakatlariga Germaniyadan keltirilgan. Tanasi kulrang va havorang, ba’zan qizg’ish havorangli, och va to’q rangbarangliklari mavjud. Dog’lar va qora rangli jun tolalari uchramaydi. Tirik vazni o’rtacha 4,3 kg (3,8-5 kg) bo’lib, ayrimlari 7 kg ga yetadi. Tashqi muhit, oziqlanish sharoitiga yaxshi moslashadi. Serpushtligi o’rtacha, qisqa vaqt ichida semiradi. Yetiluvchanligi yaxshi. So’yim chiqimi 56,9-59,8 % gacha yetadi. Bizning xududimizda urchitish mumkin, biroq hozircha juda kam sonli. Kapalak quyon zoti 1887 yilda Angliyada dekorativ (bezak, kungil ochar) zot sifatida yaratilgan, vazni jihatidan o’rtacha zot hisoblanadi. Mahalliy xududlarimizda keng tarqalgan. Tanasi oq lekin tanasining ikki tomonida simmetrik qora dog’lar mavjud. Ayrim vakillarining tanasidagi dog’lar jigarrang, kulrang bo’lishi ham kuzatilgan. Voyaga yetganlarining tirik vazni o’rtacha 4,3 kg. Tanasi qisqarok bo’lib 35 sm, ko’krak aylanasi 36 sm. Konstitusiyasi pishiq, go’sht mahsuldorligi vazniga nisbatan yaxshi. Ona quyonlari serpusht, sersut ya’ni bolasi tez yetiladi. Shuning uchun ba’zi tumanlarda broyler go’sht yetishtirish maqsadida ilmiybaza.uz foydalaniladi. Sovet mardyori zoti 1931-1940 yillar davomida Armanistonda M.Ch.Magramyan tomonidan rus gornastayev, shinshilla va mahalliy quyonlarni o’zaro chatishtirish natijasida yaratilgan. Rangi asosan jigarrang, lekin tanasida ba’zan turli kattalikdagi dog’lar uchrab turadi. Bolalari tug’ilganda sichqon tusli bo’ladi. 4 oyligida voyaga yetgan quyonlar tusiga kiradi. Sovet mardyori zotli quyonlarning mo’ynasi chiroyliligi uchun boshqalaridan ajralib turadi. Bu zot go’sht-teri yo’nalishiga taaluqli bo’lsada, xo’jaliklarda mo’yna teri yetishtirish uchun urchitiladi. Konstitusiyasi mustahkam, o’rtacha tirik vazni 4,5 kg (3,8-5) ni tashkil etadi. Serpushtligi o’rtacha, tez yetiluvchan, biroq asosan mo’yna terisi uchun urchitish maqsadga muvofiq. Armanistonda ko’p urchitilib, bizning xududimizda kam sonli. Oq tivitli quyon zoti 1939-1957 yillar davomida Tatariston respublikasi, Kursk va Voronej, Kirov viloyatlarining xo’jaliklari sharoitida seleksioner olima M.V.Vshivseva rahbarligida yaratilgan. Tivit mahsuldorlik yo’nalishida. Bu zot mahalliy kam mahsul jun tivit beruvchi quyonlar, angor zotli quyonlar bilan chatishtirilib olingan avlodlarini tanlash va saralash asosida yaratilgan. Bu zotning bo’yni kalta va yo’g’on, beli to’g’ri va keng, tusi oq, olingan junning 92-96 % ni tivit tashkil etadi. Tivitining uzunligi 6-7 sm, ingichkaligi 12,4- 13,5 mikron. Yiliga 1 bosh quyondan 420-500 g tivit olinadi, ayrim xo’jaliklarda 750 g ga yetadi. Kirov Davlat naslchilik xo’jaligida 1 kg gacha tivit olingan. Oq tivitli quyon zotini tirik vazni o’rtacha 4 kg, uzunligi 54 sm, ko’krak aylanasi 34 sm, 7 gacha bola berishi mumkin. Turli sharoitga moslashaoladi, bizning xududimizda kam uchraydi. Bu zotning quyidagi guruhlari mavjud: A) Kirov guruhi - mahalliy tivitli quyonlarni angor zoti bilan qon singdirish chatishtirish usulida olingan. B) Biryulin guruhi angor va flandr zotlarini murakkab chatishtirish usulida yaratilgan. V) Solnsev guruhi - angor zotli quyonlarni sof zotli urchitish va ularni Biryulin sovxozidagi erkak quyonlar bilan chatishtirish natijasida olingan. ilmiybaza.uz foydalaniladi. Sovet mardyori zoti 1931-1940 yillar davomida Armanistonda M.Ch.Magramyan tomonidan rus gornastayev, shinshilla va mahalliy quyonlarni o’zaro chatishtirish natijasida yaratilgan. Rangi asosan jigarrang, lekin tanasida ba’zan turli kattalikdagi dog’lar uchrab turadi. Bolalari tug’ilganda sichqon tusli bo’ladi. 4 oyligida voyaga yetgan quyonlar tusiga kiradi. Sovet mardyori zotli quyonlarning mo’ynasi chiroyliligi uchun boshqalaridan ajralib turadi. Bu zot go’sht-teri yo’nalishiga taaluqli bo’lsada, xo’jaliklarda mo’yna teri yetishtirish uchun urchitiladi. Konstitusiyasi mustahkam, o’rtacha tirik vazni 4,5 kg (3,8-5) ni tashkil etadi. Serpushtligi o’rtacha, tez yetiluvchan, biroq asosan mo’yna terisi uchun urchitish maqsadga muvofiq. Armanistonda ko’p urchitilib, bizning xududimizda kam sonli. Oq tivitli quyon zoti 1939-1957 yillar davomida Tatariston respublikasi, Kursk va Voronej, Kirov viloyatlarining xo’jaliklari sharoitida seleksioner olima M.V.Vshivseva rahbarligida yaratilgan. Tivit mahsuldorlik yo’nalishida. Bu zot mahalliy kam mahsul jun tivit beruvchi quyonlar, angor zotli quyonlar bilan chatishtirilib olingan avlodlarini tanlash va saralash asosida yaratilgan. Bu zotning bo’yni kalta va yo’g’on, beli to’g’ri va keng, tusi oq, olingan junning 92-96 % ni tivit tashkil etadi. Tivitining uzunligi 6-7 sm, ingichkaligi 12,4- 13,5 mikron. Yiliga 1 bosh quyondan 420-500 g tivit olinadi, ayrim xo’jaliklarda 750 g ga yetadi. Kirov Davlat naslchilik xo’jaligida 1 kg gacha tivit olingan. Oq tivitli quyon zotini tirik vazni o’rtacha 4 kg, uzunligi 54 sm, ko’krak aylanasi 34 sm, 7 gacha bola berishi mumkin. Turli sharoitga moslashaoladi, bizning xududimizda kam uchraydi. Bu zotning quyidagi guruhlari mavjud: A) Kirov guruhi - mahalliy tivitli quyonlarni angor zoti bilan qon singdirish chatishtirish usulida olingan. B) Biryulin guruhi angor va flandr zotlarini murakkab chatishtirish usulida yaratilgan. V) Solnsev guruhi - angor zotli quyonlarni sof zotli urchitish va ularni Biryulin sovxozidagi erkak quyonlar bilan chatishtirish natijasida olingan. ilmiybaza.uz Go’sht yo’nalishidagi quyon zotlari. Novozelandiya oq quyon zoti - 1910 yilda AQShda yaratilgan. Go’sht yo’nalishida, tusi oq. Kelib chiqishida avvalo qizil rangli albinos hayvonlar tanlanadi, saralanadi va olingan yangi nasllar yetiluvchanligi, go’shtdorlik belgilari, so’yim chiqimi, so’yim og’irligi va go’sht sifati kabi ko’rsatkichlari bo’yicha saralanib "o’z ichida" urchitiladi. Qisman Flandr zotini ham qoni singdiriladi. Novozelandiya oq quyoni AQSh da juda keng tarqalgan. 1950 yillardan boshlab G’arbiy Yevropa mamlakatlariga, sobiq ittifoqga esa 1971 yildan boshlab tarqaldi va iqlimlashtirildi. Hozir O’zbekistonda ham mavjud. U mustahkam qonstitusiyali, ba’zan ingichka va pishiq suyakli bo’lishi bilan farq qiladi. Gavdasi uncha uzun emas (47-50 sm), to’lishganlik indeksi 63 % dan ziyod, ko’kragi chuqur, keng, orqasi enli, sagrisi yoyiq, muskullari to’lishgan. Voyaga yetganlari 4,5-5 kg gacha, tug’ilganda bolasi odatda 45 g atrofida, mayda tug’ilsada, o’sish tezligi yuqoriligidan 2 oyligida 1,8-2,2 k; 3 oyligida 2,7-3 kg ga yetadi. 1 kg qo’shimcha o’sishiga 3-5 kg oz. birligi sarflaydi. Bu zotdan asosiy mahsulot sifatida go’sht olinib, qo’shimcha mahsulot sifatida teri olinadi. So’yim chiqimi 52-58 %, gavdada go’sht chiqimi 77,5 % gacha. Sersut va serpusht (7-12) ligi bilan ajralib turadi. Sanoat chatishtirish usulida boshqa zotlar bilan yaxshi natija beradi. Kaliforniya- go’sht yo’nalishidagi zot. Kattaligi o’rtacha, tusi oq, faqat quloq ichida, ba’zan tumshuq, oyoq kaftlari va dum uchida qoramtir - jigarrangli belgilar uchraydi. AQSh da - Novozellandiya oq, rus chipor, yirik shinshilla zotlarini murakkab chatishtirishdan olingan oxirgi avlodlarini "O’z ichida" urchitish natijasida yaratilgan. Bunda Novozelandiya oq zotini tez yetiluvchanlik, go’shtdorlik belgisi, rus chipor zotdagi teri jun qoplamining tig’izlik xususiyatlari mujassamlashgan. Konstitusiyasi mustahkam, ba’zan suyagi nozik, go’shtdor, to’lishgan. Vazni ilmiybaza.uz Go’sht yo’nalishidagi quyon zotlari. Novozelandiya oq quyon zoti - 1910 yilda AQShda yaratilgan. Go’sht yo’nalishida, tusi oq. Kelib chiqishida avvalo qizil rangli albinos hayvonlar tanlanadi, saralanadi va olingan yangi nasllar yetiluvchanligi, go’shtdorlik belgilari, so’yim chiqimi, so’yim og’irligi va go’sht sifati kabi ko’rsatkichlari bo’yicha saralanib "o’z ichida" urchitiladi. Qisman Flandr zotini ham qoni singdiriladi. Novozelandiya oq quyoni AQSh da juda keng tarqalgan. 1950 yillardan boshlab G’arbiy Yevropa mamlakatlariga, sobiq ittifoqga esa 1971 yildan boshlab tarqaldi va iqlimlashtirildi. Hozir O’zbekistonda ham mavjud. U mustahkam qonstitusiyali, ba’zan ingichka va pishiq suyakli bo’lishi bilan farq qiladi. Gavdasi uncha uzun emas (47-50 sm), to’lishganlik indeksi 63 % dan ziyod, ko’kragi chuqur, keng, orqasi enli, sagrisi yoyiq, muskullari to’lishgan. Voyaga yetganlari 4,5-5 kg gacha, tug’ilganda bolasi odatda 45 g atrofida, mayda tug’ilsada, o’sish tezligi yuqoriligidan 2 oyligida 1,8-2,2 k; 3 oyligida 2,7-3 kg ga yetadi. 1 kg qo’shimcha o’sishiga 3-5 kg oz. birligi sarflaydi. Bu zotdan asosiy mahsulot sifatida go’sht olinib, qo’shimcha mahsulot sifatida teri olinadi. So’yim chiqimi 52-58 %, gavdada go’sht chiqimi 77,5 % gacha. Sersut va serpusht (7-12) ligi bilan ajralib turadi. Sanoat chatishtirish usulida boshqa zotlar bilan yaxshi natija beradi. Kaliforniya- go’sht yo’nalishidagi zot. Kattaligi o’rtacha, tusi oq, faqat quloq ichida, ba’zan tumshuq, oyoq kaftlari va dum uchida qoramtir - jigarrangli belgilar uchraydi. AQSh da - Novozellandiya oq, rus chipor, yirik shinshilla zotlarini murakkab chatishtirishdan olingan oxirgi avlodlarini "O’z ichida" urchitish natijasida yaratilgan. Bunda Novozelandiya oq zotini tez yetiluvchanlik, go’shtdorlik belgisi, rus chipor zotdagi teri jun qoplamining tig’izlik xususiyatlari mujassamlashgan. Konstitusiyasi mustahkam, ba’zan suyagi nozik, go’shtdor, to’lishgan. Vazni ilmiybaza.uz 4-5 kg. Tug’ilganda o’rtacha 45g., 2 oylik 1,9-2,3 kg, 4 oylikda 2,7-3,4 kg va 5 oylikda 4,2 kg. Shundan so’ng o’sishi susayadi. So’yim chiqimi 56-60 %, gavda go’shtida et chiqimi 82-85 %, suyak 13-15 %, yog’i esa 1,8-1,5 %. Serpushtligi o’rtacha 8 bosh, tug’ilganda to’lik oq bo’lib, qoramtir belgilar keyinchalik paydo bo’ladi, rus chipor zotiga o’xshash. MDH xududiga 1971 yilda Angliya, Vengriyadan keltirilgan. Ukraina, Rossiyada keng tarqalgan, O’zbekistonda ham bor. Har ikkala go’shtdor zotlarining barmoqlari orasi va kaftida jun qoplami bo’lib, tur simli kafaslarda asrashga moslashgan. Baran zotli quyonlar Dastavval, xilma xil ko’rinishdagi (qora, havorang, kulrang-yovvoyi quyon rang, jigarrang, temirrang-kulrang, xol-xol va b.) uzun o’ziga hos quloqli yirik dekorativ quyon zoti bo’lgan. Ushbu zot quyonni quloq chig’anog’i formasini tabiiy mutatsiyasini biriktirish yo’li bilan Angliyada ishlab chiqilgan. Bu zotning ayrim ko’rinishdagi turlarida qulog’ining uzunligi 60-71 sm (kengligi 10-17 sm) ga yetadi. Baran zotli quyonlar asosan g’arbiy yevropa davlatlari, ayniqsa Germaniya va Frantsiya davlatlari quyonchilari orasida juda keng tarqalgan. Bu davlatlarda ingliz barani bilan flandrni chatishtirish natijasida frantsuz va nemis barani zotlari yaratilgan. Eng qiziqarli natijalarga esa Germaniya quyonchilari erishgan. Go’sht yo’nalishida va jonivorlarning tez yetiluvchanligini oshirish maqsadida sistematik selektsiya natijalari asosida tirik vazni 5,5 kg bo’lgan nemis baranini yaratilishiga muvaffaq bo’lingan. Tavsifi. Nemis barani zotining tipik belgilari va parametrlari: - tana qismi eziq va keng; - voyaga yetgan quyon vazni - o’rtacha 3 kg, alohida hollarda - 7-8 kg (ba’zan hatto 10 kg); - boshi yirik, keng peshonali, burni biroz pastga bukilgan; - quloqlari boshining ikki yoniga osilgan; - tanasi cho’ziq, uzunligi 60-70 sm va undan uzunroq; - ko’krak qismi keng va chuqur; ilmiybaza.uz 4-5 kg. Tug’ilganda o’rtacha 45g., 2 oylik 1,9-2,3 kg, 4 oylikda 2,7-3,4 kg va 5 oylikda 4,2 kg. Shundan so’ng o’sishi susayadi. So’yim chiqimi 56-60 %, gavda go’shtida et chiqimi 82-85 %, suyak 13-15 %, yog’i esa 1,8-1,5 %. Serpushtligi o’rtacha 8 bosh, tug’ilganda to’lik oq bo’lib, qoramtir belgilar keyinchalik paydo bo’ladi, rus chipor zotiga o’xshash. MDH xududiga 1971 yilda Angliya, Vengriyadan keltirilgan. Ukraina, Rossiyada keng tarqalgan, O’zbekistonda ham bor. Har ikkala go’shtdor zotlarining barmoqlari orasi va kaftida jun qoplami bo’lib, tur simli kafaslarda asrashga moslashgan. Baran zotli quyonlar Dastavval, xilma xil ko’rinishdagi (qora, havorang, kulrang-yovvoyi quyon rang, jigarrang, temirrang-kulrang, xol-xol va b.) uzun o’ziga hos quloqli yirik dekorativ quyon zoti bo’lgan. Ushbu zot quyonni quloq chig’anog’i formasini tabiiy mutatsiyasini biriktirish yo’li bilan Angliyada ishlab chiqilgan. Bu zotning ayrim ko’rinishdagi turlarida qulog’ining uzunligi 60-71 sm (kengligi 10-17 sm) ga yetadi. Baran zotli quyonlar asosan g’arbiy yevropa davlatlari, ayniqsa Germaniya va Frantsiya davlatlari quyonchilari orasida juda keng tarqalgan. Bu davlatlarda ingliz barani bilan flandrni chatishtirish natijasida frantsuz va nemis barani zotlari yaratilgan. Eng qiziqarli natijalarga esa Germaniya quyonchilari erishgan. Go’sht yo’nalishida va jonivorlarning tez yetiluvchanligini oshirish maqsadida sistematik selektsiya natijalari asosida tirik vazni 5,5 kg bo’lgan nemis baranini yaratilishiga muvaffaq bo’lingan. Tavsifi. Nemis barani zotining tipik belgilari va parametrlari: - tana qismi eziq va keng; - voyaga yetgan quyon vazni - o’rtacha 3 kg, alohida hollarda - 7-8 kg (ba’zan hatto 10 kg); - boshi yirik, keng peshonali, burni biroz pastga bukilgan; - quloqlari boshining ikki yoniga osilgan; - tanasi cho’ziq, uzunligi 60-70 sm va undan uzunroq; - ko’krak qismi keng va chuqur; ilmiybaza.uz - yelka qismi cho’zilgan, keng, ba’zan sal osilgan; - Orqa qismi yumaloqlashgan. Baran zotli quyonlar tez yetiluvchanligi, yaxshi rivojlangan go’sht qismi va go’shtining yuqori sifatliligi bilan ajralib turadi va go’sht yo’nalishidagi quyonlar toifasiga kiradi Baran zotli quyonlar mamlakatimizning har hil iqlim sharoitlariga yaxshi moslashgan quyon zoti hisoblanadi. Bu zotdagi quyonlarni saqlash va ko’paytirish alohida qiyinchilik tug’dirmaydi. Urg’ochi quyonlar kam bolalaydi: o’rtacha bitta bolalashda 3-6 tadan ortiq bo’lmagan bola beradi. Nemis baranidan yirik xajmdagi teri olinadi. Jun qoplami qalin, zich, mayin va Turli hil ranglarda bo’ladi. Alyaska zotli quyonlar haqida eshitganmisiz? Quyonlarning bir necha noyob turlari uchraydi. Ulardan biri “Alyaska” zotidir. Ularning nomiga qarab bu quyonlar sovuq mintaqalardan emasligini aytish mumkin. U 1920 yilda Germaniyada olimlar tomonidan yaratildi. Selektsionerlar tomonidan bunday quyonni urchitishdan ko’zlangan eng asosiy maqsad — Alyaska tulkisidagi kabi qora va oq tolali yungga ega turni yaratish. Selektsionerlar tajribasi muvaffaqiyatli bo’lmadi. Ular qora rangdagi yaltiroq tukli jonivor zotini yaratishdi. Biroq bu zotli quyonni qoldirishdi va keyinchalik “Reks” zotini chiqarishda qo’llashdi. “Alyaska”ning yungi qora rangda. U qalin va yaltiroq, ichi moviy rangda tovlanadi. SHuningdek moviy o’rniga oq rangda tovlanadigan quyonlar ham bor. Bu jihat kamchilik hisoblanadi. “Alyaska” quyonlarining yungi qimmatbaho. Ular Yevropada keng tarqalgan. ilmiybaza.uz - yelka qismi cho’zilgan, keng, ba’zan sal osilgan; - Orqa qismi yumaloqlashgan. Baran zotli quyonlar tez yetiluvchanligi, yaxshi rivojlangan go’sht qismi va go’shtining yuqori sifatliligi bilan ajralib turadi va go’sht yo’nalishidagi quyonlar toifasiga kiradi Baran zotli quyonlar mamlakatimizning har hil iqlim sharoitlariga yaxshi moslashgan quyon zoti hisoblanadi. Bu zotdagi quyonlarni saqlash va ko’paytirish alohida qiyinchilik tug’dirmaydi. Urg’ochi quyonlar kam bolalaydi: o’rtacha bitta bolalashda 3-6 tadan ortiq bo’lmagan bola beradi. Nemis baranidan yirik xajmdagi teri olinadi. Jun qoplami qalin, zich, mayin va Turli hil ranglarda bo’ladi. Alyaska zotli quyonlar haqida eshitganmisiz? Quyonlarning bir necha noyob turlari uchraydi. Ulardan biri “Alyaska” zotidir. Ularning nomiga qarab bu quyonlar sovuq mintaqalardan emasligini aytish mumkin. U 1920 yilda Germaniyada olimlar tomonidan yaratildi. Selektsionerlar tomonidan bunday quyonni urchitishdan ko’zlangan eng asosiy maqsad — Alyaska tulkisidagi kabi qora va oq tolali yungga ega turni yaratish. Selektsionerlar tajribasi muvaffaqiyatli bo’lmadi. Ular qora rangdagi yaltiroq tukli jonivor zotini yaratishdi. Biroq bu zotli quyonni qoldirishdi va keyinchalik “Reks” zotini chiqarishda qo’llashdi. “Alyaska”ning yungi qora rangda. U qalin va yaltiroq, ichi moviy rangda tovlanadi. SHuningdek moviy o’rniga oq rangda tovlanadigan quyonlar ham bor. Bu jihat kamchilik hisoblanadi. “Alyaska” quyonlarining yungi qimmatbaho. Ular Yevropada keng tarqalgan. ilmiybaza.uz Jonivor 3 kilodan 5 kilocha tosh bosadi. Bo’yni deyarli ko’rinmaydi, quloqlari kalta va keng. Urg’ochi quyonlarning erkak quyonlardan farqi bo’yin atrofidagi qo’shimcha teri. Bu jonivorlar faol hisoblanadi, shuning uchun ularga keng joy zarur. Bu turdagi quyonlar jazirama va sovuqdan qo’rqmaydi. Ular tajovuzkor emas. Itoatkor va muloqotni sevadigan. Odamga tezroq ko’nikishlari uchun ularni erta ijtimoiylashtirish kerak. Reks zotli quyonlar. Quyonlarning bu kaltayungli zoti 1919-1924 yillarda yaratilgan va shu zahotiyoq Yevropa davlatlarida keng tarqalib ketdi. Rossiya davlatiga Germaniyadan olib kirilgan. Tavsifi. Reks zotining tipik belgilari va ko’rsatkichlari: - Tshliq yetilgan quyonlarning tirik vazni 3-4,5 kg; - Tana qismi mayin, suyak skeleti ingichka va yetgil; - Boshi urtacha kattalikda sal cho’ziqroq, quloqlari o’rtacha uzunlikda; - Tana tuzilishi cho’ziqroq 40-45 sm, old qismi sal botiqroq; - ko’krak va orqa qismi o’rtacha kenglikda; Rekslardan mayda va yirik o’lchamdagi va har hil rangdagi teri olinadi, lekin, odatda ko’proq qora, jigarrang, oq va havorang rangdagilari ko’proq uchraydi. Bu quyonlarning terisi hech qanday qo’shimcha bo’yoqlarsiz natural holatda, ko’p hollarda boshqa qimmtabaho yungli jonivorlar terisini imitatsiya (o’rnini qoplash) sifatida ishlatiladi. Kalta yungli quyonlarni odatda ijobiy tarzda havaskor xo’jaliklarda parvvarishlanadi. Ulr mamlakatimizning turli hil iqlim sharoitlariga yaxshi moslashgan. Bu zotdagi quyonlarni saqlash va ko’paytirish unchalik katta qiyinchilik tug’dirmaydi. Bu quyon bolalari o’rtacha o’sish tempiga ega. Ularning vazni 1 oyda 0,68 kgdan oshmaydi, 2 oyda 1,68 kg, 3 oyda 2,19 kg, 4 oylik yoshida esa 2,32 kgga yetadi. Urg’ochi quyon serpushtligi unchalik yuqori emas: bitta bolalashda o’rtacha 5-6 ta bola tug’adi. Yetuk yoshdagi quyonlar juda mayin go’sht beradi, shuning ilmiybaza.uz Jonivor 3 kilodan 5 kilocha tosh bosadi. Bo’yni deyarli ko’rinmaydi, quloqlari kalta va keng. Urg’ochi quyonlarning erkak quyonlardan farqi bo’yin atrofidagi qo’shimcha teri. Bu jonivorlar faol hisoblanadi, shuning uchun ularga keng joy zarur. Bu turdagi quyonlar jazirama va sovuqdan qo’rqmaydi. Ular tajovuzkor emas. Itoatkor va muloqotni sevadigan. Odamga tezroq ko’nikishlari uchun ularni erta ijtimoiylashtirish kerak. Reks zotli quyonlar. Quyonlarning bu kaltayungli zoti 1919-1924 yillarda yaratilgan va shu zahotiyoq Yevropa davlatlarida keng tarqalib ketdi. Rossiya davlatiga Germaniyadan olib kirilgan. Tavsifi. Reks zotining tipik belgilari va ko’rsatkichlari: - Tshliq yetilgan quyonlarning tirik vazni 3-4,5 kg; - Tana qismi mayin, suyak skeleti ingichka va yetgil; - Boshi urtacha kattalikda sal cho’ziqroq, quloqlari o’rtacha uzunlikda; - Tana tuzilishi cho’ziqroq 40-45 sm, old qismi sal botiqroq; - ko’krak va orqa qismi o’rtacha kenglikda; Rekslardan mayda va yirik o’lchamdagi va har hil rangdagi teri olinadi, lekin, odatda ko’proq qora, jigarrang, oq va havorang rangdagilari ko’proq uchraydi. Bu quyonlarning terisi hech qanday qo’shimcha bo’yoqlarsiz natural holatda, ko’p hollarda boshqa qimmtabaho yungli jonivorlar terisini imitatsiya (o’rnini qoplash) sifatida ishlatiladi. Kalta yungli quyonlarni odatda ijobiy tarzda havaskor xo’jaliklarda parvvarishlanadi. Ulr mamlakatimizning turli hil iqlim sharoitlariga yaxshi moslashgan. Bu zotdagi quyonlarni saqlash va ko’paytirish unchalik katta qiyinchilik tug’dirmaydi. Bu quyon bolalari o’rtacha o’sish tempiga ega. Ularning vazni 1 oyda 0,68 kgdan oshmaydi, 2 oyda 1,68 kg, 3 oyda 2,19 kg, 4 oylik yoshida esa 2,32 kgga yetadi. Urg’ochi quyon serpushtligi unchalik yuqori emas: bitta bolalashda o’rtacha 5-6 ta bola tug’adi. Yetuk yoshdagi quyonlar juda mayin go’sht beradi, shuning ilmiybaza.uz uchun gusht chiqish hajmi nisbatan yuqori. Kaliforniya zoti (kalif). Bu zot go’sht yo’nalishidagi yana bir tipik quyonlar namoyondasi hisoblanib, qalin va sifatli yung va original rangi bilan farqlanadi. Bu zot shinshilla, rus gornostayi va yangizelandiya oq (NZB) quyoni kabi zotlarni qonidan foydalanish natijasida AQSH da yaratilgan. Rangi oq, quloqlari, panjalari, burni, dumi va ko’krak osti to’q jigarrang belgilardan iborat. Rossiya davlatiga XX asrning 70-yillarida olib kirilgan va juda yaxshi darajada iqlimlashgan. Kaliforniya zoti juda murakkab chatishtirish orqali uchta quyon zotlaridan quyidagi ishlab chiqarish ko’rsatkichlarini olgan holda yaratilgan: - Yirik shinshilladan yuqori darajadagi go’shtlilik formasini; - Rus gornostayida yuqori sifatli jun qoplamini; - Yangi zelandiya oq quyonidan yosh davrida yuqori energetik o’suvchanlik hususiyatini. Tavsifi. Kaliforniya zotining tipik belgilari va parametrlari: - Tana tuzilishi mayin, lekin mustaxkam va bardoshli; - Suyak skeleti ingichka va yengil; - Tanasi kompakt, keng va yumaloq; - Boshi yengil, quloqlari uncha katta bo’lmagan ingichka; - Ko’krak qismi keng; - Bel qismi kalta va keng yumaloq shaklda; - Tanasining orqa qismi ravon, muskulli va yaxshi junlangan; - Tirik vazni – 4,5 kg. Bu quyon zoti uzining yaratilgan ajdodlaridan farqli ravishda hurkak emas, sokin xarakterli, panjalari ostidagi qalin jun qoplami ularni setkali pollarga yaxshi moslashishiga va sun’iy mikroiqlimli yopiq quyonxonalarda boqishga qulay imkoniyat yaratadi. Ular juda mustaxkam immunitetga ega. Kaliforniya – yorqin darajadagi go’sht yo’nalishidagi zot. Ushbu quyonlardan olingan go’sht maxsuloti o’zining ajoyib ta’mi va qimmatbaho oziqaviylik sifatlari bilan ajralib turadi. Urg’ochi quyonlar serpusht, bitta bolalashda 8-10 tagacha bolalaydi. Bolalari juda intensiv ravishda o’sish tempiga ega. Uch oylik yoshga yetganida ularning ilmiybaza.uz uchun gusht chiqish hajmi nisbatan yuqori. Kaliforniya zoti (kalif). Bu zot go’sht yo’nalishidagi yana bir tipik quyonlar namoyondasi hisoblanib, qalin va sifatli yung va original rangi bilan farqlanadi. Bu zot shinshilla, rus gornostayi va yangizelandiya oq (NZB) quyoni kabi zotlarni qonidan foydalanish natijasida AQSH da yaratilgan. Rangi oq, quloqlari, panjalari, burni, dumi va ko’krak osti to’q jigarrang belgilardan iborat. Rossiya davlatiga XX asrning 70-yillarida olib kirilgan va juda yaxshi darajada iqlimlashgan. Kaliforniya zoti juda murakkab chatishtirish orqali uchta quyon zotlaridan quyidagi ishlab chiqarish ko’rsatkichlarini olgan holda yaratilgan: - Yirik shinshilladan yuqori darajadagi go’shtlilik formasini; - Rus gornostayida yuqori sifatli jun qoplamini; - Yangi zelandiya oq quyonidan yosh davrida yuqori energetik o’suvchanlik hususiyatini. Tavsifi. Kaliforniya zotining tipik belgilari va parametrlari: - Tana tuzilishi mayin, lekin mustaxkam va bardoshli; - Suyak skeleti ingichka va yengil; - Tanasi kompakt, keng va yumaloq; - Boshi yengil, quloqlari uncha katta bo’lmagan ingichka; - Ko’krak qismi keng; - Bel qismi kalta va keng yumaloq shaklda; - Tanasining orqa qismi ravon, muskulli va yaxshi junlangan; - Tirik vazni – 4,5 kg. Bu quyon zoti uzining yaratilgan ajdodlaridan farqli ravishda hurkak emas, sokin xarakterli, panjalari ostidagi qalin jun qoplami ularni setkali pollarga yaxshi moslashishiga va sun’iy mikroiqlimli yopiq quyonxonalarda boqishga qulay imkoniyat yaratadi. Ular juda mustaxkam immunitetga ega. Kaliforniya – yorqin darajadagi go’sht yo’nalishidagi zot. Ushbu quyonlardan olingan go’sht maxsuloti o’zining ajoyib ta’mi va qimmatbaho oziqaviylik sifatlari bilan ajralib turadi. Urg’ochi quyonlar serpusht, bitta bolalashda 8-10 tagacha bolalaydi. Bolalari juda intensiv ravishda o’sish tempiga ega. Uch oylik yoshga yetganida ularning ilmiybaza.uz vazni 3 kg ga yetadi. SHuning uchun ularni fermalarda 60-75 kun boqib so’ngra so’yishadi. Yangizelandiya oq quyoni (NZB). Bu quyon zoti Yangizelandiya qizil quyoni ya’ni NZK (albinoslar) lar orasidan saralb chatishtirish orqali 1910 yilda AQSHda yaratilgan. Keyinchalik esa quyidagi ko’rsatkichlari bo’yicha saralab olingan: - Yoshlik davridan tanasining intensiv o’sishi; - Go’sht formasining yaxshi namoyon bo’lishi; - Go’sht chiqish massasi yuqoriligi; - Go’shtining sifatliligi. Ona quyonlarning homiladorlik davrida odatda tug’iladigan quyonchalari soniga nisbatan qornida ko’proq miqdorda embrioni bo’ladi. Ayrim embrionlar shunchaki organizmiga so’rilib ketadi. Ayrim olimlar bu holat stress oqibati deyishsa, ayrimlari esa bu biologik ko’rinishni haddan ziyod ko’payib ketishidan saqlovchi o’ziga hos sug’urta deb hisoblashadi. Tirik vaznini oshirish va o’sib rivojlanishidagi ayrim muammolarga yechim topish maqsadida bu quyon turini flandr zotidagi quyonlar bilan birlamchi chatishtirish usuli amalga oshirilgan. Rossiya davlatiga bu quyon zotlari 1971 yilda olib kirilgan. Ular tabiiy iqlim sharoitlariga juda tez moslashuvchanlikni namoyon qilgan. Tavsifi. Yangizelandiya oq quyoni (NZB)ning tipik belgilari va parametrlari: - Tana tuzilishi mustaxkam; - Suyaklari ingichka; - Tana qismi tsilindr shaklida kalta va eziq; - Yuqori go’shtlilik; - To’liq yoshdagi quyonlarning tirik vazni o’rtacha 4,5 kg (4 dan 5 kg gacha) ni tashkil etadi; - Boshi o’rtacha kattalikda bo’lib kalta, ingichka, tik turuvchi quloqlari (idealda 11 sm) - Ko’krak qismi chuqur va keng; ilmiybaza.uz vazni 3 kg ga yetadi. SHuning uchun ularni fermalarda 60-75 kun boqib so’ngra so’yishadi. Yangizelandiya oq quyoni (NZB). Bu quyon zoti Yangizelandiya qizil quyoni ya’ni NZK (albinoslar) lar orasidan saralb chatishtirish orqali 1910 yilda AQSHda yaratilgan. Keyinchalik esa quyidagi ko’rsatkichlari bo’yicha saralab olingan: - Yoshlik davridan tanasining intensiv o’sishi; - Go’sht formasining yaxshi namoyon bo’lishi; - Go’sht chiqish massasi yuqoriligi; - Go’shtining sifatliligi. Ona quyonlarning homiladorlik davrida odatda tug’iladigan quyonchalari soniga nisbatan qornida ko’proq miqdorda embrioni bo’ladi. Ayrim embrionlar shunchaki organizmiga so’rilib ketadi. Ayrim olimlar bu holat stress oqibati deyishsa, ayrimlari esa bu biologik ko’rinishni haddan ziyod ko’payib ketishidan saqlovchi o’ziga hos sug’urta deb hisoblashadi. Tirik vaznini oshirish va o’sib rivojlanishidagi ayrim muammolarga yechim topish maqsadida bu quyon turini flandr zotidagi quyonlar bilan birlamchi chatishtirish usuli amalga oshirilgan. Rossiya davlatiga bu quyon zotlari 1971 yilda olib kirilgan. Ular tabiiy iqlim sharoitlariga juda tez moslashuvchanlikni namoyon qilgan. Tavsifi. Yangizelandiya oq quyoni (NZB)ning tipik belgilari va parametrlari: - Tana tuzilishi mustaxkam; - Suyaklari ingichka; - Tana qismi tsilindr shaklida kalta va eziq; - Yuqori go’shtlilik; - To’liq yoshdagi quyonlarning tirik vazni o’rtacha 4,5 kg (4 dan 5 kg gacha) ni tashkil etadi; - Boshi o’rtacha kattalikda bo’lib kalta, ingichka, tik turuvchi quloqlari (idealda 11 sm) - Ko’krak qismi chuqur va keng; ilmiybaza.uz - Bel qismi tekis va qisqa; - Oyoqlari to’g’ri, qalin, mustahkam va yaxshi jun qoplamiga ega; - Tez yetiluvchan; - Yuqori energiyali o’sishi; - Go’sht qismi zich, muskullari ortiqcha yog’ qoplamisiz juda yaxshi rivojlangan; Go’shti asosiy, terisi esa ikkilamchi mahsulot hisoblanadi. Terisi mayda va yirik xajmdagi yetuk quyonlarda tiniq oq rangda bo’lib, qalin va zich jun qoplamiga ega. Bu zotdagi quyonlar – odatda juda beozor jonivor bo’lsada, o’ta e’tibor talab zot hisoblanadi. Ular boshqa zotlardan mustahkam sog’lomligi va serpushtligi bilan ajralib turadi. Flandr yoki belgiya velikani – eng keng tarqalgan go’sht yo’nalishidagi quyon turi. Bu zotning kelib chiqishi bo’yicha bir nechta farazlar mavjud: 1-faraz: Flandrlar – Gollandlar tomonidan XVI-XVII asrlarda Argentinaga olib kirilgan patagoniya quyonlarining avlodi hisoblanadi. Argentina quyonlari atigi 1 kg vaznga ega bo’lganligi sababli, bu nazariya ko’pgina e’tirozlarni keltirib chiqardi. 2- faraz: Flandrlar hozirgi kunda nobud bo’lib yo’q bo’lib ketgan qachonlardir Patagoniyada yashagan yirik quyonlarning avlodidir. Haqiqatda, bu Patagoniya gigantlarini hech kim hech qachon ko’rmagan va ular haqida hech qanday dalillar saqlanib qolmagan. 3-faraz: Flandrlar yirik flamand quyonlari va Argentina Patagon quyonlari (bu nima uchun kerakligini tushunarsiz bo’lsada) bilan o’zaro chatishtirish orqali yaratilgan. 4-faraz: Kelib chiqishi yevropadan bo’lgan flandriya quyonlari va hozirgi kunga kelib yo’q bo’lib ketgan Yevropa patagon quyonlarini chatishishidan kelib chiqqan. 5-faraz: Flandrlar – Bu Flandriyada professional darajada selektsiyalangan SHarqiy Yevropa quyonlaridir. ilmiybaza.uz - Bel qismi tekis va qisqa; - Oyoqlari to’g’ri, qalin, mustahkam va yaxshi jun qoplamiga ega; - Tez yetiluvchan; - Yuqori energiyali o’sishi; - Go’sht qismi zich, muskullari ortiqcha yog’ qoplamisiz juda yaxshi rivojlangan; Go’shti asosiy, terisi esa ikkilamchi mahsulot hisoblanadi. Terisi mayda va yirik xajmdagi yetuk quyonlarda tiniq oq rangda bo’lib, qalin va zich jun qoplamiga ega. Bu zotdagi quyonlar – odatda juda beozor jonivor bo’lsada, o’ta e’tibor talab zot hisoblanadi. Ular boshqa zotlardan mustahkam sog’lomligi va serpushtligi bilan ajralib turadi. Flandr yoki belgiya velikani – eng keng tarqalgan go’sht yo’nalishidagi quyon turi. Bu zotning kelib chiqishi bo’yicha bir nechta farazlar mavjud: 1-faraz: Flandrlar – Gollandlar tomonidan XVI-XVII asrlarda Argentinaga olib kirilgan patagoniya quyonlarining avlodi hisoblanadi. Argentina quyonlari atigi 1 kg vaznga ega bo’lganligi sababli, bu nazariya ko’pgina e’tirozlarni keltirib chiqardi. 2- faraz: Flandrlar hozirgi kunda nobud bo’lib yo’q bo’lib ketgan qachonlardir Patagoniyada yashagan yirik quyonlarning avlodidir. Haqiqatda, bu Patagoniya gigantlarini hech kim hech qachon ko’rmagan va ular haqida hech qanday dalillar saqlanib qolmagan. 3-faraz: Flandrlar yirik flamand quyonlari va Argentina Patagon quyonlari (bu nima uchun kerakligini tushunarsiz bo’lsada) bilan o’zaro chatishtirish orqali yaratilgan. 4-faraz: Kelib chiqishi yevropadan bo’lgan flandriya quyonlari va hozirgi kunga kelib yo’q bo’lib ketgan Yevropa patagon quyonlarini chatishishidan kelib chiqqan. 5-faraz: Flandrlar – Bu Flandriyada professional darajada selektsiyalangan SHarqiy Yevropa quyonlaridir. ilmiybaza.uz Farazlar ko’p, lekin bir narsa muhimki – ushbu barcha kontinentlarda, shu jumladan 1910 yilda bu quyonlar ko’rgazmalarda yuqori o’rinlarni olgan SHimoliy Amerikada (XIX asr ohirida) ham keng tarqalib, ommaviylikni qo’lga kiritib kelgan. 1916 yilda flamand gigantining selektsionerlar milliy federatsiyasi paydo bo’lgan. Gigant-quyon flandrlar hozirgi kunda ham dekorativ uy hayvoni sifatida alohida jalb qiluvchi jozibasi bo’lmasa ham AQSH da juda mashxur. Ular gavdasi yirik va qo’pol, yirik quloqlarga ega bo’lib, shuning uchun amerikaliklarga zotdor itlarni eslatadi. Rossiya hududida flandrlar 1927 yilda paydo bo’lgan. Ta’rifi. Hozirda flandr zotining juda ko’p turlari mavjud. Hozirgi kunda har bir hududdagi fermalarda selektsion ishlar samarasiga ko’ra sharoitga va iqlimga maksimal darajada moslashgan jonivorlar boqib kelinmoqda. Lekin, ularning barchasi flandrning geni tufayli quyidagi faqatgina shu zotga hos betakror belgi va xususiyatlarni saqlab qolgan: - quloqlari keng, yaxshi tuklangan, tepasida qora qoplami bilan, uzunligi 17- 25 sm (idealda 19 dan kam bo’lmagan); -boshi va jag’lari yirik; -ko’kragi keng va chuqur; -qorin qismi uzun; - minimal og’irligi – 6 kg (idealda – 7 kg) 10 kgdan oshadi; -tanasining minimal uzunligi – 65 sm; -Ko’krak kengligi -35 sm (idealda -42 sm); - urg’ochilarining yuqori sutliligi; - quyonchalarning o’rtacha vazni: 1 oy – 0,7 kg, 2 oy – 1,6 kg, 3 oy – 2,6 kg, 4 oy – 3,6 kg, 5 oy – 4,6 kg, 6 oy – 5,5 kg, 7 oy - 6,3 kg, 8 oy – 7,0 kg; -bitta bolalashdagi quyonchalar soni – 15 donagacha (o’rtacha 8 dona); -rangi har hil: qora, oq, sarg’ish-kulrang, temirrang-kulrang, yovvoyi quyon rang (aguti), kenguru rang (to’q kulrang); - terisi silliq, zich, qalin (uzunligi 3,5 sm gacha); 1950 yilda Avstraliyada quyonlarning umumiy soni sut emizuvchilarni tarqalish tezligi bo’yicha milliarddan oshib tarixiy rekord darajasiga yetdi. Avstraliyaliklar bu ilmiybaza.uz Farazlar ko’p, lekin bir narsa muhimki – ushbu barcha kontinentlarda, shu jumladan 1910 yilda bu quyonlar ko’rgazmalarda yuqori o’rinlarni olgan SHimoliy Amerikada (XIX asr ohirida) ham keng tarqalib, ommaviylikni qo’lga kiritib kelgan. 1916 yilda flamand gigantining selektsionerlar milliy federatsiyasi paydo bo’lgan. Gigant-quyon flandrlar hozirgi kunda ham dekorativ uy hayvoni sifatida alohida jalb qiluvchi jozibasi bo’lmasa ham AQSH da juda mashxur. Ular gavdasi yirik va qo’pol, yirik quloqlarga ega bo’lib, shuning uchun amerikaliklarga zotdor itlarni eslatadi. Rossiya hududida flandrlar 1927 yilda paydo bo’lgan. Ta’rifi. Hozirda flandr zotining juda ko’p turlari mavjud. Hozirgi kunda har bir hududdagi fermalarda selektsion ishlar samarasiga ko’ra sharoitga va iqlimga maksimal darajada moslashgan jonivorlar boqib kelinmoqda. Lekin, ularning barchasi flandrning geni tufayli quyidagi faqatgina shu zotga hos betakror belgi va xususiyatlarni saqlab qolgan: - quloqlari keng, yaxshi tuklangan, tepasida qora qoplami bilan, uzunligi 17- 25 sm (idealda 19 dan kam bo’lmagan); -boshi va jag’lari yirik; -ko’kragi keng va chuqur; -qorin qismi uzun; - minimal og’irligi – 6 kg (idealda – 7 kg) 10 kgdan oshadi; -tanasining minimal uzunligi – 65 sm; -Ko’krak kengligi -35 sm (idealda -42 sm); - urg’ochilarining yuqori sutliligi; - quyonchalarning o’rtacha vazni: 1 oy – 0,7 kg, 2 oy – 1,6 kg, 3 oy – 2,6 kg, 4 oy – 3,6 kg, 5 oy – 4,6 kg, 6 oy – 5,5 kg, 7 oy - 6,3 kg, 8 oy – 7,0 kg; -bitta bolalashdagi quyonchalar soni – 15 donagacha (o’rtacha 8 dona); -rangi har hil: qora, oq, sarg’ish-kulrang, temirrang-kulrang, yovvoyi quyon rang (aguti), kenguru rang (to’q kulrang); - terisi silliq, zich, qalin (uzunligi 3,5 sm gacha); 1950 yilda Avstraliyada quyonlarning umumiy soni sut emizuvchilarni tarqalish tezligi bo’yicha milliarddan oshib tarixiy rekord darajasiga yetdi. Avstraliyaliklar bu ilmiybaza.uz hodisa bilan kurashish maqsadida mamlakatga miksomatoz virusini olib kirishlariga to’g’ri keldi. Virus natija berib, quyonlar soni 10 barobarga kamaydi, biroq, yashab qolganlarida esa bu havfli kasalga nisbatan immunitet shakllandi va 1995 yilda esa yangi past effektli quyonlarni gemorragik kasalligi virusini kiritishga olib keldi. Bu quyon zotining kam ahamiyatli muammolaridan biri ularni homiladorlik uchun kech (8 oyda) yetilishidir. Bu boshqa 3-4 oyda jinsiy yetiladigan quyon zotlariga nisbatan salkam ikki barobar kech degani. Lekin, rus selektsionarlari bu muddatni biroz qisqartirishga erishdilar. Bu quyonlar vaznini tez kupayishi bilan ajralib turadi. Shuning uchun, bularga kengroq qafaslar kerak bo’ladi: - bolalagan urg’ochi quyon uchun -170x110x50 sm; - yolg’iz quyon uchun - 100-110x70*50 sm. Bu zot Rossiyaning og’ir iqlim sharoitlarida ochiq havoda saqlash uchun juda ham yaxshi moslashgan. Flandrlar yuqori chidamli immun sistemasi bilan ajralib turadi va juda kam darajada respirator kasalliklariga chalinadi. Ular juda ham mahsuldor bo’lib, doimiy va sinchkov qarovni talab qiladi. Avstraliyada yovvoyi quyonlar har yiliga 600 million dollardan ortiq zarar yetkazadi. SHuning uchun, bu mamla katda quyonlarni uy sharoitida boqishga salbiy darajada qarashadi. Hattoki, Kvinslend shtatida 2002 yildan buyon bu ta’qiqlangan. Bu ta’qiqni buzganlik uchun quyon boqqan odamga 30000 dollar miqdorida jarima belgilanadi. Amerikada esa flandrlarni (it va mushuk qatorida) uy hayvoni sifatida juda kupchilik parvarishlab boqadi. Flandrlar yuqori intellektli, noodatiy sokin, boshqa hayvon va yosh bolalar bilan tez chiqishganligi sababli, boshqa dekorativ quyonlar bilan bir hilda obruga ega. Yangi zotlar chiqarish, hisobini yuritish va rejalashtirish. Quyonlar boshini ko’paytirish bilan birga, zotlar sifatini yaxshilashga ham qaror qilingan bo’lsa, ushbu amallar aniq rejalashtirilib, taxlil qilib borilishi darkor. Aks holda bunday ish ijrosi murakkab kechadi. Negaki yangi zot yaratish ishlari bir necha yil davomida amalga oshiriladi va shu bois, quyon to’dasi hakidagi ma’lumotlarning barchasini yodda saqlab bo’lmaydi. Bundan tashqari quyonlar, ayniqsa bitta zotga ilmiybaza.uz hodisa bilan kurashish maqsadida mamlakatga miksomatoz virusini olib kirishlariga to’g’ri keldi. Virus natija berib, quyonlar soni 10 barobarga kamaydi, biroq, yashab qolganlarida esa bu havfli kasalga nisbatan immunitet shakllandi va 1995 yilda esa yangi past effektli quyonlarni gemorragik kasalligi virusini kiritishga olib keldi. Bu quyon zotining kam ahamiyatli muammolaridan biri ularni homiladorlik uchun kech (8 oyda) yetilishidir. Bu boshqa 3-4 oyda jinsiy yetiladigan quyon zotlariga nisbatan salkam ikki barobar kech degani. Lekin, rus selektsionarlari bu muddatni biroz qisqartirishga erishdilar. Bu quyonlar vaznini tez kupayishi bilan ajralib turadi. Shuning uchun, bularga kengroq qafaslar kerak bo’ladi: - bolalagan urg’ochi quyon uchun -170x110x50 sm; - yolg’iz quyon uchun - 100-110x70*50 sm. Bu zot Rossiyaning og’ir iqlim sharoitlarida ochiq havoda saqlash uchun juda ham yaxshi moslashgan. Flandrlar yuqori chidamli immun sistemasi bilan ajralib turadi va juda kam darajada respirator kasalliklariga chalinadi. Ular juda ham mahsuldor bo’lib, doimiy va sinchkov qarovni talab qiladi. Avstraliyada yovvoyi quyonlar har yiliga 600 million dollardan ortiq zarar yetkazadi. SHuning uchun, bu mamla katda quyonlarni uy sharoitida boqishga salbiy darajada qarashadi. Hattoki, Kvinslend shtatida 2002 yildan buyon bu ta’qiqlangan. Bu ta’qiqni buzganlik uchun quyon boqqan odamga 30000 dollar miqdorida jarima belgilanadi. Amerikada esa flandrlarni (it va mushuk qatorida) uy hayvoni sifatida juda kupchilik parvarishlab boqadi. Flandrlar yuqori intellektli, noodatiy sokin, boshqa hayvon va yosh bolalar bilan tez chiqishganligi sababli, boshqa dekorativ quyonlar bilan bir hilda obruga ega. Yangi zotlar chiqarish, hisobini yuritish va rejalashtirish. Quyonlar boshini ko’paytirish bilan birga, zotlar sifatini yaxshilashga ham qaror qilingan bo’lsa, ushbu amallar aniq rejalashtirilib, taxlil qilib borilishi darkor. Aks holda bunday ish ijrosi murakkab kechadi. Negaki yangi zot yaratish ishlari bir necha yil davomida amalga oshiriladi va shu bois, quyon to’dasi hakidagi ma’lumotlarning barchasini yodda saqlab bo’lmaydi. Bundan tashqari quyonlar, ayniqsa bitta zotga ilmiybaza.uz mansub va bir vaqtda tug’ilgan quyonlar bir-biriga shu qadar o’xshash bo’ladiki, ularni farqlab olish juda mushkul. Bir uyada tug’ilib o’sgan urg’ochi va zrkak quyonlarni adashtirib, qochirib ko’yish kabi xatoliklarga yo’l qo’yish ehtimolligi ham katta bo’ladi. Zikr etilgan holatlarga yo’l qo’ymaslik maqsadida tegishli yozuvlar yuritish va tamg’alar bosish amallari bajariladi. Buning uchun maxsus hisob yuritish jurnali kerak bo’lib, unga quyon zoti, yoshi, jinsi, mo’ynasining rangi, tirik vazni kabi ma’lumotlar kiritiladi. Barcha katak, suvdon, oxur va teganalar ham raqamlar bilan tamg’alanadi. Bu bilan kasallik qo’zg’atuvchi viruslarning bir katakdan ikkinchisiga o’tishiga barham beriladi. Quyonlar, ayniqsa nasl olinadigan quyonlar albatta tamg’alanadi. Bu amalni bajarish qiyin kechmaydi. Quyon quloqlarining uchlariga yaqin ichki tomoniga xavfsiz ustara tig’i bilan tartib raqami va tug’ilgan vaqtiga oid yozuv kesilib, ustidan kora tush tampon vositasida ishqalab yuboriladi. Erkak quyonning o’ng, urg’ochi quyonning chap qulog’i tamg’alanadi. SHunday qilsangiz qarshingizdagi quyon erkak yoki urg’ochi ekanligini aniq bilasiz. Bunday tamg’a quyon qulog’ida umrining oxirigacha saqlanib qoladi. Tamg’alarga doir ma’lumotlar yuritilayotgan jurnalga kiritib boriladi. Urg’ochi urchitilgan sana, urchitgan erkak quyonning rakami, urg’ochi bolalagan sana, tug’ilgan quyonchalar soni, rangi hakidagi ma’lumotlar ham ushbu jurnalga kiritiladi. Quyon vazni har oyda tortilib, jurnalga yozib boriladi. Sarflangan yem hisobi ham jurnalga kiritiladi. Yosh quyonlar diqqat bilan kuzatib boriladi. Mo’ynasi zotiga xos ranglarga burkangan eng yirik quyonchalar nasl olish uchun saralab olinadi. Alomatlariga ko’ra eng sara quyonlarni aniqlash bonitirovka deb ataladi. Zotni toza holida saqlab qolishni istasangiz yodingizda bo’lsin: zoti chatish (turli zotlarni chatishtirish natijasida tug’ilgan) quyonni nasl olish uchun qoldirmang. Yaqin qarindosh bo’lgan quyonlarning o’zaro chatishishlariga ham yo’l qo’yib bo’lmaydi, aks holda jonivor zoti, qiyofasi va mo’ynasining rang olishi buziladi. Naslli chatishgan quyon chidamli, baquvvat bo’lib ota-onasining yaxshi sifatlarini meros oladi, ammo uning bu xususiyatlari avlodiga o’tmaydi. ilmiybaza.uz mansub va bir vaqtda tug’ilgan quyonlar bir-biriga shu qadar o’xshash bo’ladiki, ularni farqlab olish juda mushkul. Bir uyada tug’ilib o’sgan urg’ochi va zrkak quyonlarni adashtirib, qochirib ko’yish kabi xatoliklarga yo’l qo’yish ehtimolligi ham katta bo’ladi. Zikr etilgan holatlarga yo’l qo’ymaslik maqsadida tegishli yozuvlar yuritish va tamg’alar bosish amallari bajariladi. Buning uchun maxsus hisob yuritish jurnali kerak bo’lib, unga quyon zoti, yoshi, jinsi, mo’ynasining rangi, tirik vazni kabi ma’lumotlar kiritiladi. Barcha katak, suvdon, oxur va teganalar ham raqamlar bilan tamg’alanadi. Bu bilan kasallik qo’zg’atuvchi viruslarning bir katakdan ikkinchisiga o’tishiga barham beriladi. Quyonlar, ayniqsa nasl olinadigan quyonlar albatta tamg’alanadi. Bu amalni bajarish qiyin kechmaydi. Quyon quloqlarining uchlariga yaqin ichki tomoniga xavfsiz ustara tig’i bilan tartib raqami va tug’ilgan vaqtiga oid yozuv kesilib, ustidan kora tush tampon vositasida ishqalab yuboriladi. Erkak quyonning o’ng, urg’ochi quyonning chap qulog’i tamg’alanadi. SHunday qilsangiz qarshingizdagi quyon erkak yoki urg’ochi ekanligini aniq bilasiz. Bunday tamg’a quyon qulog’ida umrining oxirigacha saqlanib qoladi. Tamg’alarga doir ma’lumotlar yuritilayotgan jurnalga kiritib boriladi. Urg’ochi urchitilgan sana, urchitgan erkak quyonning rakami, urg’ochi bolalagan sana, tug’ilgan quyonchalar soni, rangi hakidagi ma’lumotlar ham ushbu jurnalga kiritiladi. Quyon vazni har oyda tortilib, jurnalga yozib boriladi. Sarflangan yem hisobi ham jurnalga kiritiladi. Yosh quyonlar diqqat bilan kuzatib boriladi. Mo’ynasi zotiga xos ranglarga burkangan eng yirik quyonchalar nasl olish uchun saralab olinadi. Alomatlariga ko’ra eng sara quyonlarni aniqlash bonitirovka deb ataladi. Zotni toza holida saqlab qolishni istasangiz yodingizda bo’lsin: zoti chatish (turli zotlarni chatishtirish natijasida tug’ilgan) quyonni nasl olish uchun qoldirmang. Yaqin qarindosh bo’lgan quyonlarning o’zaro chatishishlariga ham yo’l qo’yib bo’lmaydi, aks holda jonivor zoti, qiyofasi va mo’ynasining rang olishi buziladi. Naslli chatishgan quyon chidamli, baquvvat bo’lib ota-onasining yaxshi sifatlarini meros oladi, ammo uning bu xususiyatlari avlodiga o’tmaydi. ilmiybaza.uz Aksariyat quyonbokarlarning ko’p yillik tajribasi bilan ikki va uch zotli chatishtirishlar orqali yaxshi natijalarga erishilgan zotlar olindi (uch zotli chatishtirish - ikki zotga mansub quyonni chatishtirish natijasida tug’ilgan jonivorlarni biror-bir uchinchi zot bilan chatishtirish demak). Kul rang va oq velikanlarni sovet shinshillasi bilan, kora-ko’ng’irni kul rang velikan bilan, kumush rangni kul rang va oq velikanlar bilan chatishtirilganda yaxshi natijalarga erishiladi. Aralash oilalarda quyonchalar ota-onalarining alomatlari bilan son jihatdan dsyarli teng tug’iladi. Ba’zan quyonchalar turli zotlarga mansub ota- onalarining alomatlarini bir vaqtda meros oladilar. Jumladan, qora-qo’ng’ir zotiga mansub quyon oq velikan bilan chatishtirilganda quyonchalari chavqar, ya’ni ikki tusli mo’yna (ok mo’ynasida kora dog’lar) bilan tug’ilib, bozorda ularni “kapalak” deb kursatishga o’rinish hollari tez-tez uchrab turadi. Momiqli quyonni me’yoriy mo’ynali quyon bilan chatishtirish yaramaydi. Buning natijasi, odatda, samarasiz bo’lib, zotning butkul aynib ketishi bilan yakun topadi. ilmiybaza.uz Aksariyat quyonbokarlarning ko’p yillik tajribasi bilan ikki va uch zotli chatishtirishlar orqali yaxshi natijalarga erishilgan zotlar olindi (uch zotli chatishtirish - ikki zotga mansub quyonni chatishtirish natijasida tug’ilgan jonivorlarni biror-bir uchinchi zot bilan chatishtirish demak). Kul rang va oq velikanlarni sovet shinshillasi bilan, kora-ko’ng’irni kul rang velikan bilan, kumush rangni kul rang va oq velikanlar bilan chatishtirilganda yaxshi natijalarga erishiladi. Aralash oilalarda quyonchalar ota-onalarining alomatlari bilan son jihatdan dsyarli teng tug’iladi. Ba’zan quyonchalar turli zotlarga mansub ota- onalarining alomatlarini bir vaqtda meros oladilar. Jumladan, qora-qo’ng’ir zotiga mansub quyon oq velikan bilan chatishtirilganda quyonchalari chavqar, ya’ni ikki tusli mo’yna (ok mo’ynasida kora dog’lar) bilan tug’ilib, bozorda ularni “kapalak” deb kursatishga o’rinish hollari tez-tez uchrab turadi. Momiqli quyonni me’yoriy mo’ynali quyon bilan chatishtirish yaramaydi. Buning natijasi, odatda, samarasiz bo’lib, zotning butkul aynib ketishi bilan yakun topadi.