QUYONCHILIKDAN OLINADIGAN MAHSULOTLARGA BO‘LGAN DAVLAT STANDARTI TALABLARI Standartizasiyalash mahsulotning sifatini oshirishda katta ahamiyatga ega chunki standart ma’lum mahsulot tayyorlashga ishlab chiqarish talablarini qo’yadi va shu bilan uning sifatini boshqaradi. Standartlar tasdiqlanganicha texnik shartlardan foydalaniladi. Ular mos keladigan standartlarni tasdiqlagancha amal qiladi. Standart jadvallari odatda ma’lum bo’limlardan tuzilgan. A) Hayvon terisini aniqlash (turi, oilasi, avlodi). B) Geografik yashashi, navi, nuqson guruhlari bo’yicha tasnifi va ayrim turlari uchun qo’shimcha o’lchami va rangi bo’yicha tasnifi. V) Shilish, tekislash, yog’sizlantirish va konservalashning texnik shartlari. G) Nostandart terilar, ya’ni qabul qilinishi man etilgan terilar. D) Bog’lash, joylash va tamg’alash uslublari. Standartda har bir teriga uning asosiy sifat belgilari-tovarli xususiyatlari bo’yicha ta’rif beriladi. Standartlarning chiqishi xomashyo topshiruvchi va tayyorlovchi, ishlov beruvchi va qayta ishlovchi hamda savdo tashkilotlar o’rtasidagi aloqalarni boshqarish imkonini beradi. Standartlar vaqti-vaqti bilan fan va texnika yutuqlarini e’tiborga olgan holda qayta ko’rib chiqiladi. Terilarni hayvonlarning tarqalgan tumanlari, navlari va nuqsonlari bo’yicha guruhga ajratishga navlarga bo’lish deyiladi. Navlash terilarni odatda bosh tomonini stol ustida navlovchi tomonga qaratilib, ularning navlari bo’yicha o’zining atrofiga irg’itib tashlash yo’li bilan amalga oshiriladi. Ayrim turdagi terilar uy quyoni, ondatra ko’pincha ularni sag’risini navlovchi tomon qaratib bajariladi. Trubka (nay) shaklida shilingan terilarning jun qoplami oldin yelkasi, so’ngra qorin tomonidan ko’rib chiqiladi. Teri to’qimasining rangi sag’risidagi kesik chekkasidan aniqlanadi. Har bir terini ko’rishda navlovchi ikki qo’li bilan ushlaydi va so’ngra bir marta siltab oladi. Mo’ynalarning qishki turlari odatda 3 navga ajratiladi: I nav – to’la junli, yetilgan, toza teri to’qimali, ayrim hollarda ozgina ko’kimtir bo’lishiga ruxsat etiladi; II navga – uncha baland bo’lmagan jun qoplamli, bir oz yetilgan va teri to’qimasi ozgina qalinlashgan mo’ynalar; III navga – yarim junli, kam zich va qalin o’smagan jun qoplamli va ko’k qalinlashgan teri to’qimalilar kiradi. Terilarni nuqsonlar bo’yicha navlash. Nuqsonlar – bu tirik va o’lik paytida terilarda hosil bo’lgan har xil shikastlanishlar bo’lib, terilarni turli darajada qiymatini pasaytirishga olib keladi. Ho’l terilarda bo’ladigan asosiy nuqsonlar quyidagilarga bo’linadi: 1 – hayot (tirik) paytidagi; 2 – so’yish paytidagi; 3 – dastlabki ishlov berish paytidagi; 4 – saqlash, joylash va tashish paytidagi paydo bo’ladigan nuqsonlar. 1. Hayvonlarning tirik paytidagi nuqsonlariga ularning har xil kasalliklar bilan kasallanishi; bir-biriga hujum qilishi, yaxshi oziqlanmasligi,individual o’zgaruvchanlik va boshqa sabablar orqali paydo bo’ladi. 2. So’yishdagi nuqsonlarga otilgan joylar, oyoqlari yoki panjalari yo’q yoki kesilib ketgan joylar kabilar kiradi. 3. Dastlabki ishlov berishdagi nuqsonlar – terilarni shilish va yog’sizlantirish paytida yoki yog’sizlatirilmagan xomashyoni saqlash paytida paydo bo’ladi. Bundan tashqari qotib qolgan terilar, oqarib qolgan terilar, noto’g’ri shilingan, noto’g’ri tekislangan terilar ham kiradi. 4. Saqlash, joylash, tashishdagi nuqsonlarga – kuya tushgan, qo’ng’iz yegan joylar, teri to’qimasidagi mayda teshiklar, sichqon yoki kalamushlar tomonidan buzilgan terilar kiradi. Bundan tashqari, jun qoplamining sarg’ayishi, tuz dog’laridagi mog’orlanish, yirtiqlar, junlarning qirilishi va boshqalar. Xomashyo standartlari bo’yicha deyarli barcha terilarga mo’yna xomashyosining nuqsonlari uchun uch darajali chegirma o’rnatilgan: kichik chegirma (kichik nuqson) – 10 %, o’rta (o’rta nuqson) – 25 % va katta (katta nuqson) – 50 % miqdorda. Terilardagi nuqsonlar uncha ahamiyatli bo’lmasa va o’ldirish paytida ular me’yoriy hisoblansa va terining ishlab chiqarish sifati uncha buzilmasa, u holda ulardan chegirma qilinmaydi. Terilar bog’lash belgilari bo’yicha tanlanadi: bunda qiymati, og’irligi, o’lchami, shilish uslubi, shakli va terining ishlatilishi. Trubka (nay) usulida shilingan terilar odatda buntlarga bog’lanadi. Buntdagi terilar soni, ularning og’irligi va qiymatiga bog’liq bo’ladi. Masalan: olmaxon terisi 50 ta; kattaroq suvsarlar - 20; katta tulkilar terisi – 10 tadan qilib bog’lanadi. Gilam shaklida shilingan terilar, ularning shakli va tekis ulanganligiga qarab bog’lanadi. Terilarni joylash va tamg’alash. Terilar mahkam, ishonchli, yengil va toza joylanishi kerak. Yuqori navli va qimmatbaho terilarni joylashda taralarning konstruksiyalariga alohida talablar qo’yiladi: terilarni iflosliklardan, ishqalanishdan, changdan, namdan saqlash kerak. Qutilarning ichiga suv o’tmaydigan qog’oz qoplanadi. Terilarni yo’llarda yo’qolmasligini oldini olish uchun qutilar po’lat lentalar bilan tortiladi. Juda qimmatbaho terilar korzina yoki qutilarga joylashtiriladi, so’ngra ular muhrlanadi.