RENTGEN VA KOMPYUTER TOMOGRAFIYA XAQIDA UMUMIY MA’LUMOT

Yuklangan vaqt

2024-03-28

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

13

Faytl hajmi

1,4 MB


RENTGEN VA KOMPYUTER TOMOGRAFIYA XAQIDA UMUMIY MA’LUMOT RENTGEN VA KOMPYUTER TOMOGRAFIYA XAQIDA UMUMIY MA’LUMOT Mashg‘ulotning maqsadi: rentgen va KT usullari ishlash prinsipi, har bir usulning o‘ziga xos afzalliklari va kamchiliklari, rentgen kontrast o‘tkazilish turlari va tayyorgarlik jarayonlarining mohiyatini o‘rganish O‘tkazish joyi: o‘quv xonasi. Ko‘rgazmali qurollar: "Negatoskop", "Plyonkalar", "Rentgen xona", "nur tashxisi" mavzusidagi plakatlar, rentgen xonalari. Dars mazmuni. Tibbiy radiologiya – bu tibbiyotning asosiy qismlaridan bo‘lib, uning asosida turli spektorli nurlardan foydalanib turli kasalliklarni tashxislash, davolash va ishlatish yotadi. «Radiatsion tibbiyot» termini bir necha o‘n yillardan beri mavjud bo‘lib, tibbiyotni shunday ilmiy yo‘nalishi-ki,unda atom energiyasini tibbiyotda va boshqa yo‘nalishlarda ishlatish imkoniyatlari va kelib chiqishi mumkin bo‘lgan asoratlari o‘rganiladi. O‘tgan asrning 50-yillarida «radiatsion tibbiyot» tushunchasi haqli bo‘lib, o‘sha paytdagi ilmning rivojlanishi, asbob uskunalarning mukammallashuvi, tibbiyotga 1956-yilda termografiyani, 1970-yilda Kompyuter tomografiyani, 1976-yil ultratovushli sonografiya usulini, 1980-yilda magnit –rezonans tomografiya usullarini kirib kelishiga asos bo‘ldi. Yuqoridagi usullar ichki organ va to‘qimalarini holati, o‘sma to‘qimalarini tarqalishini, strukturasini ionlashtiruvchi nurlar ishlatmasdan o‘rganish imkoniyatini berdi. Yuqoridagi keltirib o‘tilgan sabablar oqibatida radiatsion tibbiyot tushunchasi keng qamrovli tus oldi va zamonaviy ilm fanning bir yo‘nalishiga aylandi. Mazkur nashrning maqsadi tasvirlashtirishning turli usullari bilan tanishish, shu jumladan xavf va xatarlar rejasini ishlab chiqish. Tayanch–harakat, nafas olish, yurak-qon tomir tizimlari, oshqozon-ichak trakti, siydik ajratish tizimiga bag‘ishlangan boblar o‘z bo‘limlarida tegishli tasvirlarni aks ettirishga bag‘ishlangan. X-nurlari Wilyam Konrad Rentgen tomonidan kashf etilgan. Katod nurlarini eksperimental ravishda o‘rganayotib, u 1895-yil 8-noyabr kuni kechqurun platin- 1-rasm. Wilgelm Conrad Rentgen Mashg‘ulotning maqsadi: rentgen va KT usullari ishlash prinsipi, har bir usulning o‘ziga xos afzalliklari va kamchiliklari, rentgen kontrast o‘tkazilish turlari va tayyorgarlik jarayonlarining mohiyatini o‘rganish O‘tkazish joyi: o‘quv xonasi. Ko‘rgazmali qurollar: "Negatoskop", "Plyonkalar", "Rentgen xona", "nur tashxisi" mavzusidagi plakatlar, rentgen xonalari. Dars mazmuni. Tibbiy radiologiya – bu tibbiyotning asosiy qismlaridan bo‘lib, uning asosida turli spektorli nurlardan foydalanib turli kasalliklarni tashxislash, davolash va ishlatish yotadi. «Radiatsion tibbiyot» termini bir necha o‘n yillardan beri mavjud bo‘lib, tibbiyotni shunday ilmiy yo‘nalishi-ki,unda atom energiyasini tibbiyotda va boshqa yo‘nalishlarda ishlatish imkoniyatlari va kelib chiqishi mumkin bo‘lgan asoratlari o‘rganiladi. O‘tgan asrning 50-yillarida «radiatsion tibbiyot» tushunchasi haqli bo‘lib, o‘sha paytdagi ilmning rivojlanishi, asbob uskunalarning mukammallashuvi, tibbiyotga 1956-yilda termografiyani, 1970-yilda Kompyuter tomografiyani, 1976-yil ultratovushli sonografiya usulini, 1980-yilda magnit –rezonans tomografiya usullarini kirib kelishiga asos bo‘ldi. Yuqoridagi usullar ichki organ va to‘qimalarini holati, o‘sma to‘qimalarini tarqalishini, strukturasini ionlashtiruvchi nurlar ishlatmasdan o‘rganish imkoniyatini berdi. Yuqoridagi keltirib o‘tilgan sabablar oqibatida radiatsion tibbiyot tushunchasi keng qamrovli tus oldi va zamonaviy ilm fanning bir yo‘nalishiga aylandi. Mazkur nashrning maqsadi tasvirlashtirishning turli usullari bilan tanishish, shu jumladan xavf va xatarlar rejasini ishlab chiqish. Tayanch–harakat, nafas olish, yurak-qon tomir tizimlari, oshqozon-ichak trakti, siydik ajratish tizimiga bag‘ishlangan boblar o‘z bo‘limlarida tegishli tasvirlarni aks ettirishga bag‘ishlangan. X-nurlari Wilyam Konrad Rentgen tomonidan kashf etilgan. Katod nurlarini eksperimental ravishda o‘rganayotib, u 1895-yil 8-noyabr kuni kechqurun platin- 1-rasm. Wilgelm Conrad Rentgen vodorod bariy bilan qoplangan katod nurlari trubkasi yonidagi qorong‘u xonada porlay boshlaganini payqadi. Keyingi bir necha hafta mobaynida u yangi kashf etilgan nurlanishning barcha asosiy xususiyatlarini o‘rganib chiqdi, uni rentgen nurlari ("rentgen nurlari") deb atadi. 1895-yil 22-dekabr kuni Rentgen o‘zining kashfiyoti to‘g‘risida birinchi ommaviy e'lonni Würzburg universitetining Fizika institutida qildi. 1895-yil 28-dekabrda Würzburg jismoniy-tibbiy jamiyati jurnalida "Yangi turdagi nurlar to‘g‘risida" nomli rentgen maqolasi nashr etildi. Ammo bundan 8 yil oldin ham 1887-yilda Nikola Tesla kundalik yozuvlarda rentgen nurlari va ular tomonidan chiqarilgan radioaktiv energiyani o‘rganish natijalarini qayd etgan, ammo na Tesla, na uning odamlari bu kuzatuvlarga jiddiy ahamiyat bermagan. Bundan tashqari, o‘sha paytda ham Tesla inson tanasiga rentgen nurlari ta'sir qilish xavfini haqida ko‘rsatilmagan. Faqat 1896-yilda nashr etilgan ba'zi ma'lumotlarga ko‘ra va ularga asoslangan manbalarda fotokimyoviy ta'sirga ega nurlar rentgen nurlanishidan 11 yil oldin Baku real maktabining direktori va fizika o‘qituvchisi Yegor Semenovich Kamenskiy tomonidan tasvirlangan. (1838-1895), Boku fotografiya ixlosmandlari to‘garagi raisi edi. Ushbu to‘garak kotibi A.M.Mishon, go‘yo fotografiya sohasida ham rentgen nurlariga o‘xshash tajribalar o‘tkazgan. Biroq, SSSR Fanlar akademiyasining Fizika-matematika fanlari tarixi bo‘yicha komissiyasining 1949 yil 22-fevraldagi yig‘ilishida ustuvorlik masalasini ko‘rib chiqish natijasida "rentgen nurlari topilganligi haqida mavjud material Kamenskiyning ustuvorligini tasdiqlash uchun yetarli emas deb e'tirof etish, ko‘proq qidirishni davom ettirish maqsadga muvofiq deb hisoblangan. Rentgen nurlari – rentgen trubkada hosil bo‘luvchi elektromagnit nurlanishning bir turidir. Shuning uchun barcha rentgen nurlari qo‘llaniladigan uskunalarda rentgen trubkasi asosiy tarkibiy qism hisoblanadi. Rentgen trubkaning tuzilishi – ichidan havo so‘rib olingan shisha vakuum, termokatod va aylanuvchi anod hamda rentgen nuridan himoya qilish uchun qoplamdan tashkil topgan. vodorod bariy bilan qoplangan katod nurlari trubkasi yonidagi qorong‘u xonada porlay boshlaganini payqadi. Keyingi bir necha hafta mobaynida u yangi kashf etilgan nurlanishning barcha asosiy xususiyatlarini o‘rganib chiqdi, uni rentgen nurlari ("rentgen nurlari") deb atadi. 1895-yil 22-dekabr kuni Rentgen o‘zining kashfiyoti to‘g‘risida birinchi ommaviy e'lonni Würzburg universitetining Fizika institutida qildi. 1895-yil 28-dekabrda Würzburg jismoniy-tibbiy jamiyati jurnalida "Yangi turdagi nurlar to‘g‘risida" nomli rentgen maqolasi nashr etildi. Ammo bundan 8 yil oldin ham 1887-yilda Nikola Tesla kundalik yozuvlarda rentgen nurlari va ular tomonidan chiqarilgan radioaktiv energiyani o‘rganish natijalarini qayd etgan, ammo na Tesla, na uning odamlari bu kuzatuvlarga jiddiy ahamiyat bermagan. Bundan tashqari, o‘sha paytda ham Tesla inson tanasiga rentgen nurlari ta'sir qilish xavfini haqida ko‘rsatilmagan. Faqat 1896-yilda nashr etilgan ba'zi ma'lumotlarga ko‘ra va ularga asoslangan manbalarda fotokimyoviy ta'sirga ega nurlar rentgen nurlanishidan 11 yil oldin Baku real maktabining direktori va fizika o‘qituvchisi Yegor Semenovich Kamenskiy tomonidan tasvirlangan. (1838-1895), Boku fotografiya ixlosmandlari to‘garagi raisi edi. Ushbu to‘garak kotibi A.M.Mishon, go‘yo fotografiya sohasida ham rentgen nurlariga o‘xshash tajribalar o‘tkazgan. Biroq, SSSR Fanlar akademiyasining Fizika-matematika fanlari tarixi bo‘yicha komissiyasining 1949 yil 22-fevraldagi yig‘ilishida ustuvorlik masalasini ko‘rib chiqish natijasida "rentgen nurlari topilganligi haqida mavjud material Kamenskiyning ustuvorligini tasdiqlash uchun yetarli emas deb e'tirof etish, ko‘proq qidirishni davom ettirish maqsadga muvofiq deb hisoblangan. Rentgen nurlari – rentgen trubkada hosil bo‘luvchi elektromagnit nurlanishning bir turidir. Shuning uchun barcha rentgen nurlari qo‘llaniladigan uskunalarda rentgen trubkasi asosiy tarkibiy qism hisoblanadi. Rentgen trubkaning tuzilishi – ichidan havo so‘rib olingan shisha vakuum, termokatod va aylanuvchi anod hamda rentgen nuridan himoya qilish uchun qoplamdan tashkil topgan. 2-rasm. Rentgen nay tuzilishi Termokatod – volframli ip elektr toki yordamida qiziydi va metaldan elektronlar ajralishni boshlaydi. Termokatod qarshisida anod joylashadi. Anod bilan katod o‘rtasida yuqori kuchlanish yuzaga keladi. Bu elektron maydonda elektronlar katoddan anodga qarab yo‘naltiriladi. Elektronlar anoddagi fokal dog‘ga urilib tormozlanadi va rentgen nurlariga aylanadi. X-nurlari zaryadlangan zarralarning kuchli tezlashishi (Bremsstrahlung) yoki atomlar yoki molekulalarning elektron qobig‘idagi yuqori energiyali o‘tish paytida paydo bo'ladi. Ikkala effekt ham rentgen naychalarida qo‘llaniladi. Bunday naychalarning asosiy tarkibiy elementlari metall katod va anoddir (ilgari antikod deb ham atalgan).X-nurli naychalarda katod tomonidan chiqarilgan elektronlar anod va katod o‘rtasidagi elektr potentsialining farqi bilan tezlashadi va anodni urishadi, ular keskin tormozlanadi.Bunday holda, bremsstrahlung rentgen nurlanish oralig‘ida doimiy spektr bilan hosil bo‘ladi va shu bilan birga anod atomlarining ichki elektron qobig‘idan elektronlar ajralib chiqadi. Tashqi atomlarning boshqa elektronlari qobiq ichidagi bo‘sh joylarga o‘tishadi, bu xarakterli chiziqli energiya spektri bilan rentgen nurlanishining tarqalishiga olib keladi Rеntgеnоlоgik tаsvir hоsil bo‘lishi - tаnаdаn o‘tgаn rеngеn nurlаri to‘qimаlаrimizdа turli miqdоrdа yutilib plyonkаgа tushib tаsvir hоsil qilаdilаr. To‘qimаning yutish qоbiliyati uning rеntgеnоlоgik zichligi bilаn bоg‘liq. Zichligi yuqоri to‘qimаlаr sоya hоsil qilаdilаr. Аgаr to‘qimаlаr nurlаrni bir хil yutishgаndа tаsvir оlib bo‘lmаs edi. Hаmmа rеntgеnоlоgik tаsvirlаr – prоеktsiоn yoki summаtsiоn, hаmmа plеnkаdаgi tаsvirlаr nеgаtiv. Rеntgеnоlоgik tаsvirlаrni 2-rasm. Rentgen nay tuzilishi Termokatod – volframli ip elektr toki yordamida qiziydi va metaldan elektronlar ajralishni boshlaydi. Termokatod qarshisida anod joylashadi. Anod bilan katod o‘rtasida yuqori kuchlanish yuzaga keladi. Bu elektron maydonda elektronlar katoddan anodga qarab yo‘naltiriladi. Elektronlar anoddagi fokal dog‘ga urilib tormozlanadi va rentgen nurlariga aylanadi. X-nurlari zaryadlangan zarralarning kuchli tezlashishi (Bremsstrahlung) yoki atomlar yoki molekulalarning elektron qobig‘idagi yuqori energiyali o‘tish paytida paydo bo'ladi. Ikkala effekt ham rentgen naychalarida qo‘llaniladi. Bunday naychalarning asosiy tarkibiy elementlari metall katod va anoddir (ilgari antikod deb ham atalgan).X-nurli naychalarda katod tomonidan chiqarilgan elektronlar anod va katod o‘rtasidagi elektr potentsialining farqi bilan tezlashadi va anodni urishadi, ular keskin tormozlanadi.Bunday holda, bremsstrahlung rentgen nurlanish oralig‘ida doimiy spektr bilan hosil bo‘ladi va shu bilan birga anod atomlarining ichki elektron qobig‘idan elektronlar ajralib chiqadi. Tashqi atomlarning boshqa elektronlari qobiq ichidagi bo‘sh joylarga o‘tishadi, bu xarakterli chiziqli energiya spektri bilan rentgen nurlanishining tarqalishiga olib keladi Rеntgеnоlоgik tаsvir hоsil bo‘lishi - tаnаdаn o‘tgаn rеngеn nurlаri to‘qimаlаrimizdа turli miqdоrdа yutilib plyonkаgа tushib tаsvir hоsil qilаdilаr. To‘qimаning yutish qоbiliyati uning rеntgеnоlоgik zichligi bilаn bоg‘liq. Zichligi yuqоri to‘qimаlаr sоya hоsil qilаdilаr. Аgаr to‘qimаlаr nurlаrni bir хil yutishgаndа tаsvir оlib bo‘lmаs edi. Hаmmа rеntgеnоlоgik tаsvirlаr – prоеktsiоn yoki summаtsiоn, hаmmа plеnkаdаgi tаsvirlаr nеgаtiv. Rеntgеnоlоgik tаsvirlаrni to‘qimаli kоntrаsti pаst, chunki fаqаt – suyak (kаltsinаt), hаvо to‘qimаlаri tаbiiy rеntgеn-kоntrаstlikgа egа bo‘lgаn to‘qimаlаr, bundаn tаshqаri yumshоq to‘qimаlаr bir biridаn аjrаmаgаn hоldа ko‘rinаdi. Suyak vа hаvоli а’zоlаrgа birlаmchi usul. Ko‘pinchа tаsvir ikkitа prоеktsiyadа оlinаdi. To‘g‘ri prоеktsiyadа pаtоlоgiya o‘ngdа yoki chаpdаligi аniqlаnаdi, yon prоеktsiyadа qаysi chuqurlikdа jоylаshgаni. Rеntgеnоgrаfiya – tаsvir plеnkаdа, nеgаtiv, yuqоri fаzоviy fаrqlаsh, hujjаt, nisbаtаn kichik nurlаnish vа to‘qimаli kоntrаst, ho‘l usul. Elеktrоrеntgеnоgrаfiya – tаsvir qоg‘оzdа, pоzitiv, аrzоn, tеz, quruq, hujjаtlаnish yomоnrоq, nurlаnish yuqоri, fаzоfiy fаrqlаsh kichikrоq, to‘qimаli kоntrаst yuqоrirоq, bоlаlаrdа qo‘llаnilmаydi, fаqаt tаyanch hаrаkаt tizimi uchun qo‘llаnilаdi, аrtеfаktlаr ko‘p. Rеntgеnоskоpiya - tаsvir ekrаndа, pоzitiv, dinаmik, pоliprоеktsiоn, eng yuqоri nurlаnish, hujjаtlаnish yo‘q, хаtоlаr ko‘prоq chunki bеmоrni tеz ko‘rish kеrаk vа tеkshirish nаtijаlаri shifоkоrgа bоg‘liq, fаzоviy fаrqlаsh nisbаtаn kichikrоq, nisbаtаn аrzоn, intеrvеntsiоn muоlаjаlаrni nаzоrаt qilish mumkin. Оshqоzоn ichаk, o‘pkа, yurаk uchun qo‘llаnilаdi. Flyuоrоgrаfiya – tаsvir fоtоplеnkаdа (70х70, 100х100), аrzоn, fаzоviy fаrqlаsh kichik, fаqаt оmmаviy tеkshiruvlаrdа kasalliklarni erta aniqlash uchun qo‘llaniladi. Bularga o‘pka o‘sma kasalliklari va tuberkulyoz jarayonlarini kirgizish mumkin. Rаqаmli (digitаl) rеntgеnоgrаfiya – tаsvir fоsfоr plаstinаsi, so‘ng kоmpyutеrgа, so‘ng kеrаk bo'lsа plеnkаgа. Qаytа ishlаsh, yumshоq to‘qimаli kоntrаst rеntgеnоgrаfiyadаn yuqоrirоq, diskdа sаqlаsh, nurlаnish kаmrоq, plеnkаsiz tехnоlоgiya, Intеrnеt kоnsultаtsiyalаr olish imkoni borligi. Ekskretor urografiya - bu buyraklar va siydik yo'llarini kontrast moddalar yordamida tekshirishning diagnostik usuli. Ekskretor urografiya usuli siydik tizimining ekskretor funktsiyasini organish uchun tanaga kiritilgan kontrast moddalarni chiqish qobiliyatiga asoslangan. Shu tufayli rentgenografiya o'tkazishda siydik pufagi, siydik naylari, buyraklarning strukturaviy xususiyatlari va funktsiyalarini aniqlash mumkin. Qarshi korsatma individual kontrast moddaga allergiya va o‘tkir yallig‘lanish, buyrak yetishmovchiligi kasalliklari qarshi ko‘rsatma bo‘lishi mumkin. Hozirgi vaqtda tadqiqotni amalga oshirish uchun rentgenografiya qilishdan oldin yodli kontrast moddalar tomir ichiga yuboriladi. Birinchi rentgenografiya to‘qimаli kоntrаsti pаst, chunki fаqаt – suyak (kаltsinаt), hаvо to‘qimаlаri tаbiiy rеntgеn-kоntrаstlikgа egа bo‘lgаn to‘qimаlаr, bundаn tаshqаri yumshоq to‘qimаlаr bir biridаn аjrаmаgаn hоldа ko‘rinаdi. Suyak vа hаvоli а’zоlаrgа birlаmchi usul. Ko‘pinchа tаsvir ikkitа prоеktsiyadа оlinаdi. To‘g‘ri prоеktsiyadа pаtоlоgiya o‘ngdа yoki chаpdаligi аniqlаnаdi, yon prоеktsiyadа qаysi chuqurlikdа jоylаshgаni. Rеntgеnоgrаfiya – tаsvir plеnkаdа, nеgаtiv, yuqоri fаzоviy fаrqlаsh, hujjаt, nisbаtаn kichik nurlаnish vа to‘qimаli kоntrаst, ho‘l usul. Elеktrоrеntgеnоgrаfiya – tаsvir qоg‘оzdа, pоzitiv, аrzоn, tеz, quruq, hujjаtlаnish yomоnrоq, nurlаnish yuqоri, fаzоfiy fаrqlаsh kichikrоq, to‘qimаli kоntrаst yuqоrirоq, bоlаlаrdа qo‘llаnilmаydi, fаqаt tаyanch hаrаkаt tizimi uchun qo‘llаnilаdi, аrtеfаktlаr ko‘p. Rеntgеnоskоpiya - tаsvir ekrаndа, pоzitiv, dinаmik, pоliprоеktsiоn, eng yuqоri nurlаnish, hujjаtlаnish yo‘q, хаtоlаr ko‘prоq chunki bеmоrni tеz ko‘rish kеrаk vа tеkshirish nаtijаlаri shifоkоrgа bоg‘liq, fаzоviy fаrqlаsh nisbаtаn kichikrоq, nisbаtаn аrzоn, intеrvеntsiоn muоlаjаlаrni nаzоrаt qilish mumkin. Оshqоzоn ichаk, o‘pkа, yurаk uchun qo‘llаnilаdi. Flyuоrоgrаfiya – tаsvir fоtоplеnkаdа (70х70, 100х100), аrzоn, fаzоviy fаrqlаsh kichik, fаqаt оmmаviy tеkshiruvlаrdа kasalliklarni erta aniqlash uchun qo‘llaniladi. Bularga o‘pka o‘sma kasalliklari va tuberkulyoz jarayonlarini kirgizish mumkin. Rаqаmli (digitаl) rеntgеnоgrаfiya – tаsvir fоsfоr plаstinаsi, so‘ng kоmpyutеrgа, so‘ng kеrаk bo'lsа plеnkаgа. Qаytа ishlаsh, yumshоq to‘qimаli kоntrаst rеntgеnоgrаfiyadаn yuqоrirоq, diskdа sаqlаsh, nurlаnish kаmrоq, plеnkаsiz tехnоlоgiya, Intеrnеt kоnsultаtsiyalаr olish imkoni borligi. Ekskretor urografiya - bu buyraklar va siydik yo'llarini kontrast moddalar yordamida tekshirishning diagnostik usuli. Ekskretor urografiya usuli siydik tizimining ekskretor funktsiyasini organish uchun tanaga kiritilgan kontrast moddalarni chiqish qobiliyatiga asoslangan. Shu tufayli rentgenografiya o'tkazishda siydik pufagi, siydik naylari, buyraklarning strukturaviy xususiyatlari va funktsiyalarini aniqlash mumkin. Qarshi korsatma individual kontrast moddaga allergiya va o‘tkir yallig‘lanish, buyrak yetishmovchiligi kasalliklari qarshi ko‘rsatma bo‘lishi mumkin. Hozirgi vaqtda tadqiqotni amalga oshirish uchun rentgenografiya qilishdan oldin yodli kontrast moddalar tomir ichiga yuboriladi. Birinchi rentgenografiya odatda kontrast moddalar kiritilgandan keyin 7-10 minut o'tgach, keyingi rentgen tasvir esa 20-25 daqiqadan so‘ng olinadi. Ekskretor urografiya siydik tizimi organlarining joylashishini, ularning tuzilishi va funktsiyasining xususiyatlarini aniqlashga, yirik kistalar, neoplazmalar, yod jismlar mavjudligini, siydik tizimining aksariyat kasalliklarida patologik o‘zgarishlarning og‘irligini aniqlash imkonini beradi. 3-rasm. Ekskretor urografiya Gisterosalpingografiya, GSG - rentgen tekshiruvi usuli, bu sizga bachadon naychalari va bachadon bo‘shlig'ining holatini baholash imkonini beradi. GSG shifokor tomonidan ko'rsatilgandek, dastlabki tashxisga qarab, siklning 6-12 kunlarida amalga oshiriladi. 4-rasm. Gisterosalpingografiya Irrigografiya - yo‘g‘on ichakni tekshirishning rentgen usuli kontrast modda to‘g‘ri ichak orqali yuboriladi. Bunda irrigografiya - yo'g'on ichakning otkazuvchanligi, odatda kontrast moddalar kiritilgandan keyin 7-10 minut o'tgach, keyingi rentgen tasvir esa 20-25 daqiqadan so‘ng olinadi. Ekskretor urografiya siydik tizimi organlarining joylashishini, ularning tuzilishi va funktsiyasining xususiyatlarini aniqlashga, yirik kistalar, neoplazmalar, yod jismlar mavjudligini, siydik tizimining aksariyat kasalliklarida patologik o‘zgarishlarning og‘irligini aniqlash imkonini beradi. 3-rasm. Ekskretor urografiya Gisterosalpingografiya, GSG - rentgen tekshiruvi usuli, bu sizga bachadon naychalari va bachadon bo‘shlig'ining holatini baholash imkonini beradi. GSG shifokor tomonidan ko'rsatilgandek, dastlabki tashxisga qarab, siklning 6-12 kunlarida amalga oshiriladi. 4-rasm. Gisterosalpingografiya Irrigografiya - yo‘g‘on ichakni tekshirishning rentgen usuli kontrast modda to‘g‘ri ichak orqali yuboriladi. Bunda irrigografiya - yo'g'on ichakning otkazuvchanligi, joylashishi va diametrini ko'rsatadi. Bauginning funktsiyasi (bu ichak yonbosh ichakning yo‘g‘on ichak bilan tutashgan joyida joylashgan burmadir). Tashxisni aniqlashtirish uchun irrigografiya usuli bilan yo‘g‘on ichakni o‘rganish qo‘llaniladi bemorda quyidagi shikoyatlar bo‘lsa: ichakdan ko‘p miqdorda shilliq yoki yiringli oqma, anus va yo‘g‘on ichak bo‘ylab og‘riq, surunkali ich qotishi yoki diareyava o‘sma kabilar. 5-rasm. Irrigografiya tekshirish usuli Rentgen usuli orqali sialografiya, proktografiya va fistulografiyalarni otkazish mumkin. Deyarli hammasi sun'iy kontrast usulidan foydalanish bilan bog'liq radiologik tadqiqotlar turlari foydalanish xavfsizligi tamoyillariga rioya qilish zarurligini ta'minlaydi. Salbiy reaksiyalar xavfini kamaytirish uchun kontrast moddalarni qayta ishlab chiqish yulga quyilgan. Zamonaviy tasnifga ko'ra, Rentgen kontrast moddalar (RKM) rentgen-musbat (og'ir) ga bo'linadi va rentgen nurlari salbiy (gazsimon) turlariga bo‘linadi. Qizilo'ngachning kontrastli rentgenogrammasi ovqat hazm qilish tizimi organlarini - qizilo'ngach va oshqozonning yuqori qismini tekshirish, strukturaviy va funktsional buzilishlarni aniqlash usullaridan biridir. X-ray apparatlari yordamida maxsus jihozlangan xonalarda amalga oshiriladi. joylashishi va diametrini ko'rsatadi. Bauginning funktsiyasi (bu ichak yonbosh ichakning yo‘g‘on ichak bilan tutashgan joyida joylashgan burmadir). Tashxisni aniqlashtirish uchun irrigografiya usuli bilan yo‘g‘on ichakni o‘rganish qo‘llaniladi bemorda quyidagi shikoyatlar bo‘lsa: ichakdan ko‘p miqdorda shilliq yoki yiringli oqma, anus va yo‘g‘on ichak bo‘ylab og‘riq, surunkali ich qotishi yoki diareyava o‘sma kabilar. 5-rasm. Irrigografiya tekshirish usuli Rentgen usuli orqali sialografiya, proktografiya va fistulografiyalarni otkazish mumkin. Deyarli hammasi sun'iy kontrast usulidan foydalanish bilan bog'liq radiologik tadqiqotlar turlari foydalanish xavfsizligi tamoyillariga rioya qilish zarurligini ta'minlaydi. Salbiy reaksiyalar xavfini kamaytirish uchun kontrast moddalarni qayta ishlab chiqish yulga quyilgan. Zamonaviy tasnifga ko'ra, Rentgen kontrast moddalar (RKM) rentgen-musbat (og'ir) ga bo'linadi va rentgen nurlari salbiy (gazsimon) turlariga bo‘linadi. Qizilo'ngachning kontrastli rentgenogrammasi ovqat hazm qilish tizimi organlarini - qizilo'ngach va oshqozonning yuqori qismini tekshirish, strukturaviy va funktsional buzilishlarni aniqlash usullaridan biridir. X-ray apparatlari yordamida maxsus jihozlangan xonalarda amalga oshiriladi. А В С А В С D 20 rasm. Rentgen contrast usullar turlari. A - irrigografiya (bariy). B - kontrastli ezografiya (bariy). C - gisterosalpingografiya (triombrast). D - fistulografiya (triombrast). Rentgen-musbat moddalar yuqori bo'lgan moddalardir molekulyar og'irlik, rentgen nurlarini ko'proq singdirish, tana to'qimalariga qaraganda yuqori. Qarama-qarshilik qilish uchun tarkibida bor, brom, vismut, yod, stronsiy, tantal, ftor va boshqalar. Ulardan yod va bariy birikmalari eng xavfsiz va samaralidir. Bariy sulfat faqat ichish uchun ishlatiladi Bunda oshqozon-ichak traktining rentgenografiyasini otkazish imkonini beradi. Bariy sulfat suvda eritilib suspenziya shaklida qo'llaniladi. Yodli kontarstlar xam rentgen nurlarini juda yaxshi qabul qiladi. Yod o'z ichiga olgan RKM tasnifi: I. Ion triyod bilan almashtirilgan RKM lar. 1. Monomer aromatik birikmalar: - triyodlangan alkan hosilalari kislotalar; - yodlangan benzoy hosilalari kislotalar (natriy amidotrizoat va meglumin, yoxytalamat meglumin). 2. Dimerik aromatik birikmalar: - arilaminoasetilaminodobenzoy kislotasining hosilalari (ioksaglat), – triiodobenzoy kislotasining polimetilen dimerlari (yodipamid, yodoksamat, iotroksat). II. Noionik. D 20 rasm. Rentgen contrast usullar turlari. A - irrigografiya (bariy). B - kontrastli ezografiya (bariy). C - gisterosalpingografiya (triombrast). D - fistulografiya (triombrast). Rentgen-musbat moddalar yuqori bo'lgan moddalardir molekulyar og'irlik, rentgen nurlarini ko'proq singdirish, tana to'qimalariga qaraganda yuqori. Qarama-qarshilik qilish uchun tarkibida bor, brom, vismut, yod, stronsiy, tantal, ftor va boshqalar. Ulardan yod va bariy birikmalari eng xavfsiz va samaralidir. Bariy sulfat faqat ichish uchun ishlatiladi Bunda oshqozon-ichak traktining rentgenografiyasini otkazish imkonini beradi. Bariy sulfat suvda eritilib suspenziya shaklida qo'llaniladi. Yodli kontarstlar xam rentgen nurlarini juda yaxshi qabul qiladi. Yod o'z ichiga olgan RKM tasnifi: I. Ion triyod bilan almashtirilgan RKM lar. 1. Monomer aromatik birikmalar: - triyodlangan alkan hosilalari kislotalar; - yodlangan benzoy hosilalari kislotalar (natriy amidotrizoat va meglumin, yoxytalamat meglumin). 2. Dimerik aromatik birikmalar: - arilaminoasetilaminodobenzoy kislotasining hosilalari (ioksaglat), – triiodobenzoy kislotasining polimetilen dimerlari (yodipamid, yodoksamat, iotroksat). II. Noionik. 1. Monomer aromatik birikmalar (iopamidol, iopromid, ioeksol). 2. Dimerik aromatik birikmalar (iotrolan, yodiksanol) Barcha yodlangan kontrastlar yopishqoqlik va osmolyallik bilan tavsiflanadi. Ionli yuqori osmolyarlik RCM larning osmolyalligi 1500- 1800 mosm / kg, bu plazma osmolyalligidan 5-8 marta. Ion bo'lmagan past osmolyarlik RKM ning osmolyarligi 600-850 mosm / kg ni tashkil qiladi. Plazma osmolyarligidan 2-3 baravar yuqori. Ion bo'lmagan izosmolal RCS bilan tavsiflanadi taxminan 290 mosm / kg osmolyarlik bilan, ya'ni mos keladigan plazma osmolyarligi. So'nggi bir necha yil ichida o'z ichiga olgan yangi RKM larni qidirishga urinishlar qilindi boshqa elementlar va organizm uchun yuqori zichlik va past toksiklikka ega. RKM ning eng keng tarqalgan salbiy reaktsiyalari bular: yuqori sezuvchanlik reaktsiyalari, qalqonsimon bez disfunktsiyasi va kontrastli nefropatiya (CIN) MSKT uchun qanday kontrast qo'llaniladi? Ko'pincha KT kontrastlari Omnipack, Visipak, Urografin uchun ishlatiladi. Muhim: kontrastli KTga tayyorgarlik ko'rishdan oldin, ishlatiladigan kimyoviy tarkibiy qismlarga allergik reaktsiya yo'qligiga ishonch hosil qilishingiz kerak. Shundan keyingina bemorga o'qishga ruxsat beriladi. Agar shifokor bemorni kontrastli kompyuter tomografiyasini tayinlagan bo'lsa, tekshiruvga bemor kelganda bemordan yodli kontrast moddalarga allergiyasi bor yoqligi soraladi. Bunda bemordan yodli kontrastlarni ichish suraladi. Va hatto diabet bilan og'rigan bemorlar uchun ham xavfsizdir. Yodlangan kontrast moddalarga allergiyasi bo'lsa, bemorga bariy sulfat beriladi. 1. Monomer aromatik birikmalar (iopamidol, iopromid, ioeksol). 2. Dimerik aromatik birikmalar (iotrolan, yodiksanol) Barcha yodlangan kontrastlar yopishqoqlik va osmolyallik bilan tavsiflanadi. Ionli yuqori osmolyarlik RCM larning osmolyalligi 1500- 1800 mosm / kg, bu plazma osmolyalligidan 5-8 marta. Ion bo'lmagan past osmolyarlik RKM ning osmolyarligi 600-850 mosm / kg ni tashkil qiladi. Plazma osmolyarligidan 2-3 baravar yuqori. Ion bo'lmagan izosmolal RCS bilan tavsiflanadi taxminan 290 mosm / kg osmolyarlik bilan, ya'ni mos keladigan plazma osmolyarligi. So'nggi bir necha yil ichida o'z ichiga olgan yangi RKM larni qidirishga urinishlar qilindi boshqa elementlar va organizm uchun yuqori zichlik va past toksiklikka ega. RKM ning eng keng tarqalgan salbiy reaktsiyalari bular: yuqori sezuvchanlik reaktsiyalari, qalqonsimon bez disfunktsiyasi va kontrastli nefropatiya (CIN) MSKT uchun qanday kontrast qo'llaniladi? Ko'pincha KT kontrastlari Omnipack, Visipak, Urografin uchun ishlatiladi. Muhim: kontrastli KTga tayyorgarlik ko'rishdan oldin, ishlatiladigan kimyoviy tarkibiy qismlarga allergik reaktsiya yo'qligiga ishonch hosil qilishingiz kerak. Shundan keyingina bemorga o'qishga ruxsat beriladi. Agar shifokor bemorni kontrastli kompyuter tomografiyasini tayinlagan bo'lsa, tekshiruvga bemor kelganda bemordan yodli kontrast moddalarga allergiyasi bor yoqligi soraladi. Bunda bemordan yodli kontrastlarni ichish suraladi. Va hatto diabet bilan og'rigan bemorlar uchun ham xavfsizdir. Yodlangan kontrast moddalarga allergiyasi bo'lsa, bemorga bariy sulfat beriladi. 21 - rasm. MSKT - kontast bemor yodli kontrastni og‘iz orqali qabul qilgan. Vena ichiga kontrastli vosita. Agar shifokor vena ichiga kontrastli kompyuter tomografiyasini o'tkazishni buyurgan bo'lsa, u tomir ichiga yuboriladi va qon tomir kontarstli tekshiruvi otlaziladi. 22-rasm. Kuchaytirilgan KT da jigarning o'ng bo'lagining kavernöz gemangiomasi (strelka) MRТ uchun gadoliniyga asoslangan paramagnit kontrastli vositalar qo'llaniladi. Kontrastni kiritishni talab qiladigan eng keng tarqalgan holatlar shish paydo bo'lishini o'rganish va aniqlashdir. Kontrastli MRIga qarshi ko'rsatmalar: homiladorlik va laktatsiya; kontrast moddaga allergiya; buyrak etishmovchiligi. Gadoliniy contrast moddalarga sezuvchalik quyidagicha tafsiflanadi. Gadoliniyga 21 - rasm. MSKT - kontast bemor yodli kontrastni og‘iz orqali qabul qilgan. Vena ichiga kontrastli vosita. Agar shifokor vena ichiga kontrastli kompyuter tomografiyasini o'tkazishni buyurgan bo'lsa, u tomir ichiga yuboriladi va qon tomir kontarstli tekshiruvi otlaziladi. 22-rasm. Kuchaytirilgan KT da jigarning o'ng bo'lagining kavernöz gemangiomasi (strelka) MRТ uchun gadoliniyga asoslangan paramagnit kontrastli vositalar qo'llaniladi. Kontrastni kiritishni talab qiladigan eng keng tarqalgan holatlar shish paydo bo'lishini o'rganish va aniqlashdir. Kontrastli MRIga qarshi ko'rsatmalar: homiladorlik va laktatsiya; kontrast moddaga allergiya; buyrak etishmovchiligi. Gadoliniy contrast moddalarga sezuvchalik quyidagicha tafsiflanadi. Gadoliniyga yuqori sezuvchanlik engil, o'rtacha yoki og'ir deb tasniflangan. Yengil reaktsiyalar orasida mahalliy ürtiker yoki qichishish, burun tiqilishi, terining shishishi va tomoqdagi noqulaylik mavjud. O'rtacha reaktsiyalarga diffuz ürtiker yoki qichishish, diffuz eritema va engil xirillash kiradi. Vena ichiga yuborilganidan keyin preparat 2-3 kun ichida chiqariladi. Moddalarning 95% siydik bilan, ozgina qismi - ter, tupurik, lakrimal suyuqlik bilan o'zgarishsiz qoladi. Chiqarishni tezlashtirish uchun siz ko'proq suyuqlik ichishingiz kerak. 23 – rasm. MRT bosh miya o‘sma aniqlanganda kontast bilan tekshirish yuqori effektiv aniqlashga yordam beradi. 24 - rasm. MRT kontrastsiz va kontrast bilan sut bezlari tekshirilgan va o‘sma aniqlangan. Shynday qilib radiologiya sohasida har bir a’zo o‘sma kasallaliklarida yoki qon tomir bilan bog‘liq kasalliklarda kontast bilan ko‘rish kasallikka yanayam tog‘ri tashxis quyishga yordam beradi. Bunda roentgen, MSKT va yuqori sezuvchanlik engil, o'rtacha yoki og'ir deb tasniflangan. Yengil reaktsiyalar orasida mahalliy ürtiker yoki qichishish, burun tiqilishi, terining shishishi va tomoqdagi noqulaylik mavjud. O'rtacha reaktsiyalarga diffuz ürtiker yoki qichishish, diffuz eritema va engil xirillash kiradi. Vena ichiga yuborilganidan keyin preparat 2-3 kun ichida chiqariladi. Moddalarning 95% siydik bilan, ozgina qismi - ter, tupurik, lakrimal suyuqlik bilan o'zgarishsiz qoladi. Chiqarishni tezlashtirish uchun siz ko'proq suyuqlik ichishingiz kerak. 23 – rasm. MRT bosh miya o‘sma aniqlanganda kontast bilan tekshirish yuqori effektiv aniqlashga yordam beradi. 24 - rasm. MRT kontrastsiz va kontrast bilan sut bezlari tekshirilgan va o‘sma aniqlangan. Shynday qilib radiologiya sohasida har bir a’zo o‘sma kasallaliklarida yoki qon tomir bilan bog‘liq kasalliklarda kontast bilan ko‘rish kasallikka yanayam tog‘ri tashxis quyishga yordam beradi. Bunda roentgen, MSKT va MRT da o‘ziga xos kontrastlar qo‘llanilib, ularning xam allergic reaksiya berish xolatlari kuzatilib turiladi. MRT da o‘ziga xos kontrastlar qo‘llanilib, ularning xam allergic reaksiya berish xolatlari kuzatilib turiladi.