RIVOJLANTIRISH VA LIBERALLASHTIRISHNING O‘ZIGA XOS XUSUSIYATLARI VA USTUVOR YO‘NALISHLARI REJA 1. Iqtisodiyotni rivojlantirish va liberallashtirish sohasida islohatlar. 2. Milliy iqtisodiyotning mutanosibligi va barqarorligini ta’minlash. 3. O‘zbekiston Respublikasida davlat byudjeti taqsimoti va soliq siyosati 1. Iqtisodiyotni rivojlantirish va liberallashtirish sohasida islohatlar. Ta’kidlash joizki, mamlakatimizda olib borilayotgan keng ko‘lamli islohotlarning dastlabki natijalari aholining hayoti va kundalik turmushida o‘zining yaqqol ifodasini topmoqda, odamlarning ijtimoiy faolligi, ertangi kunga ishonchi o‘sib bormoqda. Milliy valyutamizning erkin konvertatsiyasi yo‘lga qo‘yildi. 336 mingdan ziyod yangi ish o‘rinlari tashkil etildi. Iqtisodiyotni rivojlantirish va liberallashtirish 2017–2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasini amalga oshirishning muhim shartlaridan biridir. Strategiyaning «Iqtisodiyotni rivojlantirish va liberallashtirishning ustuvor yo‘nalishlari» bobida xususiy mulk huquqi va kafolatlarini himoya qilish, xususiy tadbirkorlik va kichik biznesga to‘liq erkinlik berish, ular faoliyatiga davlat idoralarining noqonuniy aralashuviga yo‘l qo‘ymaslik, davlat mulkini xususiylashtirishni yanada kengaytirish, xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarning ustav jamg‘armalarida davlat ishtirokini kamaytirish, davlat mulki xususiylashtirilgan ob’ektlar bazasida xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish uchun qulay shart-sharoitlar yaratish, mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish jarayonlarida davlatning ishtirokini kamaytirish masalalariga alohida e’tibor qaratilgan. Liberallashtirish uzluksiz, doimiy jarayon sifatida bundan keyin takomillashib boraveradi. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik, oila tadbirkorligini rivojlantirish, «Har bir oila — tadbirkor» Dasturini izchil amalga oshirish uning kafolati bo‘la oladi. Ayrim davrlarda davlat “charchagan” xususiy va jamoa mulki ob’ektlarini “jonlantirib”, keyin ularni xususiy qo‘llarga sotishi mumkin. O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasining ma’lumotlariga ko‘ra, yalpi ichki mahsulotning 81 foizi nodavlat, 19 foizi esa davlat sektorida ishlab chiqarilmoqda. Yalpi qishloq xo‘jalik mahsulotlari, chakana savdo va umumiy ovqatlanish sohasida nodavlat sektor ulushi 100 foizga yaqinlashib qoldi. Ish bilan band aholining 80 foizdan ziyodi mazkur tizimda mehnat qilayotir1. O‘zbekistonda bozor munosabatlariga o‘tishning ilk bosqichida chakana savdo va umumiy ovqatlanish shaxobchalari, uy-joy va maishiy xizmat ob’ektlari xususiy qo‘llarga sotildi, imtiyozli va tekin berildi. Maqsad aholida bozor ko‘nikmalarini hosil qilish va mustahkamlash edi. Ikkinchi va uchinchi bosqichlarda o‘rta va yirik korxonalar davlat tasarrufidan chiqarildi. Natijada aksiyadorlik jamiyatlari, davlat ulushi bo‘lgan kompaniyalar, uyushmalar yuzaga keldi. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi yillarida ham iqtisodiyotda o‘sish davom etdi. Islohotlarni chuqurlashtirish, tarkibiy qayta qurishlar, ishlab chiqarishni modernizatsiyalash, diversifikatsiyalash, kichik biznesni rivojlantirish, xususiy mulkning ustuvor rolini ta’minlash, davlatning iqtisodiyotdagi ishtirokini bosqichma-bosqich kamaytirib borish hisobiga iqtisodiy samaradorlik ta’minlandi. Mamlakatimizda har yili 30 mingdan ziyod kichik biznes sub’ektlari barpo etilmoqda. Kichik biznesning yalpi ichki mahsulotdagi hissasi 56,9 foizga, sanoat ishlab chiqarishida esa 45 foizga yetkazildi. Tadbirkorlik faoliyatidan olinadigan daromadlar ulushi 52 foizni tashkil etdi2. 1 http://21asr.uz/post/iqtisodiyotni-liberallashtirish-kimga-nima-beradi. 2 http://21asr.uz/post/iqtisodiyotni-liberallashtirish-kimga-nima-beradi. Keyingi ikki yilda 378 aksiyadorlik jamiyatidagi davlat ulushi savdoga qo‘yildi. Qayd etish lozimki, nisbatan muvaffaqiyatli faoliyat yuritayotgan «Navoiazot», «Farg‘onaazot», «Urganchekskavator», «Qizilqumtsement», «Jizzax akkumulyator zavodi», «Qo‘qon yog‘-moy zavodi» kabi aksiyadorlik jamiyatlari, «Aloqabank», «Turonbank» kabi banklar, «O‘zagrosug‘urta» kompaniyasidagi davlatga tegishli aksiyalar savdoga qo‘yildi. Bu nima beradi? Birinchidan, aksiyadorlik jamiyatlari davlatga tegishli qismining sotilishi davlat g‘aznasiga mo‘may mablag‘ keltiradi. Ikkinchidan, davlatning qo‘li xo‘jalik yumushlaridan birmuncha bo‘shaydi. Uchinchidan, mamlakatda tadbirkorlik muhiti kengayadi. Bundan ham davlat, ham mulkdorlar va oddiy kishilar yutadi. Asosiysi, bozor islohotlarini chuqurlashtirish shuni talab qiladi. Davlatning monopol mavqei uglevodorod xomashyosi, rangli metallar, uran qazib olish, temir va avtomobil yo‘llari, aviatashuvlar, elektr energiyasi ishlab chiqarish, elektr va kommunal tarmoqlarda saqlanib qolishi lozim. Davlatning iqtisodiyotdagi ishtirokini kamaytirish uchun davlat mulkini xususiylashtirish bo‘yicha Dasturida to‘la quvvat bilan ishlamayotgan davlat korxonalarini tugatish va ochiq savdolar orqali yangi xususiy mulkdorlar ixtiyoriga o‘tkazish, strategik ahamiyatga ega bo‘lmagan va foydalanilmayotgan davlat ulushini to‘la sotish, qator korxonalardagi davlat ulushi aksiyalarini fond bozorida sotish orqali 51 foizgacha tushirish va boshqa chora-tadbirlar ko‘zda tutilgan. Shu bilan birga, bu tadbirlarni o‘tkazish mexanizmlari ham takomillashtirildi. Jumladan, davlat aktivlarini sotish muddatlari qisqartirildi, savdolardagi davlat aktivlariga ikki oy muddatda talab tushmagan taqdirda, ularning bahosini 50 foizgacha, har 15 kunda esa 10 foizga pasaytirish, shunda ham sotilmasa investitsiya kiritish va yangi ish o‘rinlarini yaratish sharti bilan «0» qiymatda sotish, Markaziy bankning qayta moliyalash yillik stavkasi miqdorida chegirma berish, davlat ob’ektlarini qismlarga bo‘lib sotish, xarid to‘lovlariga imtiyoz berish, davlat ob’ektlarini ijarachilarga sotilishga ustunlik berish, xo‘jalik organlarining ustav kapitalidagi davlat ulushlarini sotishdan tushgan mablag‘lar korxonalarni modernizatsiya qilishga yo‘naltirilishi mumkinligi va boshqalar belgilab qo‘yildi. Valyuta va tashqi savdo bozorini erkinlashtirish iqtisodiyotni liberallashtirishning muhim bo‘g‘inlaridan biri bo‘lib, davlat pul-kredit siyosatiga jiddiy o‘zgarishlar kiritishni talab qiladi. Monetar siyosat davlat yoki uning Markaziy banki tomonidan makroiqtisodiy vaziyatga ta’sir ko‘rsatish maqsadida muomaladagi pul massasini oshirish yoki pasaytirish orqali amalga oshiriladigan vositadir. Bu siyosat foiz stavkasi va ayirboshlash kursi, to‘lov balansi, ustidan nazorat, inflyatsiyani jilovlash, umumiy bandlikni oshirish, baholar darajasini me’yorlash va boshqa tadbirlarni ham o‘z ichiga oladi. Monetar siyosat bir amerikalik tili bilan aytganda, “bir tanga ustida umbaloq oshish”dir. Harakatlar strategiyasiga muvofiq, 2017 yil 2 sentyabrda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Valyuta siyosatini erkinlashtirish to‘g‘risidagi farmonni imzoladi. Undan asosiy maqsad, barcha bozor ishtirokchilari uchun bir xil sharoit yaratish bo‘lib, bozordagi turli-tuman valyuta kurslari o‘rniga yagona rasmiy kurs bir dollarga 8100 so‘m miqdorida belgilandi. Valyuta bozori liberallashuvi tashqi savdoga ham ijobiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Bu sohada raqobatbardoshlikni oshirish, eksport korxonalarini qo‘llab-quvvatlash, fermer xo‘jaliklari, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlarining eksport faoliyatini rag‘batlantirish, ularga imtiyozlar tizimini takomillashtirish, bojxona tartib-qoidalarini soddalashtirish va tashqi savdo operatsiyalarini amalga oshirish muddatlarini keskin qisqartirish, tashqi savdo tariflarini pasaytirishga oid hujjatlarni rasmiylashtirishlarning elektron shakliga o‘tish va boshqa chora-tadbirlar ko‘rilmoqda. 2017 yil 29 sentyabrda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining O‘zbekiston Respublikasi tashqi iqtisodiy faoliyatini tartibga solish to‘g‘risidagi qarori qabul qilindi. Qarorda tashqaridan kiritiladigan tovarlarga boj to‘lovlari o‘rtacha 14,5 foizdan 6,5 foizgacha tushirish ko‘zda tutilgan. Ma’lumki, tashqi savdoni keyingi erkinlashtirgunga qadar O‘zbekistonda noqishloq xo‘jalik mahsulotlariga import stavkalari eng yuqori edi. Qishloq xo‘jalik mahsulotlariga esa yaqingacha import bojlari boshqa hamkor mamlakatlarga nisbatan aksincha past edi. O‘tgan yil oktyabr oyidan boshlab barcha tovarlarga bojxona import bojlari o‘rtacha 2,5 martaga pasaytirildi. Tashqi savdoning liberallashuvi eksport-import operatsiyalari kuchayishiga, milliy iqtisodiyotning dunyo bozoridan o‘rin olishini osonlashtirishga, asosiysi mamlakatimizning qo‘shimcha qiymat global zanjiriga integratsiyalashuviga xizmat qilishi shubhasiz. Iqtisodiyotni rivojlantirish va liberallashtirishning ustuvor yo‘nalishlari haqida so‘z borar ekan, Xalqaro valyuta jamg‘armasi ma’lumotlariga ko‘ra, aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan yalpi ichki mahsulot hajmi bo‘yicha O‘zbekiston dunyo reytingida 187 mamlakat o‘rtasida 134-inchi o‘rinda turishi ta’kidlandi. Vaholanki, yurtimiz boy tabiiy resurslarga, katta iqtisodiy salohiyatga ega. Hamma gap ana shu zaxirani xalq manfaati yo‘lida oqilona va samarali ishlata olishdadir. Bojxona tartib-taomillarining murakkabligi tadbirkorlikka to‘sqinlik qilayotgan asosiy omillardan biri hisoblanadi. Jahon bankining hisobotiga ko‘ra, eksport-import hujjatlarini rasmiylashtirish bo‘yicha O‘zbekiston 190 davlat orasida 175-o‘rinda turadi. Bojxona hujjatlarini rasmiylashtirish uchun Belgiyada 1 soat kifoya qilsa, O‘zbekistonda 1 oy muddat sarflanadi. Shu munosabat bilan kelasi yildan boshlab, tadbirkorlik sub’ektlari uchun bojxona ko‘rigida xavf-xatardan ogoh etish tizimi, ya’ni, tadbirkorlar qanchalik halol ekaniga qarab, ularni “yashil” va “qizil” yo‘laklar orqali o‘tkazish joriy etiladi. Ayni vaqtda noqonuniy tekshirishlar, xususiy biznes faoliyatiga asossiz aralashishga qarshi kurashni kuchaytirish maqsadida tadbirkorlik sub’ektlari faoliyatini tekshirish tizimi tubdan qayta ko‘rib chiqiladi. Tekshirish o‘tkazishga ruxsat berishning maxsus elektron axborot tizimiga o‘tilib, uning nazorati Bosh prokuraturaga yuklanadi. Barcha tadbirkorlik sub’ektlarining moliyaviy-xo‘jalik faoliyatini tekshirish 2 yilga to‘xtatiladi. Biz bo‘sh turgan davlat mulki ob’ektlarini o‘zaro sheriklik asosida xususiy sektorga o‘tkazish bo‘yicha ishlar davom ettiriladi. Internet tarmog‘ida elektron savdolar va auksionlar orqali yer uchastkalarini, jumladan, tadbirkorlar uchun ajratishning yagona tartibi o‘rnatilib, 2018 yildan elektron savdo maydonlari orqali davlat aktivlarini sotish bo‘yicha elektron tizim tashkil etiladi. Davlatimiz rahbari aytganidek, byudjet tizimini qayta ko‘rib chiqish, byudjet daromadlari va xarajatlari ochiq va oshkora bo‘lishi ta’minlash lozim. Tashqi iqtisodiy sohada hali ishga solinmagan katta imkoniyat va zaxiralar mavjud. Bu borada Markaziy Osiyo mamlakatlari va yirik sheriklar – Xitoy, Rossiya, Janubiy Koreya, AQSh, Turkiya, Yevropa Ittifoqi mamlakatlari bilan savdo-iqtisodiy aloqalarni kengaytirish davom ettiriladi. Kelasi yilda Jahon savdo tashkilotiga a’zo bo‘lish bo‘yicha muzokaralarni qayta boshlanadi. Asosiy maqsad – tashqi bozorga sifatli va sertifikatlangan mahsulotlarni “o‘zbek brendi” nomi bilan olib chiqishdan iborat. Hozirgi kunda milliy iqtisodiyotga yuqori daromad keltiradigan istiqbolli tarmoqlardan biri – bu turizmdir. Bu sohaga jahon brendlarini faol jalb etgan holda, ziyorat turizmi, ekologik, ma’rifiy, etnografik, gastronomik turizm va bu sohaning boshqa tarmoqlarini rivojlantirishga alohida e’tibor qaratiladi. Davlatimiz rahbari iqtisodiyotimizdagi yetakchi tarmoq – qishloq xo‘jaligi sohasidagi eng muhim vazifalarga to‘xtalib o‘tdi. Yurtimizda 51 foizdan ziyod aholi qishloq joylarda yashaydi. Biroq qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining mamlakat yalpi ichki mahsulotidagi ulushi 17 foizdan oshmaydi. Agrar soha mahsulotlarini qayta ishlash hajmi esa 10 foizga yetmaydi. Shu munosabat bilan qishloq xo‘jaligini yanada isloh qilish bo‘yicha kompleks dastur ishlab chiqish lozim. Qurilish-pudrat tashkilotlari va quruvchilarning zamonaviy avlodini yaratish – dolzarb masalalardan biri. Shu maqsadda qurilish sohasini 2030 yilgacha innovatsion rivojlantirish dasturi ishlab chiqiladi. Prezident Shavkat Mirziyoev ijtimoiy sohani rivojlantirish bo‘yicha ustuvor yo‘nalishlarga to‘xtalib, ilg‘or xorijiy tajriba asosida aholining munosib hayot darajasi uchun zarur bo‘lgan daromadlarni aniqlash bo‘yicha “iste’mol savatchasi” tushunchasini qonunchilikda mustahkamlash va uni amalda ta’minlash mexanizmlarini yaratish lozimligini qayd etdi. Ayni vaqtda aholining real daromadlari, ish haqi, stipendiya, pensiya va ijtimoiy nafaqalarni bosqichma-bosqich oshirish bo‘yicha ham amaliy choralar ko‘rildi. 2018 yilda namunaviy va arzon uy-joylar qurish ko‘lami joriy yilga nisbatan 1,5 barobar ko‘paytiriladi3. Ma’lum qilinganidek, kelasi yil yangi yo‘llar barpo etish, transport-logistika infratuzilmasini yanada rivojlantirish, ko‘rsatilayotgan xizmatlar sifatini oshirish bo‘yicha bir qator ishlar rejalashtirilgan. 2018 yilning yanvar-dekabr oyida respublikada 55,0 mingtaga yaqin korxonalar va tashkilotlar yangi tashkil etildi, bu o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 14,0 mingtaga ko‘p, deb xabar bermoqda Davlat statistika qo‘mitasi. Natijada, faoliyat ko‘rsatayotgan korxona va tashkilotlar soni o‘tgan yilning shu davriga solishtirilganda 38,0 mingta (13,3%)ga o‘sgan hamda ularning umumiy soni 323,5 mingtani tashkil etgan. 2019 yilning 1 yanvar holatiga 339,0 mingta korxonalar va tashkilotlar ro‘yxatdan o‘tgan bo‘lib, iqtisodiy faoliyat turlari bo‘yicha 22,1% savdo, 17,5% sanoat, 9% qurilish, 7,7% qishloq, o‘rmon va baliq xo‘jaligi, 6,2% yashash va ovqatlanish bo‘yicha xizmatlar, 4,1% tashish va saqlash, 2,2% axborot va aloqa, 2,0% sog‘liqni saqlash va ijtimoiy xizmatlar hamda 29,2% boshqa faoliyat turlari hissasiga to‘g‘ri kelmoqda. Hududlar bo‘yicha ro‘yxatdan o‘tgan korxona va tashkilotlar soni eng ko‘pi Toshkent shahri (71318 ta), Toshkent (35385 ta), Samarqand (26297 ta) va Farg‘ona (29529 ta) viloyatlari hissasiga to‘gri keladi. Aksincha, Sirdaryo (11109 ta), Navoiy (11281 ta) hamda Xorazm (15765 ta) viloyatlarida korxonalar soni kamligini kuzatish mumkin. Faoliyat ko‘rsatayotgan korxona va tashkilotlar soni 323 517 tani tashkil etib, o‘tgan yilning shu davriga solishtirilganda 38,0 mingta (13,3%)ga o‘sgan. Iqtisodiy faoliyat turlari bo‘yicha faoliyat ko‘rsatayotgan korxona va tashkilotlarning umumiy soniga nisbatan 21,9% savdo, 17,6% sanoat, 9,0% qurilish, 7,6% qishloq, o‘rmon va baliq xo‘jaligi, 6,1% yashash va ovqatlanish bo‘yicha xizmatlar, 4,1% tashish va saqlash, 2,2% axborot va aloqa, 2,1% sog‘liqni saqlash 3 http://taraqqiyot.uz/2018-yil-faol-tadbirkorlik-innovatsion-goyalar-va-tekhnologiyalarni-k-ullab-k-uvvatlash-yili. va ijtimoiy xizmatlar ko‘rsatish va 29,4% boshqa faoliyat turlari hissasiga to‘g‘ri keladi4. Hududlar kesimida qaralganda, faoliyat yuritayotgan korxona va tashkilotlar soni eng ko‘pi Toshkent shahri (69236 ta), Toshkent (31030 ta), Farg‘ona (29128 ta), Andijon (27391 ta) va Samarqand (25066 ta) viloyatlari hissasiga to‘g‘ri keladi. Aksincha Sirdaryo (10367 ta), Navoiy (11175 ta) hamda Jizzax (14226 ta) viloyatlarida korxonalar soni kamligini kuzatish mumkin. 2018 yil yanvar-dekabr oylarida 55 011 ta korxona va tashkilotlar yangi tashkil etilgan bo‘lib, bu ko‘rsatkich 2017 yilning shu davriga nisbatan 34,1%ga ko‘p. Yangi tashkil etilgan korxona va tashkilotlarning asosiy qismi Toshkent shahri (12714 ta), Toshkent (5456 ta), Samarqand (4831 ta) va Farg‘ona (4338 ta) viloyatlari hissasiga to‘g‘ri keladi. Aksincha, Sirdaryo (1507 ta), Navoiy (2027 ta) hamda Xorazm (2299 ta) viloyatlarida korxona va tashkilotlarni tashkil etish ko‘rsatkichi past darajani aks ettirgan. Iqtisodiy faoliyat turlari kesimida, eng ko‘pi savdo (11719 ta), sanoat (11279 ta), qurilish (6370 ta) va qishloq, o‘rmon va baliq xo‘jaligi (5628 ta) sohalarida yangi tashkil etilgan. Eng kami esa sog‘liqni saqlash va ijtimoiy xizmatlar ko‘rsatish (1178 ta), axborot va aloqa (1236 ta) hamda tashish va saqlash (2115 ta) faoliyat turlari hissasiga to‘g‘ri kelgan. 2019 yil 1 yanvar holatiga 265,0 mingta tijorat shaklidagi korxona va tashkilotlar faoliyat ko‘rsatayotgan bo‘lib, shundan xususiy korxonalar – 72,4 mingta, oilaviy korxonalar – 15,5 mingta, mas’uliyati cheklangan jamiyatlar – 170,2 mingta va boshqalar 6,9 mingtani tashkil etgan5. 2. Milliy iqtisodiyotning mutanosibligi va barqarorligini ta’minlash 4 https://kun.uz/news/2019/01/15/2018-yil-ozbekistonda-55-mingta-yangi-korxona-tashkil-etildi. 5 https://kun.uz/news/2019/01/15/2018-yil-ozbekistonda-55-mingta-yangi-korxona-tashkil-etildi. Harakatlar strategiyasida tarkibiy o‘zgarishlarni chuqurlashtirish, milliy iqtisodiyotning yetakchi tarmoqlarini modernizatsiya va diversifikatsiya qilish hisobidan uning raqobatbardoshligini oshirish masalasiga katta e’tibor berildi. O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoevning BMT Bosh Assambleyasi 72- sessiyasida so‘zlagan nutqida: Barqaror va zamonaviy iqtisodiyotni shakllantirmasdan turib, xalq farovonligi va yuksak hayot darajasini ta’minlashga erishib bo‘lmaydi. “Strategiya, bu – yangilanish jarayonlarining haqiqiy harakatlari dasturidir”. Sanoat tarmoqlarida menejment strategiyasini amalga oshirishda iqtisodchi olimlar V.Kattakishiev, I.Mamayusupovlar tashkilotning resurslar bilan ta’minlanganlik darajasi, strategiyani amalga oshirishdagi o‘zgarishlarga menejmentning tayyorgarligi, taklif etilayotgan strategiyani biznesning ichki va tashqi qatnashchilariga, shuningdek, kompaniyaning jamiyat bilan o‘zaro munosabatlariga ta’sirini hisobga olish zarur ekanligini ko‘rsatib o‘tgan. G.Ford (“Mening hayotim, mening yutuqlarim” asari, XIX asr oxiri – XX asrning 1-yarmi) qarashlarida: qashshoqlikning birlamchi sababi mening fikrimcha, eng avval sanoatda va qishloq xo‘jaligida ishlab chiqarish va taqsimotni bir-biriga to‘g‘ri kelmasligi kabi mutanosiblikdan keladigan zarar juda ulkandir. R.I.Nurimbetov, S.I.Axmedovlar ilmiy izlanishlarida AQShda mahsulot sifatini boshqarish tajribasida sanoatning keng iste’mol tovarlarini ishlab chiqarish bilan tez sur’atlarda rivojlana boshladi. Lekin tovarlarning sifati ancha past darajada edi. Amerikalik mutaxassislarning ta’kidlashicha, korxonalar joriy xarajatlarning 25-30 foizi mahsulot nuqsonlarini aniqlash va topishga sarflanar edi. Nuqsonli mahsulotlarni almashtirish uchun ketgan xarajatlar umumiy xarajatlarning 30 foizidan ham oshib ketishiga olib kelardi. AQShlik ko‘pgina mutaxassislar sifatning pastligi mehnat unumdorligi va raqobatbardoshlikning oshishiga asosiy to‘siq deb hisoblashardi. Yaponiya tajribasi shuni ko‘rsatdiki, sifatni oshirish – hech qachon tugamaydigan ishdir. “Yapon mo‘jizasi”ning asosiy konsepsiyasi – xoh ishlab chiqarish, xoh boshqarish yoki xizmat ko‘rsatish bo‘lsin, mukammal texnologiyadir deya ta’kidlagan6. Milliy iqtisodiyotda olib borilgan islohotlar natijasida sanoat korxonalari davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlanib, ularning ishlab chiqarish faoliyatini rivojlantirish maqsadida investitsiyalar kiritilmoqda. Natijada 2017 yilda sanoat tarmoqlaridagi yirik korxonalarda ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning tannarxini o‘rtacha 8 foizga qisqartirish va raqobatdoshligini oshirishni nazarda tutuvchi kompleks chora- tadbirlarni amalga oshirish belgilangan. Sanoatni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik yangilash loyihalari, shuningdek, 2015-2019 yillarda iqtisodiyot tarmoqlari va ijtimoiy sohada energiya sarfi hajmini qisqartirish, energiya tejaydigan texnologiyalarni joriy etish chora-tadbirlari dasturining hayotga samarali tatbiq etilishi natijasida respublikada YaIMga sarflanadigan energiya sarfi 7,4 foiz, yirik korxonalarda ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar tannarxini esa o‘tgan yilga nisbatan o‘rtacha 10,6 foiz kamaytirishga erishildi7. Mamlakatdagi sanoat korxonalari tomonidan ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar tannarxi 2015 yildagi 20 foizdan 2017 yilga kelib 25 foizgacha kamaytirildi. Yuqoridagilardan kelib chiqib aytganda, mamlakatdagi ishlab chiqarish korxonalari, jumladan, sanoat tarmoqlarining raqobatbardoshligini oshirish hozirgi kunning dolzarb vazifalaridan biridir. Shu o‘rinda, sanoat tarmoqlarida sanoat mahsulotlariga iste’mol bozori talabini to‘la qondirish, shu bilan birga, import o‘rnini bosuvchi mahsulot ishlab chiqarish hajmini kengaytirish kabi ustuvor vazifalar turibdi. Bu esa, o‘z navbatida, ushbu sohaning texnik jihati qurollanish darajasiga bog‘liq sanalib, mazkur vazifani hal etish birinchi galda sanoat tarmoqlarini yangi texnologiyalar bilan ta’minlashni samarali tashkil etish bilan chambarchas bog‘liqdir. Shu maqsadda respublikamizda ishlab chiqarishni rivojlantirish va tayyorlanayotgan mahsulotlarni jahon standarti talabiga integratsiyalashuvini ta’minlash uchun davlat byudjeti tomonidan bir qator yirik 6 R.I.Nurimbetov, S.I.Ahmedov Ishlab chiqarish menejmenti. O’quv qo’llanma. O’zbekiston Resbublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi. – T.: “Talqin”, 2008. – 112 bet. 7 2015 йил 4 мартдаги “2015-2019 йилларда ишлаб чиқаришни таркибий ўзгартириш, модернизация ва диверсификация қилишни таъминлаш бўйича чора-тадбирлар дастури тўғрисида”ги ПФ-4707-сонли фармони. ishlab chiqarish majmualari moliyalashtirilmoqda. Iqtisodiyotni modernizatsiyalash va diversifikatsiya qilish sharoitida davlat milliy iqtisodiyotimiz uchun zarur bo‘lgan mahsulotlarni ishlab chiqaruvchi ob’ektlarni yangi texnik va texnologik jihozlash uchun moliyalashtiradi. Xususiylashtirishning kengayishi hamda xususiy sektorning rivojlanib borishi bilan davlat byudjeti mablag‘lari evaziga investitsiyalash kamayib boradi. Boshqa jihatdan iqtisodiyotning erkinlashuvi chet el investorlarining O‘zbekiston iqtisodiyotining asosiy tarmoqlariga yondashuviga yo‘l ochib berdi. Hozirgi kunda qora va rangli metallurgiyaga chet el qo‘yilmalari 63,5 foizni, neft- gaz kompleksiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri chet el investitsiyalarining umumiy oqimidan 19,8 foizni tashkil etdi. Ayniqsa, oxirgi 2016-2017 yillar davomida respublikamizning sanoat tarmoqlariga bevosita investitsiyalarni jalb etishga alohida e’tibor berildi. Bu vazifani muvaffaqiyatli hal etishga yurtimizda qulay investitsion muhitning yaratilishi, xorijiy investorlarga imtiyoz va preferensiyalarning taqdim etilishi katta rol o‘ynadi. Shuni qayd qilish lozimki, hududiy ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish dasturlari doirasida 13339 ta loyiha amalga oshirilib, 2,1 trillion so‘mdan ko‘p kreditni o‘zlashtirishga erishildi. 10 ta erkin iqtisodiy zona, 5 ta kichik sanoat zonasining tashkil etilishi sanoat tarmoqlariga, umuman mamlakat iqtisodiyotiga ta’sir jarayonini nechog‘liq ahamiyatli ekanligini ko‘rsatib turibdi. “Peugot” va “Citroyon” brendi bilan yengil avtomobillarni ishlab chiqarish bo‘yicha zavod barpo etilmoqda. Shuningdek, tayyor charm-poyabzal mahsulotlari ishlab chiqarishni kengaytirish bo‘yicha umumiy qiymati 12,7 million dollar bo‘lgan 10 ta loyiha amalga oshirildi. Shu jarayonlarni hisobga olgan holda, masalan, faqat to‘qimachilik va tikuv- trikotaj mahsulotlarini ishlab chiqarish maqsadida sohaga 32 mln. dollar miqdoridagi investitsiyalarni jalb qilish hisobidan 3 ta yangi va modernizatsiya qilingan zamonaviy yengil sanoat korxonalari ishga tushdi. 2017-2021 yillarda umumiy qiymati 400 millard AQSh dollari miqdorida 649 ta investitsiya loyihasi amalga oshirilib, keyingi 5 yilda sanoat mahsulotlarini ishlab chiqarish 1,5 marta, uning yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 33,6 foizdan 36 foizga, qayta ishlash tarmog‘i 80 foizdan 85 foizga oshadi8. 2017 yilgi iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo‘nalishlari izchil amalga oshirilishi tufayli mamlakatimizda mustahkam iqtisodiy o‘sishning yuksak sur’atlarini saqlash ta’minlandi. Dastlabki baholashga ko‘ra, 2017 yilda yalpi ichki mahsulot (YaIM) hajmi joriy narxlarda 249 136,8 mlrd. so‘mni tashkil etdi. YaIMning real o‘sish sur’ati o‘tgan yilga nisbatan 105,3 foizni tashkil etdi. Iqtisodiyotning asosiy tarmoqlarida kuzatilgan o‘sish sur’atlari YaIM o‘sishida asosiy omil bo‘lib xizmat qildi. Xizmatlar sohasi eng katta ta’sir ko‘rsatdi va bu soha o‘tgan yilga nisbatan 6,9 foizga oshdi. Jumladan, savdo, yashash va ovqatlanish bo‘yicha xizmatlar – 3,9 foizga (YaIM tarkibidagi ulushi –11,5 foiz), tashish va saqlash, axborot va aloqa – 8,9 foizga (11,0 foiz) va boshqa xizmatlar – 7,3 foizga (24,8 foiz) o‘sdi. Qishloq, o‘rmon va baliqchilik xo‘jaligida ham 2,0 foiz darajasida ijobiy o‘sish sur’ati kuzatildi. Ushbu tarmoqning YaIM tarkibidagi ulushi 19,2 foizni tashkil etdi. Qishloq, o‘rmon va baliqchilik xo‘jaligi tarmog‘idagi o‘sish sur’ati hisobidan YaIMning 0,4 foiz punktga o‘sishi ta’minlandi. Sanoat tarmog‘ining qo‘shilgan qiymati 4,6 foizga o‘sdi va YaIM tarkibidagi ulushi 26,7 foizni tashkil etdi. Sanoat ishlab chiqarishining YaIM mutloq o‘sishi sur’atiga ijobiy ta’siri 1,1 foiz punkt darajasida baholandi. Sanoat tarmog‘idagi o‘sish asosan tog‘-kon sanoati va ochiq konlarni ishlash (114,6 foiz) va ishlab chiqaradigan sanoat (102,8 foiz) qo‘shilgan qiymatlarining o‘sishi hisobiga ta’minlandi. Sanoat ishlab chiqarish indeksi darajasining o‘zgarishiga quyidagi omillar ijobiy ta’sir ko‘rsatdi: – tog‘-kon sanoati va ochiq konlarni ishlashda: tabiiy gaz qazib olish bo‘yicha qo‘shimcha quvvatlarning ishga tushirilishi, “O‘zbekneftegaz” AJ korxonalari va ochiq konlarda ishlaydigan korxonalarning barqaror faoliyati. Buning natijasida gaz kondensati qazib olish hajmi 6,5 foiz, neft va tabiiy gazni qazib olish uchun 8 Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош Ассамблеясининг 72-сессиясидаги нутқи (Нью-Йорк шаҳри, 2017 йил 19 сентябрь) (Халқ сўзи, 2017 йил 20 сентябрь). burg‘ulash qurilmalarini o‘rnatish, ta’mirlash va ular bilan bog‘liq xizmatlar 92,5 foiz, shag‘al 20,7 foiz, maydalangan tosh ishlab chiqarish 11,8 foizga oshdi; – ishlab chiqaradigan sanoatda: mashina va uskunalarni tayyorlash, ta’mirlash va o‘rnatish, avtotransport vositalari, treylerlar, yarim pritseplar va boshqa tayyor metall buyumlarni ishlab chiqarishga ixtisoslashtirilgan “O‘zavtosanoat” AK korxonalarida mahsulotlar hajmining oshishi. Buning natijasida, yengil avtomobillar (maxsuslarisiz) ishlab chiqarish 90,8 foizga oshdi; – elektr, gaz, bug‘ bilan ta’minlash va havoni konditsiyalashda: “O‘zbekenergo” AJ bo‘linmalari va “O‘ztransgaz” AK korxonalari ishlab chiqarish hajmlarining oshishi. Bu esa, gazsimon yoqilg‘ilarni ishlab chiqarish va tarqatish hajmlarining 13,0 foizga, issiqlik elektr markazlari tomonidan elektr energiyasi ishlab chiqarishning 5,8 foizga oshishi bilan izohlanadi; – suv bilan ta’minlash, kanalizatsiya tizimi, chiqindilarni yig‘ish va utilizatsiya qilishda: suv quvurlari orqali suvni tozalash va taqsimlash bo‘yicha xizmatlar 14,4 foizga, oqova suvlarini chiqarib tashlash va transportirovka qilish hamda ularni qayta ishlash bo‘yicha xizmatlar 11,0 foizga oshdi. Shu bilan birga, ishlab chiqarish indeksi darajasiga quyidagi tarmoqlarda maxsulotlar tayyorlash hajmining kamayishi salbiy ta’sir ko‘rsatdi: – oziq-ovqat, ichimliklar va tamaki mahsulotlarini ishlab chiqarish (o‘tgan yilning tegishli davriga nisbatan 98,2 foiz). Mazkur faoliyat turi bo‘yicha o‘sish sur’atining kamayishi shakar (o‘tgan yilning tegishli davriga nisbatan 92,8 foiz), tamaki mahsulotlari (91,6 foiz) va boshqa mahsulotlar ishlab chiqarish hajmining pasayishi bilan izohlanadi; – to‘qimachilik, kiyim, teri mahsulotlarini ishlab chiqarish (99,4 foiz). Bu esa, asosan paxta tolasi ishlab chiqarishining pasayishi (87,0 foiz) bilan bog‘liq; – kimyo mahsulotlari, rezina va plastmassa buyumlarini ishlab chiqarish (98,2 foiz). Bu esa, karbamid (80,2 foiz), ammoniy nitrat (75,2 foiz), suvsiz ammiak (81,9 foiz), ammoniy sulfat (81,5 foiz) ishlab chiqarishining pasayishi bilan izohlanadi. Mazkur tarmoqlarning ishlab chiqaradigan sanoatdagi ulushi 57,0 foizni, jami sanoat mahsulotlari hajmida esa 45,0 foizni tashkil etadi. Sanoatni tarkibiy o‘zgartirish, modernizatsiya va diversifikatsiya qilish jarayonlarini chuqurlashtirishga oid faol investitsiya siyosatining amalga oshirilishi o‘zlashtirilgan kapital qo‘yilmalar hajmining 9,5 foizga va pudrat-qurilish ishlarining 15 foizga o‘sishi imkonini berdi9. Shu bilan birga O‘zbekistonda xorijiy kapital ishtirokidagi korxonalar soni yildan yilga ortib bormoqda va ularni quyidagilardan ham bilish mumkin. 2019 yil 1 yanvar holatiga faoliyat ko‘rsatayotgan xorijiy kapital ishtirokidagi korxonalar soni 7560 tani tashkil etdi. O‘tgan yilning shu davriga nisbatan 2043 taga yoki 37,0 %ga o‘sgan. Davlat statistika qo‘mitasi xabariga ko‘ra, ushbu korxonalarning asosiy qismi Rossiya Federatsiyasi, Turkiya Respublikasi, Xitoy Xalq Respublikasi, Qozog‘iston Respublikasi va Koreya Respublikasi hissalariga to‘g‘ri keladi. Shuningdek, xorijiy kapital ishtirokidagi faoliyat ko‘rsatayotgan korxonalarning 4006 tasi qo‘shma, 3554 tasi esa xorijiy korxonalar hisobiga to‘g‘ri keladi. Hududlar kesimida, xorijiy kapital ishtirokidagi faoliyat ko‘rsatayotgan korxonalarning asosiy qismi Toshkent shaharda 4728 ta (jamidagi ulushi 62,5%), Toshkent viloyatida 851 ta (11,3%) va Samarqand viloyatida 396 tani (5,2%) tashkil etgan. Eng kam xorijiy kapital ishtirokidagi korxonalar Xorazm viloyatida 71 ta (0,9%), Qashqadaryoda 85 ta (1,1%), Navoiy viloyatida 109 ta (1,4%) hamda Qoraqalpog‘iston Respublikasi 121 tani (1,6%) tashkil etgan10. Bu mazkur hududlarda xorijiy hamkorlar bilan ishlashni, investitsiyalar jalb etish borasida amalga oshirilishi lozim bo‘lgan ishlarni yanada rivojlantirishni talab etadi. Agar faoliyat yuritayotgan xorijiy kapital ishtirokidagi korxonalar iqtisodiy faoliyat turlari kesimida ko‘rilsa, eng ko‘p sanoatda 2995 tani (39,6%), savdoda 1668 tani (22,0%) hamda boshqa faoliyat turlarida esa 1225 tani (16,2%) tashkil 9 2015 йил 4 мартдаги “2015-2019 йилларда ишлаб чиқаришни таркибий ўзгартириш, модернизация ва диверсификация қилишни таъминлаш бўйича чора-тадбирлар дастури тўғрисида”ги ПФ-4707-сонли фармони. 10 https://kun.uz/news/2019/01/15/ozbekistonda-xorijiy-kapital-ishtirokidagi-korxonalar-soni-malum-qilindi qilgan. Eng kamlari esa sog‘liqni saqlash va ijtimoiy xizmatlar ko‘rsatishda 97 tani (1,3%), axborot va aloqada 209 tani (2,8%), tashish va saqlashda 214 tani (2,8%) qishloq, o‘rmon va baliq xo‘jaligida 339 tani (4,5%), yashash va ovqatlanish bo‘yicha xizmatlarda 325 tani (4,3%) va qurilishda 488 tani (6,5%) tashkil qilgan. Ko‘rinib turibdiki faoliyat yuritayotgan xorijiy kapital ishtirokidagi korxonalarning asosiy qismi sanoat va savdo faoliyat turiga to‘g‘ri keladi. Shuningdek, eng kam ulush esa sog‘liqni saqlash va ijtimoiy xizmatlar ko‘rsatish hamda axborot va aloqa faoliyat turlariga to‘g‘ri keladi. 2018 yilning yanvar-dekabr oylarida xorijiy kapital ishtirokidagi yangi tashkil etilgan korxonalarning soni 2385 tani tashkil qilgan. Bu ko‘rsatkich esa o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 1522 taga ko‘paygan. Bunda, Rossiya Federatsiyasi rezidentlari kapitali ishtirokida – 428 ta, Turkiya Respublikasi – 364 ta, Xitoy Xalq Respublikasi - 351 ta, Qozog‘iston Respublikasi – 246 ta, va Koreya Respublikasi – 161 ta korxonalar yangi ro‘yxatdan o‘tgan. Shuningdek, 2018 yil davomida Afg‘oniston Islom Respublikasi, Hindiston Respublikasi, Germaniya Federativ Respublikasi, Ukraina, Ozarbayjon Respublikasi va boshqa davlatlar rezidentlari qo‘shma faoliyatga qiziqish bildirdilar11. Yangi tashkil etilgan xorijiy kapital ishtirokidagi korxonalarning iqtisodiy faoliyat turlari bo‘yicha ko‘radigan bo‘lsak, asosan 728 tasi sanoat, 654 tasi savdo, 229 tasi qurilish, 190 tasi qishloq, o‘rmon va baliq xo‘jaligi va 297 tasi boshqa faoliyat turlari hissasiga to‘g‘ri keladi. O‘zbekistonda 2019 yil 1 yanvar holatiga ko‘ra faoliyat ko‘rsatayotgan kichik korxona va mikrofirmalarning soni 262,9 mingtani tashkil qilgan. Bu ko‘rsatkich o‘tgan yilga nisbatan 14,5%ga oshgan. Faoliyat ko‘rsatayotgan kichik korxona va mikrofirmalarning asosiy qismi, ya’ni 60,0 mingtasi (22,8%) Toshkent shahri, 25,4 mingtasi (9,6%) Toshkent, 23,3 mingtasi (8,9%) Farg‘ona hamda 22,6 mingtasi (8,6%) Andijon viloyatlari hissalariga to‘g‘ri keladi. 11 Ўша манба. Iqtisodiy faoliyat turlari kesimida faoliyat ko‘rsatayotgan jami 262,9 mingta kichik korxona va mikrofirmalarning 70,5 mingtasi (26,8%) – savdo, 56,2 mingtasi (21,4%) - sanoat, 29,0 mingtasi (11,0%) - qurilish, 24,0 mingtasi (9,1%) - qishloq, o‘rmon va baliq xo‘jaligi, 19,7 mingtasi (7,5%) - yashash va ovqatlanish bo‘yicha xizmatlar sohasi, 13,1 mingtasi (5,0%) - tashish va saqlash, 6,7 mingtasi (2,6%) - axborot va aloqa sohasi, 5,4 mingtasi (2,0%) - sog‘liqni saqlash va ijtimoiy xizmatlar ko‘rsatish, shuningdek 38,4 mingtasi (14,6%) - boshqa faoliyat turlari hissalariga to‘g‘ri keladi12. Faoliyat ko‘rsatayotgan kichik korxona va mikrofirmalarning asosiy qismi sanoat va savdo faoliyat turlariga to‘g‘ri keladi. Eng kam ulushi esa sog‘liqni saqlash va ijtimoiy xizmatlar ko‘rsatish hamda axborot va aloqa faoliyat turlariga to‘g‘ri keladi. 2018 yil yanvar-dekabr oylarida 48,9 mingdan ziyod kichik korxona va mikrofirmalar yangi tashkil etilgan. Bu esa o‘tgan yilning shu davriga nisbatan qaraganda 28,2%ga ko‘proq. Eng ko‘p yangi tashkil etilgan kichik korxona va mikrofirmalar Toshkent shahri (12071 ta), Toshkent (5080 ta), Samarqand (4312 ta) va Farg‘ona (3780 ta) viloyatlari hissasiga to‘gr’i keladi. Eng kam Sirdaryo (1354 ta), Xorazm (2009 ta) hamda Navoiy (1810 ta) viloyatlarida tashkil etilgan. Iqtisodiy faoliyat turlari kesimida esa eng ko‘pi savdoda 11713 ta, sanoatda 11262 ta, qurilishda 6360 ta va qishloq, o‘rmon va baliq xo‘jaligida 5586 ta tashkil etilgan. Eng kam esa sog‘liqni saqlash va ijtimoiy xizmat ko‘rsatishda 1154 ta, axborot va aloqada 1228 ta hamda tashish va saqlashda 2107 ta tashkil etilgan13. 3. O‘zbekiston Respublikasida davlat byudjeti taqsimoti va soliq siyosati O‘zbekistonda so‘ngi yillarda Harakatlar strategiyasi doirasida hamda iqtisodiyot sohasini tartibga solish va uni rivojlantirish yuzasidan muhim bo‘lgan ikkita qonun qabul qilindi. 12 https://kun.uz/news/2019/01/15/respublikada-263-mingtaga-yaqin-kichik-korxonalar-ishlamoqda. 13 Ўша манба. • «2019 yil uchun soliq va byudjet siyosatining asosiy yo‘nalishlari qabul qilinishi yuzasidan O‘zbekiston Respublikasining ba’zi qonunlariga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida»; • «O‘zbekiston Respublikasining 2019 yilgi asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlari prognozi va Davlat byudjeti parametrlari hamda 2020-2021 yillarga byudjet mo‘ljallari to‘g‘risida»; Bu hujjatlarni prezidentning iyun oyida imzolagan «O‘zbekiston Respublikasida soliq siyosatini mukammallashtirish konsepsiyasi haqida»gi qarorida belgilangan tamoyillarni amalga oshirishga hizmat qiladi. 2019 yilgi Davlat byudjeti loyihasida 2017–2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasida ko‘zda tutilgan soliq va byudjet siyosati islohotlarning asosiy yo‘nalishlari aks ettirilgan. 2019 yilgi Davlat byudjeti daromadlar qismi 2018 yil iyun oyida qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasining soliq siyosatini takomillashtirish Konsepsiyasining asosiy yo‘nalishlariga muvofiq shakllantirilgan. Soliq islohotlarining maqsadi iqtisodiyot va aholiga soliq yukini kamaytirish, soliqqa tortish tizimini soddalashtirish hamda soliq ma’murchiligini takomillashtirishdan iborat. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasining navbatdagi majlisida deputatlar O‘zbekiston Respublikasining 2019 yilgi Davlat byudjeti, davlat maqsadli jamg‘armalarining byudjetlari hamda soliq va byudjet siyosatining asosiy yo‘nalishlarini ko‘rib chiqildi. Keyingi yilda Davlat byudjeti daromadlari 102,6 trln so‘mni, xarajatlari 107,1 trln so‘mni tashkil etishi rejalashtirilmoqda. Byudjet taqchilligi 4,3 trln so‘m, yoki YaIMga nisbatan 1,1 foizni tashkil etishi kutilmoqda. 2019 yilda Davlat byudjetining xarajatlari 107,1 trln so‘mni tashkil etadi. Bu o‘tgan yildagiga nisbatan 1,4 baravar ko‘p bo‘lib, bunda Davlat byudjetining xarajatlari asosan ijtimoiy sohalarga yo‘naltiriladi. 2019 yil Davlat byudjeti quyidagicha taqsimlangan: Ijtimoiy soha xarajatlari 57,8 trln so‘mni yoki umumiy xarajatlarga nisbatan 54,0 foizini; Maktabgacha ta’lim muassasalarini moliyalashtirishga 4 trln so‘m, umumiy ta’limga 17,1 trln so‘m, kadrlar tayyorlashga 3,8 trln so‘m; Sog‘liqni saqlashni moliyalashtirishga 12,1 trln so‘m ; Madaniyatni moliyalashtirish uchun 1,0 trln so‘m Ilm-fanga 0,8 trln so‘m; Ijtimoiy nafaqalar, kam ta’minlangan oilalarga moddiy yordam to‘lash va kompensatsiya to‘lovlari uchun 5 267,2 mlrd so‘m; “Obod qishloq” va “Obod mahalla” davlat dasturlarini amalga oshirish uchun barcha moliyalashtirish manbalari hisobidan 6,3 trln so‘m ajratiladi. Prezidentning 2018 yil 29 iyundagi farmoni bilan tasdiqlangan soliq siyosatini takomillashtirish Konsepsiyasining asosiy yo‘nalishlari doirasida 2019 yildan e’tiboran: 1) ish haqi fondiga soliq yuki quyidagicha kamaytirilmoqda: jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘ining yagona stavkasining 12 foiz miqdorida o‘rnatilishi va fuqarolarning majburiy sug‘urta badallarining (ish haqidan 8 foiz) bekor qilinishi natijasida “qo‘lga” tegadigan ish haqi miqdori o‘rtacha 6,5 foizga oshadi; ish haqi fondidan yagona ijtimoiy to‘lov miqdori 12 foizgacha pasaytirilmoqda; 2) davlat maqsadli jamg‘armalariga aylanmadan (oborotdan) 3,2 foiz miqdorida undiriladigan majburiy ajratmalar bekor qilinmoqda; 3) yuridik shaxslarning foyda solig‘i stavkalari 14 foizdan 12 foizgacha, tijorat banklari uchun – 22 foizdan 20 foizgacha, dividend va foiz ko‘rinishidagi daromadlar bo‘yicha to‘lov manbaidan soliq – 10 foizdan 5 foizgacha, yuridik shaxslar mol-mulk solig‘i – 5 foizdan 2 foizgacha pasaytirilmoqda. 2019 yil 1 yanvardan:  umumta’lim maktablari o‘qituvchilari va rahbarlari ish haqlarini 10 foizga, malaka toifasiga ega bo‘lgan o‘qituvchilarning ish haqlarini esa tabaqalashgan holda 15 foizdan 25 foizgacha;  mehnatiga kam haq to‘lanadigan byudjet sohasida ishlovchi xodimlar ish haqlarini 5 foizdan 15 foizgacha oshirish ko‘zda tutilmoqda. Taklif etilayotgan choralar byudjet sohasida mehnat qilayotgan 360 mingdan ortiq xodimlarni qamrab olishi aytib o‘tildi. Misol uchun, byudjet tashkilotining eng past oylik oluvchi texnik xodimlarining ish haqlari, ustama va qo‘shimchalardan tashqari, 502 ming so‘mdan 577 ming so‘mgacha oshiriladi. 2019 yilgi byudjetda oliy ta’lim muassasalarining o‘qituvchilari va ilmiy- tadqiqot instituti ilmiy xodimlari hamda ularning rahbarlari ish haqlarini 1,5 barobarga, davlat muassasalarining tibbiyot va farmasevtika xodimlarining ish haqlarini o‘rtacha 26,5 foizga (2018 yilning 1 dekabridan 20 foizga oshirilishiga qo‘shimcha ravishda) oshirish ko‘zda tutilgan. Shu bilan birga, byudjet sohasida ishlovchi xodimlarning ish haqlarini inflyatsiya darajasidan kam bo‘lmagan miqdorda oshirish hamda ijtimoiy nafaqalarni moliyalashtirishga mo‘ljallangan mablag‘larni 20 foizga oshirish hisobga olingan. Investitsiya xarajatlari 11,9 trillion so‘m miqdorida rejalashtirilmoqda. Ushbu mablag‘lar O‘zbekiston Prezidenti va Hukumati qarorlari bilan belgilangan strategik muhim loyihalarni, shu jumladan, ichimlik suvi ta’minoti, suv xo‘jaligi ob’ektlarini, transport-kommunikatsiya infratuzilmalarini hamda ta’lim va tibbiy-ijtimoiy muassasalarni rivojlantirish va rekonstruksiya qilish dasturlarini amalga oshirishga yo‘naltiriladi. Shuningdek, yig‘ilishda 2019 yilda 12 trillion so‘mdan ziyod mablag‘ ajratilayotgan sog‘liqni saqlash sohasiga ham alohida e’tibor qaratildi. Xususan, tibbiyot muassasalarini dori vositalari va tibbiyot buyumlari bilan o‘z vaqtida ta’minlash maqsadida qariyb 1 trillion so‘m, sog‘liqni saqlash sohasidagi asosiy dasturlarni amalga oshirish uchun 661,5 milliard so‘m, zamonaviy diagnostika, laboratoriya va davolash uskunalari bilan jihozlashga 58 milliard so‘m mablag‘ ajratilmoqda. Yagona ijtimoiy to‘lov miqdorining pasaytirilishi va fuqarolarning majburiy sug‘urta badallari va aylanmadan (oborotdan) to‘lanadigan majburiy ajratmalarning bekor qilinishi munosabati bilan yuzaga kelgan byudjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasining taqchilligini qoplash hamda pensiya va nafaqalarning o‘z vaqtida so‘zsiz to‘lanishini ta’minlash maqsadida 4,7 trillion so‘m miqdoridagi subsidiya byudjet xarajatlarida ko‘zda tutilgan. Arzon uy-joylar qurish bo‘yicha dasturlarni moliyalashtirishda ishtirok etadigan banklarga kredit liniyalari ochish xarajatlariga 3 trillion so‘m miqdorida mablag‘lar rejalashtirilmoqda.