RNK - saqlovchi viruslar keltirib chiqaruvchi kasalliklar. Rabdoviruslar, OITV

Yuklangan vaqt

2025-09-05

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

12

Faytl hajmi

36,4 KB


RNK - saqlovchi viruslar keltirib chiqaruvchi kasalliklar. Rabdoviruslar, OITV Togaviruslar oilasi, poksviruslar oilasi va rabdoviruslar oilasi. Xozirgi zamon klassifikatsiyasiga binoan togavirus oilasiga (Togaviridae) 4 ta avlod kiradi. 1) Alfavirus, 2) Rubivirus, 3) Pestivirus, 4) Arterivirus. Toga lotincha so‘zdan olingan bo‘lib tarjimada plan degan ma’noni bildiradi, ya’ni tashqi qobiq (superkapsid) virionlar murakkab kompozitsiyani aks ettiradi. Togaviruslar RNK genomli viruslar hisoblanadi. Yuqorida nomlari tilga olingan avlodlardan Rubivirus avlodiga mansub viruslar odamlarda qizilcha kasalligini keltirib chiqaradi. Alfavirus avlodiga mansub viruslar arboviruslar vakili hisoblanadi. Qolgan 2 ta avlod vakillari esa asosan hayvonlarda kasallik keltirib chiqaradi. Qizilcha . Qizilcha kasalligi – bu bolalarning o‘tkir va virusli yuqumli kasalligi bo‘lib, badanda toshma toshishi ensa yoki bo‘yin limfa bezlarining kattalanuvchi va homilador ayollarni homilasi zararlanishi bilan xarakterlanadi. 1942 yilda K. Xabel birinchi bo‘lib makaklarda qizilchaga o‘xshash kasallikni ekspremental sharoitda keltirib chiqardi. 1962-yilda R. Parman birinchi bo‘lib ko‘k martishka buyrak to‘qima kulturalarida o‘stirib ajratib olishga muvaffaq bo‘ldi. Asosan qizilcha virusi 1938-yilda Xiro va S. Tasakalar tomonidan kashf etilgan. Qizilcha virusi RNKgenomli viruslar katoriga kirib, virionlari sferik shaklda bo‘lib diametri 60-70 nm ni tashkil etadi. Virion markazida 30 nm kattalikdagi ikosaedral kapsid joylashgan bo‘lib tashqarisi oqsil,lipid va uglevodlardan iborat yuza qobiq bilan o‘ralgandir. Viruslar asosan ko‘k martishka buyrak to‘qimalari, quyonlar buyrak to‘qimalari, odam to‘qima kulturasi aminonlarida va qayta o‘stirlgan VNK 21 yoki RN hujayralarida o‘stiriladi. Viruslarni 2 taAGya’ni ichki va tashqi AGlari aniqlangan bo‘lib, ichki ya’ni nukleokapsidli AG ni KBR bilan tashqi, ya’ni qobiqli AGni esa NR. GATR va gemolizni to‘xtatish reaksiyasi yordamida aniqlanadi. RNK - saqlovchi viruslar keltirib chiqaruvchi kasalliklar. Rabdoviruslar, OITV Togaviruslar oilasi, poksviruslar oilasi va rabdoviruslar oilasi. Xozirgi zamon klassifikatsiyasiga binoan togavirus oilasiga (Togaviridae) 4 ta avlod kiradi. 1) Alfavirus, 2) Rubivirus, 3) Pestivirus, 4) Arterivirus. Toga lotincha so‘zdan olingan bo‘lib tarjimada plan degan ma’noni bildiradi, ya’ni tashqi qobiq (superkapsid) virionlar murakkab kompozitsiyani aks ettiradi. Togaviruslar RNK genomli viruslar hisoblanadi. Yuqorida nomlari tilga olingan avlodlardan Rubivirus avlodiga mansub viruslar odamlarda qizilcha kasalligini keltirib chiqaradi. Alfavirus avlodiga mansub viruslar arboviruslar vakili hisoblanadi. Qolgan 2 ta avlod vakillari esa asosan hayvonlarda kasallik keltirib chiqaradi. Qizilcha . Qizilcha kasalligi – bu bolalarning o‘tkir va virusli yuqumli kasalligi bo‘lib, badanda toshma toshishi ensa yoki bo‘yin limfa bezlarining kattalanuvchi va homilador ayollarni homilasi zararlanishi bilan xarakterlanadi. 1942 yilda K. Xabel birinchi bo‘lib makaklarda qizilchaga o‘xshash kasallikni ekspremental sharoitda keltirib chiqardi. 1962-yilda R. Parman birinchi bo‘lib ko‘k martishka buyrak to‘qima kulturalarida o‘stirib ajratib olishga muvaffaq bo‘ldi. Asosan qizilcha virusi 1938-yilda Xiro va S. Tasakalar tomonidan kashf etilgan. Qizilcha virusi RNKgenomli viruslar katoriga kirib, virionlari sferik shaklda bo‘lib diametri 60-70 nm ni tashkil etadi. Virion markazida 30 nm kattalikdagi ikosaedral kapsid joylashgan bo‘lib tashqarisi oqsil,lipid va uglevodlardan iborat yuza qobiq bilan o‘ralgandir. Viruslar asosan ko‘k martishka buyrak to‘qimalari, quyonlar buyrak to‘qimalari, odam to‘qima kulturasi aminonlarida va qayta o‘stirlgan VNK 21 yoki RN hujayralarida o‘stiriladi. Viruslarni 2 taAGya’ni ichki va tashqi AGlari aniqlangan bo‘lib, ichki ya’ni nukleokapsidli AG ni KBR bilan tashqi, ya’ni qobiqli AGni esa NR. GATR va gemolizni to‘xtatish reaksiyasi yordamida aniqlanadi. Logotip
Qizilcha virusi tashqi muhit olmillariga chidamsiz, fizik va kimyoviy ta’sirlarga nisbatan chidamli virus hisoblanadi. 370S darajali haroratda 3 soatdan keyin 90% viruslar, 700S ta’sirida esa 1 soat mobaynida barcha viruslar inaktivatsiyaga uchraydi. 1000S da esa 2 minut davomida xalok bo‘ladi. 3-40S lar ayniqsa muzlatilgan holatlarda uzoq muddatlargacha tirik saqlanib qoladi. Efir formalin va ultrabinafsha nurlar ta’sirlariga o‘ta sezgir hisoblanadi. Qizilcha viruslari makaka rezuslari quyonlar va tovuq embrionlari uchun patogen hisoblanadi. Qizilcha kasalligi bilan 1 yoshdan 7 yoshgacha bo‘lgan bolalar ko‘proq kasallanishadi, lekin bu kasallik bilan ko‘pchilik bolalik chog‘ida kasallanib o‘tishsa ham kattalarda uchrab turishi mumkin. Kasallik manbai asosan bemor odamlar va kasallikni simptomsiz formasi bilan kasallanganlar hisoblanadi. Bemor kasallikning alomatlari paydo bo‘lmasidan 1-2 kun ilgari yuqumli bo‘lib ayniqsa kasallik avjiga chiqqan davrida juda yuqumli hisoblanadi. Infeksiya havo-tomchi usuli bilan va virus bilan infitsirlangan buyumlar orqali ham tarqalishi mumkin. Kasallikni yashirin davri 2-3 haftadavom etadi. Virus organizmga shilliq tomchilari bilan tushib yuqori nafas yo‘llari shilliq qavatlari epiteliysida rivojlanadi va u yerdan qonga o‘tib limfa tugunlarini tanlab shikastlaydi. Qizilchaning deyarli doimiy alomati poliadenit bo‘lib asosan ensa va bo‘yin orqasidagi limfa tugunlarining zararlanishidir. Boshqa xarakterli belgisi badanga toshma toshishi toshmalar avvalambor yuz, bo‘yinda paydo bo‘lib keyin butun badanga tez tarqalib boradi. Bu toshmalar mayda-mayda dog‘lar yoki kichikroq papulalar ko‘rinishida bo‘lib, bir-birisiga qo‘shilib ketishiga moyil bo‘lmaydi, asosan toshmalar ko‘l, oyoqlarning yozuvchi yuzalarida orqa va dumbalarda joylashadi. Viruslar bemor organizmidan yuqori nafas yo‘llarini shilliq qavati sekretlari siydik orqali tashqariga ajralib chiqa boshlaydi, xattoki viruslarni bemor najaslarida ham aniqlash mumkin. Toshmalar toshgandan keyin 1-2 kundan so‘ng viruslar qondan yo‘qolib ketadilar. Bemordagi toshmalar 2-3 kundan keyin hech qanday iz qoldirmay yo‘qolib ketadi qizamiqda esa toshma yo‘qolgandan keyin uni o‘rni dog‘ pigmentatsiya bo‘lib qoladi. Qizilchani toshmalik davrida kasalning tomog‘ida enantema borligini ko‘rish mumkin va bu davrda kataral hodisalar odatda zo‘raymaydi, holbuki bu kataral hodisalar qizamiq kasalligida zo‘rayib ketadi. Bundan tashqari qizilcha kasalligida og‘iz bo‘shlig‘i shilliq pardasida Belskiy, Filatov, Koplik dog‘lari bo‘lmaydi. Qizilcha bilan kasallangan bemorlarda asosan Qizilcha virusi tashqi muhit olmillariga chidamsiz, fizik va kimyoviy ta’sirlarga nisbatan chidamli virus hisoblanadi. 370S darajali haroratda 3 soatdan keyin 90% viruslar, 700S ta’sirida esa 1 soat mobaynida barcha viruslar inaktivatsiyaga uchraydi. 1000S da esa 2 minut davomida xalok bo‘ladi. 3-40S lar ayniqsa muzlatilgan holatlarda uzoq muddatlargacha tirik saqlanib qoladi. Efir formalin va ultrabinafsha nurlar ta’sirlariga o‘ta sezgir hisoblanadi. Qizilcha viruslari makaka rezuslari quyonlar va tovuq embrionlari uchun patogen hisoblanadi. Qizilcha kasalligi bilan 1 yoshdan 7 yoshgacha bo‘lgan bolalar ko‘proq kasallanishadi, lekin bu kasallik bilan ko‘pchilik bolalik chog‘ida kasallanib o‘tishsa ham kattalarda uchrab turishi mumkin. Kasallik manbai asosan bemor odamlar va kasallikni simptomsiz formasi bilan kasallanganlar hisoblanadi. Bemor kasallikning alomatlari paydo bo‘lmasidan 1-2 kun ilgari yuqumli bo‘lib ayniqsa kasallik avjiga chiqqan davrida juda yuqumli hisoblanadi. Infeksiya havo-tomchi usuli bilan va virus bilan infitsirlangan buyumlar orqali ham tarqalishi mumkin. Kasallikni yashirin davri 2-3 haftadavom etadi. Virus organizmga shilliq tomchilari bilan tushib yuqori nafas yo‘llari shilliq qavatlari epiteliysida rivojlanadi va u yerdan qonga o‘tib limfa tugunlarini tanlab shikastlaydi. Qizilchaning deyarli doimiy alomati poliadenit bo‘lib asosan ensa va bo‘yin orqasidagi limfa tugunlarining zararlanishidir. Boshqa xarakterli belgisi badanga toshma toshishi toshmalar avvalambor yuz, bo‘yinda paydo bo‘lib keyin butun badanga tez tarqalib boradi. Bu toshmalar mayda-mayda dog‘lar yoki kichikroq papulalar ko‘rinishida bo‘lib, bir-birisiga qo‘shilib ketishiga moyil bo‘lmaydi, asosan toshmalar ko‘l, oyoqlarning yozuvchi yuzalarida orqa va dumbalarda joylashadi. Viruslar bemor organizmidan yuqori nafas yo‘llarini shilliq qavati sekretlari siydik orqali tashqariga ajralib chiqa boshlaydi, xattoki viruslarni bemor najaslarida ham aniqlash mumkin. Toshmalar toshgandan keyin 1-2 kundan so‘ng viruslar qondan yo‘qolib ketadilar. Bemordagi toshmalar 2-3 kundan keyin hech qanday iz qoldirmay yo‘qolib ketadi qizamiqda esa toshma yo‘qolgandan keyin uni o‘rni dog‘ pigmentatsiya bo‘lib qoladi. Qizilchani toshmalik davrida kasalning tomog‘ida enantema borligini ko‘rish mumkin va bu davrda kataral hodisalar odatda zo‘raymaydi, holbuki bu kataral hodisalar qizamiq kasalligida zo‘rayib ketadi. Bundan tashqari qizilcha kasalligida og‘iz bo‘shlig‘i shilliq pardasida Belskiy, Filatov, Koplik dog‘lari bo‘lmaydi. Qizilcha bilan kasallangan bemorlarda asosan Logotip
harorat 38,50S ga ko‘tarilishi, quvvatsizlik, bosh og‘rig‘i, mushak va bo‘g‘inlar og‘rishiga shikoyat qilishadi. Bolalarga nisbatan kattalarda qizilcha kasalligi og‘irroq o‘tishi tana haroratini 390S ga ko‘tarilishi bosh og‘rig‘i, bo‘yin muskullarida og‘riq paydo bo‘lishi va boshqa belgilar bilan o‘tadi. 1941-yil birinchi bo‘lib avstriyalik oftalmolog M. Schudd qizilcha bilan kasallanish yoppasiga kuzatilgan davrlardan keyin yangi tug‘ilgan bolalar o‘rtasida katarakta va yurak poroklari ko‘payib borayotgani haqida axborot beradi va bu hodisalarni har tomonlama o‘rganila boshlanadi. Tekshirishlar shuni ko‘rsatdiki, qizilcha kasalligi homilador ayollar uchun xavfli ekanligi isbotlandi. Agar homiladorlikni 4 haftalik paytida ayol virus bilan og‘risa unda homila 30-50% xollarda qizilcha virusi bilan zararlanishi kuzatiladi va homiladorlikni 16 haftasidan keyin virus yuqish xavfi sekinlik bilan pasayib boradi. Homilador ayollar qizilcha virusi bilan kasallanishganda ular qornidagi bolasiga infeksiya o‘tkazish va homila shikastlanishiga natijada esa bola o‘lik xolda tug‘ilishi, tug‘ma kar bo‘lishlik mikrotsefaliya va boshqa illatli tug‘ilishlar bilan tugallanishi mumkin. 14% xollarda chaqaloqlarni parenximatoz organlari yurak tomir sistemasi abort va o‘lim bilan tugashi kuzatiladi. 7,5% xollarda esa bolalar o‘lik tug‘ilishi kuzatiladi. Immunitet. Kasallikdan so‘ng sog‘ayganlarda turg‘un immunitet xosil bo‘ladi. Davolash va oldini olish. Davolash simptomatik bo‘lib 2-3 kun davomida bemor o‘rnida yotishi, agar ensefalit asorati paydo bo‘lsa steroid gormonlari tavsiya etiladi. Oldini olishda bemorlar toshma toshish vaqtidan boshlab 5 kun davomida yakkalab qo‘yiladi. Bemorlar bilan muloqotda bo‘lgan bolalar ajratib qo‘yilmaydi. Qizilcha bilan og‘rimagan homilador ayollar bemorlar bilan muloqotda bo‘lmasligi uchun ehtiyot qilinadi. Ammo shunga qaramay homilador ayol qizilcha bilan kasallangan bo‘lsa uning homilasiga zarar yetmasligi uchun arofilaktik immunoglobulin qilinadi. Kasallik profilaktikasi uchun kuchsizlantirilgan tirik vaksina bor bo‘lib, sinab ko‘rilgan biroq yalpi emlashlar olib borilmaydi. Poksviruslar. Poxviridae oilasi ikkita oiladan: 1) Chordopoxvirinae (umurtqalilar chechak viruslari; 2) Entomopoxvirinae hashoratlar chechak viruslari) dan iboratdir. Chordopoxvirinae oilasiga 6 ta avlod: 1) ort’opoxvirus avlodi va bu avlodga mansub viruslar chinchechak, alastrim, mollar chechagi, maymun, quyon harorat 38,50S ga ko‘tarilishi, quvvatsizlik, bosh og‘rig‘i, mushak va bo‘g‘inlar og‘rishiga shikoyat qilishadi. Bolalarga nisbatan kattalarda qizilcha kasalligi og‘irroq o‘tishi tana haroratini 390S ga ko‘tarilishi bosh og‘rig‘i, bo‘yin muskullarida og‘riq paydo bo‘lishi va boshqa belgilar bilan o‘tadi. 1941-yil birinchi bo‘lib avstriyalik oftalmolog M. Schudd qizilcha bilan kasallanish yoppasiga kuzatilgan davrlardan keyin yangi tug‘ilgan bolalar o‘rtasida katarakta va yurak poroklari ko‘payib borayotgani haqida axborot beradi va bu hodisalarni har tomonlama o‘rganila boshlanadi. Tekshirishlar shuni ko‘rsatdiki, qizilcha kasalligi homilador ayollar uchun xavfli ekanligi isbotlandi. Agar homiladorlikni 4 haftalik paytida ayol virus bilan og‘risa unda homila 30-50% xollarda qizilcha virusi bilan zararlanishi kuzatiladi va homiladorlikni 16 haftasidan keyin virus yuqish xavfi sekinlik bilan pasayib boradi. Homilador ayollar qizilcha virusi bilan kasallanishganda ular qornidagi bolasiga infeksiya o‘tkazish va homila shikastlanishiga natijada esa bola o‘lik xolda tug‘ilishi, tug‘ma kar bo‘lishlik mikrotsefaliya va boshqa illatli tug‘ilishlar bilan tugallanishi mumkin. 14% xollarda chaqaloqlarni parenximatoz organlari yurak tomir sistemasi abort va o‘lim bilan tugashi kuzatiladi. 7,5% xollarda esa bolalar o‘lik tug‘ilishi kuzatiladi. Immunitet. Kasallikdan so‘ng sog‘ayganlarda turg‘un immunitet xosil bo‘ladi. Davolash va oldini olish. Davolash simptomatik bo‘lib 2-3 kun davomida bemor o‘rnida yotishi, agar ensefalit asorati paydo bo‘lsa steroid gormonlari tavsiya etiladi. Oldini olishda bemorlar toshma toshish vaqtidan boshlab 5 kun davomida yakkalab qo‘yiladi. Bemorlar bilan muloqotda bo‘lgan bolalar ajratib qo‘yilmaydi. Qizilcha bilan og‘rimagan homilador ayollar bemorlar bilan muloqotda bo‘lmasligi uchun ehtiyot qilinadi. Ammo shunga qaramay homilador ayol qizilcha bilan kasallangan bo‘lsa uning homilasiga zarar yetmasligi uchun arofilaktik immunoglobulin qilinadi. Kasallik profilaktikasi uchun kuchsizlantirilgan tirik vaksina bor bo‘lib, sinab ko‘rilgan biroq yalpi emlashlar olib borilmaydi. Poksviruslar. Poxviridae oilasi ikkita oiladan: 1) Chordopoxvirinae (umurtqalilar chechak viruslari; 2) Entomopoxvirinae hashoratlar chechak viruslari) dan iboratdir. Chordopoxvirinae oilasiga 6 ta avlod: 1) ort’opoxvirus avlodi va bu avlodga mansub viruslar chinchechak, alastrim, mollar chechagi, maymun, quyon Logotip
chechaklarini keltirib chiqaradi; 2) avipoxvirus avlodiga mansub viruslar qushlarda, kaptarlarda, indyuklarda chechak kasalliklarini keltirib chiqaradi; 3) capripoxvirus avlodiga mansub viruslar qo‘y, echkilarda chechak kasalligini keltirib chiqaradi; 4) leporipoxvirus kemiruvchilar chechak virusi, quyonlar fibromalar virusi, quyonlar (Shoupavirusi) kiradi; 5) parapoxvirus avlodiga orfvirus (virus uzel kovdoyarok); 6) suipoxvirus avlodi yaqinda aniqlangan bo‘lib, bularga cho‘chqa chechak iviruslari kiradi. Xozirgi paytda insonlar uchun eng xavfli bo‘lib kelgan chinchechak kasalligi butun yer shari bo‘yicha tugatilgan infeksiya hisoblanadi. Biroq bu kasallikni epidemiologlar, virusologlar va infeksionistlar chinchechak virusi to‘g‘risida to‘la ma’lumotlarga ega bo‘lishlari kerak. Chunki: 1) vrachlar agarda kasallik kelib chiqsa, bu kasalliklarni boshqa kasalliklardan ajrata bilishlari shart 2) vrachlar chinchechak bilan hayvonlar poksviruslari tomonidan keltirib chiqadigan chechaksimon kasalliklardan differensiatsiya qilishlari shart. Odamlar uchun poksviruslarni asosan ikkita vakili muhim ahamiyat kasb etadi: bular chinchechak va osnavaksinalar. Osnavaksina yetarli darajada o‘rganilgandir. Osnavaksina bu hayvonlarni eng yirik viruslari hisoblanib DNK ushlaydilar. Chinchechak va osnavaksinalar tashqi muhit omillariga chidamli virus hisoblanadi. Quritilgan holatda ham tirik saqlanib qoladi. Quyosh nuri ta’sirida 35 kundan keyin, qorong‘i xonada 85 kundan keyin xalok bo‘ladi. Ultrabinafsha nurlar 6 soatdan keyin, 5% xloramin aralashmasi, 7% fenol aralashmasi, 2% lizol etanal efir aseton ta’sirida 2 soatdan keyin xalok bo‘ladi. 500S haroratda virusni 2 soat davomida qizdirilganda chinchechak virusini yuqumlilik aktivligi pasayadi, 600S da 10-15 minutdan so‘ng, 70-1000S da 1 minutdan so‘ng virus xalok bo‘ladi. Poksviruslar murakkab AGlik tuzilishiga ega hisoblanadi. Osnavaksinada L,S, NP AGlari mavjuddir. Chinchechak va osnavaksina viruslarini o‘stirish uchun tovuq embrioni turli birlamchi va qayta o‘stirilgan to‘qima kulturalari (‘ELA, LKB) qo‘llaniladi. Viruslarni tovuq embrionida o‘stirish uchun optimal harorat 350S bo‘lib, 370S da ularni ko‘payishi sekinlashadi, 390S da esa o‘sishdan, ko‘payishdan to‘xtaydi. Infeksiyaning kirish darvozasi bo‘lib nafas yo‘llarining shilliq qavatlari va shikastlangan teri qoplami hisoblanadi. Limfa tugunlarida va o‘pka to‘qimasida viruslar butun yashirin davr mobaynida to‘planib qon orqali singib boradi va teri yuzalari shilliq qavatlari va boshqa to‘qimalarga tarqaladi. To‘qimalarda viruslarning ikkilamchi chechaklarini keltirib chiqaradi; 2) avipoxvirus avlodiga mansub viruslar qushlarda, kaptarlarda, indyuklarda chechak kasalliklarini keltirib chiqaradi; 3) capripoxvirus avlodiga mansub viruslar qo‘y, echkilarda chechak kasalligini keltirib chiqaradi; 4) leporipoxvirus kemiruvchilar chechak virusi, quyonlar fibromalar virusi, quyonlar (Shoupavirusi) kiradi; 5) parapoxvirus avlodiga orfvirus (virus uzel kovdoyarok); 6) suipoxvirus avlodi yaqinda aniqlangan bo‘lib, bularga cho‘chqa chechak iviruslari kiradi. Xozirgi paytda insonlar uchun eng xavfli bo‘lib kelgan chinchechak kasalligi butun yer shari bo‘yicha tugatilgan infeksiya hisoblanadi. Biroq bu kasallikni epidemiologlar, virusologlar va infeksionistlar chinchechak virusi to‘g‘risida to‘la ma’lumotlarga ega bo‘lishlari kerak. Chunki: 1) vrachlar agarda kasallik kelib chiqsa, bu kasalliklarni boshqa kasalliklardan ajrata bilishlari shart 2) vrachlar chinchechak bilan hayvonlar poksviruslari tomonidan keltirib chiqadigan chechaksimon kasalliklardan differensiatsiya qilishlari shart. Odamlar uchun poksviruslarni asosan ikkita vakili muhim ahamiyat kasb etadi: bular chinchechak va osnavaksinalar. Osnavaksina yetarli darajada o‘rganilgandir. Osnavaksina bu hayvonlarni eng yirik viruslari hisoblanib DNK ushlaydilar. Chinchechak va osnavaksinalar tashqi muhit omillariga chidamli virus hisoblanadi. Quritilgan holatda ham tirik saqlanib qoladi. Quyosh nuri ta’sirida 35 kundan keyin, qorong‘i xonada 85 kundan keyin xalok bo‘ladi. Ultrabinafsha nurlar 6 soatdan keyin, 5% xloramin aralashmasi, 7% fenol aralashmasi, 2% lizol etanal efir aseton ta’sirida 2 soatdan keyin xalok bo‘ladi. 500S haroratda virusni 2 soat davomida qizdirilganda chinchechak virusini yuqumlilik aktivligi pasayadi, 600S da 10-15 minutdan so‘ng, 70-1000S da 1 minutdan so‘ng virus xalok bo‘ladi. Poksviruslar murakkab AGlik tuzilishiga ega hisoblanadi. Osnavaksinada L,S, NP AGlari mavjuddir. Chinchechak va osnavaksina viruslarini o‘stirish uchun tovuq embrioni turli birlamchi va qayta o‘stirilgan to‘qima kulturalari (‘ELA, LKB) qo‘llaniladi. Viruslarni tovuq embrionida o‘stirish uchun optimal harorat 350S bo‘lib, 370S da ularni ko‘payishi sekinlashadi, 390S da esa o‘sishdan, ko‘payishdan to‘xtaydi. Infeksiyaning kirish darvozasi bo‘lib nafas yo‘llarining shilliq qavatlari va shikastlangan teri qoplami hisoblanadi. Limfa tugunlarida va o‘pka to‘qimasida viruslar butun yashirin davr mobaynida to‘planib qon orqali singib boradi va teri yuzalari shilliq qavatlari va boshqa to‘qimalarga tarqaladi. To‘qimalarda viruslarning ikkilamchi Logotip
to‘lqinlanishiga olib keladi va bu esa o‘z navbatida teri va shilliq qavatlarda keng tarqalgan shikastlanishlarga sabab bo‘ladi. Kasallikni yashirin davri 9-12 kun, ba’zan 5-22 kungacha davom etishi mumkin. Kasallik bemorlarda qaltirash bilan boshlanadi va harorat tezlik bilan ko‘tarilib 2 kuni 400S ga xattoki 410S ga yetadi, puls va nafas olish tezlashadi. Xolsizlik, ko‘ngil aylanishi, qusish, belda, oyoqlarda og‘riq paydo bo‘lishi, alahsirash, tomir tortishishi, yuz konyuktiviva shilliq qavatlar qizarishi mumkin. Kasallikni 2-3 kunlarida 30-40% bemorlarda prodromom yoki toksik toshmalar paydo bo‘ladi. Bu toshmalar asosan yuz, qo‘l, oyoqlarda, qorinning pastki qismlarida, sonning ichki yuzasidan simon uchburchagi,ko‘krak mushaklari sohasi, yelkaning yuqori qismini ichki yuzasida toshmalar toshadi. Toshmalar bir necha soatdan 2-3 kungacha turib so‘ng yo‘qolib ketadi. Bu yerda biz chinchechakni suvchechakdan va boshqa kasalliklardan differensiatsiya qilishimiz lozim. Immunitet. Kasallanib o‘tgan ko‘pchilik odamlarda mustahkam immunitet xosil bo‘ladi. Qayta kasallanishlar kuzatilishi mumkin. Laboratoriya diagnostikasi. Davolash va oldini olish. Spesifik davolash metodi ishlab chiqilmagan bo‘lib, davolash kompleks tarzda olib boriladi. Profilaktikasida asosiy o‘rinni spesifik profilaktika emlash egallaydi. Xozirgi paytda mamlakatimizda chechak tugatilganligi sababli 1980 yildan boshlab emlash bekor qilingan. Chechak paydo bo‘lishi shoshilinch choralardan biri bo‘lgan chechakka emlash vositasi o‘z ahamiyatini saqlab qolgan. Chechakka emlash uchun quruq chechak vaksinasi qo‘llanilib u ishlatishdan oldin 50% li sterillangan glitserinda eritiladi. Emlash yelkaning tashqi yuzasiga qilib buni teriga igna sanchib va ignasiz yo‘l bilan yuboriladi. Rabdoviruslar oilasi. Quturish Rabdoviridae oilasiga 75 ga yaqin viruslar kiritilib, bular umurtqalilarda, umurtqasizlarda va o‘simliklarda kasallik keltirib chiqaradi. Odamlar patologiyasida vesiculovirus avlodiga mansub va lissavirus avlodiga mansub viruslar muhim rol egallaydi. Vesiculovirus avlodi vakillari vezikulyar stomatit indianatipi hisoblanadi. Vezinkulyar stomatit virusini 1 bo‘lib 1955 yilda bemor odamdan ajratib olishga muvaffaq bo‘lindi. Vezinkulyar stomatit virusi o‘qsimon ko‘rinishli bo‘lib virion razmeri 170x70 nm ni tashkil qilib bitta ipli RNKdan iborat. Virus birlamchi va qayta o‘stirilgan to‘qima hujayralarida yaxshi to‘lqinlanishiga olib keladi va bu esa o‘z navbatida teri va shilliq qavatlarda keng tarqalgan shikastlanishlarga sabab bo‘ladi. Kasallikni yashirin davri 9-12 kun, ba’zan 5-22 kungacha davom etishi mumkin. Kasallik bemorlarda qaltirash bilan boshlanadi va harorat tezlik bilan ko‘tarilib 2 kuni 400S ga xattoki 410S ga yetadi, puls va nafas olish tezlashadi. Xolsizlik, ko‘ngil aylanishi, qusish, belda, oyoqlarda og‘riq paydo bo‘lishi, alahsirash, tomir tortishishi, yuz konyuktiviva shilliq qavatlar qizarishi mumkin. Kasallikni 2-3 kunlarida 30-40% bemorlarda prodromom yoki toksik toshmalar paydo bo‘ladi. Bu toshmalar asosan yuz, qo‘l, oyoqlarda, qorinning pastki qismlarida, sonning ichki yuzasidan simon uchburchagi,ko‘krak mushaklari sohasi, yelkaning yuqori qismini ichki yuzasida toshmalar toshadi. Toshmalar bir necha soatdan 2-3 kungacha turib so‘ng yo‘qolib ketadi. Bu yerda biz chinchechakni suvchechakdan va boshqa kasalliklardan differensiatsiya qilishimiz lozim. Immunitet. Kasallanib o‘tgan ko‘pchilik odamlarda mustahkam immunitet xosil bo‘ladi. Qayta kasallanishlar kuzatilishi mumkin. Laboratoriya diagnostikasi. Davolash va oldini olish. Spesifik davolash metodi ishlab chiqilmagan bo‘lib, davolash kompleks tarzda olib boriladi. Profilaktikasida asosiy o‘rinni spesifik profilaktika emlash egallaydi. Xozirgi paytda mamlakatimizda chechak tugatilganligi sababli 1980 yildan boshlab emlash bekor qilingan. Chechak paydo bo‘lishi shoshilinch choralardan biri bo‘lgan chechakka emlash vositasi o‘z ahamiyatini saqlab qolgan. Chechakka emlash uchun quruq chechak vaksinasi qo‘llanilib u ishlatishdan oldin 50% li sterillangan glitserinda eritiladi. Emlash yelkaning tashqi yuzasiga qilib buni teriga igna sanchib va ignasiz yo‘l bilan yuboriladi. Rabdoviruslar oilasi. Quturish Rabdoviridae oilasiga 75 ga yaqin viruslar kiritilib, bular umurtqalilarda, umurtqasizlarda va o‘simliklarda kasallik keltirib chiqaradi. Odamlar patologiyasida vesiculovirus avlodiga mansub va lissavirus avlodiga mansub viruslar muhim rol egallaydi. Vesiculovirus avlodi vakillari vezikulyar stomatit indianatipi hisoblanadi. Vezinkulyar stomatit virusini 1 bo‘lib 1955 yilda bemor odamdan ajratib olishga muvaffaq bo‘lindi. Vezinkulyar stomatit virusi o‘qsimon ko‘rinishli bo‘lib virion razmeri 170x70 nm ni tashkil qilib bitta ipli RNKdan iborat. Virus birlamchi va qayta o‘stirilgan to‘qima hujayralarida yaxshi Logotip
ko‘payadi. Cho‘chqa, mollar, dengiz cho‘chqasi, maymun buyrak to‘qimalarida, tovuq embrioni fibroblastlarida Detroy-6 KelaKV, Ner- 2 to‘qimalarida o‘stiriladi. Vezinkulyar stomatit viruslarini antigenlik tuzilishi jihatidan bir birisidan farq qiladigan ikkita tipi 1) indiana tipi: 2) Nyu-Djersi tiplari tafovut etiladi. Bularni ikkilasi uchun ham komplimentni biriktiruvchi AG umumiy hisoblanadi. Viruslar tashqi muhit omillariga nisbatan chidamli hisoblanib 370S da 34 kungacha tashqi muhit buyumlarida 3-4 kun tirik saqlanadi. 1% karbol kislotasi ta’sirida 5 minutda, 2% o‘yuvchi natriy 1 minut mobaynida viruslarni o‘ldiradi. 600S gacha qizdirilganda viruslar 30 minut davomida xalok bo‘ladi. Vezikulyar stomatit virusi asosan otlar, mollar, cho‘chqa va boshqa hayvonlarni kasallantiradi. Epizotiya davrida bu kasallik bilan odamlar kasallanishi ya’ni og‘iz bo‘shlig‘i shilliq pardalari orqali kirib vezinula xosil bo‘lishi kuzatiladi. Xattoki laboratoriya xodimlari shu kasallikni aniqlash uchun laboratoriya ishlari olib borayotganida o‘zlariga kasallik yuqib kasallanishi ham mumkin. Viruslarni ajratib olish uchun bemor qoni vezinuladan suyuqlik tomoqdan shilimshiq moddalar olinib avval olingan ashyo antibiotiklar bilan qayta ishlanib, keyin 9-11 kunlik tovuq embrioni yoki to‘qima kulturasi 2-3 haftalik bo‘lgan sichqonlarga yuqtiriladi. Bundan tashqari viruslarni ajratib olish uchun NR. KBR olib boriladi. Lyssavirus avlodiga mansub viruslardan odamlar patologiyasida qutirish virusi katta ahamiyatga ega hisoblanadi. Qutirish o‘tkir yuqumli zoonoz kasallik bo‘lib markaziy nerv sistemasini zararlanishi bilan ta’riflanadi. Qutirish kasalligi juda qadim zamonlardan ma’lum kasallik bo‘lib odamlarda qutirish kasali itlarning tishlashi natijasida kelib chiqishini birinchi marotaba Aristotel miloddan avvalgi 4 asrda aniqlagan. Qutirish kasalligini klinikasini birinchi bo‘lib dastlab 1 asrda Seles tomonidan o‘rganilib uni gidroofob suvdan qo‘rqish debatadi. Mashhur fransuz olimi Lui Paster o‘tgan asrda 1881-86 y qutirishga qarshi emdori, ya’ni vaksina topib shu vaksina bilan it, bo‘ri tishlagan odamlarni emlashni amalda joriy qildi. 1892-yilda esa V. Babesh 1903 yilda A. Negri qutirish kasalligidan o‘lgan hayvonlar miya to‘qimasida Purkine hujayralarida miya po‘stidagi neyronlarda qutirish kasalligi uchun xos dumaloq ba’zan bir oz cho‘zilgan shaklda tanachalar xosil qilishi haqida yozganlar, ya’ni ular bosh miyani ammon shohi deb ataladigan qismida dog‘ga o‘xshagan yumaloq tuzilmalar xosil bo‘lishini ko‘payadi. Cho‘chqa, mollar, dengiz cho‘chqasi, maymun buyrak to‘qimalarida, tovuq embrioni fibroblastlarida Detroy-6 KelaKV, Ner- 2 to‘qimalarida o‘stiriladi. Vezinkulyar stomatit viruslarini antigenlik tuzilishi jihatidan bir birisidan farq qiladigan ikkita tipi 1) indiana tipi: 2) Nyu-Djersi tiplari tafovut etiladi. Bularni ikkilasi uchun ham komplimentni biriktiruvchi AG umumiy hisoblanadi. Viruslar tashqi muhit omillariga nisbatan chidamli hisoblanib 370S da 34 kungacha tashqi muhit buyumlarida 3-4 kun tirik saqlanadi. 1% karbol kislotasi ta’sirida 5 minutda, 2% o‘yuvchi natriy 1 minut mobaynida viruslarni o‘ldiradi. 600S gacha qizdirilganda viruslar 30 minut davomida xalok bo‘ladi. Vezikulyar stomatit virusi asosan otlar, mollar, cho‘chqa va boshqa hayvonlarni kasallantiradi. Epizotiya davrida bu kasallik bilan odamlar kasallanishi ya’ni og‘iz bo‘shlig‘i shilliq pardalari orqali kirib vezinula xosil bo‘lishi kuzatiladi. Xattoki laboratoriya xodimlari shu kasallikni aniqlash uchun laboratoriya ishlari olib borayotganida o‘zlariga kasallik yuqib kasallanishi ham mumkin. Viruslarni ajratib olish uchun bemor qoni vezinuladan suyuqlik tomoqdan shilimshiq moddalar olinib avval olingan ashyo antibiotiklar bilan qayta ishlanib, keyin 9-11 kunlik tovuq embrioni yoki to‘qima kulturasi 2-3 haftalik bo‘lgan sichqonlarga yuqtiriladi. Bundan tashqari viruslarni ajratib olish uchun NR. KBR olib boriladi. Lyssavirus avlodiga mansub viruslardan odamlar patologiyasida qutirish virusi katta ahamiyatga ega hisoblanadi. Qutirish o‘tkir yuqumli zoonoz kasallik bo‘lib markaziy nerv sistemasini zararlanishi bilan ta’riflanadi. Qutirish kasalligi juda qadim zamonlardan ma’lum kasallik bo‘lib odamlarda qutirish kasali itlarning tishlashi natijasida kelib chiqishini birinchi marotaba Aristotel miloddan avvalgi 4 asrda aniqlagan. Qutirish kasalligini klinikasini birinchi bo‘lib dastlab 1 asrda Seles tomonidan o‘rganilib uni gidroofob suvdan qo‘rqish debatadi. Mashhur fransuz olimi Lui Paster o‘tgan asrda 1881-86 y qutirishga qarshi emdori, ya’ni vaksina topib shu vaksina bilan it, bo‘ri tishlagan odamlarni emlashni amalda joriy qildi. 1892-yilda esa V. Babesh 1903 yilda A. Negri qutirish kasalligidan o‘lgan hayvonlar miya to‘qimasida Purkine hujayralarida miya po‘stidagi neyronlarda qutirish kasalligi uchun xos dumaloq ba’zan bir oz cho‘zilgan shaklda tanachalar xosil qilishi haqida yozganlar, ya’ni ular bosh miyani ammon shohi deb ataladigan qismida dog‘ga o‘xshagan yumaloq tuzilmalar xosil bo‘lishini Logotip
aniqlaganlar. Keyinchalik olimlar qutirish kasalligida shuhrat dog‘lar xosil bo‘lishi bo‘lmasligini tekshirib ko‘rishsa haqiqatda ham dog‘lar xosil bo‘lishi kuzatilgan va manashu xosil bo‘lgan dog‘larni birinchi aniqlagan olimlar sharafiga Babesh Negri tanachalari deb nomlana boshlandi. Bu avlodga faqat ko‘cha iti virusi kirmay balki boshqa Yevropa va Amerikani shimoliy rayonlarida aniqlangan ko‘rshapalak qutirish virusi, hashoratlar va yerqazuvchilar ham kiradi. Morfologiyasi. Qutirish virusi o‘qsimon ko‘rinishga ega bo‘lib kattaligi 80-100 nm ni tashkil qiladi. Virus glikoproteid va glikolipidan iborat qobiq bilan o‘ralgan bo‘lib Selimov ma’lumotiga ko‘ra 1978 virus RNKgenomli virus bo‘lib RNK 1% ni oqsil, 72% ni lipidlar, 22 % ni uglevodlardan tashkil topgan. O‘stirish. Xozirgi vaqtda qutirish virusini o‘stirish uchun buyrak birlamchi to‘qimalari maymun, mollar, itlar va cho‘chqalar embrionlari, tovuq embrioni fibroblastlarida, odam fibroblastlarida diploid hujayralarda, Ner-2 hujayralarida, neyroblastomalarni glial hujayralarida o‘stiriladi. AG tuzilishi. Xozirgi vaqtda qutirish virusini ikki xili: ko‘cha va fiksatsiya qilingan Paster topgan xili tafovut etilib, ular antigenlik xususiyatlari bilan bir- birlariga yaqin hisoblanadi. Fiksatsiya qilingan virus vaksina shtammidan antirabik vaksina tayyorlashda foydalaniladi. Chidamliligi. 600S da 10-15 minut, uy temperaturasida 2-3 kun tirik saqlanadi. Past temperaturada 120S va undan ham past temperaturada bir necha yil tirik saqlanadi. 1-5% formalin, 1-3% lizol aralashmasi, 2% fenol 2-3 xloramin aralshamasi, 0,1% sulema aralashmasi, 3-5%karbol kislotasi va 1% kaliy permanganat ta’sirida tezda inaktivatsiyaga uchraydi. Hayvonlar uchun patogenligi. Qutirish kasalligi bilan ko‘pincha itlar, bo‘ri, tulki, mushuklar, ot, quyon, sichqon, kalamushlar va qushlar kasallanishadi.1 RNK saqlovchi viruslar. Gepatotrop viruslar va OITS. Sodda jonivorlar va zamburug‘lar keltirib chikaradigan kasalliklar. Virusli gepatitlar qo‘zg‘atuvchilari va ularning laboratoriya tashxisi. Bu virusli gepatit kasalliklari gepatit A virusiga ham va gepatit B virusiga ham o‘xshamasligini birinchi bo‘lib amerikalik olimlar tomonidan o‘rganila 1 И.Мухамедов, Е.Эшбоев, Н.Зокиров, М.Зокиров «Микробиология, иммунология, вирусология» aniqlaganlar. Keyinchalik olimlar qutirish kasalligida shuhrat dog‘lar xosil bo‘lishi bo‘lmasligini tekshirib ko‘rishsa haqiqatda ham dog‘lar xosil bo‘lishi kuzatilgan va manashu xosil bo‘lgan dog‘larni birinchi aniqlagan olimlar sharafiga Babesh Negri tanachalari deb nomlana boshlandi. Bu avlodga faqat ko‘cha iti virusi kirmay balki boshqa Yevropa va Amerikani shimoliy rayonlarida aniqlangan ko‘rshapalak qutirish virusi, hashoratlar va yerqazuvchilar ham kiradi. Morfologiyasi. Qutirish virusi o‘qsimon ko‘rinishga ega bo‘lib kattaligi 80-100 nm ni tashkil qiladi. Virus glikoproteid va glikolipidan iborat qobiq bilan o‘ralgan bo‘lib Selimov ma’lumotiga ko‘ra 1978 virus RNKgenomli virus bo‘lib RNK 1% ni oqsil, 72% ni lipidlar, 22 % ni uglevodlardan tashkil topgan. O‘stirish. Xozirgi vaqtda qutirish virusini o‘stirish uchun buyrak birlamchi to‘qimalari maymun, mollar, itlar va cho‘chqalar embrionlari, tovuq embrioni fibroblastlarida, odam fibroblastlarida diploid hujayralarda, Ner-2 hujayralarida, neyroblastomalarni glial hujayralarida o‘stiriladi. AG tuzilishi. Xozirgi vaqtda qutirish virusini ikki xili: ko‘cha va fiksatsiya qilingan Paster topgan xili tafovut etilib, ular antigenlik xususiyatlari bilan bir- birlariga yaqin hisoblanadi. Fiksatsiya qilingan virus vaksina shtammidan antirabik vaksina tayyorlashda foydalaniladi. Chidamliligi. 600S da 10-15 minut, uy temperaturasida 2-3 kun tirik saqlanadi. Past temperaturada 120S va undan ham past temperaturada bir necha yil tirik saqlanadi. 1-5% formalin, 1-3% lizol aralashmasi, 2% fenol 2-3 xloramin aralshamasi, 0,1% sulema aralashmasi, 3-5%karbol kislotasi va 1% kaliy permanganat ta’sirida tezda inaktivatsiyaga uchraydi. Hayvonlar uchun patogenligi. Qutirish kasalligi bilan ko‘pincha itlar, bo‘ri, tulki, mushuklar, ot, quyon, sichqon, kalamushlar va qushlar kasallanishadi.1 RNK saqlovchi viruslar. Gepatotrop viruslar va OITS. Sodda jonivorlar va zamburug‘lar keltirib chikaradigan kasalliklar. Virusli gepatitlar qo‘zg‘atuvchilari va ularning laboratoriya tashxisi. Bu virusli gepatit kasalliklari gepatit A virusiga ham va gepatit B virusiga ham o‘xshamasligini birinchi bo‘lib amerikalik olimlar tomonidan o‘rganila 1 И.Мухамедов, Е.Эшбоев, Н.Зокиров, М.Зокиров «Микробиология, иммунология, вирусология» Logotip
boshlanilgan. Bu kasalliklar bo‘yicha 1978- yilda, keyin 1979 yilda butun dunyo simpoziumi tashkil etilib simpoziumda yaponiyalik, amerikalik, germaniyalik va boshqa davlat olimlari gepatit A va B ga o‘xshamaydigan xillari borligini ta’kidlashadi. Bu kasallik Xindistonda kuzatilib, bu kasallikni avval gepatit A virusi keltirib chiqargan deb hisoblashgan, lekin bu kasallikni chuqurroq o‘rganib ko‘rishsa bu kasallik A va Bga ta’lluqli bo‘lmagan viruslari tomonidan keltirib chiqarilgani aniqlangan. Keyinchalik esa xuddi manashunday kasallik Aljirda, Birmada, Neapolda, Osiyo, Afrika mamlakatlarida uchray boshlagani ma’lum bo‘ldi. Sobiq Ittifoqda Osiyo qismlarida birinchi bo‘lib Turkmanistonni Toshovuz viloyatida, O‘zbekistonni Xorazm viloyatlarida ham hisobga olingan. 1982 yilda Balayan degan vrach o‘z ustida eksprement ishlarini olib borgan. Balayan oldin gepatit A virusi bilan kasallangan bo‘lib keyinchalik u bemordan olingan najas kulturasini o‘z organizmiga kirgizib sun’iy ravishda kasallik keltirib chiqaradi. Shundan keyin u o‘z ishida ishlay boshlaydi va 38-kuni unda tana haroratini yuqori bo‘lishi, qovurg‘a tagida og‘riq paydo bo‘lishi va yengil holatda o‘tish holatlari kuzatildi. Keyin uni qonini tekshirib ko‘rishsa virusli gepatit A virusiga o‘xshamagan kasallik qo‘zg‘atuvchisi aniqlangan. 1991 yil JSST ma’lumotlariga ko‘ra A ham emas B ham emas virusining fekal-oral yo‘li bilan kelib chiqadigan holatidagilarga BG-E, transfuziya qon quyish va boshqa yoli bilan yuqadigan holatidagilarga BG-S deb nomlashga kelishilgan. Xozirgi paytda BG-D,BG-S, BG-E ko‘rinishlari ma’lumdir. BG-F yashirin davri BGB da yashirin davr necha kun davom etsa bunda ham shuncha kun davom etadi. Tana harorati yuqori bo‘lishi, o‘ng qovurg‘a ostida og‘riq bo‘lishi kuzatiladi. Subfibril harorat 7-12 kungacha cho‘zilib qovurg‘a ostida og‘riq bo‘lishi davom etib, badanda toshma eshakemiga o‘xshash bo‘ladi. Sariq paydo bo‘lgandan keyin 15-32 kunlari kasallik zo‘rayib, bemor ahvoli yomonlashishi, bosh aylanishi, jigar kattalashishi va boshqalar kuzatiladi. Gemorregiya holatlari in’eksiya qilgan joylarda qon quyilishi, oshqozondan, ichakdan, bachadondan qon oqadi. Oyoqlari pastki qismida shish bo‘lishi va ALAT ning yuqori bo‘lishi kuzatiladi. Laboratoriya diagnostikasi. Gepatit S boshlanilgan. Bu kasalliklar bo‘yicha 1978- yilda, keyin 1979 yilda butun dunyo simpoziumi tashkil etilib simpoziumda yaponiyalik, amerikalik, germaniyalik va boshqa davlat olimlari gepatit A va B ga o‘xshamaydigan xillari borligini ta’kidlashadi. Bu kasallik Xindistonda kuzatilib, bu kasallikni avval gepatit A virusi keltirib chiqargan deb hisoblashgan, lekin bu kasallikni chuqurroq o‘rganib ko‘rishsa bu kasallik A va Bga ta’lluqli bo‘lmagan viruslari tomonidan keltirib chiqarilgani aniqlangan. Keyinchalik esa xuddi manashunday kasallik Aljirda, Birmada, Neapolda, Osiyo, Afrika mamlakatlarida uchray boshlagani ma’lum bo‘ldi. Sobiq Ittifoqda Osiyo qismlarida birinchi bo‘lib Turkmanistonni Toshovuz viloyatida, O‘zbekistonni Xorazm viloyatlarida ham hisobga olingan. 1982 yilda Balayan degan vrach o‘z ustida eksprement ishlarini olib borgan. Balayan oldin gepatit A virusi bilan kasallangan bo‘lib keyinchalik u bemordan olingan najas kulturasini o‘z organizmiga kirgizib sun’iy ravishda kasallik keltirib chiqaradi. Shundan keyin u o‘z ishida ishlay boshlaydi va 38-kuni unda tana haroratini yuqori bo‘lishi, qovurg‘a tagida og‘riq paydo bo‘lishi va yengil holatda o‘tish holatlari kuzatildi. Keyin uni qonini tekshirib ko‘rishsa virusli gepatit A virusiga o‘xshamagan kasallik qo‘zg‘atuvchisi aniqlangan. 1991 yil JSST ma’lumotlariga ko‘ra A ham emas B ham emas virusining fekal-oral yo‘li bilan kelib chiqadigan holatidagilarga BG-E, transfuziya qon quyish va boshqa yoli bilan yuqadigan holatidagilarga BG-S deb nomlashga kelishilgan. Xozirgi paytda BG-D,BG-S, BG-E ko‘rinishlari ma’lumdir. BG-F yashirin davri BGB da yashirin davr necha kun davom etsa bunda ham shuncha kun davom etadi. Tana harorati yuqori bo‘lishi, o‘ng qovurg‘a ostida og‘riq bo‘lishi kuzatiladi. Subfibril harorat 7-12 kungacha cho‘zilib qovurg‘a ostida og‘riq bo‘lishi davom etib, badanda toshma eshakemiga o‘xshash bo‘ladi. Sariq paydo bo‘lgandan keyin 15-32 kunlari kasallik zo‘rayib, bemor ahvoli yomonlashishi, bosh aylanishi, jigar kattalashishi va boshqalar kuzatiladi. Gemorregiya holatlari in’eksiya qilgan joylarda qon quyilishi, oshqozondan, ichakdan, bachadondan qon oqadi. Oyoqlari pastki qismida shish bo‘lishi va ALAT ning yuqori bo‘lishi kuzatiladi. Laboratoriya diagnostikasi. Gepatit S Logotip