Sanoat korxonalari rivojlanishining strategiyasini shakllantirish
Reja:
1. Sanoat korxonalari strategiyasining mohiyati va maqsadi
2. Sanoat korxonalarining rivojlanish strategiyasini ishlab chiqish
3. Korxona strategiyasi va samaradorligiga ta’sir etuvchi omillar
1.Sanoat korxonalari strategiyasining mohiyati va maqsadi
Strategiya umumiy tarzda firmaning mavqeini mustaxkamlash, iste`molchilarning
talablarini qondirish va qo`yilgan maqsadlarga erishishga qaratilgan boshqarish
rejasidir. Aniq strategiyani tanlash - rivojlanishning mumkin bo`lgan turli yo`llari
va usullari ichidan eng maqbulini tanlab olish demakdir.
Firmani boshqarish rejasi quyidagi asosiy funksiya va bo`linmalarni o`z ichiga oladi:
ta`minot, ishlab chiqarish, moliya marketing, xodimlar, ilmiy tadqiqotlar va
ishlanmalar. Strategik tanlash - bu biznes echimlar va raqobatga bardoshlilik
xarakatlarini yagona tizimga bog`lash demakdir.
Strategiya
-
tashkilotning
tashkiliy
vazifa
va
maqsadlariga
erishishda
foydalaniladigan tashkiliy xatti-xarakatlar va boshqaruvga yondashuvlari tarzidir.
Strategik boshqaruvning asosiy mazmuni, tashqi muxit o`zgarishlariga tashkiliy
ketma-ketlik asosida korxonaning moslashuvi, har qanday boshqaruv masalalarini
hal qilish va to`liq boshqaruv tizimini tashkil etishdan iborat. Lekin, tashqi muxit
o`zgarishlariga moslashish va shu bilan birga qo`yilgan maqsadlarga erishish
tezligini saqlab qolish uchun, tashkilot o`z strategiyasiga ega bo`lishi lozim.
Strategiyaga yagona ta`rif berish juda mushkul, chunki strategiya shu qadar ko`p
qirraliki, unga salgina boshqa nuqtadan qaralsa xam uning mazmuni butunlay
o`zgarib ketadi.
Strategiya- bu yakuniy natijaga erishish vositasi.
Strategiya tashkilotning barcha qismlarini yagona bir butunlikka birlashtiradi.
Strategiya tashkilotning barcha asosiy jixatlarini qamrab oladi.
Strategiya- bu tashkilotning uzoq muddatli rejasidir.
Strategiya tashkilot rejasining barcha qismlari moslashuvini ta`minlaydi.
Strategiya tashkilot faoliyatining asosiy savollariga javob bera oladi:
o Bizning biznesimiz ertaga qanday bo`lishi lozim?
o Bugungi kunda biznesimiz nimadan iborat?
o Bizning maxsulotlarimiz, funksiyamiz, bozorimiz qanday?
o Qo`yilgan maqsadlarga erishish uchun nimalar qilishimiz lozim?
Strategiya- bu tashkilotning kuchli va zaif tomonlarining taxlili, shuningdek
rivojlanish imkoniyatlari va to`siqlarni aniqlash natijasidir.
Strategiya- bu tashkilotning tashqi muhit o`zgarishlariga avvaldan
rejalashtirilgan munosabatidir.
Ma`lumki, strategiya qadimiy so`z bo`lib, yunoncha “strategia” so`zidan olingan va
sarkardalik ilmi yoki san`ati ma`nosini ifodalaydi. Qadimgi YUnonistonda xarbiy
sarkardalarga katta axamiyat berilgan. Tarix guvohlik berishicha, nisbatan
qobiliyatli va omadli sarkardalar armiyasining to`g`ri saflanishiga va shuningdek
qachon jangga kirish kerak xaqidagi qarorlarni qabul qilishlari, qachon xalq,
siyosatchilar, diplomatlar bilan muzokaraga kirishishga katta ahamiyat berishgan.
Xozirda strategiya tushunchasining zamonaviy ta`rifi qadimiy ma`nosiga yaqin
kelsada, aloxida jixatlari taxlil qilinganda ular orasida tafovut farqlanadi. Masalan,
Kvin fikriga ko`ra strategiya quyidagicha bo`lishi lozim1:
Ishning pirovard natijasiga erishish uchun aniq maqsadlarni ifoda etish;
Tashabbusni qo`llab quvvatlash;
Kerakli vaqtda va kerakli joyda asosiy kuchni yo`naltira olish;
Minimal resurslar sarflab maksimal natijaga erishishni ta`minlash;
Yo`nalgan boshqarmani ifodalash;
To`g`ri faoliyat jadvalini taxlil qilish;
Kafolatlangan resurslar bilan ta`minlash.
Umumiy qilib aytadigan bo`lsak, korxonaning strategiyasi –iste`molchilarning
talablari va extiyojlarini qondirishga va korxonadagi maqsadlarga etishishga
qaratilgan raqobat usullari hamda biznesni tashkil etish kombinasiyasidir2.
Minsberg strategiya tushunchasini 5 ta “P” deb atalmish kombinasiyasi orqali
izoxlaydi:
strategiya- reja faoliyati;
strategiya –to`siq, ya`ni o`z raqobatchilarini chalg`itishga yo`naltirilgan faoliyat.
Strategiya- faoliyat ketma-ketligi, ya`ni reja amalga oshmasligi mumkin,
lekin faoliyat ketma-ketligi xar qanday xolda xam ta`minlanishi lozim.
Strategiya- atrof muxitdagi xolat, ya`ni atrof bilan aloqa.
Strategiya- istiqbol, ya`ni intilish lozim bo`lgan xolatni ko`ra olish.
Strategiya tushunchasi ma`lum sabablarga ko`ra strategik boshqaruv nazariyasida
markaziy xisoblanadi, lekin shu bilan birga yagona xam emas. Hozirgi zamon
sharoitida u qator tushunchalarni ifodalaydi:
-strateg;
- missiya;
- saloxiyat;
- atrof-muxit ;
-raqobat afzalliklari;
-maqsad moslashuvi;
-maqsadlar.
2. Sanoat korxonalarining rivojlanish strategiyasini ishlab chiqish
Strategiyani yaratish muammosini kompaniya rahbarlari turlicha hal etadilar.
O`rtacha o`lchamdagi kompaniya strategiyasini yaratish norasmiy ravishda amalga
oshiriladi. Strategiya tadbirkorning tasavvurida mavjud bo`lishi va farmoyishlar
asosan og`zaki berilishi ham mumkin. Lekin katta kompaniyalarda strategiya
kengashlarda muhokama etiladi. Strategiyani yaratish strategik rejalashtirish
(oldindan belgilangan qoida, jadval, grafiklar) asosida, turli pog`onalardagi
rahbarlarni jalb etish asosida amalga oshiriladi. Odatda rahbarlar strategiyani
yaratishda quyidagi to`rt yo`nalishning biridan foydalanadilar.
Asosiy strateg yondashuvi. Ushbu yondashuvda bosh strateg funksiyasini
bajaruvchi rahbar vaziyatni baholashga va strategiyani yaratishga kuchli ta`sir
o`tkazadi. Bu strategiyani rahbarning o`zi bajaradi degani emas, lekin u
strategiyaning «Bosh arxitektori» sifatida uning asosiy prinsiplarini yaratadi.
Boshqalarga vakolatni berish yondashuvi. Ushbu yondashuvlar rahbar strategiyani
shakllantirishni boshqalarga: ishonchli insonlardan iborat maqsadli guruhga,
strategik rejalashtirish bo`limiga yoki boshqa lavozimli shaxslarga yuklashi
mumkin. Rahbar strategiyani yaratish jarayonidan chetroqda bo`lib, hisobotlar va
muloqotlar orqali axborot olib, ko`rsatmalar berishi mumkin. Strategik reja
muhokama etilgandan so`ng rahbar uni rasmiy tasdiqlaydi. Ushbu yondashuvning
kamchiligi shundan iboratki, rahbar strategiyani shakllantirishda bevosita
qatnashmaganligi uchun strategik sardorlik sifatlarini yo`qota boshlaydi, natijada
ijrochilar strategik rejalashtirish jarayonini unchalik muhim emas degan fikrga
keladilar. Natijada kompaniya samarali maqsadlarni belgilash qobiliyatini
yo`qotadi.
Hamkorlikka asoslangan yondashuv. Ushbu yondashuv yuqorida keltirilgan
yondashuvlar orasidagi o`rtacha o`rinni egallaydi, rahbar o`z qo`li ostidagi
rahbarlarni shunday strategiyani yaratishga jalb etadiki, ushbu strategiyani amalga
oshirishga
kompaniyaning
hamma
a`zolari
qatnashadilar
va
qo`llab
–
quvvatlaydilar. Ushbu yondashuvning ijobiy tomoni shundan iboratki, kim
strategiyani yaratish javobgarligini o`z zimmasiga olsa, amalga oshirish javobgarligi
ham uning zimmasida bo`ladi.
Musobaqaviy yondashuv. Rahbarning ushbu yondashuvni amalga oshirishdan
maqsadi, strategiyani yaratish jarayonidagi bahs-muzokaralarda, ko`p vaqt va
mehnatni talab qiladigan kengashlarda shaxsan qatnashishni va ijrochilarni
strategiyani yaratishga rag`batlantirishni xohlamasligidir. Rahbarlar strategiyani
baholovchi hakamlar sifatida harakat qiladilar. Strategiyaga nisbatan bunday
yondashuv katta kompaniyalar rahbarlari tomonidan qo`llaniladi. CHunki ijrochi
direktorning hamma biznes sohalari strategiyasi bilan shug`ullanishga imkoni
bo`lmaydi. SHuning uchun rahbar strategiyani shakllantirishni musobaqa shaklida
tashkil etadi. Lekin rahbar yangi strategiyalarni yaratilishini rag`batlantirishi lozim.
G`alaba qilgan strategiyalar birlashtirib, umumiy strategiya yaratiladi.
SHunday qilib, strategiyani yaratishni to`rtta usuli ham uzining yaxshi va yomon
tomonlariga ega. Ularni har birining muvaffaqiyatni yoki muvaffaqiyatsizlikni olib
kelishi rahbarga bog`liq.
Strategiyani yaratish va amalga oshirish jarayoni o`zaro bog`lik beshta vazifani
echishni o`z oldiga maqsad qilib qo`yadi:
1. Kompaniya qanday biznesda faoliyat ko`rsatadi, strategik tasavvurni
shakllantirish ya`ni: missiyani va maqsadlarni aniqlash.
2. Strategik tasavvurni va missiyani qayta shakllantirish.
3. Qo`yilgan maqsadlarga erishish strategiyasini yaratish.
4. Tanlangan strategiyani sifatli va samarali tadbiq etish.
5. Faoliyat natijalarini baholash, yangi an`analarni aniqlash va uzoq muddatli
rivojlanishga nisbatan moslashtiruvchi harakatlarni belgilash.
Kompaniyani strategik ko`rinishini (tasavvurini) va missiyasini yaratish
Rahbarlar kompaniya rivojida quyidagi savollarga javob berishlari lozim.
«Kompaniya to`g`risida tasavvurimiz qanday, nima qilmoqchimiz va nimaga
erishmoqchimiz?». Ushbu savolga javob topish rahbarlarni biznes xarakterini
aniqlashga va 5-10 yillik kompaniya rivojlanishini aniqlashga majbur etadi. «Biz
kimmiz, biz nima qilayapmiz va rivojlanish yo`nalishimiz qanday?» degan savolga
javob korxona yo`nalishini, xarakterini va obrazini aniqlaydi. «Kompaniya nima
qilmokchi va kelajakda kim bo`lmokchi» degan savolga javob kompaniya
missiyasini yaratadi. Bunda rahbarlar qanday natijalarga erishmoqchi ekanligini va
o`z mijozlari uchun qanday faoliyatni amalga oshirmoqchi ekanliklarini aniq
bilishlari lozim.
Kompaniyaning ko`rinishi qanday bo`lishi va qanday raqobat mavqeiga ega bo`lishi
lozimligini aniqlash bu kompaniyaning strategik tasviri yoki ko`rinishi demakdir.
Ushbu hol kompaniyaning boshqaruv tasviridir. Kompaniyaning strategik
ko`rinishini va uning missiyasini e`lon qilish bilan birga rahbarlar «Maqsadlar his-
tuyg`usini» ijrochilarda shakllantirishlari lozim.
Maqsadlar – bu ish sifatini va uyushtirish jarayonini namoyish eta-digan harakat
yo`nalishidir. Maqsadlarning qo`yilishi rahbarlarning tashkilot missiyasi va
rivojlanish yo`nalishini aniq faoliyat natijalarini belgilash bo`lib, ularning bajarilishi
tashkilot rivojini ko`rsatadi. Maqsadlarning qo`yilishi shunday vazifalarni bajarishi
lozimki, tashkilot ishchilarining malakasini, intilishlarini va mehnat xarajatlarini
talab qilsin. Tashkilotning hozirgi va kelajakda egallashi mumkin bo`lgan mavqei
o`rtasidagi farq, uni tashabuskor bo`lishga, moliyaviy va bozor imkoniyatlarini
yaxshilash uchun intilishga majbur qiladi. SHu sababli maqsadlar yuqori va etishish
mumkin bo`lish darajasida bo`lmog`i lozim. Bajarilishi lozim bo`lgan vazifalar uzoq
va
qisqa
muddatli
bo`lsa,
bu
ideal
holat
hisoblanadi.
Kompaniya moliyaviy va strategik maqsadlarni alohida belgilashi lozim. Moliyaviy
maqsadlarning mavjud emasligi, moliyaviy resurslarni yuqori tavakkalchilik bilan
sarflanishiga sabab bo`ladi. Natijada tashkilotning o`sishi va raqobatbardoshligi
pasayadi.
Kompaniya strategik maqsadlari shuning uchun muhimki, ular kompaniya raqobat
mavqeini mustahkamlaydi va biznesning rivojlanish yo`nalishini ko`rsatadi.
Strategiyani yaratish asosiy boshqaruv muammosini ko`taradi ya`ni, kompaniyaning
hozirgi va kelajak imkoniyatlarini hisobga olib, kerakli natijalarga qanday erishish
mumkinligini ko`rsatadi.
Tashkilot strategiyasi uning maqsadlarini amalga oshirish yo`lida rahbarlar
qo`llaydigan tadbir–choralardan, tadbirkorlik yondashuvlaridan tashkil topadi.
Strategiyani shakllantirish – bu tadbirkorlik va strategik fikrlash mashqlaridan
iborat. Bunda kompaniya rahbariyatining vazifasi shundan iboratki, strategiya
xaridorlik fe`lining o`zgarishiga, raqobatchilarning oxirgi harakatlariga, bozor
imkoniyatlariga va xavf – xatariga hamda yangi paydo bo`ladigan tadbirkorlik
imkoniyatlariga aniq mos kelishini nazarda tutishi lozim. Kompaniya strategiyasi
sezgir hisoblanadi qachonki, rahbarlar bozor an`analarini aniqlashda tadbirkorlikni
namoyish etsalar, o`z iste`molchilarining ehtiyojlarini diqqat bilan o`rgansalar,
kompaniya raqobatbardoshligini oshirib, uning faoliyatini o`z vaqtida o`zgartirsalar.
SHu sababli strategiyani to`g`ri shakllantirish va tadbirkorlik bir – biriga
chambarchas bog`liq. Biri ikkinchisiz yashay olmaydi.
Maqsadlar bu «natijalar» bo`lsa, strategiya bu maqsadga erishish «vositasidir».
Odatda, kompaniya strategiyasi: 1) Puxta o`ylangan va maqsadga muvofiq hatti-
harakatlardan; 2) Vaziyatlarni kutilmagan rivojlanishi va raqobatchilar bosimi
kuchayganda ularga qarshi chora-tadbirlardan tashkil topadi. YAngi vaziyatlarga
katta texnologik yutuqlar, raqobatchilarning bozorga yangi tovarlarni muvaffaqiyatli
kiritishi, yangi qonunlarning paydo bo`lishi, davlat siyosatining o`zgarishi va
iste`molchilarni tovarning yangi xususiyatlarga qiziqishining ortib borishi va boshqa
shu kabilar kiradi. Demak, strategiyani rejalashtirilgan harakatlar va muhit
o`zgarishlariga javob reaksiyasi majmui deb qarash maqsadga muvofiqdir.
Kompaniyaning amaldagi strategiyasi bu rejalashtirilgan va muhit o`zgarishiga
qarshi hatti-harakatlar majmuidan iborat.
Strategiya bir vaqtning o`zida ham aktiv (rejalashtirilgan), ham reaktiv
(moslashadigan) qismlardan iborat. Strategiyani shakllantirish bu-bozor iqtisodiyoti
tartibga soladigan tadbirkorlik faoliyatini muhim bir tomoni. Strategiyani yaratish
bozor imkoniyatlarini tavakkalchilik va jasurlik, ijodiy his-tuyg`u va bilimdonlik
asosida belgilashni nazarda tutadi.
Kompaniyaga ikki narsa xavf soladi. Birinchisi - eskirgan strategiyani tanlash.
Ikkinchisi-strategik o`zgarishlarni o`z vaqtida amalga oshirmaslik, o`zgarishlarni
orqaga surish, kompaniya ichki o`zgarishlari bilangina shug`ullanish.
Strategiya to`g`ri shakllantirilganda u kompaniyaning tashqi muhitiga yo`naltirilgan
bo`ladi. Rahbarning tadbirkorlik sifatlari bu – yangi strategik imkoniyatlardan
foydalanish, ya`ni raqobatchilarni yangiliklar sohasida orqada qoldirish va korxona
faoliyatini
takomillashtirish
harakatlaridir.
Kompaniya strategiyasi elementlari quyidagilardan iborat: biznesni qanday
kengaytirish mumkin, iste`molchilarning ehtiyojlarini qanday yo`llar bilan qondirish
mumkin, raqobatchilarni qanday engish mumkin, bozor o`zgarishlariga qanday
javob berish mumkin, biznesni funksional bo`limlarini qanday boshqarish lozim,
strategik va moliyaviy maqsadlarga qanday erishish mumkin? va boshqalar.
Strategiya asoslarini tashkil etuvchi ushbu muammolar har xil kompaniyalar uchun
turlicha hal etiladi. CHunki ular turli vaziyatlar bilan bog`lik. Kompaniya strategik
erkin bo`lganligi tufayli turdosh yoki noturdosh tarmoqlarga kirib borishi, qo`shma
korxonalar tuzishi, alyanslar yangi tashkilotlar yaratishi mumkin.
Atrofdagilar uchun kompaniya strategiyasining bir qismi ko`rinib turadi, boshqa
qismi esa begonalar uchun yashirindir.
Strategiyani amalga oshirish quyidagilardan iborat:
# Strategiyadan unumli foydalanuvchi tashkilotni yaratish.
# Resurslarni muhim yo`nalishlarga sarflanishini ta`minlovchi moliyaviy rejani
yaratish.
# Strategiyani qo`llab-quvvatlovchi siyosatni yuritish.
# Strategiyani amalga oshirish motivini yaratish.
# Natijalar bilan mukofotlash sistemasini bir-biriga bog`lash.
#Kompaniyaning shunday madaniyatini yaratish lozimki, u strategiyani
muvaffaqiyatli amalga oshirishga xizmat qilsin.
# Muntazam takomillashtirish sistemasini yaratish.
# Strategiyani amalga oshirish uchun ichki faollar sistemasini yaratish.
Strategiyani amalga oshirish bu - amaliy ma`muriy ish bo`lib, tashkil etish,
moliyaviy rejalashtirish, kerakli siyosatni yuritish, motivlarini va kompaniya
madaniyatini hamda boshqarish usullarini yaratish, qisqasi kompaniya maqsadlarini
amalga oshirishga xizmat qiluvchi hamma harakatlar majmuasidan iborat.
Strategik
rejani
amalga
oshirishda
hamma
rahbarlar
qatnashadi.
Difersifikasiyalashgan kompaniyalarda strategiyani boshqarishning 4 pog`onasi
mavjud:
# Ijrochi – direktor va kompaniya darajasidagi boshqa oliy rahbarlar.
# Muayyan biznes yo`nalishida foyda va zararlar uchun javobgar va strategiyani
shakllantirish xuquqiga ega rahbarlar.
# Biznes ichida funksional zonalar uchun javobgar (ishlab chiqarish, marketing,
moliya, ilmiy izlanishlar va kadrlar) rahbarlar.
# Asosiy ishlab chiqarish bo`limlarining rahbarlari javobgarligi.
Strategiyani shakllantirish va tadbiq etish oliy rahbariyat zimmasida bo`lganligi
uchun direktorlar kengashining strategik roli strategik muammolarni to`g`ri hal
etishni nazorat qilishdan iboratdir. Direktorlar kengashi muhim strategik
harakatlarni nazorat qiladi va strategik rejalarni rasmiy qullab-quvvatlaydi.
Kamdan-kam vaziyatlarda direktorlar kengashi strategiyani yaratishda etakchi rol
o`ynaydi.
Strategik boshqaruv jarayonida direktorlar kengashining roli strategik harakatlarni
kritik baholash va kelajak strategiyasini amalga oshishini ta`minlashdan iborat.
Direktorlar kengashining asosiy vazifalaridan yana biri oliy rahbariyatning
strategiyani yaratish va amalga oshirish sohasidagi malakasini nazorat qilish ya`ni,
direktorlar kengashi ijrochi-direktori va boshqa rahbarlar o`z vazifasini qanday
bajarayotganini baholashdan iboratdir.
Zamonaviy rahbar o`z kompaniyasining mavqeini va ushbu mavqega ta`sir etuvchi
muhit qanday o`zgarishini tasavvur etishi lozim. U o`z biznesini shunchalik yaxshi
bilishi lozimki, zarurat tug`ilganda muayyan o`zgarishlarni amalga oshirishni aniq
bilishi kerak.
«Raqobatchilar bizning usullarimizni, prinsiplarimizni, imkoniyatlarimizni asosan
bilishadi, ular o`z ustunligidan foydalanish imkoniyatiga ega. Muvaffaqiyatlarimiz
farqi strategiyalarni yaratilish va amalga oshirishdadir» deydi muvaffaqiyatli
firmaning ijrochi-direktori.
YUqori darajali strategik fikrlash va boshqarish bu:
1. «Biz nima qilmoqchimiz va nimaga erishmoqchimiz?» nuqtai nazaridan
tashkilotni yaxshiroq boshqarish;
2. Rahbarlarning o`zgarishlarga nisbatan sezgirligi;
3. Investitsiyalarni va raqobatli ehtiyojlarni baholashda rahbarlarni rasional
baholash asoslari bilan ta`minlash;
4. Tashkilot bo`yicha strategik qarorlarni muvofiqlashtirish;
5. Boshqaruv aktivligini oshirish, faqat himoyalanish strategiyasidan foydalanishni
oldini olish. Biznes tarixi faqat himoyalanish yoki javob choralari bilan
muvaffaqiyatga erishib bo`lmasligini ko`rsatadi.
Strategik tasavvur «Biz hozirgi paytda kimmiz, nima qilayapmiz va qaysi tomonga
ketayapmiz?» - degan savolni yoritishdan iborat. Savolni to`liq yoritilishi kelajakda
qaysi tomonga rivojlanishga nisbatan hech qanday noaniqlikka o`rin qoldirmaydi.
Kompaniya missiyasi uning hozirgi holatiga (nima qilayapmiz?) tegishlidir. Uning
kelajakdagi o`rnini aniqlash, rivojlanish yo`nalishini belgilash (qaysi tomonga
rivojlanayapmiz, qanday yangi maqsadlarga erishmoqchimiz, 5-10 yildan keyin
bizning biznes qanday ko`rinishda bo`ladi…) murakkabdir. Samarali strategik
rejalashtirish kompaniya qanday faoliyatni bajaradi va qanday faoliyatdan voz
kechishi lozim hamda qanday yo`nalishda rivojlanish zarurligini tasavvur etishdan
boshlanadi. Strategik tasavvurga ega bo`lmagan kompaniya o`z bozor mavqeini ham
tasavvur eta olmaydi.
Strategik tasavvurga ega bo`lmagan kompaniyalar qanday bozor vaziyatiga ega
bo`lishni va qaysi bozor segmentini egallashni bilmaydilar.
Ba`zan kompaniyalar o`z missiyasini foyda orqali sonlarda ifodalaydilar, holbuki
foyda bu kompaniyaning maqsadlariga tegishlidir. Foyda bu kompaniya maqsadi
bo`lsa, missiya esa shu foyda olinishi lozim bo`lgan faoliyat turidir. Agar hamma
kompaniyalar o`z missiyasini foyda orqali ifodalasalar ularning bir-biridan farqi
bo`lmaydi.
Strategik tasavvurni va missiyani shakllantirishda quyidagi uch holatga e`tibor
berish lozim:
1) Kompaniya biznesning qaysi sohasida faoliyat ko`rsatadi?
2) Kompaniya ko`rinishini va missiyasini ilxomlantiruvchi va rag`batlantiruvchi
aniq shaklda tasvirlash.
3) Kompaniyaning strategik yo`nalishini va missiyasini o`zgartirish vaqtini his etish.
Biznesni aniqlash va tasvirlash.
Kompaniya qanaqa talablarni qondirmokchi, u qanaqa iste`molchilar guruhiga
yo`naltirilgan, u o`z maqsadli bozoriga qanaqa texnologiyalar, funksiyalar
yordamida xizmat ko`rsatmoqchi?, - degan savollarga javob biznes tabiatini
aniqlaydi.
Biznes sohasini to`g`ri tasvirlash uchun quyidagi uchta omilni nazarda tutish lozim:
1) Iste`molchilar talabi nimadan iborat va qanday talab qondirilayapti?
2) Qanaqa iste`molchilar guruhi yoki kimlar qondirilayapti?
3) Foydalaniladigan texnologiyalar va bajariladigan funksiyalar samaradorligi
qanday yoki iste`molchilarning talabi qanday yo`llar bilan qondirilayapti?
Kompaniyalar ixtisoslashtirilgan, ya`ni ishlab chiqarishning bitta zanjirida
to`plangan bo`lishi yoki to`liq integrasiyalashgan ya`ni ishlab chiqarishni va
taqsimotni to`liq qamrab olgan bo`lishi mumkin. (Gudiyar va Jeneral Motors
kompaniyalarini taqqoslash mumkin)
Mc Donald`s kompaniyasining missiyasi «CHeklangan menyu asosida issiq va
mazali taomlarni tez xizmat ko`rsatib, do`stona va toza restoran muhitida arzon
narxlarda xurandalarga taklif etish» Macdonald s kompaniyasi 25 mln. xurandalarga
13 ming restoran orqali 65 mamlakatda xizmat ko`rsatadi.
Biznes keng yoki tor ma`noda ifodalanishi mumkin.
Biznes boshqaruv qimmatiga ega bo`lishi uchun faoliyatning tor yo`nalishini aniq
ifodalashi lozim.
Keng ifodalash Tor ifodalash
# Ichimliklar # Alkogolsiz ichimliklar
# Oyoq-kiyim # Sport oyoq kiyimi
# Mebel # Bog` uchun metall mebel
# Butun jahon pochta xizmati # Pochtani bir kechada etkazish
# Sayohat va turizm #Karib dengizi mamlakatlari bo`yiga sayohat
Diversifikasiya kompaniyalariga biznesni keng ifodalash maqsadga muvofiq.
Masalan «Alcan» Kanadaning alyuminiy ishlab chiqaradigan kompaniyasi o`z
strategik tasavvurini va missiyani keng ifodalaydi.
«Alkan
kompaniyasi
dunyoda
alyuminiy
ishlab
chiqarish
sohasida
diversifikasiyalashgan etakchi kompaniya bo`lishga harakat qiladi. Bunga erishish
uchun Alkan iste`molchiga yo`naltirilgan. Alyuminiy ishlab chiqarish sohasida
minimum xarajatlar bilan yuqori sifatga erishishga, buning uchun ulkan resurslarni
biznes sohalariga yo`naltirib, katta hajmda o`sishga va foyda olishga harakat qiladi».
Divesifikasiyalashgan kompaniyalarning biznes tasviri birlik biznes bilan
shug`ullanadigan kompaniyalarning biznes tasviriga nisbatan kengroq ifodalanadi.
YAxshi, puxta o`ylangan va ifodalangan missiya boshqaruv qimmatiga ega:
1) Missiyada kompaniyaning kelajak rivojlanish yo`nalishi belgilanadi.
2) Missiya «ko`r-ko`rona» boshqaruv tavakkalchiligini, nazoratsiz qaror qabul
qilishni oldini oladi.
3) Missiya tashkilot maqsadlarini ifodalash orqali ijrochilar motivlarini oshiradi.
4) Missiya quyi pog`ona rahbarlariga yo`l ko`rsatadi va ularga funksional
xizmatlar, maqsad va strategiyani yaratishga yordam beradi.
5) Missiya tashkilotni kelajak istiqbolini nazarda tutgan holda tayyorgarlik
ko`rishga yordam beradi.
Maqsadlarni aniqlash: ikkinchi strategik vazifa.
Maqsadlar bu - aniq natijalarga muayyan bir vaqt mobaynida erishishning boshqaruv
majburiyatidir. Maqsadlar - qachon, qancha va qaysi turdagi harakatlarni amalga
oshirish zaruriyatini ifodalaydi. Uzoq muddatli maqsadlar va missiya aniq o`lchash
mumkin bo`lgan faoliyat maqsadlarida aks ettirilmasa va rahbarlar unga erishish
yo`llarini topa olmasalar bularning hammasi quruq so`z bo`lib qolaveradi. Har bir
guruh uchun maqsadlarni belgilaydigan va ushbu maqsadlarga erishish uchun
agressiv harakat, tadbir-choralarni qo`llaydigan rahbarlar yaxshi niyatli, ko`p
ishlaydigan va muvaffaqiyatga umid qiladigan rahbarlarga nisbatan tezroq
muvaffaqiyatga erishadilar. Maqsadlar imkoni boricha sonlar bilan ifodalangan va
aniq muddatga mo`ljallangan bo`lishi lozim. Bill Xyulet fikricha «O`lchash mumkin
bo`lmagan narsalarni boshqarib ham bo`lmaydi. O`lchandi bajarildi demakdir».
Maqsadlar moliyaviy va strategik bo`lishi lozim. Moliyaviy maqsadlar bu
tashkilotning yashash shartlari bo`lsa, strategik maqsadlar esa kompaniyaning
raqobatbardoshligini va bozor mavqeini mustahkamlashdir.
Kapital aylanishini tezlashtirish, foydani ko`paytirish, dividentlarni, rentabellikni va
aksiya narxlarini oshirish va shu kabilar - moliyaviy maqsadlardir.
Bozor ulushini va mahsulot sifatini oshirish, asosiy raqobatchilarga nisbatan
xarajatlarni kamaytirish, iste`molchilar o`rtasida obro`-e`tiborni ko`tarish,
iste`molchilarga xizmat ko`rsatishni yaxshilash va shu kabilar strategik
maqsadlardir.
Kompaniya faoliyatida ba`zan moliyaviy ba`zan strategik maqsadlar ustivor bo`lishi
mumkin. Strategik maqsadlar kuchli asosiy raqobatchini engish bo`lishi mumkin.
Boshqaruv strategiyasi prinsiplari:
# Har bir kompaniya strategik va moliyaviy maqsadlarni belgilashi lozim.
# Kompaniyaning uzoq muddatli, raqobatbardosh mustahkam mavqei aksionerlarga
qisqa muddatli foydaga qaraganda ko`proq va muntazam foyda keltiradi.
Kompaniya maqsadlari erishish mumkin darajada bo`lishi bilan birga ma`lum kuch-
g`ayratni talab qiladi. Buning uchun:
# Tarmoq va raqobat shartlari qanday mehnat unumdorligini talab qiladi?
# Maqsadlarning amalga oshirilishi qanday natijalarni olib keladi?
# Tashkilot o`z rivojida qanday mehnat unumdorlik darajasiga erishishi mumkin?-
kabi savollarni tahlil etishga to`g`ri keladi.
Strategik maqsadlar moliyaviy maqsadlarga bog`liq. SHu sababli:
1) Moliyaviy maqsadlar strategik maqsadlarni amalga oshirish imkonini berishi
lozim. 2) Boshqa tadbir-choralarga ham moliyaviy imkoniyat yaratilishi lozim.
3) Strategik maqsadlar investorlarni va moliyaviy jamoani ishontirish va ularning
talablarini qondirishi lozim.
Strategiyani yaratish: uchinchi strategik vazifa.
Tashkilot missiyasini va maqsadlarini bajarish uchun tashkilotga strategiya zarur.
Strategiyani yarata turib: mehnat unumdorligini qanday oshirish mumkin,
raqobatchilarni qanday orqada qoldirish mumkin, raqobatbardoshlikni qanday
ta`minlash mumkin, tashkilotning uzoq muddatli mavqeini qanday mustahkamlash
mumkin, kompaniyaning strategik ko`rinishini qanday yaratish mumkin degan
savollarga javob berish lozim.
Kompaniya uchun katta ahamiyatga ega bo`lmagan (reklama xarajatlarini amalga
oshirish, dividentlarni oshirish, X va U yangi zavodlarini joylashtirish) yoki oddiy
boshqaruv masalalari (avtomobillarni sotib olish kerakmi yoki ijaraga olish kerakmi,
sotish bo`limida kadrlar oqimini pasaytirish) strategiyaga sezilarli ta`sir etmaydi.
Strategiya - nima qilish kerak, qachon bajarish kerak va kimlar qatnashishi kerak?
degan savollarga javob beradi. Kompaniya strategiyasini yaratish va tadbiq etish
to`xtovsiz davom etadigan jarayondir.
Strategiyani yaratish ierarxiyasi.
Katta korxonalar, kompaniyalar strategiyasini yaratish jarayoniga oliy rahbariyat
bilan birgalikda ofis rahbarlari, ishlab chiqarish va tijorat bo`limlari boshliqlari,
funksional bo`lim rahbarlari ishlab chiqarish korxona rahbarlari va konstruktiv
buyumlarni ishlab chiqarish rahbarlari ham qatnashadilar. Diversifikasiyalashgan
korxonalarda strategiya to`rt alohida tashkiliy pog`onalarda yaratiladi.
Birinchi pog`onada kompaniya tarkibiga kiruvchi barcha korxonalar uchun-
korporativ strategiya yaratiladi.
Ikkinchi pog`onada kompaniyani diversifikasiyalovchi alohida biznes turi
strategiyasi yaratiladi.
Uchinchi pog`onada funksional bo`limlar uchun funksional strategiya yaratiladi.
Bunga ishlab chiqarish strategiyasi, marketing strategiyasi, moliyaviy strategiya va
boshqalar kiradi.
To`rtinchi pog`onada ishchi bo`limlarning operativ strategiyasi yaratiladi.
Korporativ strategiya - bu diversifikasiyalashgan kompaniyani umumiy boshqaruv
rejasidir. Ushbu strategiya diversifikasiyalashgan biznes turlarini o`zida mujassam
etadi.
Diversifikasiya kompaniyasining korporativ strategiyasi quyidagi to`rt turdagi
tashabusslarni qamrab oladi:
