Sanoat korxonalari rivojlanishining strategiyasini shakllantirish

Yuklangan vaqt

2024-06-27

Yuklab olishlar soni

3

Sahifalar soni

21

Faytl hajmi

31,8 KB


Sanoat korxonalari rivojlanishining strategiyasini shakllantirish Reja: 1. Sanoat korxonalari strategiyasining mohiyati va maqsadi 2. Sanoat korxonalarining rivojlanish strategiyasini ishlab chiqish 3. Korxona strategiyasi va samaradorligiga ta’sir etuvchi omillar 1.Sanoat korxonalari strategiyasining mohiyati va maqsadi Strategiya umumiy tarzda firmaning mavqeini mustaxkamlash, iste`molchilarning talablarini qondirish va qo`yilgan maqsadlarga erishishga qaratilgan boshqarish rejasidir. Aniq strategiyani tanlash - rivojlanishning mumkin bo`lgan turli yo`llari va usullari ichidan eng maqbulini tanlab olish demakdir. Firmani boshqarish rejasi quyidagi asosiy funksiya va bo`linmalarni o`z ichiga oladi: ta`minot, ishlab chiqarish, moliya marketing, xodimlar, ilmiy tadqiqotlar va ishlanmalar. Strategik tanlash - bu biznes echimlar va raqobatga bardoshlilik xarakatlarini yagona tizimga bog`lash demakdir. Strategiya - tashkilotning tashkiliy vazifa va maqsadlariga erishishda foydalaniladigan tashkiliy xatti-xarakatlar va boshqaruvga yondashuvlari tarzidir. Strategik boshqaruvning asosiy mazmuni, tashqi muxit o`zgarishlariga tashkiliy ketma-ketlik asosida korxonaning moslashuvi, har qanday boshqaruv masalalarini hal qilish va to`liq boshqaruv tizimini tashkil etishdan iborat. Lekin, tashqi muxit o`zgarishlariga moslashish va shu bilan birga qo`yilgan maqsadlarga erishish tezligini saqlab qolish uchun, tashkilot o`z strategiyasiga ega bo`lishi lozim. Strategiyaga yagona ta`rif berish juda mushkul, chunki strategiya shu qadar ko`p qirraliki, unga salgina boshqa nuqtadan qaralsa xam uning mazmuni butunlay o`zgarib ketadi.  Strategiya- bu yakuniy natijaga erishish vositasi. Sanoat korxonalari rivojlanishining strategiyasini shakllantirish Reja: 1. Sanoat korxonalari strategiyasining mohiyati va maqsadi 2. Sanoat korxonalarining rivojlanish strategiyasini ishlab chiqish 3. Korxona strategiyasi va samaradorligiga ta’sir etuvchi omillar 1.Sanoat korxonalari strategiyasining mohiyati va maqsadi Strategiya umumiy tarzda firmaning mavqeini mustaxkamlash, iste`molchilarning talablarini qondirish va qo`yilgan maqsadlarga erishishga qaratilgan boshqarish rejasidir. Aniq strategiyani tanlash - rivojlanishning mumkin bo`lgan turli yo`llari va usullari ichidan eng maqbulini tanlab olish demakdir. Firmani boshqarish rejasi quyidagi asosiy funksiya va bo`linmalarni o`z ichiga oladi: ta`minot, ishlab chiqarish, moliya marketing, xodimlar, ilmiy tadqiqotlar va ishlanmalar. Strategik tanlash - bu biznes echimlar va raqobatga bardoshlilik xarakatlarini yagona tizimga bog`lash demakdir. Strategiya - tashkilotning tashkiliy vazifa va maqsadlariga erishishda foydalaniladigan tashkiliy xatti-xarakatlar va boshqaruvga yondashuvlari tarzidir. Strategik boshqaruvning asosiy mazmuni, tashqi muxit o`zgarishlariga tashkiliy ketma-ketlik asosida korxonaning moslashuvi, har qanday boshqaruv masalalarini hal qilish va to`liq boshqaruv tizimini tashkil etishdan iborat. Lekin, tashqi muxit o`zgarishlariga moslashish va shu bilan birga qo`yilgan maqsadlarga erishish tezligini saqlab qolish uchun, tashkilot o`z strategiyasiga ega bo`lishi lozim. Strategiyaga yagona ta`rif berish juda mushkul, chunki strategiya shu qadar ko`p qirraliki, unga salgina boshqa nuqtadan qaralsa xam uning mazmuni butunlay o`zgarib ketadi.  Strategiya- bu yakuniy natijaga erishish vositasi.  Strategiya tashkilotning barcha qismlarini yagona bir butunlikka birlashtiradi.  Strategiya tashkilotning barcha asosiy jixatlarini qamrab oladi.  Strategiya- bu tashkilotning uzoq muddatli rejasidir.  Strategiya tashkilot rejasining barcha qismlari moslashuvini ta`minlaydi.  Strategiya tashkilot faoliyatining asosiy savollariga javob bera oladi: o Bizning biznesimiz ertaga qanday bo`lishi lozim? o Bugungi kunda biznesimiz nimadan iborat? o Bizning maxsulotlarimiz, funksiyamiz, bozorimiz qanday? o Qo`yilgan maqsadlarga erishish uchun nimalar qilishimiz lozim?  Strategiya- bu tashkilotning kuchli va zaif tomonlarining taxlili, shuningdek rivojlanish imkoniyatlari va to`siqlarni aniqlash natijasidir.  Strategiya- bu tashkilotning tashqi muhit o`zgarishlariga avvaldan rejalashtirilgan munosabatidir. Ma`lumki, strategiya qadimiy so`z bo`lib, yunoncha “strategia” so`zidan olingan va sarkardalik ilmi yoki san`ati ma`nosini ifodalaydi. Qadimgi YUnonistonda xarbiy sarkardalarga katta axamiyat berilgan. Tarix guvohlik berishicha, nisbatan qobiliyatli va omadli sarkardalar armiyasining to`g`ri saflanishiga va shuningdek qachon jangga kirish kerak xaqidagi qarorlarni qabul qilishlari, qachon xalq, siyosatchilar, diplomatlar bilan muzokaraga kirishishga katta ahamiyat berishgan. Xozirda strategiya tushunchasining zamonaviy ta`rifi qadimiy ma`nosiga yaqin kelsada, aloxida jixatlari taxlil qilinganda ular orasida tafovut farqlanadi. Masalan, Kvin fikriga ko`ra strategiya quyidagicha bo`lishi lozim1:  Ishning pirovard natijasiga erishish uchun aniq maqsadlarni ifoda etish;  Tashabbusni qo`llab quvvatlash;  Kerakli vaqtda va kerakli joyda asosiy kuchni yo`naltira olish;  Minimal resurslar sarflab maksimal natijaga erishishni ta`minlash;  Yo`nalgan boshqarmani ifodalash;  To`g`ri faoliyat jadvalini taxlil qilish;  Kafolatlangan resurslar bilan ta`minlash.  Strategiya tashkilotning barcha qismlarini yagona bir butunlikka birlashtiradi.  Strategiya tashkilotning barcha asosiy jixatlarini qamrab oladi.  Strategiya- bu tashkilotning uzoq muddatli rejasidir.  Strategiya tashkilot rejasining barcha qismlari moslashuvini ta`minlaydi.  Strategiya tashkilot faoliyatining asosiy savollariga javob bera oladi: o Bizning biznesimiz ertaga qanday bo`lishi lozim? o Bugungi kunda biznesimiz nimadan iborat? o Bizning maxsulotlarimiz, funksiyamiz, bozorimiz qanday? o Qo`yilgan maqsadlarga erishish uchun nimalar qilishimiz lozim?  Strategiya- bu tashkilotning kuchli va zaif tomonlarining taxlili, shuningdek rivojlanish imkoniyatlari va to`siqlarni aniqlash natijasidir.  Strategiya- bu tashkilotning tashqi muhit o`zgarishlariga avvaldan rejalashtirilgan munosabatidir. Ma`lumki, strategiya qadimiy so`z bo`lib, yunoncha “strategia” so`zidan olingan va sarkardalik ilmi yoki san`ati ma`nosini ifodalaydi. Qadimgi YUnonistonda xarbiy sarkardalarga katta axamiyat berilgan. Tarix guvohlik berishicha, nisbatan qobiliyatli va omadli sarkardalar armiyasining to`g`ri saflanishiga va shuningdek qachon jangga kirish kerak xaqidagi qarorlarni qabul qilishlari, qachon xalq, siyosatchilar, diplomatlar bilan muzokaraga kirishishga katta ahamiyat berishgan. Xozirda strategiya tushunchasining zamonaviy ta`rifi qadimiy ma`nosiga yaqin kelsada, aloxida jixatlari taxlil qilinganda ular orasida tafovut farqlanadi. Masalan, Kvin fikriga ko`ra strategiya quyidagicha bo`lishi lozim1:  Ishning pirovard natijasiga erishish uchun aniq maqsadlarni ifoda etish;  Tashabbusni qo`llab quvvatlash;  Kerakli vaqtda va kerakli joyda asosiy kuchni yo`naltira olish;  Minimal resurslar sarflab maksimal natijaga erishishni ta`minlash;  Yo`nalgan boshqarmani ifodalash;  To`g`ri faoliyat jadvalini taxlil qilish;  Kafolatlangan resurslar bilan ta`minlash. Umumiy qilib aytadigan bo`lsak, korxonaning strategiyasi –iste`molchilarning talablari va extiyojlarini qondirishga va korxonadagi maqsadlarga etishishga qaratilgan raqobat usullari hamda biznesni tashkil etish kombinasiyasidir2. Minsberg strategiya tushunchasini 5 ta “P” deb atalmish kombinasiyasi orqali izoxlaydi:  strategiya- reja faoliyati; strategiya –to`siq, ya`ni o`z raqobatchilarini chalg`itishga yo`naltirilgan faoliyat.  Strategiya- faoliyat ketma-ketligi, ya`ni reja amalga oshmasligi mumkin, lekin faoliyat ketma-ketligi xar qanday xolda xam ta`minlanishi lozim.  Strategiya- atrof muxitdagi xolat, ya`ni atrof bilan aloqa.  Strategiya- istiqbol, ya`ni intilish lozim bo`lgan xolatni ko`ra olish. Strategiya tushunchasi ma`lum sabablarga ko`ra strategik boshqaruv nazariyasida markaziy xisoblanadi, lekin shu bilan birga yagona xam emas. Hozirgi zamon sharoitida u qator tushunchalarni ifodalaydi: -strateg; - missiya; - saloxiyat; - atrof-muxit ; -raqobat afzalliklari; -maqsad moslashuvi; -maqsadlar. 2. Sanoat korxonalarining rivojlanish strategiyasini ishlab chiqish Strategiyani yaratish muammosini kompaniya rahbarlari turlicha hal etadilar. O`rtacha o`lchamdagi kompaniya strategiyasini yaratish norasmiy ravishda amalga oshiriladi. Strategiya tadbirkorning tasavvurida mavjud bo`lishi va farmoyishlar asosan og`zaki berilishi ham mumkin. Lekin katta kompaniyalarda strategiya kengashlarda muhokama etiladi. Strategiyani yaratish strategik rejalashtirish (oldindan belgilangan qoida, jadval, grafiklar) asosida, turli pog`onalardagi Umumiy qilib aytadigan bo`lsak, korxonaning strategiyasi –iste`molchilarning talablari va extiyojlarini qondirishga va korxonadagi maqsadlarga etishishga qaratilgan raqobat usullari hamda biznesni tashkil etish kombinasiyasidir2. Minsberg strategiya tushunchasini 5 ta “P” deb atalmish kombinasiyasi orqali izoxlaydi:  strategiya- reja faoliyati; strategiya –to`siq, ya`ni o`z raqobatchilarini chalg`itishga yo`naltirilgan faoliyat.  Strategiya- faoliyat ketma-ketligi, ya`ni reja amalga oshmasligi mumkin, lekin faoliyat ketma-ketligi xar qanday xolda xam ta`minlanishi lozim.  Strategiya- atrof muxitdagi xolat, ya`ni atrof bilan aloqa.  Strategiya- istiqbol, ya`ni intilish lozim bo`lgan xolatni ko`ra olish. Strategiya tushunchasi ma`lum sabablarga ko`ra strategik boshqaruv nazariyasida markaziy xisoblanadi, lekin shu bilan birga yagona xam emas. Hozirgi zamon sharoitida u qator tushunchalarni ifodalaydi: -strateg; - missiya; - saloxiyat; - atrof-muxit ; -raqobat afzalliklari; -maqsad moslashuvi; -maqsadlar. 2. Sanoat korxonalarining rivojlanish strategiyasini ishlab chiqish Strategiyani yaratish muammosini kompaniya rahbarlari turlicha hal etadilar. O`rtacha o`lchamdagi kompaniya strategiyasini yaratish norasmiy ravishda amalga oshiriladi. Strategiya tadbirkorning tasavvurida mavjud bo`lishi va farmoyishlar asosan og`zaki berilishi ham mumkin. Lekin katta kompaniyalarda strategiya kengashlarda muhokama etiladi. Strategiyani yaratish strategik rejalashtirish (oldindan belgilangan qoida, jadval, grafiklar) asosida, turli pog`onalardagi rahbarlarni jalb etish asosida amalga oshiriladi. Odatda rahbarlar strategiyani yaratishda quyidagi to`rt yo`nalishning biridan foydalanadilar. Asosiy strateg yondashuvi. Ushbu yondashuvda bosh strateg funksiyasini bajaruvchi rahbar vaziyatni baholashga va strategiyani yaratishga kuchli ta`sir o`tkazadi. Bu strategiyani rahbarning o`zi bajaradi degani emas, lekin u strategiyaning «Bosh arxitektori» sifatida uning asosiy prinsiplarini yaratadi. Boshqalarga vakolatni berish yondashuvi. Ushbu yondashuvlar rahbar strategiyani shakllantirishni boshqalarga: ishonchli insonlardan iborat maqsadli guruhga, strategik rejalashtirish bo`limiga yoki boshqa lavozimli shaxslarga yuklashi mumkin. Rahbar strategiyani yaratish jarayonidan chetroqda bo`lib, hisobotlar va muloqotlar orqali axborot olib, ko`rsatmalar berishi mumkin. Strategik reja muhokama etilgandan so`ng rahbar uni rasmiy tasdiqlaydi. Ushbu yondashuvning kamchiligi shundan iboratki, rahbar strategiyani shakllantirishda bevosita qatnashmaganligi uchun strategik sardorlik sifatlarini yo`qota boshlaydi, natijada ijrochilar strategik rejalashtirish jarayonini unchalik muhim emas degan fikrga keladilar. Natijada kompaniya samarali maqsadlarni belgilash qobiliyatini yo`qotadi. Hamkorlikka asoslangan yondashuv. Ushbu yondashuv yuqorida keltirilgan yondashuvlar orasidagi o`rtacha o`rinni egallaydi, rahbar o`z qo`li ostidagi rahbarlarni shunday strategiyani yaratishga jalb etadiki, ushbu strategiyani amalga oshirishga kompaniyaning hamma a`zolari qatnashadilar va qo`llab – quvvatlaydilar. Ushbu yondashuvning ijobiy tomoni shundan iboratki, kim strategiyani yaratish javobgarligini o`z zimmasiga olsa, amalga oshirish javobgarligi ham uning zimmasida bo`ladi. Musobaqaviy yondashuv. Rahbarning ushbu yondashuvni amalga oshirishdan maqsadi, strategiyani yaratish jarayonidagi bahs-muzokaralarda, ko`p vaqt va mehnatni talab qiladigan kengashlarda shaxsan qatnashishni va ijrochilarni strategiyani yaratishga rag`batlantirishni xohlamasligidir. Rahbarlar strategiyani baholovchi hakamlar sifatida harakat qiladilar. Strategiyaga nisbatan bunday rahbarlarni jalb etish asosida amalga oshiriladi. Odatda rahbarlar strategiyani yaratishda quyidagi to`rt yo`nalishning biridan foydalanadilar. Asosiy strateg yondashuvi. Ushbu yondashuvda bosh strateg funksiyasini bajaruvchi rahbar vaziyatni baholashga va strategiyani yaratishga kuchli ta`sir o`tkazadi. Bu strategiyani rahbarning o`zi bajaradi degani emas, lekin u strategiyaning «Bosh arxitektori» sifatida uning asosiy prinsiplarini yaratadi. Boshqalarga vakolatni berish yondashuvi. Ushbu yondashuvlar rahbar strategiyani shakllantirishni boshqalarga: ishonchli insonlardan iborat maqsadli guruhga, strategik rejalashtirish bo`limiga yoki boshqa lavozimli shaxslarga yuklashi mumkin. Rahbar strategiyani yaratish jarayonidan chetroqda bo`lib, hisobotlar va muloqotlar orqali axborot olib, ko`rsatmalar berishi mumkin. Strategik reja muhokama etilgandan so`ng rahbar uni rasmiy tasdiqlaydi. Ushbu yondashuvning kamchiligi shundan iboratki, rahbar strategiyani shakllantirishda bevosita qatnashmaganligi uchun strategik sardorlik sifatlarini yo`qota boshlaydi, natijada ijrochilar strategik rejalashtirish jarayonini unchalik muhim emas degan fikrga keladilar. Natijada kompaniya samarali maqsadlarni belgilash qobiliyatini yo`qotadi. Hamkorlikka asoslangan yondashuv. Ushbu yondashuv yuqorida keltirilgan yondashuvlar orasidagi o`rtacha o`rinni egallaydi, rahbar o`z qo`li ostidagi rahbarlarni shunday strategiyani yaratishga jalb etadiki, ushbu strategiyani amalga oshirishga kompaniyaning hamma a`zolari qatnashadilar va qo`llab – quvvatlaydilar. Ushbu yondashuvning ijobiy tomoni shundan iboratki, kim strategiyani yaratish javobgarligini o`z zimmasiga olsa, amalga oshirish javobgarligi ham uning zimmasida bo`ladi. Musobaqaviy yondashuv. Rahbarning ushbu yondashuvni amalga oshirishdan maqsadi, strategiyani yaratish jarayonidagi bahs-muzokaralarda, ko`p vaqt va mehnatni talab qiladigan kengashlarda shaxsan qatnashishni va ijrochilarni strategiyani yaratishga rag`batlantirishni xohlamasligidir. Rahbarlar strategiyani baholovchi hakamlar sifatida harakat qiladilar. Strategiyaga nisbatan bunday yondashuv katta kompaniyalar rahbarlari tomonidan qo`llaniladi. CHunki ijrochi direktorning hamma biznes sohalari strategiyasi bilan shug`ullanishga imkoni bo`lmaydi. SHuning uchun rahbar strategiyani shakllantirishni musobaqa shaklida tashkil etadi. Lekin rahbar yangi strategiyalarni yaratilishini rag`batlantirishi lozim. G`alaba qilgan strategiyalar birlashtirib, umumiy strategiya yaratiladi. SHunday qilib, strategiyani yaratishni to`rtta usuli ham uzining yaxshi va yomon tomonlariga ega. Ularni har birining muvaffaqiyatni yoki muvaffaqiyatsizlikni olib kelishi rahbarga bog`liq. Strategiyani yaratish va amalga oshirish jarayoni o`zaro bog`lik beshta vazifani echishni o`z oldiga maqsad qilib qo`yadi: 1. Kompaniya qanday biznesda faoliyat ko`rsatadi, strategik tasavvurni shakllantirish ya`ni: missiyani va maqsadlarni aniqlash. 2. Strategik tasavvurni va missiyani qayta shakllantirish. 3. Qo`yilgan maqsadlarga erishish strategiyasini yaratish. 4. Tanlangan strategiyani sifatli va samarali tadbiq etish. 5. Faoliyat natijalarini baholash, yangi an`analarni aniqlash va uzoq muddatli rivojlanishga nisbatan moslashtiruvchi harakatlarni belgilash. Kompaniyani strategik ko`rinishini (tasavvurini) va missiyasini yaratish Rahbarlar kompaniya rivojida quyidagi savollarga javob berishlari lozim. «Kompaniya to`g`risida tasavvurimiz qanday, nima qilmoqchimiz va nimaga erishmoqchimiz?». Ushbu savolga javob topish rahbarlarni biznes xarakterini aniqlashga va 5-10 yillik kompaniya rivojlanishini aniqlashga majbur etadi. «Biz kimmiz, biz nima qilayapmiz va rivojlanish yo`nalishimiz qanday?» degan savolga javob korxona yo`nalishini, xarakterini va obrazini aniqlaydi. «Kompaniya nima qilmokchi va kelajakda kim bo`lmokchi» degan savolga javob kompaniya missiyasini yaratadi. Bunda rahbarlar qanday natijalarga erishmoqchi ekanligini va o`z mijozlari uchun qanday faoliyatni amalga oshirmoqchi ekanliklarini aniq bilishlari lozim. yondashuv katta kompaniyalar rahbarlari tomonidan qo`llaniladi. CHunki ijrochi direktorning hamma biznes sohalari strategiyasi bilan shug`ullanishga imkoni bo`lmaydi. SHuning uchun rahbar strategiyani shakllantirishni musobaqa shaklida tashkil etadi. Lekin rahbar yangi strategiyalarni yaratilishini rag`batlantirishi lozim. G`alaba qilgan strategiyalar birlashtirib, umumiy strategiya yaratiladi. SHunday qilib, strategiyani yaratishni to`rtta usuli ham uzining yaxshi va yomon tomonlariga ega. Ularni har birining muvaffaqiyatni yoki muvaffaqiyatsizlikni olib kelishi rahbarga bog`liq. Strategiyani yaratish va amalga oshirish jarayoni o`zaro bog`lik beshta vazifani echishni o`z oldiga maqsad qilib qo`yadi: 1. Kompaniya qanday biznesda faoliyat ko`rsatadi, strategik tasavvurni shakllantirish ya`ni: missiyani va maqsadlarni aniqlash. 2. Strategik tasavvurni va missiyani qayta shakllantirish. 3. Qo`yilgan maqsadlarga erishish strategiyasini yaratish. 4. Tanlangan strategiyani sifatli va samarali tadbiq etish. 5. Faoliyat natijalarini baholash, yangi an`analarni aniqlash va uzoq muddatli rivojlanishga nisbatan moslashtiruvchi harakatlarni belgilash. Kompaniyani strategik ko`rinishini (tasavvurini) va missiyasini yaratish Rahbarlar kompaniya rivojida quyidagi savollarga javob berishlari lozim. «Kompaniya to`g`risida tasavvurimiz qanday, nima qilmoqchimiz va nimaga erishmoqchimiz?». Ushbu savolga javob topish rahbarlarni biznes xarakterini aniqlashga va 5-10 yillik kompaniya rivojlanishini aniqlashga majbur etadi. «Biz kimmiz, biz nima qilayapmiz va rivojlanish yo`nalishimiz qanday?» degan savolga javob korxona yo`nalishini, xarakterini va obrazini aniqlaydi. «Kompaniya nima qilmokchi va kelajakda kim bo`lmokchi» degan savolga javob kompaniya missiyasini yaratadi. Bunda rahbarlar qanday natijalarga erishmoqchi ekanligini va o`z mijozlari uchun qanday faoliyatni amalga oshirmoqchi ekanliklarini aniq bilishlari lozim. Kompaniyaning ko`rinishi qanday bo`lishi va qanday raqobat mavqeiga ega bo`lishi lozimligini aniqlash bu kompaniyaning strategik tasviri yoki ko`rinishi demakdir. Ushbu hol kompaniyaning boshqaruv tasviridir. Kompaniyaning strategik ko`rinishini va uning missiyasini e`lon qilish bilan birga rahbarlar «Maqsadlar his- tuyg`usini» ijrochilarda shakllantirishlari lozim. Maqsadlar – bu ish sifatini va uyushtirish jarayonini namoyish eta-digan harakat yo`nalishidir. Maqsadlarning qo`yilishi rahbarlarning tashkilot missiyasi va rivojlanish yo`nalishini aniq faoliyat natijalarini belgilash bo`lib, ularning bajarilishi tashkilot rivojini ko`rsatadi. Maqsadlarning qo`yilishi shunday vazifalarni bajarishi lozimki, tashkilot ishchilarining malakasini, intilishlarini va mehnat xarajatlarini talab qilsin. Tashkilotning hozirgi va kelajakda egallashi mumkin bo`lgan mavqei o`rtasidagi farq, uni tashabuskor bo`lishga, moliyaviy va bozor imkoniyatlarini yaxshilash uchun intilishga majbur qiladi. SHu sababli maqsadlar yuqori va etishish mumkin bo`lish darajasida bo`lmog`i lozim. Bajarilishi lozim bo`lgan vazifalar uzoq va qisqa muddatli bo`lsa, bu ideal holat hisoblanadi. Kompaniya moliyaviy va strategik maqsadlarni alohida belgilashi lozim. Moliyaviy maqsadlarning mavjud emasligi, moliyaviy resurslarni yuqori tavakkalchilik bilan sarflanishiga sabab bo`ladi. Natijada tashkilotning o`sishi va raqobatbardoshligi pasayadi. Kompaniya strategik maqsadlari shuning uchun muhimki, ular kompaniya raqobat mavqeini mustahkamlaydi va biznesning rivojlanish yo`nalishini ko`rsatadi. Strategiyani yaratish asosiy boshqaruv muammosini ko`taradi ya`ni, kompaniyaning hozirgi va kelajak imkoniyatlarini hisobga olib, kerakli natijalarga qanday erishish mumkinligini ko`rsatadi. Tashkilot strategiyasi uning maqsadlarini amalga oshirish yo`lida rahbarlar qo`llaydigan tadbir–choralardan, tadbirkorlik yondashuvlaridan tashkil topadi. Strategiyani shakllantirish – bu tadbirkorlik va strategik fikrlash mashqlaridan iborat. Bunda kompaniya rahbariyatining vazifasi shundan iboratki, strategiya xaridorlik fe`lining o`zgarishiga, raqobatchilarning oxirgi harakatlariga, bozor imkoniyatlariga va xavf – xatariga hamda yangi paydo bo`ladigan tadbirkorlik Kompaniyaning ko`rinishi qanday bo`lishi va qanday raqobat mavqeiga ega bo`lishi lozimligini aniqlash bu kompaniyaning strategik tasviri yoki ko`rinishi demakdir. Ushbu hol kompaniyaning boshqaruv tasviridir. Kompaniyaning strategik ko`rinishini va uning missiyasini e`lon qilish bilan birga rahbarlar «Maqsadlar his- tuyg`usini» ijrochilarda shakllantirishlari lozim. Maqsadlar – bu ish sifatini va uyushtirish jarayonini namoyish eta-digan harakat yo`nalishidir. Maqsadlarning qo`yilishi rahbarlarning tashkilot missiyasi va rivojlanish yo`nalishini aniq faoliyat natijalarini belgilash bo`lib, ularning bajarilishi tashkilot rivojini ko`rsatadi. Maqsadlarning qo`yilishi shunday vazifalarni bajarishi lozimki, tashkilot ishchilarining malakasini, intilishlarini va mehnat xarajatlarini talab qilsin. Tashkilotning hozirgi va kelajakda egallashi mumkin bo`lgan mavqei o`rtasidagi farq, uni tashabuskor bo`lishga, moliyaviy va bozor imkoniyatlarini yaxshilash uchun intilishga majbur qiladi. SHu sababli maqsadlar yuqori va etishish mumkin bo`lish darajasida bo`lmog`i lozim. Bajarilishi lozim bo`lgan vazifalar uzoq va qisqa muddatli bo`lsa, bu ideal holat hisoblanadi. Kompaniya moliyaviy va strategik maqsadlarni alohida belgilashi lozim. Moliyaviy maqsadlarning mavjud emasligi, moliyaviy resurslarni yuqori tavakkalchilik bilan sarflanishiga sabab bo`ladi. Natijada tashkilotning o`sishi va raqobatbardoshligi pasayadi. Kompaniya strategik maqsadlari shuning uchun muhimki, ular kompaniya raqobat mavqeini mustahkamlaydi va biznesning rivojlanish yo`nalishini ko`rsatadi. Strategiyani yaratish asosiy boshqaruv muammosini ko`taradi ya`ni, kompaniyaning hozirgi va kelajak imkoniyatlarini hisobga olib, kerakli natijalarga qanday erishish mumkinligini ko`rsatadi. Tashkilot strategiyasi uning maqsadlarini amalga oshirish yo`lida rahbarlar qo`llaydigan tadbir–choralardan, tadbirkorlik yondashuvlaridan tashkil topadi. Strategiyani shakllantirish – bu tadbirkorlik va strategik fikrlash mashqlaridan iborat. Bunda kompaniya rahbariyatining vazifasi shundan iboratki, strategiya xaridorlik fe`lining o`zgarishiga, raqobatchilarning oxirgi harakatlariga, bozor imkoniyatlariga va xavf – xatariga hamda yangi paydo bo`ladigan tadbirkorlik imkoniyatlariga aniq mos kelishini nazarda tutishi lozim. Kompaniya strategiyasi sezgir hisoblanadi qachonki, rahbarlar bozor an`analarini aniqlashda tadbirkorlikni namoyish etsalar, o`z iste`molchilarining ehtiyojlarini diqqat bilan o`rgansalar, kompaniya raqobatbardoshligini oshirib, uning faoliyatini o`z vaqtida o`zgartirsalar. SHu sababli strategiyani to`g`ri shakllantirish va tadbirkorlik bir – biriga chambarchas bog`liq. Biri ikkinchisiz yashay olmaydi. Maqsadlar bu «natijalar» bo`lsa, strategiya bu maqsadga erishish «vositasidir». Odatda, kompaniya strategiyasi: 1) Puxta o`ylangan va maqsadga muvofiq hatti- harakatlardan; 2) Vaziyatlarni kutilmagan rivojlanishi va raqobatchilar bosimi kuchayganda ularga qarshi chora-tadbirlardan tashkil topadi. YAngi vaziyatlarga katta texnologik yutuqlar, raqobatchilarning bozorga yangi tovarlarni muvaffaqiyatli kiritishi, yangi qonunlarning paydo bo`lishi, davlat siyosatining o`zgarishi va iste`molchilarni tovarning yangi xususiyatlarga qiziqishining ortib borishi va boshqa shu kabilar kiradi. Demak, strategiyani rejalashtirilgan harakatlar va muhit o`zgarishlariga javob reaksiyasi majmui deb qarash maqsadga muvofiqdir. Kompaniyaning amaldagi strategiyasi bu rejalashtirilgan va muhit o`zgarishiga qarshi hatti-harakatlar majmuidan iborat. Strategiya bir vaqtning o`zida ham aktiv (rejalashtirilgan), ham reaktiv (moslashadigan) qismlardan iborat. Strategiyani shakllantirish bu-bozor iqtisodiyoti tartibga soladigan tadbirkorlik faoliyatini muhim bir tomoni. Strategiyani yaratish bozor imkoniyatlarini tavakkalchilik va jasurlik, ijodiy his-tuyg`u va bilimdonlik asosida belgilashni nazarda tutadi. Kompaniyaga ikki narsa xavf soladi. Birinchisi - eskirgan strategiyani tanlash. Ikkinchisi-strategik o`zgarishlarni o`z vaqtida amalga oshirmaslik, o`zgarishlarni orqaga surish, kompaniya ichki o`zgarishlari bilangina shug`ullanish. Strategiya to`g`ri shakllantirilganda u kompaniyaning tashqi muhitiga yo`naltirilgan bo`ladi. Rahbarning tadbirkorlik sifatlari bu – yangi strategik imkoniyatlardan foydalanish, ya`ni raqobatchilarni yangiliklar sohasida orqada qoldirish va korxona faoliyatini takomillashtirish harakatlaridir. Kompaniya strategiyasi elementlari quyidagilardan iborat: biznesni qanday imkoniyatlariga aniq mos kelishini nazarda tutishi lozim. Kompaniya strategiyasi sezgir hisoblanadi qachonki, rahbarlar bozor an`analarini aniqlashda tadbirkorlikni namoyish etsalar, o`z iste`molchilarining ehtiyojlarini diqqat bilan o`rgansalar, kompaniya raqobatbardoshligini oshirib, uning faoliyatini o`z vaqtida o`zgartirsalar. SHu sababli strategiyani to`g`ri shakllantirish va tadbirkorlik bir – biriga chambarchas bog`liq. Biri ikkinchisiz yashay olmaydi. Maqsadlar bu «natijalar» bo`lsa, strategiya bu maqsadga erishish «vositasidir». Odatda, kompaniya strategiyasi: 1) Puxta o`ylangan va maqsadga muvofiq hatti- harakatlardan; 2) Vaziyatlarni kutilmagan rivojlanishi va raqobatchilar bosimi kuchayganda ularga qarshi chora-tadbirlardan tashkil topadi. YAngi vaziyatlarga katta texnologik yutuqlar, raqobatchilarning bozorga yangi tovarlarni muvaffaqiyatli kiritishi, yangi qonunlarning paydo bo`lishi, davlat siyosatining o`zgarishi va iste`molchilarni tovarning yangi xususiyatlarga qiziqishining ortib borishi va boshqa shu kabilar kiradi. Demak, strategiyani rejalashtirilgan harakatlar va muhit o`zgarishlariga javob reaksiyasi majmui deb qarash maqsadga muvofiqdir. Kompaniyaning amaldagi strategiyasi bu rejalashtirilgan va muhit o`zgarishiga qarshi hatti-harakatlar majmuidan iborat. Strategiya bir vaqtning o`zida ham aktiv (rejalashtirilgan), ham reaktiv (moslashadigan) qismlardan iborat. Strategiyani shakllantirish bu-bozor iqtisodiyoti tartibga soladigan tadbirkorlik faoliyatini muhim bir tomoni. Strategiyani yaratish bozor imkoniyatlarini tavakkalchilik va jasurlik, ijodiy his-tuyg`u va bilimdonlik asosida belgilashni nazarda tutadi. Kompaniyaga ikki narsa xavf soladi. Birinchisi - eskirgan strategiyani tanlash. Ikkinchisi-strategik o`zgarishlarni o`z vaqtida amalga oshirmaslik, o`zgarishlarni orqaga surish, kompaniya ichki o`zgarishlari bilangina shug`ullanish. Strategiya to`g`ri shakllantirilganda u kompaniyaning tashqi muhitiga yo`naltirilgan bo`ladi. Rahbarning tadbirkorlik sifatlari bu – yangi strategik imkoniyatlardan foydalanish, ya`ni raqobatchilarni yangiliklar sohasida orqada qoldirish va korxona faoliyatini takomillashtirish harakatlaridir. Kompaniya strategiyasi elementlari quyidagilardan iborat: biznesni qanday kengaytirish mumkin, iste`molchilarning ehtiyojlarini qanday yo`llar bilan qondirish mumkin, raqobatchilarni qanday engish mumkin, bozor o`zgarishlariga qanday javob berish mumkin, biznesni funksional bo`limlarini qanday boshqarish lozim, strategik va moliyaviy maqsadlarga qanday erishish mumkin? va boshqalar. Strategiya asoslarini tashkil etuvchi ushbu muammolar har xil kompaniyalar uchun turlicha hal etiladi. CHunki ular turli vaziyatlar bilan bog`lik. Kompaniya strategik erkin bo`lganligi tufayli turdosh yoki noturdosh tarmoqlarga kirib borishi, qo`shma korxonalar tuzishi, alyanslar yangi tashkilotlar yaratishi mumkin. Atrofdagilar uchun kompaniya strategiyasining bir qismi ko`rinib turadi, boshqa qismi esa begonalar uchun yashirindir. Strategiyani amalga oshirish quyidagilardan iborat: # Strategiyadan unumli foydalanuvchi tashkilotni yaratish. # Resurslarni muhim yo`nalishlarga sarflanishini ta`minlovchi moliyaviy rejani yaratish. # Strategiyani qo`llab-quvvatlovchi siyosatni yuritish. # Strategiyani amalga oshirish motivini yaratish. # Natijalar bilan mukofotlash sistemasini bir-biriga bog`lash. #Kompaniyaning shunday madaniyatini yaratish lozimki, u strategiyani muvaffaqiyatli amalga oshirishga xizmat qilsin. # Muntazam takomillashtirish sistemasini yaratish. # Strategiyani amalga oshirish uchun ichki faollar sistemasini yaratish. Strategiyani amalga oshirish bu - amaliy ma`muriy ish bo`lib, tashkil etish, moliyaviy rejalashtirish, kerakli siyosatni yuritish, motivlarini va kompaniya madaniyatini hamda boshqarish usullarini yaratish, qisqasi kompaniya maqsadlarini amalga oshirishga xizmat qiluvchi hamma harakatlar majmuasidan iborat. Strategik rejani amalga oshirishda hamma rahbarlar qatnashadi. Difersifikasiyalashgan kompaniyalarda strategiyani boshqarishning 4 pog`onasi mavjud: # Ijrochi – direktor va kompaniya darajasidagi boshqa oliy rahbarlar. kengaytirish mumkin, iste`molchilarning ehtiyojlarini qanday yo`llar bilan qondirish mumkin, raqobatchilarni qanday engish mumkin, bozor o`zgarishlariga qanday javob berish mumkin, biznesni funksional bo`limlarini qanday boshqarish lozim, strategik va moliyaviy maqsadlarga qanday erishish mumkin? va boshqalar. Strategiya asoslarini tashkil etuvchi ushbu muammolar har xil kompaniyalar uchun turlicha hal etiladi. CHunki ular turli vaziyatlar bilan bog`lik. Kompaniya strategik erkin bo`lganligi tufayli turdosh yoki noturdosh tarmoqlarga kirib borishi, qo`shma korxonalar tuzishi, alyanslar yangi tashkilotlar yaratishi mumkin. Atrofdagilar uchun kompaniya strategiyasining bir qismi ko`rinib turadi, boshqa qismi esa begonalar uchun yashirindir. Strategiyani amalga oshirish quyidagilardan iborat: # Strategiyadan unumli foydalanuvchi tashkilotni yaratish. # Resurslarni muhim yo`nalishlarga sarflanishini ta`minlovchi moliyaviy rejani yaratish. # Strategiyani qo`llab-quvvatlovchi siyosatni yuritish. # Strategiyani amalga oshirish motivini yaratish. # Natijalar bilan mukofotlash sistemasini bir-biriga bog`lash. #Kompaniyaning shunday madaniyatini yaratish lozimki, u strategiyani muvaffaqiyatli amalga oshirishga xizmat qilsin. # Muntazam takomillashtirish sistemasini yaratish. # Strategiyani amalga oshirish uchun ichki faollar sistemasini yaratish. Strategiyani amalga oshirish bu - amaliy ma`muriy ish bo`lib, tashkil etish, moliyaviy rejalashtirish, kerakli siyosatni yuritish, motivlarini va kompaniya madaniyatini hamda boshqarish usullarini yaratish, qisqasi kompaniya maqsadlarini amalga oshirishga xizmat qiluvchi hamma harakatlar majmuasidan iborat. Strategik rejani amalga oshirishda hamma rahbarlar qatnashadi. Difersifikasiyalashgan kompaniyalarda strategiyani boshqarishning 4 pog`onasi mavjud: # Ijrochi – direktor va kompaniya darajasidagi boshqa oliy rahbarlar. # Muayyan biznes yo`nalishida foyda va zararlar uchun javobgar va strategiyani shakllantirish xuquqiga ega rahbarlar. # Biznes ichida funksional zonalar uchun javobgar (ishlab chiqarish, marketing, moliya, ilmiy izlanishlar va kadrlar) rahbarlar. # Asosiy ishlab chiqarish bo`limlarining rahbarlari javobgarligi. Strategiyani shakllantirish va tadbiq etish oliy rahbariyat zimmasida bo`lganligi uchun direktorlar kengashining strategik roli strategik muammolarni to`g`ri hal etishni nazorat qilishdan iboratdir. Direktorlar kengashi muhim strategik harakatlarni nazorat qiladi va strategik rejalarni rasmiy qullab-quvvatlaydi. Kamdan-kam vaziyatlarda direktorlar kengashi strategiyani yaratishda etakchi rol o`ynaydi. Strategik boshqaruv jarayonida direktorlar kengashining roli strategik harakatlarni kritik baholash va kelajak strategiyasini amalga oshishini ta`minlashdan iborat. Direktorlar kengashining asosiy vazifalaridan yana biri oliy rahbariyatning strategiyani yaratish va amalga oshirish sohasidagi malakasini nazorat qilish ya`ni, direktorlar kengashi ijrochi-direktori va boshqa rahbarlar o`z vazifasini qanday bajarayotganini baholashdan iboratdir. Zamonaviy rahbar o`z kompaniyasining mavqeini va ushbu mavqega ta`sir etuvchi muhit qanday o`zgarishini tasavvur etishi lozim. U o`z biznesini shunchalik yaxshi bilishi lozimki, zarurat tug`ilganda muayyan o`zgarishlarni amalga oshirishni aniq bilishi kerak. «Raqobatchilar bizning usullarimizni, prinsiplarimizni, imkoniyatlarimizni asosan bilishadi, ular o`z ustunligidan foydalanish imkoniyatiga ega. Muvaffaqiyatlarimiz farqi strategiyalarni yaratilish va amalga oshirishdadir» deydi muvaffaqiyatli firmaning ijrochi-direktori. YUqori darajali strategik fikrlash va boshqarish bu: 1. «Biz nima qilmoqchimiz va nimaga erishmoqchimiz?» nuqtai nazaridan tashkilotni yaxshiroq boshqarish; 2. Rahbarlarning o`zgarishlarga nisbatan sezgirligi; # Muayyan biznes yo`nalishida foyda va zararlar uchun javobgar va strategiyani shakllantirish xuquqiga ega rahbarlar. # Biznes ichida funksional zonalar uchun javobgar (ishlab chiqarish, marketing, moliya, ilmiy izlanishlar va kadrlar) rahbarlar. # Asosiy ishlab chiqarish bo`limlarining rahbarlari javobgarligi. Strategiyani shakllantirish va tadbiq etish oliy rahbariyat zimmasida bo`lganligi uchun direktorlar kengashining strategik roli strategik muammolarni to`g`ri hal etishni nazorat qilishdan iboratdir. Direktorlar kengashi muhim strategik harakatlarni nazorat qiladi va strategik rejalarni rasmiy qullab-quvvatlaydi. Kamdan-kam vaziyatlarda direktorlar kengashi strategiyani yaratishda etakchi rol o`ynaydi. Strategik boshqaruv jarayonida direktorlar kengashining roli strategik harakatlarni kritik baholash va kelajak strategiyasini amalga oshishini ta`minlashdan iborat. Direktorlar kengashining asosiy vazifalaridan yana biri oliy rahbariyatning strategiyani yaratish va amalga oshirish sohasidagi malakasini nazorat qilish ya`ni, direktorlar kengashi ijrochi-direktori va boshqa rahbarlar o`z vazifasini qanday bajarayotganini baholashdan iboratdir. Zamonaviy rahbar o`z kompaniyasining mavqeini va ushbu mavqega ta`sir etuvchi muhit qanday o`zgarishini tasavvur etishi lozim. U o`z biznesini shunchalik yaxshi bilishi lozimki, zarurat tug`ilganda muayyan o`zgarishlarni amalga oshirishni aniq bilishi kerak. «Raqobatchilar bizning usullarimizni, prinsiplarimizni, imkoniyatlarimizni asosan bilishadi, ular o`z ustunligidan foydalanish imkoniyatiga ega. Muvaffaqiyatlarimiz farqi strategiyalarni yaratilish va amalga oshirishdadir» deydi muvaffaqiyatli firmaning ijrochi-direktori. YUqori darajali strategik fikrlash va boshqarish bu: 1. «Biz nima qilmoqchimiz va nimaga erishmoqchimiz?» nuqtai nazaridan tashkilotni yaxshiroq boshqarish; 2. Rahbarlarning o`zgarishlarga nisbatan sezgirligi; 3. Investitsiyalarni va raqobatli ehtiyojlarni baholashda rahbarlarni rasional baholash asoslari bilan ta`minlash; 4. Tashkilot bo`yicha strategik qarorlarni muvofiqlashtirish; 5. Boshqaruv aktivligini oshirish, faqat himoyalanish strategiyasidan foydalanishni oldini olish. Biznes tarixi faqat himoyalanish yoki javob choralari bilan muvaffaqiyatga erishib bo`lmasligini ko`rsatadi. Strategik tasavvur «Biz hozirgi paytda kimmiz, nima qilayapmiz va qaysi tomonga ketayapmiz?» - degan savolni yoritishdan iborat. Savolni to`liq yoritilishi kelajakda qaysi tomonga rivojlanishga nisbatan hech qanday noaniqlikka o`rin qoldirmaydi. Kompaniya missiyasi uning hozirgi holatiga (nima qilayapmiz?) tegishlidir. Uning kelajakdagi o`rnini aniqlash, rivojlanish yo`nalishini belgilash (qaysi tomonga rivojlanayapmiz, qanday yangi maqsadlarga erishmoqchimiz, 5-10 yildan keyin bizning biznes qanday ko`rinishda bo`ladi…) murakkabdir. Samarali strategik rejalashtirish kompaniya qanday faoliyatni bajaradi va qanday faoliyatdan voz kechishi lozim hamda qanday yo`nalishda rivojlanish zarurligini tasavvur etishdan boshlanadi. Strategik tasavvurga ega bo`lmagan kompaniya o`z bozor mavqeini ham tasavvur eta olmaydi. Strategik tasavvurga ega bo`lmagan kompaniyalar qanday bozor vaziyatiga ega bo`lishni va qaysi bozor segmentini egallashni bilmaydilar. Ba`zan kompaniyalar o`z missiyasini foyda orqali sonlarda ifodalaydilar, holbuki foyda bu kompaniyaning maqsadlariga tegishlidir. Foyda bu kompaniya maqsadi bo`lsa, missiya esa shu foyda olinishi lozim bo`lgan faoliyat turidir. Agar hamma kompaniyalar o`z missiyasini foyda orqali ifodalasalar ularning bir-biridan farqi bo`lmaydi. Strategik tasavvurni va missiyani shakllantirishda quyidagi uch holatga e`tibor berish lozim: 1) Kompaniya biznesning qaysi sohasida faoliyat ko`rsatadi? 2) Kompaniya ko`rinishini va missiyasini ilxomlantiruvchi va rag`batlantiruvchi aniq shaklda tasvirlash. 3) Kompaniyaning strategik yo`nalishini va missiyasini o`zgartirish vaqtini his etish. 3. Investitsiyalarni va raqobatli ehtiyojlarni baholashda rahbarlarni rasional baholash asoslari bilan ta`minlash; 4. Tashkilot bo`yicha strategik qarorlarni muvofiqlashtirish; 5. Boshqaruv aktivligini oshirish, faqat himoyalanish strategiyasidan foydalanishni oldini olish. Biznes tarixi faqat himoyalanish yoki javob choralari bilan muvaffaqiyatga erishib bo`lmasligini ko`rsatadi. Strategik tasavvur «Biz hozirgi paytda kimmiz, nima qilayapmiz va qaysi tomonga ketayapmiz?» - degan savolni yoritishdan iborat. Savolni to`liq yoritilishi kelajakda qaysi tomonga rivojlanishga nisbatan hech qanday noaniqlikka o`rin qoldirmaydi. Kompaniya missiyasi uning hozirgi holatiga (nima qilayapmiz?) tegishlidir. Uning kelajakdagi o`rnini aniqlash, rivojlanish yo`nalishini belgilash (qaysi tomonga rivojlanayapmiz, qanday yangi maqsadlarga erishmoqchimiz, 5-10 yildan keyin bizning biznes qanday ko`rinishda bo`ladi…) murakkabdir. Samarali strategik rejalashtirish kompaniya qanday faoliyatni bajaradi va qanday faoliyatdan voz kechishi lozim hamda qanday yo`nalishda rivojlanish zarurligini tasavvur etishdan boshlanadi. Strategik tasavvurga ega bo`lmagan kompaniya o`z bozor mavqeini ham tasavvur eta olmaydi. Strategik tasavvurga ega bo`lmagan kompaniyalar qanday bozor vaziyatiga ega bo`lishni va qaysi bozor segmentini egallashni bilmaydilar. Ba`zan kompaniyalar o`z missiyasini foyda orqali sonlarda ifodalaydilar, holbuki foyda bu kompaniyaning maqsadlariga tegishlidir. Foyda bu kompaniya maqsadi bo`lsa, missiya esa shu foyda olinishi lozim bo`lgan faoliyat turidir. Agar hamma kompaniyalar o`z missiyasini foyda orqali ifodalasalar ularning bir-biridan farqi bo`lmaydi. Strategik tasavvurni va missiyani shakllantirishda quyidagi uch holatga e`tibor berish lozim: 1) Kompaniya biznesning qaysi sohasida faoliyat ko`rsatadi? 2) Kompaniya ko`rinishini va missiyasini ilxomlantiruvchi va rag`batlantiruvchi aniq shaklda tasvirlash. 3) Kompaniyaning strategik yo`nalishini va missiyasini o`zgartirish vaqtini his etish. Biznesni aniqlash va tasvirlash. Kompaniya qanaqa talablarni qondirmokchi, u qanaqa iste`molchilar guruhiga yo`naltirilgan, u o`z maqsadli bozoriga qanaqa texnologiyalar, funksiyalar yordamida xizmat ko`rsatmoqchi?, - degan savollarga javob biznes tabiatini aniqlaydi. Biznes sohasini to`g`ri tasvirlash uchun quyidagi uchta omilni nazarda tutish lozim: 1) Iste`molchilar talabi nimadan iborat va qanday talab qondirilayapti? 2) Qanaqa iste`molchilar guruhi yoki kimlar qondirilayapti? 3) Foydalaniladigan texnologiyalar va bajariladigan funksiyalar samaradorligi qanday yoki iste`molchilarning talabi qanday yo`llar bilan qondirilayapti? Kompaniyalar ixtisoslashtirilgan, ya`ni ishlab chiqarishning bitta zanjirida to`plangan bo`lishi yoki to`liq integrasiyalashgan ya`ni ishlab chiqarishni va taqsimotni to`liq qamrab olgan bo`lishi mumkin. (Gudiyar va Jeneral Motors kompaniyalarini taqqoslash mumkin) Mc Donald`s kompaniyasining missiyasi «CHeklangan menyu asosida issiq va mazali taomlarni tez xizmat ko`rsatib, do`stona va toza restoran muhitida arzon narxlarda xurandalarga taklif etish» Macdonald s kompaniyasi 25 mln. xurandalarga 13 ming restoran orqali 65 mamlakatda xizmat ko`rsatadi. Biznes keng yoki tor ma`noda ifodalanishi mumkin. Biznes boshqaruv qimmatiga ega bo`lishi uchun faoliyatning tor yo`nalishini aniq ifodalashi lozim. Keng ifodalash Tor ifodalash # Ichimliklar # Alkogolsiz ichimliklar # Oyoq-kiyim # Sport oyoq kiyimi # Mebel # Bog` uchun metall mebel # Butun jahon pochta xizmati # Pochtani bir kechada etkazish # Sayohat va turizm #Karib dengizi mamlakatlari bo`yiga sayohat Diversifikasiya kompaniyalariga biznesni keng ifodalash maqsadga muvofiq. Masalan «Alcan» Kanadaning alyuminiy ishlab chiqaradigan kompaniyasi o`z strategik tasavvurini va missiyani keng ifodalaydi. Biznesni aniqlash va tasvirlash. Kompaniya qanaqa talablarni qondirmokchi, u qanaqa iste`molchilar guruhiga yo`naltirilgan, u o`z maqsadli bozoriga qanaqa texnologiyalar, funksiyalar yordamida xizmat ko`rsatmoqchi?, - degan savollarga javob biznes tabiatini aniqlaydi. Biznes sohasini to`g`ri tasvirlash uchun quyidagi uchta omilni nazarda tutish lozim: 1) Iste`molchilar talabi nimadan iborat va qanday talab qondirilayapti? 2) Qanaqa iste`molchilar guruhi yoki kimlar qondirilayapti? 3) Foydalaniladigan texnologiyalar va bajariladigan funksiyalar samaradorligi qanday yoki iste`molchilarning talabi qanday yo`llar bilan qondirilayapti? Kompaniyalar ixtisoslashtirilgan, ya`ni ishlab chiqarishning bitta zanjirida to`plangan bo`lishi yoki to`liq integrasiyalashgan ya`ni ishlab chiqarishni va taqsimotni to`liq qamrab olgan bo`lishi mumkin. (Gudiyar va Jeneral Motors kompaniyalarini taqqoslash mumkin) Mc Donald`s kompaniyasining missiyasi «CHeklangan menyu asosida issiq va mazali taomlarni tez xizmat ko`rsatib, do`stona va toza restoran muhitida arzon narxlarda xurandalarga taklif etish» Macdonald s kompaniyasi 25 mln. xurandalarga 13 ming restoran orqali 65 mamlakatda xizmat ko`rsatadi. Biznes keng yoki tor ma`noda ifodalanishi mumkin. Biznes boshqaruv qimmatiga ega bo`lishi uchun faoliyatning tor yo`nalishini aniq ifodalashi lozim. Keng ifodalash Tor ifodalash # Ichimliklar # Alkogolsiz ichimliklar # Oyoq-kiyim # Sport oyoq kiyimi # Mebel # Bog` uchun metall mebel # Butun jahon pochta xizmati # Pochtani bir kechada etkazish # Sayohat va turizm #Karib dengizi mamlakatlari bo`yiga sayohat Diversifikasiya kompaniyalariga biznesni keng ifodalash maqsadga muvofiq. Masalan «Alcan» Kanadaning alyuminiy ishlab chiqaradigan kompaniyasi o`z strategik tasavvurini va missiyani keng ifodalaydi. «Alkan kompaniyasi dunyoda alyuminiy ishlab chiqarish sohasida diversifikasiyalashgan etakchi kompaniya bo`lishga harakat qiladi. Bunga erishish uchun Alkan iste`molchiga yo`naltirilgan. Alyuminiy ishlab chiqarish sohasida minimum xarajatlar bilan yuqori sifatga erishishga, buning uchun ulkan resurslarni biznes sohalariga yo`naltirib, katta hajmda o`sishga va foyda olishga harakat qiladi». Divesifikasiyalashgan kompaniyalarning biznes tasviri birlik biznes bilan shug`ullanadigan kompaniyalarning biznes tasviriga nisbatan kengroq ifodalanadi. YAxshi, puxta o`ylangan va ifodalangan missiya boshqaruv qimmatiga ega: 1) Missiyada kompaniyaning kelajak rivojlanish yo`nalishi belgilanadi. 2) Missiya «ko`r-ko`rona» boshqaruv tavakkalchiligini, nazoratsiz qaror qabul qilishni oldini oladi. 3) Missiya tashkilot maqsadlarini ifodalash orqali ijrochilar motivlarini oshiradi. 4) Missiya quyi pog`ona rahbarlariga yo`l ko`rsatadi va ularga funksional xizmatlar, maqsad va strategiyani yaratishga yordam beradi. 5) Missiya tashkilotni kelajak istiqbolini nazarda tutgan holda tayyorgarlik ko`rishga yordam beradi. Maqsadlarni aniqlash: ikkinchi strategik vazifa. Maqsadlar bu - aniq natijalarga muayyan bir vaqt mobaynida erishishning boshqaruv majburiyatidir. Maqsadlar - qachon, qancha va qaysi turdagi harakatlarni amalga oshirish zaruriyatini ifodalaydi. Uzoq muddatli maqsadlar va missiya aniq o`lchash mumkin bo`lgan faoliyat maqsadlarida aks ettirilmasa va rahbarlar unga erishish yo`llarini topa olmasalar bularning hammasi quruq so`z bo`lib qolaveradi. Har bir guruh uchun maqsadlarni belgilaydigan va ushbu maqsadlarga erishish uchun agressiv harakat, tadbir-choralarni qo`llaydigan rahbarlar yaxshi niyatli, ko`p ishlaydigan va muvaffaqiyatga umid qiladigan rahbarlarga nisbatan tezroq muvaffaqiyatga erishadilar. Maqsadlar imkoni boricha sonlar bilan ifodalangan va aniq muddatga mo`ljallangan bo`lishi lozim. Bill Xyulet fikricha «O`lchash mumkin bo`lmagan narsalarni boshqarib ham bo`lmaydi. O`lchandi bajarildi demakdir». «Alkan kompaniyasi dunyoda alyuminiy ishlab chiqarish sohasida diversifikasiyalashgan etakchi kompaniya bo`lishga harakat qiladi. Bunga erishish uchun Alkan iste`molchiga yo`naltirilgan. Alyuminiy ishlab chiqarish sohasida minimum xarajatlar bilan yuqori sifatga erishishga, buning uchun ulkan resurslarni biznes sohalariga yo`naltirib, katta hajmda o`sishga va foyda olishga harakat qiladi». Divesifikasiyalashgan kompaniyalarning biznes tasviri birlik biznes bilan shug`ullanadigan kompaniyalarning biznes tasviriga nisbatan kengroq ifodalanadi. YAxshi, puxta o`ylangan va ifodalangan missiya boshqaruv qimmatiga ega: 1) Missiyada kompaniyaning kelajak rivojlanish yo`nalishi belgilanadi. 2) Missiya «ko`r-ko`rona» boshqaruv tavakkalchiligini, nazoratsiz qaror qabul qilishni oldini oladi. 3) Missiya tashkilot maqsadlarini ifodalash orqali ijrochilar motivlarini oshiradi. 4) Missiya quyi pog`ona rahbarlariga yo`l ko`rsatadi va ularga funksional xizmatlar, maqsad va strategiyani yaratishga yordam beradi. 5) Missiya tashkilotni kelajak istiqbolini nazarda tutgan holda tayyorgarlik ko`rishga yordam beradi. Maqsadlarni aniqlash: ikkinchi strategik vazifa. Maqsadlar bu - aniq natijalarga muayyan bir vaqt mobaynida erishishning boshqaruv majburiyatidir. Maqsadlar - qachon, qancha va qaysi turdagi harakatlarni amalga oshirish zaruriyatini ifodalaydi. Uzoq muddatli maqsadlar va missiya aniq o`lchash mumkin bo`lgan faoliyat maqsadlarida aks ettirilmasa va rahbarlar unga erishish yo`llarini topa olmasalar bularning hammasi quruq so`z bo`lib qolaveradi. Har bir guruh uchun maqsadlarni belgilaydigan va ushbu maqsadlarga erishish uchun agressiv harakat, tadbir-choralarni qo`llaydigan rahbarlar yaxshi niyatli, ko`p ishlaydigan va muvaffaqiyatga umid qiladigan rahbarlarga nisbatan tezroq muvaffaqiyatga erishadilar. Maqsadlar imkoni boricha sonlar bilan ifodalangan va aniq muddatga mo`ljallangan bo`lishi lozim. Bill Xyulet fikricha «O`lchash mumkin bo`lmagan narsalarni boshqarib ham bo`lmaydi. O`lchandi bajarildi demakdir». Maqsadlar moliyaviy va strategik bo`lishi lozim. Moliyaviy maqsadlar bu tashkilotning yashash shartlari bo`lsa, strategik maqsadlar esa kompaniyaning raqobatbardoshligini va bozor mavqeini mustahkamlashdir. Kapital aylanishini tezlashtirish, foydani ko`paytirish, dividentlarni, rentabellikni va aksiya narxlarini oshirish va shu kabilar - moliyaviy maqsadlardir. Bozor ulushini va mahsulot sifatini oshirish, asosiy raqobatchilarga nisbatan xarajatlarni kamaytirish, iste`molchilar o`rtasida obro`-e`tiborni ko`tarish, iste`molchilarga xizmat ko`rsatishni yaxshilash va shu kabilar strategik maqsadlardir. Kompaniya faoliyatida ba`zan moliyaviy ba`zan strategik maqsadlar ustivor bo`lishi mumkin. Strategik maqsadlar kuchli asosiy raqobatchini engish bo`lishi mumkin. Boshqaruv strategiyasi prinsiplari: # Har bir kompaniya strategik va moliyaviy maqsadlarni belgilashi lozim. # Kompaniyaning uzoq muddatli, raqobatbardosh mustahkam mavqei aksionerlarga qisqa muddatli foydaga qaraganda ko`proq va muntazam foyda keltiradi. Kompaniya maqsadlari erishish mumkin darajada bo`lishi bilan birga ma`lum kuch- g`ayratni talab qiladi. Buning uchun: # Tarmoq va raqobat shartlari qanday mehnat unumdorligini talab qiladi? # Maqsadlarning amalga oshirilishi qanday natijalarni olib keladi? # Tashkilot o`z rivojida qanday mehnat unumdorlik darajasiga erishishi mumkin?- kabi savollarni tahlil etishga to`g`ri keladi. Strategik maqsadlar moliyaviy maqsadlarga bog`liq. SHu sababli: 1) Moliyaviy maqsadlar strategik maqsadlarni amalga oshirish imkonini berishi lozim. 2) Boshqa tadbir-choralarga ham moliyaviy imkoniyat yaratilishi lozim. 3) Strategik maqsadlar investorlarni va moliyaviy jamoani ishontirish va ularning talablarini qondirishi lozim. Strategiyani yaratish: uchinchi strategik vazifa. Tashkilot missiyasini va maqsadlarini bajarish uchun tashkilotga strategiya zarur. Strategiyani yarata turib: mehnat unumdorligini qanday oshirish mumkin, raqobatchilarni qanday orqada qoldirish mumkin, raqobatbardoshlikni qanday Maqsadlar moliyaviy va strategik bo`lishi lozim. Moliyaviy maqsadlar bu tashkilotning yashash shartlari bo`lsa, strategik maqsadlar esa kompaniyaning raqobatbardoshligini va bozor mavqeini mustahkamlashdir. Kapital aylanishini tezlashtirish, foydani ko`paytirish, dividentlarni, rentabellikni va aksiya narxlarini oshirish va shu kabilar - moliyaviy maqsadlardir. Bozor ulushini va mahsulot sifatini oshirish, asosiy raqobatchilarga nisbatan xarajatlarni kamaytirish, iste`molchilar o`rtasida obro`-e`tiborni ko`tarish, iste`molchilarga xizmat ko`rsatishni yaxshilash va shu kabilar strategik maqsadlardir. Kompaniya faoliyatida ba`zan moliyaviy ba`zan strategik maqsadlar ustivor bo`lishi mumkin. Strategik maqsadlar kuchli asosiy raqobatchini engish bo`lishi mumkin. Boshqaruv strategiyasi prinsiplari: # Har bir kompaniya strategik va moliyaviy maqsadlarni belgilashi lozim. # Kompaniyaning uzoq muddatli, raqobatbardosh mustahkam mavqei aksionerlarga qisqa muddatli foydaga qaraganda ko`proq va muntazam foyda keltiradi. Kompaniya maqsadlari erishish mumkin darajada bo`lishi bilan birga ma`lum kuch- g`ayratni talab qiladi. Buning uchun: # Tarmoq va raqobat shartlari qanday mehnat unumdorligini talab qiladi? # Maqsadlarning amalga oshirilishi qanday natijalarni olib keladi? # Tashkilot o`z rivojida qanday mehnat unumdorlik darajasiga erishishi mumkin?- kabi savollarni tahlil etishga to`g`ri keladi. Strategik maqsadlar moliyaviy maqsadlarga bog`liq. SHu sababli: 1) Moliyaviy maqsadlar strategik maqsadlarni amalga oshirish imkonini berishi lozim. 2) Boshqa tadbir-choralarga ham moliyaviy imkoniyat yaratilishi lozim. 3) Strategik maqsadlar investorlarni va moliyaviy jamoani ishontirish va ularning talablarini qondirishi lozim. Strategiyani yaratish: uchinchi strategik vazifa. Tashkilot missiyasini va maqsadlarini bajarish uchun tashkilotga strategiya zarur. Strategiyani yarata turib: mehnat unumdorligini qanday oshirish mumkin, raqobatchilarni qanday orqada qoldirish mumkin, raqobatbardoshlikni qanday ta`minlash mumkin, tashkilotning uzoq muddatli mavqeini qanday mustahkamlash mumkin, kompaniyaning strategik ko`rinishini qanday yaratish mumkin degan savollarga javob berish lozim. Kompaniya uchun katta ahamiyatga ega bo`lmagan (reklama xarajatlarini amalga oshirish, dividentlarni oshirish, X va U yangi zavodlarini joylashtirish) yoki oddiy boshqaruv masalalari (avtomobillarni sotib olish kerakmi yoki ijaraga olish kerakmi, sotish bo`limida kadrlar oqimini pasaytirish) strategiyaga sezilarli ta`sir etmaydi. Strategiya - nima qilish kerak, qachon bajarish kerak va kimlar qatnashishi kerak? degan savollarga javob beradi. Kompaniya strategiyasini yaratish va tadbiq etish to`xtovsiz davom etadigan jarayondir. Strategiyani yaratish ierarxiyasi. Katta korxonalar, kompaniyalar strategiyasini yaratish jarayoniga oliy rahbariyat bilan birgalikda ofis rahbarlari, ishlab chiqarish va tijorat bo`limlari boshliqlari, funksional bo`lim rahbarlari ishlab chiqarish korxona rahbarlari va konstruktiv buyumlarni ishlab chiqarish rahbarlari ham qatnashadilar. Diversifikasiyalashgan korxonalarda strategiya to`rt alohida tashkiliy pog`onalarda yaratiladi. Birinchi pog`onada kompaniya tarkibiga kiruvchi barcha korxonalar uchun- korporativ strategiya yaratiladi. Ikkinchi pog`onada kompaniyani diversifikasiyalovchi alohida biznes turi strategiyasi yaratiladi. Uchinchi pog`onada funksional bo`limlar uchun funksional strategiya yaratiladi. Bunga ishlab chiqarish strategiyasi, marketing strategiyasi, moliyaviy strategiya va boshqalar kiradi. To`rtinchi pog`onada ishchi bo`limlarning operativ strategiyasi yaratiladi. Korporativ strategiya - bu diversifikasiyalashgan kompaniyani umumiy boshqaruv rejasidir. Ushbu strategiya diversifikasiyalashgan biznes turlarini o`zida mujassam etadi. Diversifikasiya kompaniyasining korporativ strategiyasi quyidagi to`rt turdagi tashabusslarni qamrab oladi: ta`minlash mumkin, tashkilotning uzoq muddatli mavqeini qanday mustahkamlash mumkin, kompaniyaning strategik ko`rinishini qanday yaratish mumkin degan savollarga javob berish lozim. Kompaniya uchun katta ahamiyatga ega bo`lmagan (reklama xarajatlarini amalga oshirish, dividentlarni oshirish, X va U yangi zavodlarini joylashtirish) yoki oddiy boshqaruv masalalari (avtomobillarni sotib olish kerakmi yoki ijaraga olish kerakmi, sotish bo`limida kadrlar oqimini pasaytirish) strategiyaga sezilarli ta`sir etmaydi. Strategiya - nima qilish kerak, qachon bajarish kerak va kimlar qatnashishi kerak? degan savollarga javob beradi. Kompaniya strategiyasini yaratish va tadbiq etish to`xtovsiz davom etadigan jarayondir. Strategiyani yaratish ierarxiyasi. Katta korxonalar, kompaniyalar strategiyasini yaratish jarayoniga oliy rahbariyat bilan birgalikda ofis rahbarlari, ishlab chiqarish va tijorat bo`limlari boshliqlari, funksional bo`lim rahbarlari ishlab chiqarish korxona rahbarlari va konstruktiv buyumlarni ishlab chiqarish rahbarlari ham qatnashadilar. Diversifikasiyalashgan korxonalarda strategiya to`rt alohida tashkiliy pog`onalarda yaratiladi. Birinchi pog`onada kompaniya tarkibiga kiruvchi barcha korxonalar uchun- korporativ strategiya yaratiladi. Ikkinchi pog`onada kompaniyani diversifikasiyalovchi alohida biznes turi strategiyasi yaratiladi. Uchinchi pog`onada funksional bo`limlar uchun funksional strategiya yaratiladi. Bunga ishlab chiqarish strategiyasi, marketing strategiyasi, moliyaviy strategiya va boshqalar kiradi. To`rtinchi pog`onada ishchi bo`limlarning operativ strategiyasi yaratiladi. Korporativ strategiya - bu diversifikasiyalashgan kompaniyani umumiy boshqaruv rejasidir. Ushbu strategiya diversifikasiyalashgan biznes turlarini o`zida mujassam etadi. Diversifikasiya kompaniyasining korporativ strategiyasi quyidagi to`rt turdagi tashabusslarni qamrab oladi: 1. Diversifikasiyani amalga oshirish yo`nalishidagi hatti-harakatlar, ya`ni kompaniyani biznes portfeli qanaqa bo`ladi, diversifikasiyaning turdosh yoki noturdosh bo`lishi. 2. Diversifikasiyalashgan biznes sohalarining umumiy mehnat unumdorligini oshirish yo`nalishidagi kompaniyani harakatlari. 3. Raqobatbardoshlikni oshirish uchun turdosh biznesning o`zaro bog`liqligidan foydalanish yo`nalishlari. Strategik muvofiqlik (2+2=5) 4. Investision jozibadorlikni belgilash va resurslarni istiqbolli biznes sohalariga yo`naltirish. Biznes strategiyasining asosiy elementlari. Biznes strategiyasi (birlik biznes kompaniyasini boshqarish rejasi) Raqobatga nisbatan asosiy yondashuvlar  Past xarajatlar yoki past narxlar Differensiya (qanaqa?) Konsentrasiya: aniq bir bozor segmentiga e`tibor Tashki muhit o`zgarishlariga qarshi amalga oshiriladigan tadbir choralar Vertikal integrasiyaga yondashuvlar (to`liq, qisman yoki mavjud emasligi) va tarmoq ichida kompaniyani raqobatbardoshligini ta`minlash Ustivor raqobatbardoshlikni ta`minlaydigan harakatlar Ishlab chiqarish va xujalik faoliyatini yuritish Marketing, talab va taqsimotni rag`batlantirish Ilmiy izlanishlar, konstruktorlik ishlanmalar va texnologiya 1. Diversifikasiyani amalga oshirish yo`nalishidagi hatti-harakatlar, ya`ni kompaniyani biznes portfeli qanaqa bo`ladi, diversifikasiyaning turdosh yoki noturdosh bo`lishi. 2. Diversifikasiyalashgan biznes sohalarining umumiy mehnat unumdorligini oshirish yo`nalishidagi kompaniyani harakatlari. 3. Raqobatbardoshlikni oshirish uchun turdosh biznesning o`zaro bog`liqligidan foydalanish yo`nalishlari. Strategik muvofiqlik (2+2=5) 4. Investision jozibadorlikni belgilash va resurslarni istiqbolli biznes sohalariga yo`naltirish. Biznes strategiyasining asosiy elementlari. Biznes strategiyasi (birlik biznes kompaniyasini boshqarish rejasi) Raqobatga nisbatan asosiy yondashuvlar  Past xarajatlar yoki past narxlar Differensiya (qanaqa?) Konsentrasiya: aniq bir bozor segmentiga e`tibor Tashki muhit o`zgarishlariga qarshi amalga oshiriladigan tadbir choralar Vertikal integrasiyaga yondashuvlar (to`liq, qisman yoki mavjud emasligi) va tarmoq ichida kompaniyani raqobatbardoshligini ta`minlash Ustivor raqobatbardoshlikni ta`minlaydigan harakatlar Ishlab chiqarish va xujalik faoliyatini yuritish Marketing, talab va taqsimotni rag`batlantirish Ilmiy izlanishlar, konstruktorlik ishlanmalar va texnologiya Mehnat resurslari va munosabatlari Moliyaviy yondashuvlar Asosiy funksional strategiyalar Kompaniya raqobat mavqeini ta`minlaydigan imkoniyatlardan foydalanish Biznes strategiyasi – bu birlik biznesni boshqaruv rejasidir. Biznes strategiyasining asosiy muammosi bu aniq biznes sohasi bo`yicha kompaniyaning bozor mavqeini mustahkamlashdan iborat. Buning uchun: 1. Iqtisodiyotdagi, qonunchilikdagi, siyosatdagi va biznesga ta`sir etuvchi boshqa o`zgarishlarga qarshi tadbir-choralarni aniqlash. 2. Raqobatbardoshlikni ta`minlovchi bozor mavqeini mustahkamlovchi harakatlarni va yondashuvlarni yaratish. 3. Funksional bo`limlarning strategik tashabusslarini birlashtirish. 4. Biznes sohasidagi strategik muammolarni hal etish. Biznes strategiyasi birlik biznesni muvaffaqiyatini ta`minlash uchun rahbariyat yaratgan tadbir-choralarni, hatti-harakatlarni va yondashuvlarni o`zida mujassamlashtiradi. Biznes strategiyasining markaziy elementi bu - uzoq muddatli mustahkam raqobatbardosh bozor mavqeini qanday yaratish mumkin degan savolga javobdir. Raqobat ustunligini yaratishning uch qirrasi mavjud: 1) Kompaniya qaerda va qanday yo`nalishlarda raqobat ustunligiga ega bo`lishi mumkin? 2) Kompaniya shunday tovarlarni ishlab chiqarishi lozimki, ular raqobatchilar tovarlari oldida jozibador bo`lishi bilan kompaniyani yaqqol ijobiy ajralib turishini ta`minlashi lozim. 3) Raqobatchilar harakatlarini yo`kka chiqarish tadbir-choralarini yaratish va tadbiq etish. Mehnat resurslari va munosabatlari Moliyaviy yondashuvlar Asosiy funksional strategiyalar Kompaniya raqobat mavqeini ta`minlaydigan imkoniyatlardan foydalanish Biznes strategiyasi – bu birlik biznesni boshqaruv rejasidir. Biznes strategiyasining asosiy muammosi bu aniq biznes sohasi bo`yicha kompaniyaning bozor mavqeini mustahkamlashdan iborat. Buning uchun: 1. Iqtisodiyotdagi, qonunchilikdagi, siyosatdagi va biznesga ta`sir etuvchi boshqa o`zgarishlarga qarshi tadbir-choralarni aniqlash. 2. Raqobatbardoshlikni ta`minlovchi bozor mavqeini mustahkamlovchi harakatlarni va yondashuvlarni yaratish. 3. Funksional bo`limlarning strategik tashabusslarini birlashtirish. 4. Biznes sohasidagi strategik muammolarni hal etish. Biznes strategiyasi birlik biznesni muvaffaqiyatini ta`minlash uchun rahbariyat yaratgan tadbir-choralarni, hatti-harakatlarni va yondashuvlarni o`zida mujassamlashtiradi. Biznes strategiyasining markaziy elementi bu - uzoq muddatli mustahkam raqobatbardosh bozor mavqeini qanday yaratish mumkin degan savolga javobdir. Raqobat ustunligini yaratishning uch qirrasi mavjud: 1) Kompaniya qaerda va qanday yo`nalishlarda raqobat ustunligiga ega bo`lishi mumkin? 2) Kompaniya shunday tovarlarni ishlab chiqarishi lozimki, ular raqobatchilar tovarlari oldida jozibador bo`lishi bilan kompaniyani yaqqol ijobiy ajralib turishini ta`minlashi lozim. 3) Raqobatchilar harakatlarini yo`kka chiqarish tadbir-choralarini yaratish va tadbiq etish. Kompaniyaning raqobat sohasidagi harakatlari hujumkor yoki himoyaga asoslangan bo`lishi mumkin. Tajribada ko`p qo`llaniladigan raqobat harakatlari quyidagi uch yo`nalishdan iborat: 1) Tarmoqda eng kam xarajatlar asosida tovar ishlab chiqarishga erishish. 2) Mahsulotni individuallashtirish va differensiyalash. Tovarni rasmiylashtirishda va xizmat ko`rsatish sohasida etakchi bo`lishga intilish. 3) Bozorning o`ziga xos xususiyatiga ega tor sohasiga kirishga intilish. Funksional strategiya - bu aniq bo`lim yoki tayanch funksional biznesni boshqaruv rejasidir. Kompaniya biznesning muhim sohalari bo`yicha ya`ni: ilmiy izlanishlar, ishlab chiqarish, marketing, servis xizmati, moliya taqsimoti, kadrlar bo`limi va boshqalar uchun funksional strategiyalarga ega bo`lishi lozim. Funksional strategiyalar biznes strategiyasiga nisbatan tor ma`noda bo`lsa ham, biznesning umumiy rejasini muhim tushunchalar bilan to`ldiradi. Funksional strategiyaning asosiy vazifasi biznesning umumiy strategiyasini qo`llab-quvvatlashdan iborat. Odatda funksional strategiyani yaratish majburiyati funksional bo`lim rahbariyati zimmasida bo`ladi. Lekin biznes rahbari funksional strategiyaga o`z ta`sirini o`tkazishi ham mumkin. Funksional strategiyani yaratishda funksional bo`lim rahbarlari o`z yordamchilari kuchidan foydalanishi yoki boshqa funksional bo`lim rahbarlari bilan hamkorlikda ishlashi mumkin. Agar funksional bo`lim rahbarlari bir - biridan mustaqil ravishda funksional strategiyalarni yaratsalar, ular bir-biriga mos kelmay qoladi. Operativ strategiyalar - tayanch ishlab chiqarishni (korxonalar, savdo nuqtalari, taqsimot markazlarini) boshqarishda va strategik ahamiyatga ega kundalik operativ muammolarni hal etishda (reklama, materiallarni sotib olish, zahiralarni boshqarish, texnik xizmatlar, ta`minot) tor strategik tashabuss sifatida foydalaniladi. Operativ strategiya kichik masshtabga ega bo`lsa ham funksional biznesni va umumiy biznes rejasini muhim tushunchalar bilan to`ldiradi. Operativ strategiyalarni quyi pog`ona rahbarlari yaratadilar. Masalan: Santexnik buyumlari distribyuteri buyurtmalarni aniq va tez bajarishni xohlaydi. Ushbu strategiyani bajarish uchun omborxona mudiri: Kompaniyaning raqobat sohasidagi harakatlari hujumkor yoki himoyaga asoslangan bo`lishi mumkin. Tajribada ko`p qo`llaniladigan raqobat harakatlari quyidagi uch yo`nalishdan iborat: 1) Tarmoqda eng kam xarajatlar asosida tovar ishlab chiqarishga erishish. 2) Mahsulotni individuallashtirish va differensiyalash. Tovarni rasmiylashtirishda va xizmat ko`rsatish sohasida etakchi bo`lishga intilish. 3) Bozorning o`ziga xos xususiyatiga ega tor sohasiga kirishga intilish. Funksional strategiya - bu aniq bo`lim yoki tayanch funksional biznesni boshqaruv rejasidir. Kompaniya biznesning muhim sohalari bo`yicha ya`ni: ilmiy izlanishlar, ishlab chiqarish, marketing, servis xizmati, moliya taqsimoti, kadrlar bo`limi va boshqalar uchun funksional strategiyalarga ega bo`lishi lozim. Funksional strategiyalar biznes strategiyasiga nisbatan tor ma`noda bo`lsa ham, biznesning umumiy rejasini muhim tushunchalar bilan to`ldiradi. Funksional strategiyaning asosiy vazifasi biznesning umumiy strategiyasini qo`llab-quvvatlashdan iborat. Odatda funksional strategiyani yaratish majburiyati funksional bo`lim rahbariyati zimmasida bo`ladi. Lekin biznes rahbari funksional strategiyaga o`z ta`sirini o`tkazishi ham mumkin. Funksional strategiyani yaratishda funksional bo`lim rahbarlari o`z yordamchilari kuchidan foydalanishi yoki boshqa funksional bo`lim rahbarlari bilan hamkorlikda ishlashi mumkin. Agar funksional bo`lim rahbarlari bir - biridan mustaqil ravishda funksional strategiyalarni yaratsalar, ular bir-biriga mos kelmay qoladi. Operativ strategiyalar - tayanch ishlab chiqarishni (korxonalar, savdo nuqtalari, taqsimot markazlarini) boshqarishda va strategik ahamiyatga ega kundalik operativ muammolarni hal etishda (reklama, materiallarni sotib olish, zahiralarni boshqarish, texnik xizmatlar, ta`minot) tor strategik tashabuss sifatida foydalaniladi. Operativ strategiya kichik masshtabga ega bo`lsa ham funksional biznesni va umumiy biznes rejasini muhim tushunchalar bilan to`ldiradi. Operativ strategiyalarni quyi pog`ona rahbarlari yaratadilar. Masalan: Santexnik buyumlari distribyuteri buyurtmalarni aniq va tez bajarishni xohlaydi. Ushbu strategiyani bajarish uchun omborxona mudiri: 1. Buyurtmalarni to`liq bajarish uchun zahiralarni boshqarish strategiyasini yaratadi. 2) Xodimlar bilan kelishib 24 soat davomida buyurtmalarni bajarishni tashkil etadi. 2. Korxona strategiyasi va samaradorligiga ta’sir etuvchi omillar 3. Bir qancha vaziyatlar kompaniya strategiyasini shakllantirish jarayoniga kiradi. Quyidagi kompaniya strategiyasiga ta`sir etuvchi asosiy omillar keltirilgan. Omillarning o`zaro harakati va strategiyaga ta`siri o`zgarib turadi. Bir-xil sharoitda amalga oshiriladigan strategiyalar mavjud emas. Hattoki bir tarmoq ichidagi omillarga qarshi tadbir-choralarni kompaniyalar uz strategiyasi asosida amalga oshirishi lozim. SHu sababli strategiyani yaratish jarayonida ichki va tashqi omillarni chuqur tahlil etishga to`g`ri keladi. 4. Tashqi omillar Ijtimoiy siyosiy, yuridik va insoniy omillar Tarmoq jozibador-ligi va undagi o`zgarishlar, raqobat shart-sharoitlari Kompaniya imkoniyat-lari va xavf-xatari Kompaniyaning strategik vaziyati Kompaniya-ning kuchli va kuchsiz tomonlari va uning raqobat imkoniyat-lari Bosh rahbarning tadbirkor-lik sifatlari va axloqiy prinsip-lari Kompaniya-ning umumiy qadriyat-lari va madaniyati Ichki va tashki omillar-ning o`zaro bog`liqligi va ularning strategiyaga nisbati Alterna-tiv strategiya-larni aniqlash va ularni baholash Vaziyatga mos umumiy strategiya-ni yaratish Ichki omillar Ijtimoiy, siyosiy, xuquqiy va insoniy omillar. 1. Buyurtmalarni to`liq bajarish uchun zahiralarni boshqarish strategiyasini yaratadi. 2) Xodimlar bilan kelishib 24 soat davomida buyurtmalarni bajarishni tashkil etadi. 2. Korxona strategiyasi va samaradorligiga ta’sir etuvchi omillar 3. Bir qancha vaziyatlar kompaniya strategiyasini shakllantirish jarayoniga kiradi. Quyidagi kompaniya strategiyasiga ta`sir etuvchi asosiy omillar keltirilgan. Omillarning o`zaro harakati va strategiyaga ta`siri o`zgarib turadi. Bir-xil sharoitda amalga oshiriladigan strategiyalar mavjud emas. Hattoki bir tarmoq ichidagi omillarga qarshi tadbir-choralarni kompaniyalar uz strategiyasi asosida amalga oshirishi lozim. SHu sababli strategiyani yaratish jarayonida ichki va tashqi omillarni chuqur tahlil etishga to`g`ri keladi. 4. Tashqi omillar Ijtimoiy siyosiy, yuridik va insoniy omillar Tarmoq jozibador-ligi va undagi o`zgarishlar, raqobat shart-sharoitlari Kompaniya imkoniyat-lari va xavf-xatari Kompaniyaning strategik vaziyati Kompaniya-ning kuchli va kuchsiz tomonlari va uning raqobat imkoniyat-lari Bosh rahbarning tadbirkor-lik sifatlari va axloqiy prinsip-lari Kompaniya-ning umumiy qadriyat-lari va madaniyati Ichki va tashki omillar-ning o`zaro bog`liqligi va ularning strategiyaga nisbati Alterna-tiv strategiya-larni aniqlash va ularni baholash Vaziyatga mos umumiy strategiya-ni yaratish Ichki omillar Ijtimoiy, siyosiy, xuquqiy va insoniy omillar. Korxona o`z strategiyasi tarkibiga kiritiladigan maqsadlar qonuniy, ijtimoiy jihatdan jamiyatga va davlatning siyosatiga, me`yoriy hujjatlariga va fuqarolik jamiyatiga mos bo`lishi shart. Ijtimoiy javobgar strategiya o`z tarkibida quyidagilarni mujassam etadi: 1 Jamiyatni etik me`yorlariga mos faoliyatni yuritish; 2 Jamiyatning talablariga va qadriyatlariga ijobiy munosabatda bo`lish; 3 Ijtimoiy me`yoriy talablarni bajarish; 4 Jamiyatning, mulkdorlarning va aksiyadorlarning moddiy va ma`naviy manfaatlarini muvozanatlash; 5 Jamiyatning qonunparvar va yaxshilik qilishga tayyor insoniy kiyofasini saqlash. Tarmoq jozibadorligi va raqobat shartlari kompaniya strategiyasining muhim omillaridandir. Agar tarmoqda raqobat keskin oshib borayotgan bo`lsa, zudlik bilan kompaniya mavqeini mustahkamlovchi tadbir-choralarni amalga oshirishga to`g`ri keladi. Kompaniya raqobatga bardosh bera olmasligini oldindan ko`ra bilsa yoki tashqi muhit yomon tomonga o`zgarayotgan bo`lsa, u o`z mablag`larini turdosh yoki noturdosh biznes sohalariga investitsiya qilishi mumkin. Bozor imkoniyatlari va xavf-xatari. Kompaniyaning tadbirkorlik imkoniyatlari va xavf-xatari uning strategiyasini aniqlovchi omillardan hisoblanadi. Avvalo, kompaniya strategiyasi foyda keltiradigan va uzoq vaqt davomida raqobatbardoshlikni ta`minlaydigan sohalarga qaratilgan bo`lishi hamda joriy va kelajak xavf-xataridan ogoh etishi maqsadga muvofiqdir. Strategiyada hujum va himoya vositalari aniqlanadi. Kompaniya strategiyasi muvaffaqiyatli bo`lishi uchun u bozor imkoniyatlarini va tashqi xavf- xatarni hisobga oladi. Jozibador bozor imkoniyatlaridan samarali foydalanish uchun hujumkorlik harakatlarini va kompaniyaning raqobat mavqeini hamda uzoq muddatli foydaliligini himoya harakatlarini strategiyada aks ettirish talab etiladi. Tashkilotning kuchli va kuchsiz tomonlari va raqobatbardoshligi. Tajribalar shuni ko`rsatadiki, rahbariyat strategiyani kompaniyaning kuchli tomonlariga asoslanib yaratishi va kompaniya yomon bajaradigan sohalarni Korxona o`z strategiyasi tarkibiga kiritiladigan maqsadlar qonuniy, ijtimoiy jihatdan jamiyatga va davlatning siyosatiga, me`yoriy hujjatlariga va fuqarolik jamiyatiga mos bo`lishi shart. Ijtimoiy javobgar strategiya o`z tarkibida quyidagilarni mujassam etadi: 1 Jamiyatni etik me`yorlariga mos faoliyatni yuritish; 2 Jamiyatning talablariga va qadriyatlariga ijobiy munosabatda bo`lish; 3 Ijtimoiy me`yoriy talablarni bajarish; 4 Jamiyatning, mulkdorlarning va aksiyadorlarning moddiy va ma`naviy manfaatlarini muvozanatlash; 5 Jamiyatning qonunparvar va yaxshilik qilishga tayyor insoniy kiyofasini saqlash. Tarmoq jozibadorligi va raqobat shartlari kompaniya strategiyasining muhim omillaridandir. Agar tarmoqda raqobat keskin oshib borayotgan bo`lsa, zudlik bilan kompaniya mavqeini mustahkamlovchi tadbir-choralarni amalga oshirishga to`g`ri keladi. Kompaniya raqobatga bardosh bera olmasligini oldindan ko`ra bilsa yoki tashqi muhit yomon tomonga o`zgarayotgan bo`lsa, u o`z mablag`larini turdosh yoki noturdosh biznes sohalariga investitsiya qilishi mumkin. Bozor imkoniyatlari va xavf-xatari. Kompaniyaning tadbirkorlik imkoniyatlari va xavf-xatari uning strategiyasini aniqlovchi omillardan hisoblanadi. Avvalo, kompaniya strategiyasi foyda keltiradigan va uzoq vaqt davomida raqobatbardoshlikni ta`minlaydigan sohalarga qaratilgan bo`lishi hamda joriy va kelajak xavf-xataridan ogoh etishi maqsadga muvofiqdir. Strategiyada hujum va himoya vositalari aniqlanadi. Kompaniya strategiyasi muvaffaqiyatli bo`lishi uchun u bozor imkoniyatlarini va tashqi xavf- xatarni hisobga oladi. Jozibador bozor imkoniyatlaridan samarali foydalanish uchun hujumkorlik harakatlarini va kompaniyaning raqobat mavqeini hamda uzoq muddatli foydaliligini himoya harakatlarini strategiyada aks ettirish talab etiladi. Tashkilotning kuchli va kuchsiz tomonlari va raqobatbardoshligi. Tajribalar shuni ko`rsatadiki, rahbariyat strategiyani kompaniyaning kuchli tomonlariga asoslanib yaratishi va kompaniya yomon bajaradigan sohalarni strategiyadan chiqarishlari lozim. Strategiyani yaratishda kompaniyaning kuchli tomoniga asoslanish: 1. Imkoniyatlardan foydalanishda malaka va qobiliyatni aniqlaydi; 2. Kompaniyaning bozor mavqeini ta`minlaydigan raqobat ustunligini aniqlaydi; 3. Strategiyaning potensialini aniqlaydi. Kompaniya yuqori malaka va qobiliyatga ega bo`lmasligi mumkin, lekin rahbariyat kompaniya strategiyasini yaratishda real tajriba va mavjud resurslarga asoslanishi lozim. SHaxsiy obro`talablik (ambisiya), biznes falsafasi va rahbarlarning etik prinsiplari. Rahbarlar qanaqa strategiyaga amal qilishni ob`ektiv baholay olmaydilar, chunki ularga kompaniya raqobatbardoshligi, qanaqa mavqega, imijga va obro`ga ega bo`lishi to`g`risidagi tasavvur ta`sir qiladi. Rahbarlarning tavakkalchilikka munosabati ham strategiyaga o`z ta`sirini o`tkazadi. Tavakkalchilikni yoqtirmaydigan rahbarlar «Konservativ» strategiyalarni tanlaydilar. Tavakkalchi rahbarlar (opportunistik) o`zgaruvchan strategiyaga amal qiladilar. Ular yangi texnik echimlarni va hujumkor strategiyalarni qo`llaydilar. Rahbarlarning shaxsiy qadriyatlari kompaniya strategiyasining etik sifatlariga ta`sir qiladi. Mustahkam etik tarbiyaga ega rahbarlar: axloqiy me`yorlarga amal qilinishini ma`qullaydilar, pora berish va olishni, raqobatchilarni asossiz ayblashni, raqobatchilarga siyosiy ta`sir o`tkazishni, shubhali ingridientlarni oziq-ovqatlarni ishlab chiqarishda ishlatishni va shu kabilarni qoralaydilar. Kompaniyaning insoniy va madaniy qadriyatlarining strategiyaga ta`siri. Kompaniya siyosati, tajribasi, an`analari, falsafiy qarashlari va biznes to`g`risidagi tasavvurlari majmuasi kompaniyaning o`ziga xos madaniyatini tashkil qiladi. Kompaniyaning strategiyasida madaniy xususiyatlar va boshqaruv qadriyatlari aks etadi. Ayrim holatlarda qadriyatlar va madaniyat kompaniyaning strategiyasini yaratilishida asosiy ta`sirga aylanishi mumkin. «Hewlett-Packard» kompaniyasining asosiy qadriyati, kompaniya ichki qadriyati hisoblanadigan «NR- yo`li» xodimlarni muvaffaqiyatga, ishonchga, hurmatga jalb etishdir. strategiyadan chiqarishlari lozim. Strategiyani yaratishda kompaniyaning kuchli tomoniga asoslanish: 1. Imkoniyatlardan foydalanishda malaka va qobiliyatni aniqlaydi; 2. Kompaniyaning bozor mavqeini ta`minlaydigan raqobat ustunligini aniqlaydi; 3. Strategiyaning potensialini aniqlaydi. Kompaniya yuqori malaka va qobiliyatga ega bo`lmasligi mumkin, lekin rahbariyat kompaniya strategiyasini yaratishda real tajriba va mavjud resurslarga asoslanishi lozim. SHaxsiy obro`talablik (ambisiya), biznes falsafasi va rahbarlarning etik prinsiplari. Rahbarlar qanaqa strategiyaga amal qilishni ob`ektiv baholay olmaydilar, chunki ularga kompaniya raqobatbardoshligi, qanaqa mavqega, imijga va obro`ga ega bo`lishi to`g`risidagi tasavvur ta`sir qiladi. Rahbarlarning tavakkalchilikka munosabati ham strategiyaga o`z ta`sirini o`tkazadi. Tavakkalchilikni yoqtirmaydigan rahbarlar «Konservativ» strategiyalarni tanlaydilar. Tavakkalchi rahbarlar (opportunistik) o`zgaruvchan strategiyaga amal qiladilar. Ular yangi texnik echimlarni va hujumkor strategiyalarni qo`llaydilar. Rahbarlarning shaxsiy qadriyatlari kompaniya strategiyasining etik sifatlariga ta`sir qiladi. Mustahkam etik tarbiyaga ega rahbarlar: axloqiy me`yorlarga amal qilinishini ma`qullaydilar, pora berish va olishni, raqobatchilarni asossiz ayblashni, raqobatchilarga siyosiy ta`sir o`tkazishni, shubhali ingridientlarni oziq-ovqatlarni ishlab chiqarishda ishlatishni va shu kabilarni qoralaydilar. Kompaniyaning insoniy va madaniy qadriyatlarining strategiyaga ta`siri. Kompaniya siyosati, tajribasi, an`analari, falsafiy qarashlari va biznes to`g`risidagi tasavvurlari majmuasi kompaniyaning o`ziga xos madaniyatini tashkil qiladi. Kompaniyaning strategiyasida madaniy xususiyatlar va boshqaruv qadriyatlari aks etadi. Ayrim holatlarda qadriyatlar va madaniyat kompaniyaning strategiyasini yaratilishida asosiy ta`sirga aylanishi mumkin. «Hewlett-Packard» kompaniyasining asosiy qadriyati, kompaniya ichki qadriyati hisoblanadigan «NR- yo`li» xodimlarni muvaffaqiyatga, ishonchga, hurmatga jalb etishdir. Iste`molchilarga sifatli tovar va xizmatlarni taklif etish, aksionerlar foydasini ustunkor yo`nalish deb qarash, ishlab chiqarishni moliyalash uchun uzoq muddatli qarz olishlardan voz kechish, ijodkorlikni va tashabusskorlikni qo`llab-quvvatlash va ishchi-xodimlar o`zlarini kompaniyaning to`la qonli a`zosi deb hisoblashi uchun sharoit yaratishlar asosiy qadriyatlardandir. Strategiyaning etika bilan bog`liqligi. Kompaniya strategiyasi jamiyatning etik me`yorlariga mos bo`lishi lozim. Strategiya odilona harakatlarga asoslanishi, nohaklikni yo`kotishga qaratilishi shart aks holda strategiya axloqiy me`yorlarga mos kelmay qoladi. Axloqiy me`yorlar bu faqat qonunlarga amal qilishdan iborat emas. Axloqiy-etik me`yorlar qonunlarga nisbatan kengroq va muhimroqdir. Etika bu insonning axloqiy burchi va jamiyat hayotida amal qilishi lozim bo`lgan hayotiy urf-odatlar va qoidalar majmuasidir. Har qanday biznes quyidagi besh toifa insoniy guruhlar oldida javobgar: 1). Xususiy aksiyadorlar; 2). Ishchilar; 3). Iste`molchilar; 4). Ta`minotchilar; 5). Jamiyat. Ushbu insoniy guruhlar va kompaniya o`zaro bir-biri bilan munosabatda bo`ladi hamda bir-birining faoliyatiga ta`sir o`tkazadi. YUqorida keltirilgan guruhlarning ma`naviy yoki moddiy manfaatlari qoniqtirilmasa, ular vaziyatni o`zlari qo`lga oladilar. Aksionerlar direktorlar kengashi orqali o`z huquqlarini himoya qiladilar. Ishchilar kasaba uyushmalari, sud huquq tartibot organlari orqali o`z huquqlarini himoya qilishga harakat qiladilar. Iste`molchilar raqobatchilar tovarlarini sotib olishga o`tishlari, ta`minotchilar ham boshqa xaridorlarni topishlari yoki boshqa bozor imkoniyatlaridan foydalanishlari mumkin. Mahalliy xalq ham har xil siyosiy va davlat organlari orqali yoki namoyishlar tashkil etish bilan kompaniya strategiyasiga o`z ta`sirlarini o`tkazadi. Iste`molchilarga sifatli tovar va xizmatlarni taklif etish, aksionerlar foydasini ustunkor yo`nalish deb qarash, ishlab chiqarishni moliyalash uchun uzoq muddatli qarz olishlardan voz kechish, ijodkorlikni va tashabusskorlikni qo`llab-quvvatlash va ishchi-xodimlar o`zlarini kompaniyaning to`la qonli a`zosi deb hisoblashi uchun sharoit yaratishlar asosiy qadriyatlardandir. Strategiyaning etika bilan bog`liqligi. Kompaniya strategiyasi jamiyatning etik me`yorlariga mos bo`lishi lozim. Strategiya odilona harakatlarga asoslanishi, nohaklikni yo`kotishga qaratilishi shart aks holda strategiya axloqiy me`yorlarga mos kelmay qoladi. Axloqiy me`yorlar bu faqat qonunlarga amal qilishdan iborat emas. Axloqiy-etik me`yorlar qonunlarga nisbatan kengroq va muhimroqdir. Etika bu insonning axloqiy burchi va jamiyat hayotida amal qilishi lozim bo`lgan hayotiy urf-odatlar va qoidalar majmuasidir. Har qanday biznes quyidagi besh toifa insoniy guruhlar oldida javobgar: 1). Xususiy aksiyadorlar; 2). Ishchilar; 3). Iste`molchilar; 4). Ta`minotchilar; 5). Jamiyat. Ushbu insoniy guruhlar va kompaniya o`zaro bir-biri bilan munosabatda bo`ladi hamda bir-birining faoliyatiga ta`sir o`tkazadi. YUqorida keltirilgan guruhlarning ma`naviy yoki moddiy manfaatlari qoniqtirilmasa, ular vaziyatni o`zlari qo`lga oladilar. Aksionerlar direktorlar kengashi orqali o`z huquqlarini himoya qiladilar. Ishchilar kasaba uyushmalari, sud huquq tartibot organlari orqali o`z huquqlarini himoya qilishga harakat qiladilar. Iste`molchilar raqobatchilar tovarlarini sotib olishga o`tishlari, ta`minotchilar ham boshqa xaridorlarni topishlari yoki boshqa bozor imkoniyatlaridan foydalanishlari mumkin. Mahalliy xalq ham har xil siyosiy va davlat organlari orqali yoki namoyishlar tashkil etish bilan kompaniya strategiyasiga o`z ta`sirlarini o`tkazadi.