SANOATDA FAN-TEXNIKA TARAQQYOTI 7.1. Fan-texnika taraqqiyotining moxiyati va ahamiyati Xozirgi davrning eng muhim uziga xos xususiyatlaridan biri — bu milliy iqtisodiyotning barcha sohalarda chuqur keskin uzgarishlar, xosil kilayotgan fan va texnikaning shiddatli rivojidir. Uzbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Karimov «Kadrlar tayyorlash milliy dasto`rini ishlab chikish» komissiyasining 1997 yil 5 iyunida bo`lib utgan majlisida shunday degan edi: «Fan — bu taraqqiyotni anglatadi. Ilm-fanni rivojlantirmay Vatan kelajagi tugrisida gapirish kiyin» . Fan-texnika tarakkyoti — bu, juda murakkab va kup kirrali jarayondir. U ijtimoiy va shaxsiy xayotning xamma tomonlarini uz ichiga oladi. SHu sababli xam fan-texnika taraqqiyoti xarakatdagi jarayon xisoblanadi. Texnika taraqqiyotining asosini fan, ilmiy bilimlar tashkil etadi. Xush, fan nima? Fan — inson faoliyatining ma’lum sohasi. U shunday sohaki, vokea- xodisalar xaqidagi bilimlar yaratiladi va ular nazariy nuqtai nazardan bir yulga solinadi. Fan — ijtimoiy fikrlash va bilishning shakllaridan biridir. Fan yoki ilm — bu, ukish, o`rganish va xayotiy tajriba asosida fikrlanadigan bilim va malakalar majmuasidir. Uning asosiy vazifasi, avvalo, vokea va xodisalarni, shu jumladan, texnik va texnologii xodisalarni tasvirlash, tushuntirish, oldindan aytib berish, bashorat qilishdan iborat. Endi texnika va texnologiya nima degan savolga javob topish kerak. Texnika — bu, eng tor ma’noda mehnat kuroli, mehnat vositasi. Keng ma’noda esa, u ishlab chiqarish vositalari, texnologiya usullarini, ishlab Karimov I.K., «Xalq suzi», 6 iyun 1997 yil. chiqarishni tashkil etish va boshqarish shakllarining yiginsidir. U ishlab chiqarish kuchlarining eng faol elementi xisoblanadi. Texnologiya (yunoncha «techue» — san’at, maxorat, uddalash va ...logiya) — ishlab chiqarish jarayonida tayyor mahsulot olish uchun ishlatiladigan xomashyo, material yoki yarimfabrikatlarning xolati, xossasi va shakllarini uzgartirish, ularga ishlov berish, tayyorlash usullari majmuidir. Fan-texnika taraqqiyoti juda murakkab jarayon bo`lib, ijtimoiy va shaxsiy xayotning barcha tomonlarini kamrab oladi. Fan va texnikani bir-biridan faqat shartli ajratib kurish mumkin. Aslida esa ular yonma-yon turadi. SHu sababli «Fan- texnika» atamasi kup ishlatiladi. Fan-texnika taraqqiyotining asosini ilmiy bilimlar tashkil etadi. Ilm va bilim asosida yangi texnika va texnologiya yaratiladi, eskilari esa takomillashadi. Fan-texnika taraqqiyoti — bu, mehnat vositalarini, ishlab chiqarishning eng yangi xomashyosi va materiallarini, yoqilg`i va energiyaning, texnologik jarayonning, boshqarishning, mehnatni texnik jixatdan kurollantirish va yuridagilarning xammasini yangidan yaratishni uz ichiga oladi. Ijtimoiy ishlab chiqarishda band bo`lgan ishlovchilarning umumiy ma’lumotini, maxoratini uzluksiz sistematik rivojlantirish va takomillashtirish xam fan-texnika taraqqiyotining moxiyati va ahamiyati bilan chambarchas bog`liqdir. Yuqorida keltirilgan fikr va muloxozalar umumjamiyat miqyosida , xalq xujaligi, uning tarmoqlari, korxona (firma)larda va tashkilotlar miqyosida xam xisobga olinishi mumkin. Fan-texnika taraqqiyotining vazifasi quyidagilardan iborat: - tejamkorlikni amalga oshirish (vaqtni, xomashyo va materiaddarni, yoqilg`i , elektr energiyasi va xk. larni tejash); - ishlab chiqarish jarayonlarini osonlashtirish, mehnatni engillashtirish; - mehnatning mazmuni va xarakterini uzgartirish; - ishlab chiqarishning ijtimoiy va iqtisodiy samaradorligini yanada yuqori darajaga kutarish. Fan va texnikaning roli shu qadar kattaki, bironta ijtimoiy -iqtisodiy vazifa ularning rivojlanishi xisobga olinmasdan turib xal kilinishi mumkin emas. Respublika Prezidenti I. Karimovning asarlarida, ma’ruza va suxbatlarida, Oliy Majlis qonunlarida, Vazirlar Mahkamasi qarorlarida, olimlarning ilmiy-amaliy tadqiqotlar ida fan-texnnka taraqqiyotini tavsiflovchi goyat mukammal formulalar ta’riflab berilgan. Mustaqillikni mustaxkamlash, kalajagi buyuq davlatnn kurish, iqtisodiy usishni izchil olib borish, ishlab chiqarish taraqqiyotini tezlashtirishni ilm- fansiz mutlako tasavvur kilib bulmaydi. Demak, xamma joyda, xamma vaqtda fan- texnika taraqqiyoti tomon olga siljimok kerak. Uzbekiston Davlatining fan-texnika siyosati davlat va nodavlat tashkilotlari, mehnatkashlar jamoalari iqtisodiy, ijtimoiy, tashkiliy va tarbiyaviy chora- tadbirlarining, xarakatlarining tizimi bo`lib, bular fanni rivojlantirish uchun, uning yutuqlarini yangi texnika va texnologiyada mujassamlashtirish xamda ana shu negizda mamlakat ishlab chiqaruvchi kuchlarini sifat jixatidan ogishmay takomillashtirib borish uchun qulay sharoitlar yaratishga qaratilgandir. Fan-texnika siyosatining moxiyati ana shundan iborat. Bozor iqtisodiyoti sharoitida fan-texnika siyosati umumdavlat siyosati sifatndagina samarali amalga oshirilishi mumkin bo`lib, uning butun tarkibiy qismlari, shuningdek, uni amalga oshirishda ishtirok etuvchilarning butun faoliyati strategik maqsadga buysundirilgan. Fan-texnika taraqqiyotining mazmuni va maqsadlarini davlat iqtisodiy siyosatining mushtarak (umumiy) vazifalari, shuningdek, bozor iqtisodiyotining u yoki bu bosqichi anik tarixiy sharoitlari belgilab beradi. Fan-texnika rivoji darajasining, bu borada xal etiladigan vazifalarni chuqur ilmiy umumlashtirish asosida davlat fan-texnika taraqqiyotining asosiy yunalishlarini ta’riflaydi xamda ularni amalga oshirish uchun optimal shart-sharoitlarni ta’minlovchi tadbirlar ishlab chikadi. Fan-texnikani rivojlantirish xaqida doimo tashabbus kursatgan Respublika Prezidenta I. A. Karimov va fan arboblari va muxandis -texnik xodimlarning faoliyati tufayli mustaqillik yillarida kudratli fan -texnika potenkiali yaratildi. Unlab ilmiy-tadqiqot institutlari va oliy ukuv yurtlari, yuzlab loyiha-konstruktorlik tashkilotlari tadqiqotlar olib bormoqdalar, yangi texnika va texnologiyalarni yaratmokdalar. Xozirgi ilmiy - tadkikot institutlari eng mukammal texnika bilan jixozlangan va yuqsak malakali ilmiy kadrlar korishmasidan iboratdir. Keyingi yillarda fanning gurkirab usayotganligi uning ravnakini tavsiflaydiki, quyidagi ma’lumotlar ana shundan dalolat beradi. Davlat byudjetidan va boshqa manbalardan fanga kilinayotgan xarajatlar 2000 yildagi 5,4 mlrd sumdan, 2002 yilda 10,5 mlrd sumga etib, xozirgi kunda milliy daromadning 4,1 foizini tashkil etadi. 2002 yilga kelib ilmiy xodimlar soni 8066 kishiga. etdiki, bu MDH dagi ilmiy xodimlarning 4 dan bir qismi, demakdir. Mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojini yuqori darajaga kutarish fan-texnika taraqqiyotini jadaldashtirishni yanada izchil, yanada kat’iyat bilan olib borishni talab qiladi. Ayni chogda ilmiy-texnika rivojining yutuqlarini ishlab chiqarishda ruyobga chiqarish mexanizmini takomillashtirish xozirgi bosqichda fan-texnika taraqqiyotini jadallashtirishning xal qiluvchi omili ekanligi davlat siyosatining eng muhim qoidasi xisoblanadi. Ana shu mexanizmni takomillashtirish fan-texnika taraqqiyotini tashkil etish va boshqarish, rejalashtirish va bashoratlash, mablag` bilan ta’minlash va rag`batlantirish kabi elementlarni uz ichiga oladi. 7.2. Fan-texnika taraqqiyotining asosiy yunalishlari Bozor iqtisodiyotiga utish sharoitida fan-texnika taraqqiyotining uchta asosiy yunalishidan foydalanish mumkin: a) an’anaviy yunalish; b) zamonaviy yunalish; v) istiqbolli, ustuvorlik yunalishlar. An’anaviy yunalishga elektrlashtirish, mexanizatsiyalash, qisman avtomatlashtirish, kimyolash kiradi. Zamonaviy yunalishga elektronizatsiyalash, kompleks mexanizatsiyalash, kompleks avtomatlashtirish (robotlashtirish, kompyuterlashtirish), atom energetikasini jadal rivojlantirish, yangi materiallarni ishlab chiqarish va ularga ishlov berish, xozirgi davr talabiga javob beradigan texnologiyalarni qullash, undan foydalanishda texnologiyaning ekologiyaga salbiy ta’sirini kamaytirish, imkoni bulsa butunlay yuqotish yullari kiradi. Afzallik, ustuvor yunalishlarga quyidagilar kiradi: - elektronizatsiyalash, biotexnologiya va nanotexnologiyani keng joriy etish, iqtisodiy informatikani kupaytirib, rivojlantirib, ishlab chiqarishni tula axborotlashtirish, fundamental fanlar buyicha izlanishlarni kuchaytirish; - yangi, ilgor (progressiv) texnologiyalarni joriy etish; - texnika va texnologiya, elektr energiyasi va yoqilg`i larning, xomashyo va materiallarning eng yangi turlarinp yaratish; - mavjud mashina va mexanizmlarni, asbob-uskuna xamda jixozlarni modernizatsiyalash. Bozor iqtisodiyotiga kirib borish munosabati bilan ilm-fan sohasiga juda kup atamalar, tushunchalar kirib kelmokda. Masalan, «Nau-xau», innovatsiya, lizing, texnopolis, venchur, injinering, tender nanotexnologiya va x.k.lar. "Nau-xau» — bu, texnik, tashkiliy-iqtisodiy, tijorat bilimlari va tajribaning yigindisi bo`lib, almashish predmeti xisoblanadi. «Nau-xau» tipidagi axborot (informatsiya) raqobatli ishlab chiqarishning, savdoning omili sifatida ruy berishi mumkin. «Nau-xau»ning eng xarakterli, tavsifiy tomoni — bu, texnik bilimlarning yangiligida va anik, ishlab chiqarish va tijorat vazifalarini bajarish uchun foydaliligidadir. Uni amalga oshirishda shartnoma tuziladi: xar xil chizmalar, loyihalar, smeta (buladigan kirim-chikim xisobi), texkartalar, metodikalar (biror narsaga urgatish usullari), formulalar (shartli belgilar bilan ifodalangan matematik miqdorlar), texnik ma’lumotlar va x.k. tanishtiriladi. Eksporter bu ma’lumotlarni etqazib beradi, importer esa qabul kilib oladi. Innovatsiya — kiritilgan yangilik, ixtiro. YAngilikni joriy etish: birinchidan, texnika va texnologiya avlodlarini almashtirishni ta’minlash uchun iqtisodiyotga sarflangan mablag`lar bulsa; ikkinchidan esa, ilmiy-texnika yutuqlari va ilgor tajribalarga asoslangan yangi texnika va texnologiyalar. Ixtirochilikning rivojlanishi, biror yunalishdagi yirik ixtiro va kashfiyotlar maydonga kelishi innovatsiyaning muhim omillari xisoblanadi. Lizing — mashina, asbob-uskuna, transport vositalari, ishlab chiqarish inshootlarini uzoq muddatli ijaraga olish; uzoq, muddat foydalaniladigan tovarlar eksportini kreditlash shakllaridan biri. Lizingning asosan moliyaviy va oddiy turi mavjud. Moliyaviy lizing — muayyan muddatda ijaraga beruvchining kapital xarajatlarini tulik koplashga etarli tulovlardan iborat bo`lib, mulk egasiga bir miqdor foyda xam beradi. Oddiy lizing — ijara davrida ijaraga olingan mulk qisman amortizatsiyalanadi. Lizing kompaniyasi asbob -uskunalar sotib olib, ularni ijarachi firmaga, odatda, bir yildan 10-15 yilgacha ijaraga beradi. Lizingda ijarachining shartnoma muddati tugagandan sung asbob-uskunalarni koldik kiymati buyicha sotib olish (bu xolda egalik xuquqi yangi soxdbga utadi); yangi kelishuv asosida shartnoma muddatini chuzish; moddiy boyliklarni lizing kompaniyalariga qaytarish va boshqalar kuzda tutilishi mumkin. Tomonlar lizing shartnomasida kursatilgan davr mobaynida uni buzishga xaki yuq. Lizing kompaniyalari mashina va uskunalar sotib olish uchun shaxsiy va karzga olingan mablag`lardan foydalanadilar. Davlat, odatda, ularga karz olishlari uchun imtiyozli sharoitlar yaratib beradi. Venchur — kichik biznesning bir turi. Uning moxiyati ilmiy-muxandislik ishlari, yangi texnika, texnologiya, tovar namunalarini yaratish, ishlab chiqarishni boshqarish, tijorat ishini tashkil qilish usullarini ishlab chikish va amaliyotga joriy etish, yirik firmalar va davlat ijara kontrakti buyurtmalarini bajarishdan iborat. Bu ishlar bilan «Venchur korxonalar» shug`ullanadi. Ular tarkibida tijoratda vositachi bo`lgan korxonalar xam buladi. Venchur korxonalar texnikaning yangi yunalishlarida ish kurib, fan - texnika taraqqiyotiga katta xdssa kushadilar. Ular venchur moliyalashtirishda xam faol katnashadilar va moliyaviy mablag` tuplab, uni ishga soladilar. Injinering (injinerlik — maslaxat xizmatlari) — tijoratchilik qoidalariga asoslangan injinerlik — maslaxat xizmatlari; ishlab chiqarishni ta’minlash, mahsulot sotishni uyushtirish, ishlab chiqarish ob’ektlarini kurib, ishga tushirish yuzasidan maslaxat berish. Bu ish bilan injinering firmalari shug`ullanadi, ular mustaqil firma sifatida bir vaqtning uzida bir necha mijozlarga xizmat qiladi. Eksport injinering firmalari boshqa mamlakatlarga xizmat kursatadi. Ular chet eldagi ilmiy goyalar va texnik ishlanmalar bozorida litsenziya sotadi, texnik yangiliklarni xorijda joriy etadi. Injinering kompaniyalari daromadi kursatilgan injinering xizmatiga bog`liq buladi. Xalqaro injinering xizmati ishning texnik- tashkiliy va tijorat tomonlari kursatilgan kontrakt shaklida rasmiylashtariladi, moxiyati bilan muayyan xizmatlarga buyurtmaning bir ko`rinishidir. Injinering xizmatlari bozori — xalqaro bozorning bir turi, injinering xizmatlarining davlatlararo oldi-sotdi kilinishidir. Tenderlar — bozorda yoki xalqaro bozorda mashina va uskunalarni xarid etish, qurilish -montaj ishlarini bajarish, injinering xizmati kursatish uchun tanlov asosida buyurtma berish. Xaridor yoki buyurtmachi eng avval konkurs e’lon kilib, xammani uz shartlari bilan tanishtiradi. SHunga asosan konkursda ishtirok etuvchi firmalar, konsorsiumlar yoki korxonalar uz takliflarini - tenderlarini xaridor, buyurtmachiga yuboradi. Tenderni injinering firmalari xujjatlashtiradi. Nanotexnologiya - ilm fanning noyob kirrasi. YAngi texnologiyalar yaratish tamoyillarini radikal uzgartirish. Nanotexnologiyaning besh yunalishi mavjud: 1) nanoenergetika; 2) nanokibernetika; 3)nanomeditsina; 4) nanoelektronika; 5) nanomateriallar. Fan-texnika taraqqiyotining muhim an’anaviy yunalishlaridan biri ishlab chiqarishni elektrlashtirishdir. Elektrlashtirish deganda elektr energiyasini etarli darajada ishlab chiqarish, uni kerakli joylarga uzatish va undan keng foydalanish jarayoni tushuniladi. Uning moddiy asosini elektroenergetika tarmog`i tashkil etadi. U elektr energiyasi ishlab chiqaradigan jixozlarni (elektrostansiyalarni), iste’molchilarga uni etqazib beruvchi jixozlarni (podstansiyalarni) va elektr uzatkichlarni uz ichiga oladi. Elektr energiyasi xar turli stansiyalarda ishlab chiqariladi: - suv bilan ishlaydigan elektr stansiyalar (GESlar); - issikliq elektrostansiyalari (GRESlar); - atom elektrostansiyalari; - kuyosh elektrostansiyalari; - shamol va boshqa elektrostansiyalar. Ekspertlarning dalolat berishlaricha, keyingi yuz yillikning o`rtalarida sayyoramizda energiya ishlab chiqarish xozirgi darajadan un baravar ortadi. Bunday usishni qayta tiklanmaydigan organik yoqilg`i yordamida ta’minlash mumkin emas. SHu sababli energetika muammosi eng jiddiy jaxonshumul muammolardan biriga aylanmokda. Xozirgp vaqtda, jaxon energetikasi asosan organik yoqilg`i dan foydalanishga asoslanadi. Umuman, energetika balansida neft va gazning ulushi taxminan 50 foizni, kumir 35 foizni tashkil etadi va atigi 15 foizi atom elektrostansiyalari, gidroenergetika va boshqa manbalar ulushiga tugri keladi. Birok insonning energetika iste’moli shu qadar tez sur’atda usmokdaki, organik yoqilg`i kabi an’anaviy energetika resurslarining zaxiralari navbatdagi yuz yillikdayok etarli bulmay koladi. SHu sababli insoniyat oldida yangi energiya manbalarini egallashdek dolzarb vazifa turibdi. Xozirgi paytda kuyosh, atom (og`ir elementlarning bulinishi) va yadro energetikasi (engil yadrolarni termoyadroviy sintez qilish) ana shunday manbalar xisoblanadi. Er satxiga etib keladigan kuyosh energiyasining umumiy miqdori insoniyat extiyojlarnni qondirish uchun batamom etarlidir. Bunnig yana bir afzalligi, ancha arzonga tushadi. Olimlarning xisoblariga karaganda, XXI asrning o`rtalariga borib, butun dunyoda jon boshiga elektr iste’mol qilish 3-4 baravar ortadi. Buni kanday ta’minlash mumkin? Organik yoqilg`i ni ishlab chiqarishni kamaytirish kerakmi yoki yuqmi? Albalta, bu savolga javob topish kerak. Bu muammoni xal etish olimlar va mutaxassislar oldiga katta vazifalar kuyadi. Atom energetikasining afzalliklari va kasofati tugrisida ikki ogiz suz: AESlarning emirilishi juda murakkab vaziyatni keltirib chiqaradi. Avariya paytida radioaktiv moddalar ajralib chika boshlashi katta xududning radiaktiv zararlanishiga olib kelishi mumkin. SHunday kilib, AESlarni barpo etish xavfsizlik bilan bog`liq bo`lgan prinkipial yangi omilni keltirib chiqaradi. Bu omil naqadar jiddiy ekanligini esa CHernobil AESidagi avariya yakkol kursatdi. Basharti, termoyader energetikasi mavjud bo`lganda, u barcha mezonlar buyicha etakchi o`rinni egallagan bular edi. Xali u yaratilgani yuq, shunchaki talab, xolos. Murakkab texnikaviy va texnologik vazifalar xal etilishi lozim. Uzbekistonda ishlab chiqarishni elektrlashtirish borasida juda katta ishlar amalga oshirilishi tufayli yildan-yilga elektr energiyasi ishlab chiqarish kupaymokda. Agar 2000 yilda 46 mlrd. kVt soat elektr energiyasi ishlab chiqarilgan bulsa, 2008 yilda 50 mlrd. kVt/ —soatga yaqin elektr energiyasi ishlab chiqarildi. Respublikada olimlar va energetika sanoati mutaxassislari «Uzbekiston elektroenergetikasining taraqqiyot konsepsiyasi» ishlab chiqqan lar. Bu konkepkiyaga binoan 2010 yilda 96 mlrd kVt/soat elektr energiyasi ishlab chiqariladi. Bundan usishning asosiy qismi issikliq elektr energiyasi tayyorlash xdsobiga buladi. Elektronizatsiyalash deganda ishlab chiqarish jarayonlarida elektronikadan keng foydalanish, ya’ni ishlab chiqarish jarayonida foydalaniladigan axborotni kompyuterlarda yigish, utkazish va ishlash tushuniladi. Elektronikaning makro va mikro turlari mavjud bo`lib, uchar sanoat ishlab chiqarish boshqaruvida aloxida o`rin tutadi. Ayniqsa, laxzali biznes borasida juda kul keladi. Mexanizatsiyalash — bu, kul mehnatini mashina mehnati bilan almashtirishdir. U ikki xil buladi: a) kichik mexanizatsiyalash; b) kompleks mexanizatsiyalash. U ishlab chiqarishni avtomatlashtirishga zamin tayyorlaydi. Avtomatlashtirish — ilgari odam bajaradigan, boshqarish va nazorat qilish vazifalari asboblar, avtomatik kurilmalar zimmasiga yuqlanadigan mashinali ishlab chiqarishni rivojlantirish jarayoni. Avtomatlashtirish jarayonida inson faqat operatorlik vazifasini ado etadi. Sanoat ishlab chiqarishini avtomatlashtirishdan maqsad — mehnat unumdorligini oshirish, mahsulotlar sifatini yaxshilash, ishlab chiqarishning barcha resurslaridan foydalanishning optimal sharoitini yaratish. Ishlab chiqarishni avtomatlashtirishning uch turi, ya’ni qisman (ayrim ishlab chiqarish operatsiyalarinigina avtomatlashtiradigan), kompleks va tula xillari mavjud. Bugungi kunda kompyuter va axborot texnologiyalari, telekommunikatsiyalar tarmoqlarini, ma’lumotlar uzatishni, Internet xizmatlarini kirib borishni rivojlantirish va zamonaviylashtirish respublikamizda ustivorlik kasb etmokda. Bu o`rinda Uzbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov tomonidan 2002 yilning 30 mayda imzolangan «Kompyuterlashtirishni yanada rivojlantirish va axborot- kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish tugrisida»gi Farmon aloxida ahamiyatga molikdir. Ushbu xujjatta muvofiq Respublikada kompyuterlashtirish va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish sohasidagi vazifalarni muvofiklashtiruvchi kengash tuzilgan. Bu kengash zimmasiga mazkur sohani rivojlantirishning zamonaviy xalqaro tendenkiyalari va mamlakatni ijtimoiy- iqtisodiy rivojlantirish strategiyasiga mos keluvchi ustuvor yunalishlarini belgilash, bu borada dasturlar, loyihalar, me’yoriy-xuquqiy xujjatlarning ishlab chiqilishi xamda ekspertizadan utkazilishini tashkil etish, malakali kadrlar tayyorlash va qayta tayyorlash, jumladan, mutaxassislarni chet ellarda ukitish borasidagi ishlarni muvofiqlashtirish kabi muhim vazifalar yuqlatilgan. Unda «... real iqtisodiyot tarmoqlarida, boshqaruv, biznes, fan va ta’lim sohalarida kompyuter va axborot texnologiyalarini keng joriy etish, turli axrli katlamlarining zamonaviy kompyuter va axborot tizimlaridan keng baxoamand bo`lishlari uchun shart-sharoitlar yaratish ...» belgilab quyilgan. Uzining axborot-kommunikatsiyalar texnologiyalari infratuzilmasini shakllantirgan mamlakatlargina global iqtisodiyotga kirib borishi mumkin. SHuning uchun xam kupgina mamlakatlar zamonaviy ishlab chiqarish yoki axborot - kommunikatsiyalar texnologiyalarini keng kulamda qullashga qaror kildilar. CHunki ular qushimcha ish joylarini tashkil etish va xodimlarni qayta tayyorlashda chet el investitsiyalarini jalb etadigan «yadro» bo`lib xizmat qiladi. Sanoati rivojlangan mamlakatlar axborot-kommunikatsiyalari bozorini taxlil etish shuni kursatadiki, ushbu texnologiyalardan keng mikyosda foydalanish iqtisodiy usish, mehnat unumdorligi va sifatini yuqsaltirish, axoli bandligini