Sanoatning maqsadli yo‘nalishlari Reja: 1. Tarmoqni rivojlantirish konsepsiyasi. 2. Sohani rivojlanishning asosiy yo‘nalishlari 1. Tarmoqni rivojlantirish konsepsiyasi. .Sohani rivojlanishning asosiy yo‘nalishlari Raqamli iqtisodiyot, bu — alohida faoliyat turi emas. Bu, aslida, ishbilarmonlik, sanoat ob’ektlari, xizmatlar deganidir. “Raqamli” atamasi mazkur sohalarning barchasi axborot texnologiyalaridan faol foydalanishni anglatadi. Agar oddiy iqtisodiyotda moddiy buyumlar asosiy resurs hisoblansa, raqamli iqtisodiyotda bu qayta ishlanadigan hamda uzatiladigan axborot, ma’lumotlar bo‘ladi. Ularning tahlilidan so‘ng to‘g‘ri boshqarish bo‘yicha echim ishlab chiqiladi. Darvoqe, “raqamli iqtisodiyot” atamasi milliy qonunchiligimizda ilk bor qo‘llanilmoqda. Biroq dunyo tendensiyasi shuni ko‘rsatayaptiki, barcha rivojlangan davlatlar uni shakllantirishga allaqachon kirishgan. O‘zbekiston ham mazkur jarayondan chetda qolmasligi kerak. Zero, biz globallashuv, dunyo hamjamiyati bilan integratsiyaga kirishish haqida gapirarkanmiz, bu borada o‘zgargan (transformatsiya qilingan, yangilangan) iqtisodiyot ravnaqi muhim sanaladi. 1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti SH.Mirziyoev 2019 yil uchun mo‘ljallangan eng muhim ustuvor vazifalar haqidagi Oliy Majlisga Murojaatnomasida bayon etishida “Iqtisodiyotning barcha sohalarini raqamli texnologiyalar asosida yangilashni nazarda tutadigan Raqamli iqtisodiyot milliy konsepsiyasini ishlab chiqishimiz kerak. SHu asosda “Raqamli O‘zbekiston-2030” dasturini hayotga tatbiq etishimiz zarur”. Raqamli iqtisodiyot yalpi ichki mahsulotni kamida 30 foizga o‘stirish, korrupsiyani keskin kamaytirish imkonini beradi. Nufuzli xalqaro tashkilotlar o‘tkazgan tahlillar ham buni tasdiqlamoqda. SHuning uchun Hukumatga ikki oy muddatda raqamli iqtisodiyotga o‘tish bo‘yicha “yo‘l xaritasi”ni ishlab chiqish topshiriladi. Bu borada axborot xavfsizligini ta’minlashga alohida e’tibor qaratish zarur. Ikkinchidan, iqtisodiyotimiz rivojining muhim sharti bo‘lgan faol investitsiya siyosatini izchil davom ettiramiz. 2019 yilda barcha manbalar hisobidan qariyb 138 trillion so‘mlik yoki 2018 yilga nisbatan 16 foiz ko‘p investitsiyalarni o‘zlashtirish mo‘ljallanmoqda. Bu borada to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar miqdori joriy yilga nisbatan qariyb 1,5 barobar oshirilib, 4,2 milliard dollarga etkaziladi. Natijada 142 ta zamonaviy korxona ishga tushiriladi. Bugungi shiddatli davr mamlakatimiz oldiga rivojlanishning uzoq muddatli strategiyasini belgilash va barcha sohalarni izchil taraqqiy ettirish bo‘yicha islohotlarni amalga oshirish vazifasini qo‘ymoqda. Prezident SHavkat Mirziyoev tashabbusi bilan ishlab chiqilgan O‘zbekiston Respublikasini 2035 yilgacha rivojlantirish strategiyasidan maqsad mamlakatimizni dunyoning iqtisodiyoti rivojlangan 50 davlati qatoriga kiritishdir. Konsepsiya loyihasi davlat boshqaruvini isloh etish, iqtisodiyot va ijtimoiy sohani rivojlantirish, innovatsiya va texnologiyalarni qo‘llab-quvvatlash kabi asosiy yo‘nalishlardan iborat. Harakatlar strategiyasini amalga oshirish davomida to‘plangan tajriba mazkur konsepsiyaning aniq yo‘nalishlarini ishlab chiqish uchun asos bo‘ldi. Eng muhimi, mamlakatimizni rivojlantirishning yangi strategiyasi kelasi 17 yilga mo‘ljallangan bo‘lib, davlat va jamiyat qurilishining barcha sohalarida yuqori natijalarga erishishni nazarda tutadi. Loyihaning davlat boshqaruvini isloh qilish yo‘nalishida qonunchilik bazasini takomillashtirish, sud tizimini isloh etishni davom ettirish, aholi siyosiy madaniyatini yuksaltirish, islohotlarni muvaffaqiyatli amalga oshirish va O‘zbekistonning xalqaro indekslardagi o‘rnini yuksaltirishga imkon beradigan davlat boshqaruvi institutlarini takomillashtirish vazifalari belgilangan. 2. Iqtisodiyotni rivojlantirish strategiyasi sanoat, xizmat ko‘rsatish sohasi va qishloq xo‘jaligini ravnaq toptirish, tadbirkorda tashabbuskorlikni kuchaytirish, moliyaviy resurslar bilan ta’minlash kabi omillarga asoslanadi. Iqtisodiyotda chuqur tarkibiy o‘zgarishlarni amalga oshirish hisobiga 2035 yilga borib, mamlakatimiz yalpi ichki mahsuloti 479 milliard dollarga etkaziladi. O‘sish sur’atining bunday ko‘lamini belgilashda YAIMning nominal o‘sishi, iqtisodiyot samaradorligi, aholi jon boshiga daromadlar oshishi hisobga olingan, Xitoy, Indoneziya, Koreya Respublikasi, Malayziya, Singapur, Tailand kabi davlatlarning iqtisodiy rivojlanish dinamikasiga qiyoslangan. 3. Mamlakatimizda “Aqlli shahar” innovatsion texnologiyalari joriy etishning boshlang‘ich bosqichi davom etmoqda. Toshkent shahrida “Xavfsiz shahar”, “Aqlli hisoblagichlar”, “Aqlli transport”, “Aqlli tibbiyot yo‘nalishlari” bo‘yicha dastlabki sinov loyihalarini rejalashtirilib va ular amalga oshirilmoqda. SHu bilan birga Nurafshon shahrida zamonaviy shahar infratuzilmasini joriy etish bo‘yicha keng qamrovli ishlar hamda “Tashkent City” va “Delta City” loyihalari doirasida zamonaviy shaharsozlik infratuzilmasini joriy etish bo‘yicha kompleks ishlar amalga oshirilmoqda. O‘zbekiston Respublikasida «Aqlli shahar» texnologiyalarini joriy etish konsepsiyasi 2019 yil 18 yanvarda Vazirlar Mahkamasining 48-sonli qarori bilan tasdiqlandi. Uning asosiy maqsadi "Aqlli shahar" texnologiyalarini joriy etish orqali shaharlarning zamonaviy muhandislik-kommunikatsiya infratuzilmalarini yaratishga qaratilgan chora-tadbirlarni amalga oshirishdan iborat. Ushbu konsepsiyada “Aqlli shahar” innovatsion texnologiyalari joriy etishning asosiy yo‘nalishlari va bosqichlari ifodalanib, ularni amalaga oshirish chora-tadbirlari ishlab chiqilgan. “Aqlli shahar” texnologiyalarining asosiy maqsadi insonlar yashash sifatini yaxshilash, ularga qulaylik tug‘dirish, mavjud resurslardan samarali foydalanishdir. Asosiy yo‘nalishlari qilib quyidagilardan iborat: “Aqlli transport” “Aqlli transport” aloqa tizimi orqali yo‘llarda vaziyatni to‘liq aniqlash, shuningdek, mobil operatorlar ma’lumotlari va SRS signallaridan foydalangan holda transportlar oqimini nazorat qilish imkoniyatini yaratadi. Yo‘llardagi tirbandlikni kamayishiga, transport vositalarining qisqa yo‘llar orqali manzilga etib borishiga, yo‘lovchilarning vaqtlarini tejashga xizmat qiladi. Transportlarni joylashtirish uchun bo‘sh joylar va ularning orasidagi masofani aniqlovchi “Aqlli joylashtirish” texnologiyasi, avtomobil va yo‘llardan foydalanish uchun elektron to‘lov tizimlari, yo‘lovchilarni tashish holatini uzluksiz monitoring qilish, geoaxborot texnologiyalari va navigatsiya tashkil etilishi o‘z navbatida haydovchilar va yo‘lovchilarga qulaylik yaratadi. «Aqlli ta’lim» “Aqlli ta’lim” har qanday insonga o‘z bilimlarini sinab ko‘rish imkoniyatini beradi. Unda sun’iy intellekt bazasidagi ta’lim tizimi onlayn va oflayn uslublaridagi integratsiya tizimlari shaxsni intellektual salohiyatini aniqlaydi, adaptiv va mobil o‘qitish texnologiyalaridan foydalangan holda masofaviy ta’lim olish va elektron o‘qitish imkoniyatini beradi. Bunda ta’limning barcha bosqichlarini qamrab olgan elektron jurnallardan foydalaniladi. “Aqlli tibbiyot” “Aqlli tibbiyot” tizimida tibbiy internet va mobil ilovalar asosida inson salomatligini masofadan monitoring qilish, virtual tibbiy ko‘rikdan o‘tkazish, hatto elektron retseptlar yozish joriy etiladi. Simsiz aloqadan foydalangan holda tibbiy yordamni uyda olish imkoni ham tug‘iladi. Tibbiy ma’lumotlar asosida kasallikni oldini olish, sog‘ayish jarayonlarini tahlil qilish uchun sun’iy intellekt texnologiyalari joriy etilishi ham ko‘zda tutilgan. “Aqlli energetika tizimi” “Aqlli energetika va energiya tejovchi texnologiyalar”dan (“aqlli chiroqlar”, “aqlli yoritgichlar”) foydalanishga o‘tish iste’mol qilinayotgan elektr energiyani tejash, uni uzatish jarayonidagi uzilishlarda yo‘qotishlarni qisqartirish, uskunalar uchun kapital sarf-xarajatlar va avariya holatlari sonini kamaytirish, shuningdek, elektr tarmoqlarining mustahkamligi va sifatini oshirishga imkoniyat yaratadi. Bunda harakatni va yorug‘likni sezuvchi, kunduzi quyosh energiyasida elektr quvvati olib, kechasi sarflaydigan “aqlli chiroqlar”, “aqlli yoritgichlar”dan foydalaniladi. “Aqlli suv ta’minoti va oqava suv” “Aqlli suv ta’minoti va oqava suv” texnologik echimlarini joriy etish orqali suv ta’minoti va oqava suv resuslarinidan samarali foydalanish yo‘lga qo‘yiladi. Iste’molchilar va ko‘rsatilgan xizmatlar hajmini hisobga olish tizimi yaratilib, markaziy dispetcherlik ishlarini avtomatlashtiriladi. Onlayn monitoring olib boriladi, avariya holatlari sodir bo‘lganida suv bilan ta’minlovchi nasoslarni avtomatik tarzda o‘chirish tizimi yaratiladi. Bu o‘z navbatida suv resurslarining tejalishiga, ta’’mirlash ishlarining tez va sifatli amalgsha oshirilishiga xizmat qiladi. “Aqlli uy-joy kommunal xo‘jaligi” “Aqlli uy-joy-kommunal xo‘jaligi” dasturiy ta’minot asosida kommunal xizmatlari hajmi va ularning xisobi yuritiladi. Kommunal xizmatlarning barcha turlari doimiy ravishda monitoring qilinadi. Natijada kommunal resurslar va xizmatlarga bo‘lgan ehtiyoj qondiriladi, iste’molchilarning manfaatlari va texnologiyalar rivojlanishi hisobga olingan holda xizmat ko‘rsatish orqali resurslar (gaz, elektr energiya va suv) taqsimoti muvofiqlashtiriladi. “Aqlli qurilish” “Aqlli qurilish” qurilish jarayonlarini monitoring qilish va operativ boshqarish tizimi bo‘lib, ob’ektlarni qurish jarayonini soddalashtiradi, qurish muddatlarini qisqartiradi. Bu esa zamonaviy va samarali uy-joylar qurish standartlari yaratilishiga olib keladi. Innovatsion qurilish materiallaridan foydalangan holda qurilish uchun loyiha hujjatlari tizimi shakllantiriladi. “Aqlli uy” “Aqlli uy”da texnologiyasi uy egasining ehtiyojlaridan kelib chiqqan holda joriy etish turli “aqlli” elementlarni joriy qilish orqali insonlarning turmush sifatini oshirish bilan bir qatorda resurslarni tejashga xizmat qiladi. YOng‘inga qarshi va qo‘riqlash signalizatsiyasi, avariya holatlarni nazorat qilish (suv oqib ketishi, gaz chiqishi, elektr tizimidagi avariyalar), ichki va ko‘cha yoritkichlarini boshqarish tizimlaridan foydalaniladi. Internet orqali uyning barcha tizimlarini boshqarish va uzoqdan monitoring qilish imkoni tug‘iladi. “Aqlli hokimiyat” "Aqlli hokimiyat” joriy etilishi orqali ijro etuvchi hokimiyat vakillari va shahar aholisi o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar, axborot ochiqligi ta’minlanadi. Ariza va shikoyatlar berish uchun uzatuvchi qurilmalardan va fuqarolarni ogohlantirishning zamonaviy usullaridan foydalaniladi. “Aqlli mahalla” “Aqlli mahalla” texnologiyasi “Aqlli shahar”ning bir qismi bo‘lib, u fuqarolarning hayot sifatini yaxshilash, ularga qulaylik yaratish, xavfsizlikni ta’minlash, shuningdek, shahar va aholi xarajatlarini optimallashtirish maqsadida joriy etiladi. Xususan, taksi chaqirish va uning to‘lovi uchun internet-xizmat ishlarini yo‘lga qo‘yish, mehnat bozori haqida ma’lumot olishda qulaylik yaratiladi. SHuningdek, chiqindilarni ruxsatsiz tashlashning oqibatlarini bartaraf etishda jamoatchilikning ishtirokini ta’minlaydi. “Aqlli shahar” texnologiyalarini joriy etish natijasida shahar va hududlar infrastrukturasini, uy-joy kommunal xizmatlari, transport logistikasi, favqulodda xizmatlarni yagona kompleksiga birlashtirilib, ular o‘zaro integratsiya va muvofiqlashtirilib boshqarishning zamonaviy intellektual tizimi joriy etiladi. 2. Sohani rivojlanishning asosiy yo‘nalishlari Prezidentimiz SHavkat Mirziyoev rahbarligida mamlakatni ijtimoiy- iqtisodiy rivojlantirish, hududlarni obodonlashtirish, aholi turmush darajasini yaxshilash, farovonligini yuksaltirish borasidagi islohotlar jumladan “2018 — Faol tadbirkorlik, innovatsion g‘oyalar va texnologiyalarni qo‘llab-quvvatlash yili” davlat dasturi doirasida bajarilayotgan ishlar mohiyatida davlat idoralari faoliyatini xalqqa yaqinlashtirish, O‘zbekistonda inson omilining nechog‘lik ustuvor ekanini anglatish kabi ezgu maqsadlar bor. Prezidentimizning “Xalq davlat idoralariga emas, davlat idoralari xalqqa xizmat qilishi kerak” degan g‘oyalari asosida tizimda innovatsiya, nou-xaularni tadbiq etish, modernizatsiyalash, xalqaro hamkorlikni kuchaytirish jarayonlari izchillik bilan amalga oshirilyapti. Tizimda eng samarador va istiqbolli 7 ta innovatsion loyiha amalga oshirilyapti. 1- loyiha — gaz transporti tizimida dispetcherlik boshqaruv va ma’lumotlar yig‘imining avtomatlashtirilishi (SCADA — Supervisory Control And Data Acquisition - Dispetcherskoe upravlenie i sbor dannыx). Mazkur SCADA dasturi ijrosi gaz transporti tizimida ma’lumotlarni real vaqtda qabul qilish, qayta ishlash, texnologik protsesslarni mantiqiy boshqarish, ma’lumotlarni despetcherlik boshqaruviga avtomatik ravishda uzatish, magistral gaz quvurlarida sodir bo‘lgan avariya holatlari bo‘yicha real vaqt sharoitlarida xabardor qilish imkonini beradi. 2 - loyihada tabiiy gazni ishlab chiqaruvchi korxonalardan to iste’molchigacha bo‘lgan hisob va nazoratning 5-bosqichli avtomatlashgan tizimi (ASKUG- avtomatizirovannaya sistema kontrolya i ucheta gaza, avtomatlashtirilgan gaz nazorati va xisobga olish tizimi) bo‘lib bu tizim hozir amalda. Unda ishlab chiqaruvchi korxonalar va magistral gaz quvurlari boshqarmalarining bo‘linish chegaralariga zamonaviy elektron gaz hisoblagichlar o‘rnatilib, dispetcherlik boshqaruvi tizimiga ulanadi; gaz taqsimlash stansiyalari va viloyat gaz filiallarining yuqori bosimli gaz quvurlari chegarasiga zamonaviy elektron gaz hisoblagichlar o‘rnatilib, ma’lumotlar on-layn rejimida dispetcherlik xizmatlariga uzatiladi; tumanlararo chegaralarga zamonaviy elektron gaz hisoblagichlarini o‘rnatish, har bir tuman va shaharga kirib kelayotgan gazning aniq hisobini belgilash jarayonlaridan iborat. Hozirda bo‘linish chegaralariga o‘rnatilgan elektron gaz hisoblagichlariga zamonaviy aloqa tizimlarini o‘rnatish va muayyan tartib asosida dispetcherlik xizmatlari faoliyatida jarayonni monitoring orqali kuzatish bo‘yicha sinov ishlari olib borilmoqda. ASGUK (avtomatlashtirilgan gaz nazorati va xisobga olish tizimi) tizimining yana bir afzalligi shundaki, bunda yirik sanoat korxonalariga zamonaviy elektron gaz hisoblagichlari o‘rnatiladi hamda on-layn sharoitida nazorat qilinadi. YAkuniy bosqichida esa, har bir aholi xonadoniga zamonaviy elektron gaz hisoblagichlar o‘rnatiladi va barcha elektron gaz hisoblagichlar yagona “Billing” tizimga ulanadi. Tabiiy gazni ishlab chiqaruvchi korxonalardan to iste’molchigacha bo‘lgan hisob va nazoratning 5-bosqichli bu avtomatlashgan tizimini ichiga olgan loyihaning amalga oshirilishi — tabiiy gaz ishlab chiqaruvchidan to oxirgi iste’molchigacha etkazilgan tabiiy gaz hisobini real vaqt sharoitlarida yuritish imkoni yaratilib, ishlab chiqarishda inson omili ishtiroki kamayadi. 3 - loyihada kompressor stansiyalaridagi gaz haydash agregatlarining dvigatellaridan ajralib chiqayotgan issiqlik energiyasidan elektr energiyasini ishlab chiqarish ko‘zda tutilgan. Ushbu innovatsion loyiha bo‘yicha Italiyaning “TURBODEN” kompaniyasi bilan hamkorlikda Andijon viloyatidagi “Xo‘jaobod” er osti gaz saqlash omborlarining gaz haydash agregatlarida amaliy ishlar boshlab yuborilgan. Bunda gaz trubinali kompressor stansiyasida tabiiy gazning yoqilishidan hosil bo‘ladigan ko‘p miqdordagi issiqlik energiyasidan soatiga 1,0 MVt yoki yiliga 3,0 mln.kVt.soat elektr energiyasini ishlab chiqarishga erishiladi. Ushbu texnologiyaning yana bir afzalligi shundaki, unda suv o‘rniga past haroratli suyuqlik ishlatiladi hamda ishlab chiqarish jaryonlari uchun deyarli tekin elektr energiyasidan foydalaniladi. “O‘ztransgaz” AJ tomonidan ushbu innovatsion loyihani 2025 yilga qadar yana 4 ta ob’ektga tadbiq etish va yillik elektr energiyasi ishlab chiqarishni 200 mln. kVt/soatga etkazish rejalashtirilgan. 4 - loyiha bo‘yicha gaz transporti tizimi ishonchliligini oshirish maqsadida hozirda zamonaviy innovatsion diagnostik qurilmalariga ega bo‘lgan pilotsiz uchish apparatlari xarid qilinayotganini alohida ta’kidlash o‘rinli. Bu apparatlar yordamida magistral gaz tarmoqlarini texnik talablar asosida o‘z vaqtida sifatli ko‘rikdan o‘tkazish, ulardagi nuqsonli uchastkalarni belgilash, magistral gaz quvurlari himoya zonalarida noqonuniy qurilmalarni aniqlash imkoni yaratiladi. Ahamiyatlisi, sohada ko‘rikdan o‘tkazishga mas’ul xodimlar ishi yanada engillashadi. SHuningdek, kompressor stansiyalari, gaz taqsimlash stansiyalari va boshqa ob’ektlarining texnik holatlari ko‘rikdan o‘tkaziladi, noqonuniy ulanishlar aniqlanib, bartaraf etish samaradorligi oshadi. 5 - loyihada taqsimlash stansiyalarida tabiiy gazni odarizatsiya qilishni avtomatlashtirish ko‘zda tutilgan. Bu loyihaning amalga oshirilishi natijasida tabiiy gaz etarli miqdorda belgilangan me’yor doirasida odarizatsiya qilinadi va insonlar gazning sizib chiqish holatlarida qurilma yordamida tezda ogohlantiriladi. Ma’lumki, tabiiy gaz aslida hidsiz bo‘lib, undan foydalanishda xavfsizlikni ta’minlash maqsadida belgilangan me’yor bo‘yicha 1000 kub.m tabiiy gaz hajmi uchun 16 gr. odarant qo‘shiladi. Tizimning avtomatlashtirilishi — ish jarayonlarida xavfsizlikni ta’minlab, import qilinadigan mahsulotning tejashga imkon beradi. 6 - loyiha yuzasidan ham gaz tarmoqlarini innovatsion loyihalar asosida modernizatsiya va rekonstruksiya qilish ishlari olib borilmoqda. Bu loyiha ASKUG (avtomatlashtirilgan gaz nazorati va xisobga olish tizimi) tizimining bir bo‘lagi bo‘lib, bunda gaz taqsimoti tizimidagi jarayonlar nazorati avtomatlashtirilib, aholi xonadonlaridagi tabiiy gaz bosimi bo‘yicha yuzaga keladigan mummolarga barham beriladi. Ushbu innovatsion loyiha Qibray tumanidagi “Usmon YUsupov”, YUqori CHirchiq tumanidagi “SHijoat”, Samarqand shahridagi “Ahillik”, Jizzax shahrining “Ravalliq” va “Uchariq” mahallalarida amalga oshirilmoqda. Misol uchun: Qibray tumani Usmon YUsupov mahallasida 1.Iste’molchilarni tabiiy gaz bilan ta’minlovchi o‘rta bosimli 6 ta gaz taqsimlash punktlari olib tashlanib, faqat 1 ta yuqori bosimli gaz taqsimlash punkti qoldirildi. 2. YUqori bosimli gaz taqsimlash punktiga avtomatlashtirilgan dispetcherlik nazorat tizimi o‘rnatilib, “Qibraytumangaz” dispetcherlik xizmatiga mahallaga kirayotgan tabiiy gaz bosimi, harorati to‘g‘risida on-layn rejimida ma’lumot berib borilmoqda. SHuningdek, gaz taqsimlash punkti faoliyatiga tashqi aralashuvi bo‘lganda, dispetcherlik xizmatiga xabar beriladi. 3. Gaz taqsimlash punktiga zamonaviy elektron sanoat gaz hisoblagichi o‘rnatilib, mahallaga kirib kelayotgan tabiiy gaz hajmi haqida dispetcherlik xizmatiga on-layn rejimida ma’lumot berib borilmoqda. 4. Mahalladagi 200 ta aholi xonadonlariga zamonaviy elektron gaz hisoblagichlari o‘rnatilib, tabiiy gaz hisobi va nazoratining avtomatlashtirilgan tizimiga ulanadi. SHuningdek, har bir xonadonga maishiy gaz sozlash regulyatorlari o‘rnatilib, har bir xonadonning kirish gaz quvurlariga 1000 m.suv ust. (hozirda 100-120 mm.suv ust.)gacha tabiiy gaz bosimi etkazib berilib, xonadonlar gaz bosimi bo‘yicha mummolarga to‘liq barham beriladi. Bunda elektron gaz hisoblagichlar on-layn rejimida iste’mol qilinayotgan gaz hajmi bo‘yicha “Billingaz” dasturiga ma’lumotlar kiritib boradi. SHuningdek, gaz hisoblagichlarga maxsus klapanlar o‘rnatilgan bo‘lib, bu klapan masofadan turib qarzdorligi mavjud xonadonlarni gaz ta’minotida uzib qo‘yish imkoniyatiga ega. Barcha ishlar nazoratini real vaqt sharoitlarida nazorat qilish uchun “Qibraytumangaz” dispetcherlik xizmatiga ko‘rgazmali monitor o‘rnatiladi va 4ta bo‘limga ajratiladi. 1-bo‘limda gaz taqsimlash stansiyasi (GRS- gazoraspredelitelnaya stansiya)dan tumanga kirib kelayotgan tabiiy gaz ko‘rsatgichlari on-layn rejimida nazorat qilinadi. 2- bo‘limda yuqori bosimli gaz taqsimlash punktidan (GRP –gazoraspredelitelnыy punkt) mahallaga kirib kelayotgan tabiiy gaz ko‘rsatgichlari on-layn rejimida nazorat qilinadi. 3-bo‘limda “Qibraytumangaz” idorasi avtomashinalari GPRS angl. General Packet Radio Service — «umumiy paketli radioaloqa») tizimi orqali nazorat qilinadi. 4-bo‘limda iste’molchilarning tabiiy gaz iste’moli hajmi on-layn rejimida nazorat qilinadi va qarzdorligi mavjud xonadonlar masofadan turib tarmoqdan o‘chiriladi hamda to‘lovlarni amalga oshirgan iste’molchilar tarmoqqa qayta ulanadi. 7 - loyiha suyultirilgan gaz ta’minotida yangi innovatsion to‘lov tartibini joriy etishdan iborat. Hozir respublikamizda jami 3,1 mln aholi iste’molchilariga suyultirilgan gaz etkazib berilmoqda. Ayrim hollarda aholining haqli e’tirozlariga sabab bo‘layotgan muammolarni bartaraf etish maqsadida aholiga suyultirilgan gaz etkazib berishni avtomatlashtirilgan tizimi joriy etilmoqda. Bunda har bir iste’molchi hisob-kitob uchun individual elektron karta bilan ta’minlanib maxsus dasturga ulanadi. Bu — iste’molchiga etkazib berilgan suyultirilgan gaz hajmi, muddati va hisobini masofadan turib, ko‘rish imkonini beradi, gaz etkazilishida doimiy nazoratni ta’minlaydi. Sayxunobod tumanida tajriba sifatida 2018 yil yakunigacha amalga oshirilishi belgilangan bu loyiha natijalariga ko‘ra, kelgusida Respublika bo‘ylab joriy etilishi ko‘zda tutilgan. Kalit so‘zlar Funksiya, rejalashtirish, bosh reja, umumiy reja, biznes reja, tashkil etish, ragbatlantirish, moslashtiruv, nazorat, xisob, prinsip, demokratiya, markazlashuv, ishtiyok (motiv), ierarxiya, aksaloka. Konsepsiya, axborot, gaz taqsimlash punkt (GRP), gaz taqsimlash stansiya (GRS), GPRS tizimi, ASGUK (avtomatlashtirilgan gaz nazorati va xisobga olish tizimi).