KURS ISHI
SAVOD O’RGATISH DARSLARIDA AHBOROT
TEXNALOGIYALARIDAN FOYDALANISH
MUNDARIJA:
KIRISH
Asosiy qism
I BOB. KOMPYUTER VA AXBOROT TEXNOLOGIYALARI TUSHUNCHASI
1.1. Kompyuter texnologiyalarini o`quv jarayonida qo`llash .,tamoyillari
1.2. .Kompyuter texnologiyalarini o`quv jarayonida qo`llash vositalari
II BOB. BOSHLANG‘ICH TA’LIMDA SAVOD O’RGATISHDA AXBOROT
TEXNOLOGIYALARDAN SAMARALI FOYDALANISH METODIKASI
2.1. Elektron o`quv qo`llanmadan o`quv jarayonida foydalanishning pedagogik
asoslari
2.2. Elektron o`quv adabiyotlarga qo`yiladigan talablar
XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1
KIRISH
Mavzuning dolzarbligi. Bugungi kun o‘qituvchisiga barkamol avlodni
tarbiyalab voyaga yetkazishdek mas’uliyatli vazifa yuklangan bo’lib, ta’lim
mazmunini takomillashtirishga qaratilgan vazifalarni belgilab olish, zamon bilan
hamnafas bo‘lib, ta’limningzamonaviy texnologiyalarinijoriyetgan holda
o‘quvchilarda o‘z faniga qiziqish uyg’otishlari, hurmat-ehtirom tuyg‘ularini
shakllantirib borishlari talab etiladi.
Ta’limda ijobiy natijalarga erishish, eng avvalo, yosh avlodga ilmiy bilim
asoslarini puxta o‘rgatish, ularda dunyoqarash hamda tafakkur ko‘lamini
kengaytirish,ma’naviy-axloqiy sifatlarini shakllantirish borasidagi ta’limiy-
tarbiyaviyishlarni samarali tashkil etish bilan belgilanadi. Bu borada ta’lim-tarbiya
jarayoniga ko‘plab o‘zgartirishlar kiritilmoqda, yangicha yondoshuvlar tadbiq
etilmoqda. Shulardan biri, axborot-kommunikatsion texnologiyalardan foydalanib
dars o‘tishda mashg‘ulotlar samaradorligini oshirishga erishish hisoblanadi.
O‘quvchilarning fanlarga bo’lgan qiziqishini oshirish, ularning aqliy va ijodiy
tafakkurini, intellektual qobiliyatlarini rivojlantirish, fanlararo bog‘liqlikni
ta’minlash, bugungi pedagogikaning muhim vazifalaridan.
Darslarni ilg‘or pedagogic texnologiyalar asosida tashkil etish, o‘quvchilarni
mustaqil ravishda faoliyat ko’rsata olishga, axborot texnologiyalari
imkoniyatlaridan oqilona foydalanishga o‘rgatish, o‘qitilayotgan fanni o‘zlashtirish
sifatini oshirish ustuvor vazifa hisoblanadi. Bu borada boshlang‘ich
ta’limnio‘qitishda ham turlicha uslublar qo‘llanilmoqda. Shulardan biri
zamonaviyaxborot texnologiyalaridan foydalanishdir. Zamonaviy axborot
texnologiyalarning jadal taraqqiy etib, ta’limsohasiga jadal kirib kelishi,
hayotimizda muhim ahamiyatga ega bo‘lib borayotgani bu boradagi bilim va
malakalarimizni ham mos ravishda shakllantirishni taqozo etadi. Shuning uchun,
boshlang‘ich sinflarda kompyuterdan foydalanib dars o‘tish tavsiya qilindi.
2
O`zbekiston Respublikasining o`quv jarayonining moddiy-texnika va axborot
bazasi yetarli emasligi, yuqori malakali pedagog-kadrlarning yetishmasligi, sifatli
o`quv-uslubiy va ilmiy adabiyot hamda didaktik materiallarning kamligi, ta`lim
tizimi, fan va ishlab chiqarish o`rtasida puxta o`zaro hamkorlik va o`zaro foydali
aloqadorlikning yo`qligi kadrlar tayyorlashning mavjud tizimidagi jiddiy
kamchiliklar sarasiga kiradi, deb ko`rsatib o`tilgan. Shuning bilan bir qatorda,
ilg`or pedagogik texnologiyalarni yaratish va o`zlashtirish yuzasidan maqsadli
inovatsiya loyihalarini shakllantirish hamda amalga oshirish orqali ilm-fanning
ta`lim amaliyoti bilan aloqasini ta`minlash chora-tadbirlarini ishlab chiqish, ilg`or
axborot va pedagogik texnologiyalarni amalga oshirish uchun tajriba
maydonchalari barpo etish orqali esa ilmiy tadqiqotlar natijalarini ta`lim-tarbiya
jarayoniga o`z vaqtida joriy etish mexanizmini ro`yobga chiqarish, zamonaviy
axborot texnologiyalari, kompyuterlashtirish va kompyuterlar tarmoqlari negizida
ta`lim jarayonini axborot bilan ta`minlash rivojlanib borishi belgilab qo`yilgan.
Axborot texnologiyalarini rivojlantirish bo`yicha vazifalarni hal etish uchun
O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2002- yil 30-mayda chiqargan
“Kompyuterlashtirishni yanada rivojlantirish va axborot-kommunikatsiya
texnologiyalarini joriy etish to`g`risida” gi Farmoni va ushbu farmonning
bajarilishi yuzasidan Vazirlar Mahkamasining 2002-yil 6-iyunda qabul qilgan
“2002-2010 yillarda kompyuterlashtirish va axborot-kommunikatsiya
texnologiyalarini rivojlantirish dasturi” to`g`risidagi qarorlarini keltirish mumkin
Hozirgi axborot texnologiyalari asosida ishlab chiqilgan pedagogik dasturiy
vositalarda multimedia elementlaridan foydalanib, elektron o`quv adabiyot, kurs,
kitob va virtual stendlar yaratish imkoniyatlari mavjud.
Kurs ishining maqsadi. Savod o’rgatish darslarida foydalanish uchun
kompyuter kommunikatsiya texnalogiyalarning samaradorligini, qulayligini
o’rganib chiqish.
Kurs ishining vazifasi. Savod o’rgatish darslarini ilg‘or pedagogic
3
texnologiyalar asosida tashkil etish, o‘quvchilarni mustaqil ravishda faoliyat
ko’rsata olishga, axborot texnologiyalari imkoniyatlaridan oqilona foydalanishga
o‘rgatish, o‘qitilayotgan fanni o‘zlashtirish sifatini oshirish yo’lida yangicha
metodikalar yaratish.
Kurs ishining obekti. Savod o’rgatish davri o’quvchi va o’qituvchilari.
Kurs ishining predmeti. Savod o’rgatish davri faoliyatini olib borishga
qaratilgan ishlar
Kurs ishining tuzilishi.
4
I BOB. KOMPYUTER VA AXBOROT TEXNOLOGIYALARI
TUSHUNCHASI
1.1. Kompyuter texnologiyalarini o`quv jarayonida qo`llash tamoyillari.
Kompyuter texnologiyalari to`g`risida so`z yuritilganda, odatda ko`z
oldimizda axborot texnologiyalari mujassamlanadi. Buning sababi, shaxsiy
kompyuterlarning ixtiro etilishi axborot texnologiyalarining ommaviylashishiga va
uni keng miqyosda tadbiq etilishiga olib kelinganligidadir. Chunki shaxsiy
kompyuterlarning paydo bo`lishi natijasida axborot texnologiyalarining mahsuli
bo`lgan dasturiy vositalarga zaruriyat ortib, kundalik ehtiyojga aylanib bormoqda.
Shaxsiy kompyuterni tadbiq etish bo`yicha erishilgan muhim yutuqlardan biri bu
multimedia vositalarining yaratilishidir. Shaxsiy kompyuterlar multimedia
vositalaridan, ya`ni ovoz, grafika, animatsiya, video vositalaridan keng ko`lamda
foydalanish sari yo`l ochdi. Ta`lim tizimida axborot texnologiyalarining
multimedia vositalari yordamida o`quv jarayonini tashkil etish imkoniyatlari paydo
bo`la boshladi. Bular sirasiga virtual kutubxona, virtual o`qitish texnologiyalarini
kiritish mumkin.
Virtual kutubxona - bu o`quv materiallari elektron nusxada chop etilgan
yagona katalog tizimiga ega bo`lgan elektron kutubxonadir. Elektron
kutubxonadagi o`quv materiallarini tarmoq tizimi imkoniyatlaridan foydalanib
o`qish mumkin. Elektron kutubxonadan yoki boshqa manbalardan tarmoq tizimi
yordamida materiallarni olib o`qish-virtual o`qish deb yuritiladi. Yangi axborot
texnologiyalari asosida boshqarishni avtomatlashtirish, ish yuritish, moliya
ishlarini avtomatlashtirilgan holda boshqarishni ta`minlash kabi ishlarni bajarish
imkoniyatlari tug`ildi. Bundan tashqari yangi axborot texnologiyalari tufayli
yuzaga kelgan juda katta imkoniyatga ega bo`lgan muharrirlarni, tarjima qiluvchi
dasturiy vositalarni keltirish mumkinki, ularning yaratilishi ta`lim tizimida ham o`z
samarasini bermoqda. Shu o`rinda olamshumul ahamiyatga ega bo`lgan
telekommunikatsion (kabelli, shisha tolali, sputnikli) aloqa vositalari asosida
5
tashkil etilgan Internet tizimining insoniyatga juda keng imkoniyatlar
yaratganligini ta`kidlash lozim. Internet hozirgi kunda butun insoniyat bilimlarini
birlashtirish, ularning aqliy qobiliyatlaridan unumli foydalanish kabi masalalarni
yechish bilan bir qatorda, yangi adabiyotlar to`g`risida ma`lumot olish, masofadan
turib o`qitish texnologiyasini amalga oshirish, musiqa eshitish, kino va boshqa
sohalardagi mashhur kishilarning (yulduzlarning) rasmlarini ko`rish, ular haqida
ma`lumotlar olish, kundalik gazetani o`qib borish, ob-havo to`g`risida ma`lumot
olish, kompyuter o`yinlari o`ynash, yangi ish joyi topish, magazindan xarid qilish
va hatto keng miqyosdagi biznes ishlarini amalga oshirish mumkin. Uchinchi ming
yillikning boshlarida 120 mln. kompyuter yagona dunyo tarmog`iga ulangan,
ulardan 1 mlrd. dan ziyod odamlar foydalanmoqda. Keyingi vaqtda internetdan
o`spirin yoshlarning va xotin-qizlarning foydalanish sur`ati o`sib borayotganligini
qayd etish mumkin. Uchinchi ming yillikning boshida axborot texnologiyalarini
tadbiq etishda tub o`zgarishlar ro`y berishi kutilmoqda. Bularga yo`ldosh kanali
orqali internet elektron kitoblar, dunyo internet kutubxonasi, internet video-
telefonlar, muloqotli tarjimonlar va nutqni hamda harakatni tushunadigan
kompyuterlarning yaratilishi kutilmoqda.
Bulardan ko`rinib turibdiki, ta`lim tizimida yangi axborot texnologiyalarini
tadbiq etish masalalariga tubdan boshqacha ko`z bilan qaramoq lozim. Yuqorida
qayd etilgan masalalar ta`lim tizimida ham yangi axborot texnologiyalarini tadbiq,
etishning istiqbolli yo`nalishlarini belgilash bilan bir qatorda, ularning yechimini
kechiktirmasdan hal etish uchun chora-tadbirlar ko`rish zaruratini ham yuzaga
keltiradi. Shu o`rinda aytish lozimki, ta`lim tizimida yangi axborot
texnologiyalarini tadbiq etishning bugungi kundagi dolzarb masalalaridan biri
multimedia vositalari negizida virtual o`qitish tizimini yaratishdir.
Axborot texnologiyalaridan o`quv jarayonini boshqarishda foydalanish
ta`limning samaradorligini oshirishga olib keladi. Buning sababi, o`quv jarayonini
to`liq nazorat qilish va uni yangilab borish imkoniyatlarining yaratilishidir.
6
Masalan, ta`lim muassasasida lokal kompyuter tarmog`ining mavjudligi qog`ozda
berilayotgan ma`lumotlar, hujjatlar hajmining qisqarishiga olib keladi, bu esa o`z
navbatida, ta`lim jarayonida qabul qilinayotgan boshqaruvga doir qarorlarni qabul
qilishda vaqtni tejash imkoniyatini beradi. Axborot texnologiyalarini o`quv
jarayoniga tadbiq etish natijasida yangi ma`lumotlar bazasi vujudga keladi, unda
pedagogik texnologiyalar, tahliliy materiallar kabi ma`lumotlar to`planadi.
Shuning bilan bir qatorda, video-konferensiya o`tkazish, har xil ko`rinishdagi
taqdimotlarni namoyish etish va eng yaxshi tadqiqot ishlar haqida ma`lumot
berish, seminarlar va turli mashg`ulotlarni o`tkazish uchun juda ko`p imkoniyatlar
paydo bo`ladi.
Hozirgi davr axborot-kommunikatsiyalar asri sifatida xarakterlanmoqda. Shu
sababli mehnat kapitali va tovarlar qatorida aqliy kapitaldan foydalanish muhimligi
jihatidan kam ahamiyatga ega bo`lmagan omillardan biridir.
Bugungi kunda mamlakatimiz taraqqiyoti yo`lidagi ustuvor vazifalardan biri
bilimli milliy kadrlarni tayyorlash uchun ta`lim tizimini investitsiyalash va
axborot-kompyuter texnologiyalarining rivojlanishini ta`minlashdan iborat ekanligi
“Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi”da belgilab qo`yilgan.
Axborot texnologiyalarini o`quv jarayoniga tadbiq etishning muhim
yo`nalishlaridan biri elektron o`quv adabiyotlar, qo`llanmalar va kurslar
yaratishdir. Elektron o`quv adabiyotlar va qo`llanmalar ma`ruza mazmunini
boyitish, yangi materiallar bilan to`ldirishga imkoniyat yaratadi. Elektron o`quv
adabiyotlar va qo`llanmalarning yaratilishi, ularning o`quv jarayoniga qo`llanilishi
ta`lim muassasalarida elektron kutubxonalar yaratishni taqozo etadi. Bundan
ko`rinib turibdiki, ta`lim muassalarida yagona katalog tizimiga ega bo`lgan
kutubxonalarning paydo bo`lishi va lokal tarmoqning yaratilishi kutubxonalarga
bog`liq muammolarni yechishga olib kelishi bilan bir qatorda, ular faoliyatining
samaradorligini oshirishga va muvofiqlashtirishga imkon beradi.
7
Masofali ta`lim tizimining asosini kompyuter, axborot va pedagogik
texnologiyalar tashkil etishi shubhasiz. Ta`limda axborot texnologiyalari haqida
gapirganimizda, birinchi navbatda, masofali ta`lim, interaktiv pedagogika va turli
o`quv shakllari ko`rinishidagi didaktik tizimlarni nazarda tutamiz.
Ta`limda texnologik yondoshuvning mohiyatini tushunish uchun, avvalo,
“texnologiya” so`zi va tushunchasining mazmunini aniqlash zarur. Texnologiya
yunoncha so`z bo`lib, texne-mahorat, san`at, logos-tushuncha, fan, ta`limot
ma`nolarini anglatadi. Ta`limda texnologiya tushunchasi o`quv rejasiga asosan
beriladigan bilimlar tizimini talabalarga yetkazib berish va shu asosda ularni
bugungi kun talablariga to`liq javob beradigan kadrlar qilib tarbiyalashga
yo`naltirilgan shunday usul va tajribalarni ishlab chiquvchi, takomillashtiruvchi va
targ`ib qiluvchi zamonaviy fan sifatida ta`riflanadi.
Ta`lim jarayoniga texnologik yondoshuvda u qayta takrorlanadigan jarayon
sifatida tashkil etiladi, undan kutiladigan natija ham mufassal tavsiflanadi va aniq
qayd etiladi. O`quv materiali diagnostik ifodalangan o`quv maqsadlariga mos
qayta tuzilib, ishlab chiqiladi, ayrim bo`laklarga ajratiladi. O`quv materialini
talabalarga yetkazib berishning muqobil yo`llari nazarda tutiladi. Har bir bo`lakni
o`rganish test yordamida nazorat etilib, xato-kamchiliklar shu paytning o`zida
tuzatilib, to`g`rilanib boriladi.
Pedagogik texnologiya ta`lim jarayoniga noan`anaviy shaklda, o`ziga xos
belgilar va xususiyatlarga ega bo`lgan tizimli, texnologik yondoshuvlarga
asoslanadigan holda kirib keldi.
U pedagogikada ijtimoiy-muhandislik
tafakkurining mahsuli, texnokratik ilmiy fikr (ong) ning ta`lim sohasidagi loyihasi,
ta`lim jarayonini ma`lum darajada standartlashtirish, ya`ni takrorlanadigan
jarayonga aylantirishdir.
Pedagogikada qayta takrorlanadigan ta`lim-tarbiya jarayonini yaratish oson
ish emas. Bunga o`quv-tarbiya vazifalarining turli-tumanligi, ta`lim mazmuni va
8
o`quv materiallarining har xilligi, talaba va talabalarning o`zlashtirish qobiliyatlari,
xotira xususiyatlari bir emasligi kabi qator faktorlar sabab bo`ladi. Shunga
qaramay, olimlar rivojlangan mamlakatlarda pedagogik texnologiya usulini ishlab
chiqdilar, ular yaratgan pedagogik texnologiya usuli qayta takrorlanadigan
pedagogik sikl bo`lib, ta`lim olishda rejalashtirilgan natijalarni kafolatlaydi.
Pedagogik texnologiyalarni ta`limda qo`llashda o`qitishning boshqa
usullaridan farqini ko`z oldiga keltirish uchun uning muhim belgilarini aniq
ko`rsatish talab etiladi. Mamlakatimizda va chet ellarda chop etilgan pedagogik
adabiyotlarni o`rganish va tahlil etish shuni ko`rsatadiki, pedagogik texnologiya
usulining muhim xususiyatlari, belgilari qatorida umumlashtirilgan holda,
quyidagilarni ko`rsatish lozim:
ta`lim jarayonini oldindan reja asosida loyihalash va auditoriyada talabalar
bilan mazkur loyihani qayta ishlab chiqish, tizimli, texnologik yondoshuvlar
asosida talabalarning o`quv, bilish faoliyatini o`stiradigan ta`lim jarayonining
loyihasini tuzish;
ta`limning maqsadi to`liq va aniq, tashxislovchi bo`lishi, talabalar
bilimlarining o`quv rejasi bo`yicha holisona, ob`yektiv baholanishi, ta`lim
maqsadlarini ko`zlagan andoza asosida talabaning kuzatishlari, o`lchashlari,
harakatlari shaklida oydinlashtirilishi, o`quv jarayonining talabaning faolligiga
tayanib tashkil etilishi;
ta`lim shakllarini muvofiqlashtirilishi, ta`lim jarayonining tuzilishi va
mazmunining yaxlitligi, o`zaro aloqadorligi va pedagogikaning muhim nazariy va
amaliy masalalari negizida o`zaro ta`sirda bo`lishi;
ta`lim jarayonida texnika vositalari va inson salohiyatining o`zaro ta`sirini
hisobga olinishi;
ta`limning rejalashtirilgan natijasiga erishishning kafolatlanganligi;
9
ta`lim tizimini axborot-pedagogik texnologiyalar asosida tashkil qilish va
uning samaradorligini oshirish mumkinligi kabilar shular jumlasiga kiradi.
Qayd etilgan bandlarning har birining ta`lim tizimida o`z o`rni bor va bu
masalalarni yechish falsafa, sotsiologiya, fiziologiya, matematika, axborot,
pedagogika va kompyuter texnologiyalari hamda boshqa fanlarning
qonuniyatlaridan foydalanishni taqozo etadi.
Ta`lim tizimida ATlarining qo`llanilishi o`quv jarayonini pedagogik dasturiy
vositalar yordamida amalga oshirishdek muhim imkoniyatni yaratdi. Bunday
yondoshish o`quv jarayoni didaktik kategoriyalarining o`zaro aloqasini va
bog`liqligini o`rganishga olib kelishi bilan bir qatorda, o`quv jarayonini to`liq
darajada o`rganishga imkoniyat yaratadi.
Shu o`rinda ATlarining multimediali vositalaridan foydalanib o`qitishning
an`anaviy uslub bilan o`qitishga ko`ra farqini tahlil qilganda quyidagi asosiy:
dars o`tishda ma`ruzachining o`quv materiallarini tushuntirish jarayonining
yengillashtirilishi;
o`quv jarayonida berilayotgan materiallarni takroriy holda berish
imkoniyatining mavjudligi;
kompyuter texnologiyalari asosida o`tkazilayotgan darslarni o`zlashtirish
darajasining yuqoriligiga erishilishi;
multimediali vositalar bazasida virtual stendlar tashkil qilish imkoniyatining
yaratilishi;
virtual stendlarning Maxsus jihozlangan xonalar talab qilmasligi;
o`quv jarayonining video va audio animatsiyalar bilan boyitilib borilishi
hamda talabalarning dars jarayoniga bo`lgan qiziqishini kuchaytirishi;
10
ommaviy tarzda foydalanish, ya`ni bitta ma`lumotlar bazasidan bir yoki bir
nechta auditoriyada va guruhlarda foydalanish imkoniyatining borligi;
ma`lumotlar bazasini tezkor ravishda o`zgartirib, zamon talabiga moslashtirib
borilishi;
o`quv jarayonida talabalarning yakka tartibda bilimini nazorat qilish kabi
afzallik tomonlarini ko`ramiz.
Shuni ta`kidlash lozimki, o`quv jarayonini AT asosida tashkil qilishdan asosiy
maqsad o`qish sifatini va samaradorligini oshirish bilan bir qatorda, kompyuter va
axborot texnologiyalarini o`qituvchi-talabalarning kundalik ish quroliga
aylantirishga erishishdan iborat.
Kompyuter texnologiyalarini o`quv jarayonida qo`llash tamoyillari.
O`quv jarayonida axborot va pedagogik texnologiyalarni uzviy bog`langan
holda olib borish bu jarayonning samaradorligini oshirishga olib keladi.
Multimedia vositalari asosida o`qitish jarayonida aniq predmetni kompyuter
asosida to`liq o`qitish, ma`ruza matnlarini tahrirlash, talabalar topshirgan nazorat
natijalarining tahlili asosida ma`ruza matnlarini bayon etish uslubini yaxshilash,
talabalar axborot texnologiyalarini multimedia vositalari asosida yaratilgan
animatsiya elementlarini dars jarayonida ko`rishi, eshitishi va mulohaza qilish
imkoniyatlariga ega bo`ladi.
Axborot texnologiyalarining multimedia vositalari bilan ishlaydigan talabalar
quyidagi vazifalarni amalga oshirishlari kerak:
ma`ruza matnlari, amaliyot bilan bog`liq topshiriqlarni tayyorlash;
uslubiy ko`rsatmalarni, nazorat savollarini, to`g`ri javoblar variantini tuzish;
ishchi dastur va texnologik xaritani tuzish;
11
bilimni nazorat qilish natijasini tahlil qilish;
har bir mavzu bo`yicha dinamik ko`rinishda aks etuvchi jarayonlarning
animatsiyalarini tasavvur qilish;
o`zlashtirilishi murakkab bo`lgan mavzular bo`yicha talabalar bilan suhbat
o`tkazish kabi talablar qo`yiladi.
Qo`yilgan ushbu talablar bo`yicha axborot texnologiyalarining multimedia
vositalari asosida dars jarayonini tashkil qilish pedagog-o`qituvchilarning
yumushini osonlashtirib, o`quv jarayonini boshqarish, uning samaradorligini
yanada ko`tarishga erishiladi. Shu bilan bir qatorda ta`lim muassasasi rahbariyatiga
talaba, guruh, mutaxassisliklar bo`yicha test natijalarini ko`rib borish va ularning
o`zlashtirish darajasiga baho berish, o`qituvchilarning ma`ruza matnlari va boshqa
mustaqil ishlarga mo`ljallangan materiallarining tayyorlash sifatiga baho berish,
multimedia vositalari asosida laboratoriya ishlarini bajarish uchun kompyuterda
modellashtirilgan virtual stendlar joriy etish, kursni o`zlashtirish bo`yicha uslubiy
materiallarni tayyorlash uchun takliflar ishlab chiqish kabilarni amalga oshirish
imkoniyatini beradi.
O`qitish nazariyasi va bu sohaga tegishli bir qator ilmiy tadqiqotlar natijalari
shuni ko`rsatadiki, o`qitish asosan an`anaviy tushuntirish usullariga asoslangan.
Shu bois ma`lum bir fanning o`qitish usullarini o`rganish va izlanishlar hamda
yuqori saviyali pedagog va o`qituvchilarning bu boradagi tajribasi bugungi kunda
emperik ko`rinishdagi o`qitishdan, boshqa turdagi, ya`ni isbot qilish, namoyish
qilish va ularni zamonaviy kompyuter texnologiyalaridan foydalanib, noan`anaviy
darslarni amalga oshirishi dolzarb masala ekanligini ko`rsatmoqda. Gipermatn,
grafik va kompyuterning ovoz dasturlarining yaratilishi kompyuter
texnologiyalaridan ta`lim tizimida samarali foydalanish bilan bir qatorda
noan`anaviy darslarni tashkil etishga asos bo`lmoqda. Taraqqiy etgan xorijiy
davlatlar va respublikamizdagi yetakchi ta`lim muassasalarida kompyuter
12
texnologiyalari asosida o`qitish dasturlari tahlili VDV sifat jihatidan yangi o`qitish
vositalari bo`lib, ular an`anaviy o`qitish metodlaridan tubdan farq qilishini
ko`rsatmoqda. Bunday yondoshishning asosiy vositalaridan biri sifatida, bizning
fikrimizcha, kompyuterda modellashtirish nazariyasini ko`rsatish mumkin. Bu
sohadagi natijalar tahlil qilinganda bir nechta yo`nalishlarni ko`rish mumkin:
1) Gnoseologiya yo`nalish. Bu yo`nalishda kompyuter modeli asosan
materialni tushunib yetish uchun oraliq ob`yekt sifatida qaraladi va ayrim
elementlar orasida mavjud bo`lgan umumiy xossalarni ifoda etmasdan, balki har
xil sohalarning birlashmasini ifoda etadi.
2) Original o`rnida kompyuter modelidan foydalanish. Bu yo`nalish
o`qitilayotgan fanlarning ob`yektlarini natural ko`rinishida olish mumkin
bo`lmagan ma`lumotlarini ifoda etish imkoniyatini yaratadi. Bu esa o`z navbatida
originalning tabiatini aniqlash, uning ichki, tashqi xossalarini va rivojlanish
jarayonini kuzatish imkoniyatini yaratadi.
3) Analitik yo`nalish. Bu yo`nalish son va sifat ko`rsatkichlari asosida
talabalarni tayyorlashga oid jarayonning ma`lum bir qismini tasvirlash
imkoniyatini yaratadi va u ma`lumotlarni uzatish, tushunish, ko`nikish va
o`zlashtirishni nazorat qilish kabi funksional vazifalarga yo`naltiriladi.
4) Umummetodologik yo`nalish. Bu yo`nalish o`qitilayotgan fanlarning
talabalar va talabalar dunyoqarashining shakllanishiga bog`liqlik tomonlarini
baholashga qaratilgan.
5) Psixologik yo`nalish. Bu yo`nalish kompyuter texnikasi va texnologiyasi
yordamida o`qiyotgan talabalarning sotsial, psixologik, biologik xususiyatlarini
o`rganish uchun qo`llaniladi.
6) Pedagogik yo`nalish. Bu yo`nalish ilg`or texnologik vositalar yordamida
talabalarning tarbiyalanganlik darajasini, bilim saviyasini aniqlash va uning
13
kelgusidagi ahvolini bashorat qilish uchun qo`llaniladi.
Hozirgi vaqtda bir soha bo`yicha ishlab chiqilgan pedagogik texnologiyalar
bo`yicha izlanishlarni va ularni tadbiq etish uslublarini boshqa sohalarga tarqatish
hamda ulardan samarali foydalanish masalalari qaralmoqda. Bunga misol
tariqasida kompyuter texnologiyasidan foydalangan holda o`qitishni keltirish
mumkin.
Kompyuter-axborot texnologiyalari modelidan foydalanish masalasi
o`qitilayotgan fanning xususiyatlaridan kelib chiqqan holda dars jarayonida
namoyish qilinishi kerak bo`lgan ob`yektning ichki, tashqi xossalarini ko`rsata
olishdek muhim vazifani amalga oshirish imkoniyatini yaratadi.
Axborot texnologiyalarining multimedia vositalari o`quv jarayonida quyidagi
eng muhim jihatlari bilan alohida ahamiyatga egadir:
- differensial va individual o`qitish jarayonini tashkil qilishi;
- o`qish jarayonini baholash, teskari (qarshi) aloqa bog`lashi;
- o`zini-o`zi nazorat qilish va tuzatib borishi;
- o`rganilayotgan fanlarni namoyish etishi va ularning dinamik jarayonini
ko`rsatishi.
fan mavzularida animatsiya, grafika, multiplikatsiya, ovoz kabi kompyuter va
axborot texnologiyalardan foydalanishi;
talabalarga fanni o`zlashtirish uchun strategik ko`nikmalar hosil qilishi va
hokazo.
Shuningdek, multimedia vositalarining amaliy tomoni ulardan o`quv
jarayonida pedagogik dasturiy vositalar yordamida foydalanish va kelgusida ta`lim
tizimida o`quv jarayoni uchun ma`lumotlar bazasini va virtual stendlar yaratishdek
14
muhim vazifani amalga oshirishga zamin hozirlaydi.
15
1.2. Kompyuter texnologiyalarini o`quv jarayonida qo`llash vositalari.
Kompyuter texnologiyalarining juda katta imkoniyatga ega bo`lgan matn
muharrirlari, bir tildan ikkinchi tilga tarjima qiluvchi dasturini vositalarining
yaratilishi ta`lim tizimida ham o`z samarasini bermoqda. Bular sirasiga
Macromedia DreamWeaver, Microsoft FrontPage, HTML muharrirlari va
Microsoft Word, Adobe Photoshop, CorelDraw, Macromedia Flash kabilarni
kiritish mumkin.
HTML-(HayperText Markup Language-gipermatnni belgilovchi til), (Web-
muharrir) matnli va grafikli xossalarini o`z ichiga mujassamlashtirgan dasturli
vositalar bo`lib, u web-hujjatlarni yaratish va tahrir qilish uchun mo`ljallangan.
Web-hujjat - bu elektron ko`rinishdagi hujjat bo`lib, undan Internet tizimida
ma`lumotlarni uzatish va qabul qilish uchun foydalaniladi. Shu sababli bu dasturli
vositaning imkoniyatlariga kengroq to`xtalamiz.
Oddiy HTML-hujjatlarni yaratish.
HTML-hujjatlari (ASCII qoidalarida yozilgan) oddiy matnli fayllar bo`lib,
ular maxsus belgilangan qoidalarni o`z ichiga oladi. HTML-hujjatlarni yaratish va
tahrir qilish uchun maxsus uskunaviy vositalar ishlatiladi. Web-sahifani quyidagi
oddiy uskunaviy vositalardan foydalanib ham yaratish mumkin:
bloknot ko`rinishida tiqilgan (vstroyenniy) Microsoft Windows Notepad
tahrirlagichi (redaktor), DOS, Windows Write tahrirlagichlari, Macintosh uchun
TeachText/SimpleText tahrirlagichi yoki EMACS Unix uchun yoki VAX/VMS
uchun tahrirlagich;
hammaga ma`lum va mashhur Microsoft Word tahrirlagichi, Word Perfect
yoki ASCII kodi va boshqa matn rejimida ishlaydigan ixtiyoriy tahrirlagichlar.
Bundan ko`rinib turibdiki, HTML-hujjatni yaratish uchun qandaydir bir
16
matnli tahrirlagich kerak.
HTML-matnni maxsus dastur yordamida tahrirlash uchun bu matnni HTML-
hujjatiga aylantirish imkoniyatlaridan foydalanish mumkin. HTML-hujjatlarni
saqlashda .html yoki .htm kengaytmani ishlatish maqsadga muvofiqdir. Bu holda
keyinchalik qiynalmaslik uchun hujjatning qaysi turga tegishli ekanligini aniqlab
olish kerak. Maxsus kodlarda yozilgan HTML-hujjatning natijasini ko`rish brauzer
(browser) deb nomlanuvchi dastur orqali amalga oshiriladi (brauzer web-
hujjatlarni ko`rish vositasi). Bu kategoriyadagi dasturiy vositalarga HTML
formatdagi elektron hujjatlarni ko`rish uchun mo`ljallangan vositalar kiradi.
Zamonaviy brauzerlar nafaqat matn va grafikani balki musiqani, insonning nutqini,
internetda radio to`lqinlarini eshitishni, videokonferensiyalarni ko`rishni, elektron
aloqa xizmati bilan ishlashni, telekonferensiyalar xizmati bilan tanishish va shunga
o`xshash ko`pgina imkoniyatlarni yaratadi. HTML hujjatlar uchun eng ko`p
qo`llaniladigan brauzerlarga Internet Explorer va Netscape Navigator larni misol
keltirish mumkin. Brauzerda HTML hujjatni tahrirlash imkoniyati yo`q bo`lib, u
faqatgina namoyish etadi. Brauzerdan chiqmasdan turib, undagi buyruqlardan
foydalanib, Microsoft Windows Notepad uskunaviy vositasi yordamida HTML-
hujjatni tahrirlash mumkin. Yana muhim tomoni shundaki, Web-brauzer
tomonidan bu hujjatni ochish paytida u oddiy matn sifatida emas, balki Web-sahifa
sifatida qabul qilinadi va chaqiriladi.
Oddiy matnli fayldan HTML-hujjat belgilar kodi (teglar) bilan farqlanadi. Bu
kodlar hujjatning tarkibiga kiradi va ular hujjatni formatlash, tayyor maketni
aniqlash, boshqa hujjatlarga taalluqli murojaatlarni ifodalash kabi ko`pgina
amallarni bajaradi.
Shu narsani ta`kidlash lozimki, HTML-kodlar, odatda bosh harflar bilan
yoziladi. Bu esa o`z navbatida ularni asosiy matndan oson farqlashni va
tahrirlashni osonlashtiradi.
17
Maxsus dasturiy vositalar yordamida HTML-hujjatni yaratish yoki tahrirlash
katta imkoniyatlarga ega. Chunki maxsus dasturiy vositalar bir vaqtning o`zida
HTML-hujjatning maxsus belgilar kodi va natijaviy ko`rinishi bilan ishlash
imkoniyatini beradi. Maxsus dasturiy vositalar ham bir-biridan imkoniyatlari bilan
farq qiladi. Maxsus dasturiy vositalar yordamida yaratilgan HTML hujjatning
diskda egallaydigan hajmi birmuncha kichik bo`ladi, bu esa uni brauzerda
namoyish etish uchun qulaydir. Unda tashkil qilingan ichma-ich gipermurojaatlar
boshqa papkalarga ko`chirilgan vaqtda behato ishlaydi. Yuqorida HTML dasturiy
vositasining imkoniyatlari batafsil bayon qilindi. HTML dasturiy vositasi asosida
yaratilgan elektron o`quv adabiyotlar keng imkoniyatlarga ega bo`lib, u talaba,
talabalarga ishlash uchun qulay va osondir. Buning sababi HTML dasturiy vositasi
asosida yaratilgan elektron kitobda boblar, mavzular va ularga tegishli matnlar
bilan ishlash juda qulaydir. Buni quyidagi strukturadan ko`rish mumkin.
Axborot texnologiyalari asosida o`quv materiallarini elektron nusxada chop
etish, ularga kerakli o`zgartirishlarni o`z vaqtida kiritib, yangilab borishni va
18
tezkor ravishda chop qilish, hamda tarmoq tizimida ommaviy ravishda foydalanish
imkoniyatlarini yaratadiki, ular shubhasiz ta`lim samaradorligini oshirishda muhim
rol o`ynaydi.
HTML hujjatni chiroyli ko`rinishda rasmiylashtirish uchun animatsiya
(tasvirga kiritilgan harakat) lardan foydalaniladi. Animatsiyalar har xil formatlarga
ega bo`lib, hozirda ko`p qo`llaniladiganlaridan biri GIF (Grafic Interchange
Format) formatli animatsiyadir. Ma`lumki, animatsiya kadrlarning ketma-
ketligidan hosil bo`ladi. Kadrlarda tasvirlar joylashtiriladi. GIF formatli
animatsiyaning kadrlaridagi tasvirlar GIF formatida bo`ladi. Demak, GIF formatli
animatsiyalar kichik hajmga egadir. GIF animatsiyalarni yaratish uchun bir qancha
maxsus dasturiy vositalar mavjud. Masalan, Ulead Cool3D, Ulead Gif Animator,
Macromedia Flash va boshqalar. Animatsiyalarni yaratishda bu dasturiy
vositalarning har birini o`ziga xos o`rni bor. Matnlarni animatsiya qilishda Ulead
CooBD, Ulead Gif Animator dasturiy vositalari katta imkoniyatlarga ega bo`lib, bu
dasturiy vositalarda barcha animatsiyalarning namunasi va ularning matn kiritish
maydoni beriladi. Matnni kiritgandan so`ng kerakli animatsiya tanlanadi.
Tasvirlarni animatsiya qilishda Macromedia Flash eng yaxshi dasturiy
vositalardan biridir.
Flash texnologiya yoki uni boshqacha nom - muloqotli faol veb-animatsiyalar
deb ham atashadi. Bu dasturiy vosita Macromedia kompaniyasi tomonidan
yaratilgan bo`lib, u ma`lumotlarni multimedia ko`rinishida taqdim eta oladigan
juda muhim texnologik jarayonlarni o`z ichiga olgan dasturiy vositadir. Flash
dasturiy vositasining asosiy uskunaviy vositasi sifatida vektorli grafika qo`llanilib,
uning asosida (yordamida) multimedianing hamma elementlarini, ya`ni ovoz,
harakat, ob`yektlar bilan muloqotni amalga oshiradigan imkoniyatlari mavjud.
Flash texnologiyada yaratiladigan dasturlarning o`lchami minimal darajada bo`lib,
ular kompyuter ekranining o`lchamiga bog`liq emas, bu esa internet-loyiha
yaratish uchun asosiy talablardan biridir. Yaqinda paydo bo`lgan Flash texnologiya
19
vebdizaynerlar orasida keng tarqala boshladi. Buning asosiy sabablaridan biri
Flash texnologiya Web-saytlarga ovoz va grafika elemetlaridan foydalanish
imkoniyatini yaratib, ularning dinamik ko`rinish olishiga imkon yaratishidir. Shu
sababli Flash tahrirlagichining uskunaviy vositasitalari va ularning vazifalariga
batafsil to`xtalamiz.
20
II BOB. BOSHLANG‘ICH TA’LIMDA SAVOD O’RGATISHDA
AXBOROT TEXNOLOGIYALARDAN SAMARALI FOYDALANISH
METODIKASI.
2.1. Elektron o`quv qo`llanmadan o`quv jarayonida foydalanishning
pedagogik asoslari.
O‘quv dasturlari ma’lum bir predmetga yoki fan sohasiga mo‘ljallab
yaratilgan bo‘lib, o‘quv jarayonini tashkil etish, darslarini o‘qitish va o‘rganish
hamda o‘quvchilarning mustaqil bilim olish jarayonida keng qo‘llaniladi.O‘quv
jarayonida, ya’ni ma’ruza, amaliy, laboratoriya va seminar mashg‘ulotlarida
zamonaviy o‘quv dasturlarining qo‘llanilish o‘rniga qarab hamda o‘quvchilarni
mustaqil bilim olish, o‘tilgan mavzularni takrorlash, olgan bilimlarini tekshirish,
nazorat qilish jarayonlarida foydalanish o‘quvchilarning o‘rganilayotgan mavzu
bo‘yicha bilim va malakalarini mustahkamlashda hamda o‘quv jarayonini
mukammallashtirishda muhim asos yaratadi.
Multimedia texnologiyalari savod o‘rgatish jarayonida ma’lum bir
mavzularini o‘quvchilarga o‘rgatishda ma’lumotlarni ovozli, harakatli, videoli,
tasvirli, grafikli va hokoza ko‘rinishlarda bayon qilib berish imkonini yaratadi. Bu
esa yangi mavzuni o‘rganish uchun ketadigan vaqtni tejash bilan birga
o‘quvchilarni yangi axborotlarni qabul qilish ehtiyojini qondiradi hamda ularni
o‘qish fangia bo‘lgan qiziqishini oshiradi.
Multimedia vositalaridan ta’lim sohasida foydalanish va ular yordamida
o‘quvchilarni o‘qitish multimediya texnololgiyalarini ta’lim sohasining turli xil
pedagogik faoliyatlarida qo‘llanilishining asosiy jihatlarini ajratib beradi, ya’ni
o‘qish darslarining jarayonida uni ko‘rgazmali va tushunarli tarzda bayon qilish
uchun tartibli ravishda multimediali namoyish va slaydlarni ko‘rsatish maqsadga
muvofiqdir.
O‘qituvchining nutqi orqali bir vaqtning ichida namoyishlar katta ekranda
multimediya proektori yordamida ko‘rsatiladi. Namoyishlar o‘z navbatida matnlar,
21
tovushlar, chizmalar, harakatlar, tasvirlar va boshqa animasion elementlar orqali
to‘ldirilgan bo‘lishi lozim. Bu jarayonlarni amalga oshirish uchun albatta,
o‘qituvchilar AKT ni yaxshi bilishi va malakali bo‘lishi kerak. Bunday
ko‘rinishdagi dasturlarni tuzishda nafaqat matnli axborotlarni, balki rangli tasvirlar
hamda turli tovushlarni ham qo‘llashni taqoza etadi. Buning uchun juda ko‘p
mehnat, bilim va yuqori darajadagi malaka kerak bo‘ladi. Albatta, bu jarayonda
zamonaviy kompyuter texnologiyalari va ularning qo‘shimcha qurilmalaridan
samarali foydalanish talab qilinadi. Bunda nafaqat axborot texnologiyalarining
zamonaviy vositalaridan, balki ularni to‘liq ishlashini ta’minlovchi maxsus dastur,
ya’ni drayverlardan foydalaniladi.
Elektron o‘quv qo‘llanmalar o‘quv axborotlarni multimedia vositalari orqali
obrazli ko‘rinishda taqdim etish, har-xil ko‘rinishdagi rang, harakat, ovoz kabi
elementlarni kiritish, o‘quv materiallarini qabul qilish jarayonini samaradorligini
oshirish bilan birga o‘quvchilarga berilayotgan materiallarni tahlil qilish,
taqqoslash
kabi muhim sifatlarni rivojlantiradi.
Elektron qo‘llanmalar ma’ruza mazmunini boyitadi va yangi materiallar bilan
to‘ldiradi, ularning yaratilishi hamda o‘quv jarayonida qo‘llanilishi ta’lim
muassasalarida yagona lokal tarmoqqa va katalog tizimiga ulangan elektron
kutubxonalar yaratish imkonini beradi.
O‘quv muassasalarida elektron o‘quv qo‘llanmalaridan foydalanish
zamonaviy kompyuter va axborot texnologiyalar bilan jihozlangan sinflarda
amalga oshiririladi.
Elektron o‘quv qo‘llanmalari asosan o‘rganilayotgan mavzuga doir nazariy
ma’lumotlar, amaliy misol, o‘quvchilar uchun mustaqil topshiriq, mustaqil ishlash
bo‘yicha uslubiy ko‘rsatma va olgan bilimlarini tekshirish bo‘yicha nazorat hamda
test savollaridan tashkil topgan bo‘ladi.
O‘quv jarayonida elektron qo‘llanmalardan foydalanish o‘qituvchi-
professorlarning ish faoliyatini yengillashtirish, o‘quv jarayonini boshqarishni
22
mukammalashtirish va uning samaradorligini oshirish bilan bir qatorda
o‘quvchilarning yagona elektron katalog tizimi orqali mustaqil bilim olish,
o‘rganish hamda shu mavzu bo‘yicha olgan bilimlarini tekshirish imkoniyatini
yaratadi.
O‘quv jarayonida Internet tarmog‘idan o‘rganilayotgan mavzuga tegishli
ma’lumotlarni izlab topish, savod o‘rgatish jarayoni uchun badiiy kitoblarni
topish, o‘rgangan bilimlarini kengaytirish, va o‘qituvchining o‘zi o‘z ustida
ishlashi uchun lozim bo‘lgan ma’lumotlarga ega bo‘lish, boshqa tajribali
o‘qituvchilarning faoliyatini o‘rganish va shu asosida o‘quv jarayonini samarali
tashkillashtirish va hokozalar uchun keng ko‘lamda foydalaniladi.
Savod o‘rgatish jarayonini tarmoq texnologiyalari asosida tashkllashtirish
orqali o‘quvchilar quyidagilarga ega bo‘ladilar:
- noan’anaviy manbalar, ya’ni internet tarmog‘i va turli saytlardan foydalanib
o‘qish va o‘rganish;
- mustaqil bilim olish, o‘z ustida ishlash, bilimini boyitish
- o‘rganish va ishlash faoliyati sohalarini kengaytirish va yangi imkoniyatlarni
yaratish;
- izlanuvchanlik, o‘ziga nisbatan talabchanlik va ijodiy qobiliyatlarini
namoyon etish;
- jamiyatda va fan texnika taraqqiyoti natijasida ro‘y berayotgan voqea va
yangiliklardan har doim xabardor bo‘lish hamda ulardan amaliy ish faoliyatlarida
foydalanish.
Umuman yuqorida ta’kidlangan axborot texnologiyalarining asosiy
vositalaridan o‘quv jarayonida foydalanish natijasida quyidagilarga erishish asosiy
maqsadimiz hisoblanadi:
- o‘quvchilarning har taraflama aqliy fikrlash va tasavvurlash malakalarini
rivojlantirish, ularni zamonaviy axborotlashgan jamiyatda mustaqil fikrlash va
ishlashga tayyorlash, ya’ni har qanday murakkab jarayonlarni amalga oshirishda
23
mustaqil qarorlar qabul qilish, o‘zining fikrini va mulohazasini bayon qilishga
o‘rgatish, tirishqoq hamda izlanuvchanlik faoliyatini shakllantirish;
- barcha ta’lim tizimlarida o‘qitish jarayonlarini tezlashtirish hamda ularning
samaradorligini oshirish uchun yangi axborot va pedagogik texnologiyalarni
yaratish va jalb etish;
- axborot-kommunikatsion texnologiyalarining barcha imkoniyatlarini hamda
dasturiy vositalarini ta’lim sohasiga joriy etish orqali uning mukammaligi,
unumdorligi, sifati va samaradorligini oshirish;
- axborot-kommunikatsion texnologiyalardan foydalangan holda
o‘quvchilarning mustaqil ishlashini tashkil etish hamda shu orqali ularni mustaqil
fikrlash va tasavvur qilish faoliyatini kengaytirish va faollashtirish;
- axborot-kommunikatsion texnologiyalar yordamida fanlararo aloqalarni
chuqurlashtirish, shu bilan birga zamonaviy texnologiyalarni barcha sohalarga
tatbiq
etish;
- tarmoq texnologiyalari asosida o‘qitishning zamonaviy tizimlarini, shu
jumladan masofadan o‘qitish tizimini yaratish, tadbiq etish va takomillashtirish.
Respublikamizda bugungi kunda bo‘lajak etuk mutaxassislarni tayyorlashda
axborot va kompyuter texnologiyalaridan foydalanish uning ta’lim mazmuni,
mohiyati, uslubi va sifatiga har tomonlama etarli darajada, ya’ni ilmiy va uslubiy
jihatdan o‘z ta’sirini ko‘rsatadi, chunki axborot texnologiyalari har doim ta’lim
jarayonlarining ajralmas va asosiy qismi bo‘lib kelgan, ya’ni bo‘lajak
mutaxassislarni tayyorlash jarayonining o‘zi ham axborot jarayoni hisoblanadi.
Kompyuter va informasion texnologiyalari vositalaridan ta’lim sohasida
foydalanishning samaradorligi o‘qituvchilarning o‘quv jarayoniga shu
texnologiyalarni qo‘llashga oid bilim hamda malakalarining darajasi va tajribasiga
ham bog‘liq bo‘ladi
Axborot va kompyuter texnologiyalardan foydalanib o‘quv jarayoni
samaradorligini oshirishda kompyuter texnologiyalari bo‘yicha mukammal bilim,
24
malaka va tajribaga ega bo‘lgan professor-o‘qituvchilarning o‘rni va salmog‘i katta
bo‘ladi.
Boshqacha aytganda, ta’lim jarayonida kompyuter va axborot
texnologiyalaridan mukammal foydalanish uchun asosiy e’tibor, eng avvalo,
o‘qituvchiga va oʻquvchiga zarur bo‘lgan sharoitni yaratish va axborot-
telekommunikasion texnologiyalardan ta’lim-tarbiya jarayonlarida samarali
foydalanishga qaratilishi lozim.
Savod o‘rgatish jarayonida quyidagicha slaydlar tayyorlash mumkin:
25
«Boshlang‘ich ta’lim konsepsiyasi»da boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi qiyofasi
ta’riflanadi: «...eng muhimi balalarda o‘qish, o‘rganishga chinakkam xavas,
ishtiyoq uyg‘otuvchi, e’tiqod xosil qiluvchi ustoz sifatida alohida o‘rin tutadi.» va
yana shu konsepsiyadan boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi fazilatlariga qo‘shimcha
keltiriladi.
O‘qituvchi: «...O‘zbekiston kelajagi buyuk davlat ekaniga ishonadigan milliy
iftixorli bo‘lishi;bolalarni xalq pedagogikasi durdonalari hamda milliy
qadriyatlarimiz asosida tarbiyalay olishi; nutqiy ravon, xalq tili boyligi ifoda usuli
va tasvir vositalarini adabiy til uslubi va me’yorini to‘la egallagan bo‘lishi» zarur.
26
2.2. Elektron o`quv adabiyotlarga qo`yiladigan talablar.
O`quv adabiyotlarining yangi avlodini yaratishga qo`yiladigan asosiy
talablar.
Uzluksiz ta`lim tizimi uchun o`quv adabiyotlarining yangi avlodini yaratish
konsepsiyasida kadrlar tayyorlash milliy modeliga muvofiq uzluksiz ta`lim
tizimida o`quv adabiyotlari ta`lim turlari uchun tasdiqlangan davlat ta`lim
standartlari (yoki davlat talablari) va fanlar bo`yicha uzviy bog`langan o`quv
dasturlari asosida tayyorlanadi. Bunda muayyan fanning o`quv adabiyotlari mazkur
ta`lim turida o`qitiladigan boshqa fanlar bilan bog`liqligini, boshqa ta`lim turlarida
ushbu fanning o`quv dasturlaridagi uzviylikni ta`minlashi lozim. O`quv
adabiyotlarini belgilangan tartibda har tomonlama ekspertizadan o`tkazilishi
nazarda tutilgan.
Ma`lumki, uzluksiz ta`lim tizimining barcha turlarida fundamental bilimlar
bo`yicha o`quv adabiyotlari asosan an`anaviy bosma shaklda tayyorlanadi.
Konsepsiyada elektron o`quv adabiyotlari esa bilim oluvchilarning
tasavvurini kengaytirishga, dastlabki bilimlarini rivojlantirishga va
chuqurlashtirishga, qo`shimcha ma`lumotlar bilan ta`minlashga mo`ljallangan
bo`lib, ular ko`proq chuqurlashtirib o`qitiladigan fanlar bo`yicha yaratilishi
maqsadga muvofiq deb ko`rsatilgan. Bizning nazarimizda, uzluksiz ta`lim tizimida
fan va texnologiyalarning jadal rivojlanganligini e`tiborga olgan holda, mazmuni
tez o`zgaruvchan, chuqurlashib o`qitiladigan, kasbiy va maxsus fanlar bo`yicha
elektron o`quv adabiyotlarini tayyorlash maqsadga muvofiq.
O`quv adabiyotlarining mazmuni bilim oluvchilarda mustaqil va erkin
fikrlash, olingan bilimlarni bosqichma-bosqich boyitish, mukammallashtirib
borish, mustaqil ta`lim olish, yangi bilimlarni o`quv adabiyotlaridan izlab topish
ko`nikmalarini hosil qilishni ta`minlashi kerak.
27
