Ilmiybaza.uz
SERVIS XIZMAT LOGISTIKASI
Reja:
9.4Logistikada servis tushunchasi.
9.5.Servis xizmati logistikasining mazmuni va ahamiyati.
9.6.Logistik xizmat ko‘rsatish darajasi.
Ilmiybaza.uz
Tayanch iboralar: Servis xizmat, iste’molchi talabi, servis mezoni, sotuvdan
keyingi xizmat, axborot xizmati, moliya-kredit xizmati.
Xizmat ko‘rsatish, ya’ni ehtiyojlarni qondirish bo‘yicha ishlar yig‘indisiga
servis deyiladi.
Logistik servis, taqsimot jarayoni bilan uzluksiz bog‘liq va tovarlarni
iste’molchigacha yetkazib berish jarayonida ko‘rsatiladigan xizmatlar kompleksini
tashkil etadi. Logistik servisning ob’ekti bo‘lib ishlab chiqaruvchi va noishlab
chiqaruvchi korxonalar, aholi hisoblanadi.
Logistik servis yetkazib beruvchi tomonidan yoki sotuvdan keyingi xizmat
ko‘rsatishga ixtisoslashgan ekspeditor firmalar orqali amalga oshiriladi.
Logistik servis sohasida amalga oshiriladigan hamma ishlarni uch guruhga
ajratish mumkin:
sotuvdan oldingi, ya’ni logistik xizmat ko‘rsatish tizimini shakllantirish va
xizmat ko‘rsatish sohasida korxonaning siyosatini aniqlash bo‘yicha ishlar;
tovarlarni sotish jarayonida amalga oshiriladigan logistik xizmatlar,
masalan, yuklarning o‘tishi haqida ma’lumotlar berish; assortimentni
tanlash, qadoqlash; yuk birliklarini shakllantirish va hokazo.
Sotuvdan keyingi logistik servis o‘zining tarkibiga kafolatlar bo‘yicha
xizmat ko‘rsatishni, iste’molchilar talabini ko‘rib chiqish bo‘yicha
majburiyatlarni va hokazolarni oladi.
Hozirgi davrning samarali xo‘jalik faoliyati shundan iboratki, jahon bozorining
yuqori talablariga javob beruvchi yuqori sifatli ilg‘or mahsulotlarni ishlb chiqarish
firma muvaffaqiyatining faqat yarmigagina xosdir, qolgan ikkinchi yarmini esa
sotishni bilish hamda sevis xizmatisiz tasavvur qilish qiyindir. Firma mahsulotiga
iste’molchi qiziqishini uyg‘ota bilish kerak. Bunda yuqori darajada sotish va servis
xizmat ko‘rsatish muhim o‘rin egallaydi.
Agar korxona bozor talabiga mos holda ishlab chiqarilgan mahsulot hamda
daromadlarning boshqaruvida o‘zaro munosabatga ega bo‘lsa, u holda bu korxona
Ilmiybaza.uz
tashkiliy - iqtisodiy mustahkam tizim hisoblanadi. Bozor talabi tovarga bo‘lgan talab
bilan chegaralanmaydi.
Iste’molchi u yoki bu tovarni yetkazish bo‘yicha jamg‘arish – sotuv jarayonida
unga ko‘rsatiladigan xizmatlar tarkibi va sifati miqyosida ham o‘z shartlarini qo‘ydi.
Xizmat o‘zida naf keltiruvchi kimningdir faoliyatini aks ettiradi. Servis deb xizmat
ko‘rsatishdagi, ya’ni kimningdir ehtiyojlarini qondirishdagi amalga oshiradigan ish
(mehnat)ga aytiladi.
Servis yaxlit holda taqsimot bilan chambarchas bog‘liq va u o‘zida buyurtma,
xarid, yetkazib berish va mahsulotga keyingi ko‘rsatiladigan xizmatlar majmuasini
aks yettiradi. Servis bahosini xarakterlovchi ko‘rsatkich iste’molchi talabini
qondirish servis darajasi deb ataladi.
Servis ob’ekti moddiy oqim iste’molchilari hisoblanadi: ishlab chiqarish
korxonalari, taqsimlovchi markazlar va oxirgi iste’molchilar. Servis yoki ishlab
chiqaruvchi korxona o‘zi tomonidan yoki bo‘lmasa moddiy oqimlarga servis
xizmatini ko‘rsatish sohasiga ixtisoslashgan va ishlab chiqarish - sotish jarayonida
ishtirok yetuvchi alohida mustaqil korxonalar tomonidan amalga oshirilishi
mumkin. Shuning uchun korxona faoliyati ob’ekti sifatida quyidagilar ajratiladi:
qiymat yoki natura o‘lchovda baholanadigan, sanoat va nosanoat mazmunidagi
mahsulotlar, turli korxona xizmatlari va boshqa iqtisodiy faoliyatlar (ta’mirlash
ishlari, qurilish, transport, aloqa va hokazolar) yig‘indisi qurilishdagi mahsulotning
(yoki moddiy oqimlarining) servis xizmatini ko‘rsatish. Mahsulotning servis
xizmatini ko‘rsatishda bozor talablariga mos holda mahsulotning yetkazib berish
vaqti, joyi, narxi, miqdori, sifati va nomenklaturasi kabi ko‘rsatkichlar bo‘yicha
axborot hamda moddiy oqimlarning har birida alohida «korxona - iste’molchi»
aloqalarini ta’minlovchi korxona tizimi ostidagi barcha faoliyat turlari va
funktsiyalar yig‘indisini aks yettiradi. Servis xizmati turlari sifatida quyidagilar
ko‘rsatiladi:
1. Iste’molchi talabini qondirish servisi - iste’molchiga xizmat ko‘rsatish
darajasining majmua tavsifini ifodalaydi va quyidagi ko‘rsatkichlar bilan aniqlanadi:
vaqt, chastota, tayyorlik, yetkazib berish sifati va rad etmaslik, ortish - tushirish
Ilmiybaza.uz
ishlarini o‘tkazish va komplektlashni ta’minlashga tayyorlik, buyurtma metodi
(usuli).
2. Ishlab chiqarish mazmunidagi xizmat ko‘rsatish servisi chiqarilayotgan
mahsulot bo‘yicha taklif qilinayotgan servis xizmatini ko‘rsatish turlari yig‘indisi,
ya’ni xaridga bitim tuzilgan vaqtdan to mahsulotni yetkazib berishgacha bo‘lgan
vaqt oralig‘ida iste’molchiga ko‘rsatiladigan xizmatlar to‘plamini qamrab oladi.
3. Sotuvdan keyin ko‘rsatiladigan servis xizmati mahsulotning belgilangan
butun hayotiy davri davomida amaldagi iqtisodiy shartlar asosida mahsulotni
samarali ta’minlashda ko‘rsalitishi zarur bo‘lgan xizmatlar yig‘indisini o‘z ichiga
oladi. Sotuvdan keyingi servis xizmati mahsulot sotuvigacha va undan keyin ham
amalga oshiriladi va quyidagi asosiy tadbirlarni qamrab oladi:
- sotuvdan keyingi xizmat ko‘rsatishga bo‘lgan talabni uni iste’molchi bilan
ishlab chiqish bosqichida aniqlash;
- mahsulot sotuvidan keyin iste’molchiga ko‘rsatiladigan izmatlarni aniqlash;
- mahsulotni yetkazib berishni muhokama jarayonida mahsulot sotuvidan
keyingi xizmat ko‘rsatish tartibini belgilash (o‘rnatish);
- ekspluatatsion va remont (ta’mirlash) ishlarini o‘tkazish uchun xodimlar
tarkibini tayyorlash, zarur texnik hujjatlarni tayyorlash va tasdiqlash;
- sotuvdan keyingi xizmat ko‘rsatish ta’minoti uchun kerakli infratuzilmani
tayyorlash;
- mahsulot turini yangilash va yeski mahsulotlarni zamonaviylashtirish tizimini
ishlab chiqish.
4. Axborot servisi xizmati iste’molchiga ko‘rsatiladigan mahsulot va uning
xizmati haqidagi axborotlar, usullar (metod) va tamoyillar, shuning bilan birga
axborotni uzatish va qayta ishlash uchun qo‘llaniladigan texnik vositalar yig‘indisi
bilan xarakterlanadi.
5. Moliya-kredit servis xizmati o‘zida iste’molchiga taqdim etiladigan to‘lov
variantlari, arzonlashtirilgan narx va imtiyozlar tizimi yig‘indisini aks ettiradi. Bu
yerda kreditning turli shakllarini ko‘rib chiqish zarur; a) mol yetkazib beruvch
qisqartirilgan qiymatiga bog‘liq holda; b) kreditor kim bo‘lishiga qarab: bank,
Ilmiybaza.uz
tijorat, davlat, xalqaro, fuqarolik, ishlab chiqarish, iste’mol tuzilmasi; v) alohida
holatlarda kreditning to‘g‘ri, egri, aniq, yashiringan, eski, yangi, asosiy, to‘ldiruvchi,
mukammal va nomukammal hamda boshqa turlarini ham e’tiborga olish lozim.
Xizmat ko‘rsatish servisi keng miqyosdagi ko‘rsatkichlar to‘plami bilan
tavsiflanadi. Bu ko‘rsatkichlarni quyidagi mezonlarga asosan guruhlarga
birlashtirish mumkin: nomenklatura va miqdor, sifat, vaqt, narx, servis
ko‘rsatishning ishonchliligi (sifat, vaqt va miqdor ko‘rsatkichlari bo‘yicha).
Logistik servis tizimi
Logistik servis tizimining shakllanishi.
Logistik xizmat darajasi.
Logistik xizmat ko‘rsatishning sifat mezonlari.
Sotuvdan keyingi logistik servis.
Logistik servis tizimining shakllanishi. Xizmat ko‘rsatish sohasida
korxonaning siyosatini aniqlash logistik servis tizimining shakllanishi bilan bog‘liq
va o‘zaro bog‘liq ishlar kompleksini olib borilishini nazarda tutadi.
Logistik xizmatlar tizimini shakllantirish bo‘yicha amallar quyidagi ketma –
ketlikda bajariladi:
1. Iste’mol bozorini segmentlarga ajratish, ya’ni uni aniq iste’molchilar
guruhiga bo‘lish, bu guruhlarning har biriga, iste’mol xususiyatlariga qarab
ma’lum xizmatlar talab etilishi mumkin.
2. Iste’molchilar uchun eng muhim bo‘lgan xizmatlarni aniqlash.
3. Aniqlangan xizmatlarni saralash, iste’molchilar uchun eng muhim bo‘lgan
xizmatlarga e’tiborni kuchaytirish.
4. Bozorning alohida segmentlari kelishuvida xizmatlar standartlarini
aniqlash.
5. Ko‘rsatilayotgan xizmatni baholash, servis darajasi va ko‘rsatilayotgan
xizmatlar narxi o‘rtasida o‘zaro bog‘liqlikni o‘rnatish, kompaniyaning
raqobatbardoshligini ta’minlash uchun zarur bo‘lgan servis darajasini
aniqlash.
Ilmiybaza.uz
6. Iste’molchilar ehtiyojlariga xizmatlarning mos kelishini ta’minlash uchun
ular bilan aloqalar o‘rnatish.
Bunda iste’mol bozorining segmentlarga ajratilishi geografik omil bo‘yicha,
ko‘rsatilayotgan xizmatlar xususiyatlari bo‘yicha yoki boshqa ko‘rsatkichlar
bo‘yicha amalga oshirilishi mumkin. Iste’molchilar uchun muhim xizmatlarni
aniqlash, ularni solishtirish va logistik xizmat standartlarini aniqlash iste’molchilar
o‘rtasida so‘rovlar o‘tkazish yo‘li bilan amalga oshiriladi.
Iste’molchi talabini qondirish servisi mezoni «Nomenklatura va miqdor»
mezoni quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
- ko‘rilayotgan vaqt oralig‘ida ishlab chiqarish resurslarining mavjud emasligi
tufayli mahsulot nomenklaturasining sotuv hajmiga asosan har bir tur bo‘yicha rad
javoblar miqdori;
- ko‘rilayotgan vaqt oralig‘ida mahsulot nomenklaturasining uning samarasiz
bajarilishi sababli sotuv hajmiga asosan har bir tur bo‘yicha rad javoblar miqdori.
«Sifat» mezoni iste’molchi talablariga mos holda har bir turdagi mahsulotning
sifatiga iste’molchi talabini qondirish imkoniyatini ko‘rib chiqadi. Bu holda ishlab
chiqaruvchilar taklif qilayotgan barcha mahsulotlar sifat darajasiga ko‘ra shartli
ravishda 4 guruhga bo‘linadi:
1) Yuqori sifatli mahsulot - raqobatchilarning o‘xshash mahsulotidan o‘zining
texnik - iqtisodiy ko‘rsatkichlari bilan yuqori turadigan mahsulot. Bu holatda ishlab
chiqaruvchi mahsulotning narxini ko‘tarish yoki bozordagi o‘z ulushini ko‘paytirish
hisobiga o‘z daromadi miqdorini oshirishi mumkin.
2) Raqobatbardosh mahsulot - yuqori sifatli, lekin berilgan bozordagi mavjud
o‘xshash mahsulotlar orasida o‘rtacha sifatga ega deb hisoblanishi mumkin. Ikkinchi
holatda bu mahsulot reklama bo‘yicha samarali marketing tadbirlari hamda sotuvni
rag‘batlantirish hisobiga raqobatda yutib chiqish imkoniyatiga ega.
3) Past sifatli mahsulot - asosiy raqobatchilar mahsulotiga qaraganda qator
kamchiliklarga ega mahsulot. Ishlab chiqaruvchi bunday mahsulot narxini
arzonlashtirish strategiyasini qo‘llash hisobiga bozordagi o‘rni mustahkamligini
saqlab qolish imkoniyatiga ega.
Ilmiybaza.uz
4) Sifati juda past mahsulot – odatda, raqobatbardosh emas va bunday
mahsulotga umuman talab mavjud bo‘lmaydi, shuning uchun bunday mahsulotni
past narxlarda sotish mumkin. Bunday holatda ishlab chiqaruvchi yoki mahsulot
sifatini yaxshilash yoki bo‘lmasa yangi mahsulot ishlab chiqarishi lozim bo‘ladi.
«Vaqt» mezoni yetkazib berish vaqti (mahsulotga buyurtma olish bilan tayyor
mahsulotni qabul qilish oralig‘idagi vaqt) bo‘yicha iste’molchi talabini qondirish
imkoniyatini xarakterlaydi. Bunda mahsulotning har bir turi bo‘yicha yetkazib
berishning o‘rtacha bozor vaqti hisobga olinadi. Tahlil nuqtai nazaridan qaraganda
shunisi qiziqki, rad etish sababi bo‘lib yo mahsulot sifati yetarli darajada bo‘lmasligi
(narxlar sifatni ifodalaydi), yo talab tuzilmasining o‘zgarishi hisoblanadi. «Servis
xizmat ko‘rsatishning ishonchliligi» mezoni miqdor, sifat va vaqt bo‘yicha olingan
buyurtmani bajarishni rad etmaslikning taxminiy bahosini bashoratlaydi.
Ishlab chiqarish mazmunidagi xizmat ko‘rsatish servisi mezoni Nomenklatura
va miqdor» mezoni raqobatchilarning o‘xshash ko‘rsatkichlariga qiyoslagan holda
ishlab chiqarish mazmunidagi ko‘rsatiladigan xizmatlari turi va mumkin bo‘lgan
ta’minlash hajmini ifodalaydi. «Servis xizmati ko‘rsatishning ishonchliligi» vaqt
va sifat bo‘yicha ishlab chiqarish mazmunidagi qandaydir xizmatni bajarishni rad
etmaslikning ehtimoliy bahosini berish imkoniyatiga ega:
- talab qilingan sifatga ma’lum turdagi ko‘rsatiladigan xizmatlarning sifati mos
emasligi bilan bog‘liq holda rad javoblar ehtimoli;
- iste’molchi talab qilgan vaqtda i turdagi xizmatni bajarish mumkin emasligi
tufayli rad javoblar ehtimoli.
Sotuvdan keyingi xizmat ko‘rsatish servisi mezoni «Nomenklatura va sifat»
mezoni sotuvdan keyingi xizmat ko‘rsatishning o‘tkazilishi bo‘yicha
buyurtmalarga rad javoblar hajmini tavsiflaydi. Sotuvdan keyingi xizmat ko‘rsatish
servisi quyidagi yo‘nalishlarni alohida ko‘rib chiqishi lozim: kafolatli ta’mirlash,
butlovchi qismlar bilan ta’minlash, eskirgan asbob – uskunalarni yangi
o‘xshashlari bilan almashtirish, eskirgan uskunalarni yangilash.
Ilmiybaza.uz
«Servis ko‘rsatish ishonchliligi» mezoni sotuvdan keyingi xizmat ko‘rsatish
servisining ma’lum turini bajarishni rad etmaslikning ehtimoliy bahosini berish
imkoniyatini beradi:
- talab qilingan sifatga sotuvdan keyingi xizmat ko‘rsatish servisining i turi mos
kelmasligi tufayli rad javoblar ehtimoli;
- talab qilingan vaqtda sotuvdan keyingi xizmat ko‘rsatish servisining ma’lum
turini bajarish mumkin emasligi sababli rad javoblar ehtimoli.
Axborot xizmat ko‘rsatish servisi mezoni«Nomenklatura va sifat» mezoni
ma’lumotlar va ularni chiqarish uchun ruxsatning mavjud emasligi tufayli
buyurtmalarga quyidagi rad javoblar hajmini ifodalaydi. «Servis xizmati
ko‘rsatishning ishonchliligi» mezoni tatbiq etilayotgan usullar va algoritmlar uchun
boshlang‘ich ma’lumotlarning yetarli emasligi sababli aniq bo‘lmagan ma’lumotni
olish ehtimolini baholaydi.
Moliya - kredit xizmatini ko‘rsatish servisi mezoni «Nomenklatura va sifat»
mezoni qandaydir j turdagi mahsulot haqini to‘lash shakli yoki variantini yo‘qligi
sababli buyurtmalarni rad qilish hajmini ko‘rib chiqadi. To‘lash shakl va variantlari
sifatida taqdim etiladigan uzoq muddatli va qisqa muddatli kreditlr, chegirma va
imtiyozlar tizimi, lizing, ijara va hokazo bo‘lishi mumkin.
«Sifat» mezoni korxona tomonidan havola qilingan mahsulot haqini to‘lash shakl va
turlari miqdorining bozordagi raqobatchilarning taqdim yetgan to‘lash shakl va
turlari miqdorini bilan munosabatini tavsiflaydi.
«Servis ko‘rsatishning
ishonchliligi» mezoni» ma’lum turdagi moliyakredit xizmatini ko‘rsatishni rad
etmaslikning ehtimoliy bahosini berish imkoniyatini beradi. Servis xizmati
ko‘rsatishning majmua sinflanishi korxona faoliyatini ishlab chiqarish - moliyaviy
modellashtirish samaradorligini oshirish maqsadida ichki xo‘jalik va moliyaviy
rezervlarni qidirishni amalga oshirish imkonini beradi.
Logistik xizmat darajasi. Logistik xizmatlarni yetkazib berish jarayonida
ko‘rsatiladigan xizmatlarni bajarishga ketadigan vaqtni, xuddi shu yetkazib berish
jarayonida ko‘rsatilishi mumkin bo‘lgan xizmatlarning umumiy kompleksiga