SHIFOKORLARNING BEMOR VA ULARNING OTA-ONALARI BILAN SHAXSIY GIGIYENA QOIDALARI HAQIDA SUHBATLARI. KASALXONA ICHI INFEKSIYA TUSHUNCHASI VA UNI OLDINI OLISH Kasalxona ichi infeksiyasi – bu bemorning kasalxonada davolanishi paytida yoki kasalxonada qolishi vaqtida, hamda kasalxonadan chiqarilishidan so’ng kasalxonada yuqtirilgan mikrobial kelib chiqqan, shuningdek, tibbiy muassasadagi xodimning yuqumli kasalligi ushbu tashkilotda ishlayotganida uning yuqtirishi sababli rivojlangan kasalliklar guruhidir. Kasalxona ichi infeksiyasi rivojlanishining asosiy sabablari Tibbiy muassasada kasalxona ichi infeksiyasining paydo bo’lishi va rivojlanishiga olib keluvchi omillarga kiradi: • tibbiy xodimlar va bemorlar orasida aniqlanmagan kasalliklar va infeksiya tashuvchilarning mavjudligi; • sterilizatsiya qilishning maxsus usullarini talab qiladigan murakkab uskunalardan keng foydalanish; • katta shifoxonalar komplekslarini yaratish, shifoxonalar va poliklinikalarda kaltalanish, binolarning (kameralar, davolash xonalari va boshqalar) nisbatan yaqinligi; • aseptika va antiseptika qoidalarini buzish, shifoxona va poliklinikalar uchun sanitariya-gigiyena standartidan chetga chiqish; • tibbiy asboblar, apparatlar, asboblar va h.k. dezinfeksiya qilishni, sterilizatsiya qilishning buzilishi; • tibbiy muassasada joylar, asosiy va yordamchi binolar qurilish qoidalarining buzilishi, hamda sanitariya-epidemiyaga qarshi sanitariya-gigiyena tartib qoidalarining buzishi; • kasalxona ichi infeksiyaning oldini olishda muhim rol o’ynaydigan tibbiyot xodimlarining, ayniqsa, bemorlarning parvarishiga bevosita ishtirok etadigan xodimlar malakasining yetarli emasligi. Kasalxona ichi infeksiyasi qo’zg’atuvchilari Kasalxona ichi infeksiyasi patogen va shartli patogen mikroorganizmlar vakillarini o’z ichiga olgan katta guruh mikroorganizmlar tufayli rivojlanadi. Bular: stafilokokklar, streptokokklar, Pseudomonas auraeginosa, proteylar, klebsiyella, E.coli, salmonellalar, enterobatsterlar, enterokokklar, serratia, bakteroidlar, klostridiylar, kandida va boshqa mikroorganizmlar. Kasalxona ichi infeksiyasi etiologiyasida gripp viruslari, adenoviruslar, rotaviruslar, enteroviruslar, virusli gepatit va boshqa viruslar muhim o’rin egallaydi. Bundan tashqari lepyunellalar, pnevmotsistalar, aspergillalar va boshqa kamyob, yoki ilgari noma’lum qo’zg’atuvchilar tomonidan ham rivojlanishi mumkin. Kasalxona ichi infeksiyasi odatda tasodifiy va epidemik ko’rinishda aniqlanadi. Shifoxonada davolanayotgan deyarli har qanday bemorlar yuqumli jarayonlarini rivojlanishiga moyil hisoblanadi. Har qanday yuqumli kasallik kelib chiqishi va tarqalishi uchta asosiy komponentlarni o’z ichiga oladi: infeksiya manbai, yuqish yo’li va qabul qiluvchi sub’yekt. Kasalxona ichi infeksiyasi manbai hisoblanadi: bemorlar, patogen mikroorganizmlar tashuvchilar, bemorlarni parvarishida ishtirok etuvchi tibbiy xodimlar, shu jumladan talabalar, bemor qarindoshlari. Kasalxona ichi infeksiyasining polietiologligi va patogen manbalarining hamda bu kasallikning mexanizmlarining xilma-xilligi, uzatish yo’llari va omillarining turliligi kabi xususiyatilarini belgilaydi. Kasalxona ichi infeksiyasining infeksiya qo’zg’atuvchilari havo-tomchi, havo-chang, transplatsentar, alimentar, transfuzion hamda jinsiy yo’llar va homilaning tug’ruq yo’lidan o’tish vaqtida ham yuqishi mumkin. Kasalxona ichi infeksiyasini oldini olish I. Nospetsifik profilaktikasi • Statsionar va ambulatoriya poliklinikalari tashkilotlari inshootlarini ratsional rejalashtirilgan me’moriy yechimlari prinsipiga muvofiq qurish va rekonstruksiya qilish. • Sanitariya-texnik tadbirlar: samarali sun’iy va tabiiy shamollatish; suv ta’minotini tartibga solish va unga yetarli shart-sharoitlarini yaratish. • Sanitariya va epidemiyaga qarshi chora-tadbirlar: kasalxona ichi infeksiyasini epidemiologik kuzatuvi, shu jumladan, kasalxona ichi infeksiyasi tarqalishini tahlil qilish; tibbiy muassasalarda sanitariya- epidemiyaga qarshi kurashni nazorat qilish. • Dezinfeksiya va sterilizatsiya choralari: kimyoviy dezinfeksiya vositalaridan foydalanish; fizik dezinfeksiya usullarini qo’llash; asboblarni va tibbiy jihozlarni sterilizatsiyadan oldingi tozalash; ultrabinafsha bakteritsid nurlatish; xonani dezinfeksiya qilish; • Aseptika – mikroorganizmlarning yaraga va umuman tanaga kirishini oldini olishga qaratilgan tashkiliy profilaktik tadbirlar kompleksidir. • Antiseptika – yara va umuman tanada mikroorganizmlarni yo’q qilishga qaratilgan terapevtik va profilaktik choralar majmui. II. Maxsus profilaktikasi Kasalxonada infeksiya xavfini kamaytirishning eng muhim usullari quyidagilardir: • tibbiy xodimlar tomonidan gigiyenaning barcha talablarini vijdonan bajarilishi, qo’l yuvish va himoya kiyim-kechaklarini qo’llash; • bemorlarni parvarishlashda yuqumli kasalliklarning tarqalishini minimumga keltiradigan barcha usullarini diqqat bilan bajarish; • shifoxonada mavjud bo’lgan, yuqumli kasalliklar sonini kamaytirishga mo’ljallangan, sanitariya usullaridan foydalanish. BEMORLARNING SHAXSIY GIGIYENASI Og’ir bemorlar og’iz bo’lig’ini parvarishlash Maqsad: og’ir bemorlar og’iz bo’shlig’idagi karash, shilliq, mikroorganizm va ovqat qoldiqlaridan tozalash. Ko’rsatma: Bemorning yotoq rejimda ekanligi. Zarur ashyolar: Zarur miqdorda paxta shariklari; steril mralya sal’fetkalari; steril pinset va shpatel’; ikkita buyrak shaklidagi idish (lotok) – toza va ishlatilgan shariklar va sal’fetkalar uchun; och pushti rangdagi kaliy permanganat eritmasi yoki 2% li natriy bikarbonat yoki 0,9% li natriy xlor eritmasi (fiziologik eritma) yoki 3% li vodorod perikis eritmasi; rezinali balonchik yoki og’iz bo’shlig’ini yuvish uchun Jane shpritsi; glitseyerin yoki vazelin moyi. Bajarish tartibi: 1. Tibbiy hamshira qo’lini sovun bilan yuvadi. 2. Bemorning boshi funksional krovat yoki yostiqlar yordamida biroz ko’tariladi. Ko’krak sohasiga sochiq qo’yiladi, bemor qo’liga buyrak shaklidagi idish (lotok) beriladi yoki lotokni bo’lim bekasi uning jag’ ostiga ushlab turadi. 3. Pinset bilan paxtali sharik olinadi, bunda pinsetning o’tkir uchi paxtaning ichida ekanligiga ishon hosil qilish zarur. Paxtali sharik kaliy permanganat eritmasiga namlanadi (yoki boshqa dezinfeksiyalovchi eritmaga). 4. Bemorga og’zini ochish buyuriladi. 5. Chap qo’lga shpatel’ olinadi, bemor lunjini tortgan holda bemorning tishlari tashqi va ichki yuzalari, tishlarning chaynov yuzalari paxtali shariklar bir necha marta almashtirgan holda (bunda infeksiya bir tishdan ikkinchi tishga o’tishi oldi olinadi) artiladi. 6. Muolaja oxirida bemorga qaynatib iliqlashtirilgan suv yoki kaliy permanganat eritmasi og’zini chayqash uchun beriladi. 7. Agar bemor og’zini o’zi yuva olmasa, unda rezina balon yoki Jane shpritsi bilan bemor og’zi chayiladi. Manipulyatsiya quyidagi ketma-ketlikda amalga oshiriladi: - bemorning boshi bo’g’ilib qolmasligi uchun biroz ko’tarilgan holatga keltiriladi; - bemor boshi yon tomonga o’giriladi; - bemorning yonoq sohasiga sochiq qo’yiladi, og’iz burchagiga esa buyraksimon idish (lotok) joylashtiriladi; - rezina balon yoki Jane shpritsiga yuqorida keltirilgan biror dezinfeksiyalovchi eritmalar olinadi; - bemorga og’zini ochishni so’raladi; - rezina balon bilan qarama-qarshi lunjining ichki yuzasi yuviladi; - bemor boshi boshqa yon tomonga o’girilib, yoki yotoqning qarama-qarshi tomoniga o’tib uning ikkinchi lunji ichiki yuzasi xuddi shu tartibda yuviladi. 8. Bemorning tilida karash aniqlansa, unda bemorga tilini chiqarish talab etiladi.