SIFAT, UNING LEKSIK-GRAMMATIK XUSUSIYATLARI. SIFATLARDA DARAJA

Yuklangan vaqt

2024-04-11

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

9

Faytl hajmi

37,4 KB


 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
SIFAT, UNING LEKSIK-GRAMMATIK XUSUSIYATLARI. SIFATLARDA 
DARAJA 
 
 
. Sifatning ta’rifi va leksik-grammatik xususiyatlari 
2.  Asliy va nisbiy sifatlar 
3.  Sifat darajalari 
4.  Ozaytirma va kuchaytirma sifatlar 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
SIFAT, UNING LEKSIK-GRAMMATIK XUSUSIYATLARI. SIFATLARDA DARAJA . Sifatning ta’rifi va leksik-grammatik xususiyatlari 2. Asliy va nisbiy sifatlar 3. Sifat darajalari 4. Ozaytirma va kuchaytirma sifatlar  
 
 
Sifatning leksik-grammatik xususiyatlari 
 
 
Predmetning doimiy, o‘zgarmas belgisini ifodaslaydigan so‘zlar sifat deyiladi.  
 
Sifat mustaqil so‘z turkumi sifatida uch xil belgiga ega:  
1. Leksik-semantik belgi. Sifat belgi ma’nosini bildiradi.  
2. Morfologik belgisi: Sifat qanday?, qanaqa?, qaysi? so‘roqlaridan biriga javob 
bo‘ladi. Sifat ifodaslaydigan belgi tushunchasi keng bo‘lib, ma’nosiga ko‘ra bir necha 
guruhga ajratiladi: 
a) rang-tus ma’nosini bildiradigan sifatlar: oq, qizil, sariq, havo rang, kul rang, 
yashil, zangori; 
b) hajmi ma’nosini bildiradi: keng, tor, baland, past, uzun, chuqur, yirik, mayda; 
v) shakl va ko‘rinish ma’nosini bildiradi: dumaloq, yassi, egri, qiyshiq, do‘ng; 
g) maza-ta’m ma’nosini bildiradi: shirin, achchiq, nordon, sho‘r, taxir, chuchmal, 
bemaza; 
d) xarakter-xususiyat ma’nosini bildiradi: muloyim, odobli, shirinso‘z, chaqqon, 
sho‘x, yalqov, dangasa, chechan, qo‘rs, qaysar. Xarakter-xususiyat bildiruvchi sifatlar 
ijobiy yoki salbiy xususiyatlarni ifodaslaydi; 
e) hid ma’nosini bildiradi: sassiq, qo‘lansa, badbo‘y, xushbo‘y, muattar; 
j) holat ma’nosini bildiradi. Holat bildiruvchi sifatlar ikki xil bo‘ladi: 
1) psixik holatni ifodaslaydi: xursand, xafa, shod, kasal, injiq; 
2) tabiiy holatni ifodaslaydi: yosh, qari, keksa. 
Sifat belgini bevosita yoki bavosita ifodaslaydi. Predmetning doimiy belgisini 
bildiradigan belgini bevosita ifodaslaydigan sifatlar asliy sifat deyiladi. Sifatning 
yuqoridagi ma’no turlari sifatni bevosita ifodaslaydi. 
Asliy sifatlar belgini darajalab ko‘rsata oladi: katta, kattaroq, eng katta kabi. 
Juft sifatlar asosan asliy sifatlardan tarkib topadi: yosh-qari, yaxshi-yomon kabi. 
Belgini bavosita, ya’ni biror narsa va hodisaga nisbat berish, o‘xshatish orqali 
ifodaslaydigan sifatlar nisbiy sifat deyiladi. 
Nisbiy sifatlar boshqa so‘z turkumlaridan yasaladi va xoslik, o‘xshashlik, o‘rin 
yoki paytga munosabat, mo‘ljal ma’nolarini bildiradi: 
a) xoslik ma’nosini ifodaslaydigan sifat ot turkumidagi so‘zga –iy, -viy 
qo‘shimchasini qo‘shish bilan yasaladi: zamonaviy, oilaviy, ma’naviy, siyosiy; 
b) o‘xshashlik ma’nosini ifodaslaydigan sifatlar ot turkumidagi so‘zga –simon, -
sifat affikslarini qo‘shish bilan yasaladi: odamsimon, hayvonsifat, devsifat; 
v) o‘rin va payt ma’nolarini ifodaslaydigan sifatlar ot turkumidagi so‘zlarga –gi, -
qi, -ki, -dagi affikslarini qo‘shish bilan yasaladi: qishki, yozgi, bahorgi, bulturgi, tushki, 
kechki; 
Sifatning leksik-grammatik xususiyatlari Predmetning doimiy, o‘zgarmas belgisini ifodaslaydigan so‘zlar sifat deyiladi. Sifat mustaqil so‘z turkumi sifatida uch xil belgiga ega: 1. Leksik-semantik belgi. Sifat belgi ma’nosini bildiradi. 2. Morfologik belgisi: Sifat qanday?, qanaqa?, qaysi? so‘roqlaridan biriga javob bo‘ladi. Sifat ifodaslaydigan belgi tushunchasi keng bo‘lib, ma’nosiga ko‘ra bir necha guruhga ajratiladi: a) rang-tus ma’nosini bildiradigan sifatlar: oq, qizil, sariq, havo rang, kul rang, yashil, zangori; b) hajmi ma’nosini bildiradi: keng, tor, baland, past, uzun, chuqur, yirik, mayda; v) shakl va ko‘rinish ma’nosini bildiradi: dumaloq, yassi, egri, qiyshiq, do‘ng; g) maza-ta’m ma’nosini bildiradi: shirin, achchiq, nordon, sho‘r, taxir, chuchmal, bemaza; d) xarakter-xususiyat ma’nosini bildiradi: muloyim, odobli, shirinso‘z, chaqqon, sho‘x, yalqov, dangasa, chechan, qo‘rs, qaysar. Xarakter-xususiyat bildiruvchi sifatlar ijobiy yoki salbiy xususiyatlarni ifodaslaydi; e) hid ma’nosini bildiradi: sassiq, qo‘lansa, badbo‘y, xushbo‘y, muattar; j) holat ma’nosini bildiradi. Holat bildiruvchi sifatlar ikki xil bo‘ladi: 1) psixik holatni ifodaslaydi: xursand, xafa, shod, kasal, injiq; 2) tabiiy holatni ifodaslaydi: yosh, qari, keksa. Sifat belgini bevosita yoki bavosita ifodaslaydi. Predmetning doimiy belgisini bildiradigan belgini bevosita ifodaslaydigan sifatlar asliy sifat deyiladi. Sifatning yuqoridagi ma’no turlari sifatni bevosita ifodaslaydi. Asliy sifatlar belgini darajalab ko‘rsata oladi: katta, kattaroq, eng katta kabi. Juft sifatlar asosan asliy sifatlardan tarkib topadi: yosh-qari, yaxshi-yomon kabi. Belgini bavosita, ya’ni biror narsa va hodisaga nisbat berish, o‘xshatish orqali ifodaslaydigan sifatlar nisbiy sifat deyiladi. Nisbiy sifatlar boshqa so‘z turkumlaridan yasaladi va xoslik, o‘xshashlik, o‘rin yoki paytga munosabat, mo‘ljal ma’nolarini bildiradi: a) xoslik ma’nosini ifodaslaydigan sifat ot turkumidagi so‘zga –iy, -viy qo‘shimchasini qo‘shish bilan yasaladi: zamonaviy, oilaviy, ma’naviy, siyosiy; b) o‘xshashlik ma’nosini ifodaslaydigan sifatlar ot turkumidagi so‘zga –simon, - sifat affikslarini qo‘shish bilan yasaladi: odamsimon, hayvonsifat, devsifat; v) o‘rin va payt ma’nolarini ifodaslaydigan sifatlar ot turkumidagi so‘zlarga –gi, - qi, -ki, -dagi affikslarini qo‘shish bilan yasaladi: qishki, yozgi, bahorgi, bulturgi, tushki, kechki; g) mo‘ljallanganlik, xoslik, o‘lchov ma’nolarini ifodalovchi sifatlar ot turkumidagi 
so‘zlarga –lik affiksini qo‘shish bilan yasaladi: ko‘rpalik, ko‘rpachalik, toshkentlik, 
ko‘ylaklik. 
Sifat ba’zan ravish o‘rnida qo‘llanib, harakatning belgisini bildirishi mumkin: 
ma’noli gapirmoq, chiroyli yozmoq, yaxshi o‘qimoq kabi. 
Sifatning belgisini darajalab ko‘rsatishi (qizil, qizilroq, eng qizil, qip-qizil), 
yasalish sistemasiga egaligi otlashishi uning morfologik belgilaridan hisoblanadi. 
3. Sifatning sintaktik belgisi. Sifat gapda otga, ba’zan fe’lga bitishuv usuli orqali 
bog‘lanadi va o‘zi bog‘lanib kelayotgan so‘zga tobelanadi. 
Sifat otga bog‘lanib kelganda, sifatlovchi aniqlovchi vazifasini bajaradi. Misol: Biz 
do‘stlarning eng yaxshi do‘sti, dushmanlarning eng kuchli dushmani ekanligimizni ham 
oqil odamlar tushunsin. (YO.SHukurov). 
Sifat fe’lga bog‘lanib kelganda vaziyat holi vazifasini bajaradi. Misol: YUlduzlar 
odatdagidan ko‘ra toza, kattaroq, yorqinroq ko‘rinardi. (P.Qodirov). 
 
    Sifat darajalari 
 
Predmetlardagi bir xil belgini miqdorga ko‘ra nisbatlab farqlash hodisasi sifat 
darajasi deyiladi. Sifatlarda uch xil daraja bor: 
                         1) oddiy daraja 
 
 
2) qiyosiy daraja 
 
 
3) orttirma daraja 
Predmetning belgisi boshqa predmetdagi xudi shunday belgiga qiyos qilinmasa, 
oddiy darajadagi sifat deyiladi. Oddiy darajadagi sifat belgining me’yorida ekanini 
ko‘rsatadi va u maxsus ko‘rsatkichga ega bo‘lmaydi: go‘zal tabiat, shirin qovun, keng 
hovli. 
2) qiyosiy daraja. Predmet belgisining boshqa predmetdagi xudi shunday belgidan 
ortiq yoki kam ekanligining ifodaslaydigan sifatlar qiyosiy darajadagi sifat deyiladi. 
Qiyosiy daraja leksik-morfologik usul bilan hosil qilinadi. 
Oddiy darajadagi sifatga –roq affiksini qo‘shish yordamida yasaladi. Bunda gap 
mazmunidan chog‘ishtirish, qiyoslash ma’nosi anglashilib turadi. Misol: SHu lahzada 
unga Farhod har vaqtdagidan donoroq va hatto savlatliroq ko‘rinib ketdi. Donoroq, 
savlatliroq sifatlaridan oldin kelgan chiqish kelishigidagi so‘z (har vaqtdagidan) 
qiyoslash mazmun munosabatini ifodalayapti. O‘shandan buyon halol dehqonchilik 
qiladi; o‘rtadan ko‘ra pastroq... xo‘jaligi bor. (A.Qahhor). Bu misolda pastroq belgini 
kamligi bildiryapti, qiyoslash ma’nosini o‘rtadan ko‘ra so‘zlari ifodalayapti. 
Qiyosiy darajadagi sifat oldidan sal, picha, och, bir oz, xiyol, aytarli so‘zlarini 
keltirish bilan hosil qilinadi: sal baland, bir oz baland, picha kattaroq, xiyol achchiqroq. 
Fonetik usul. Unlilar cho‘zib, undoshlar esa ikkilantirilib aytiladi: baland, chuquur, 
tekkis kabi. 
 
g) mo‘ljallanganlik, xoslik, o‘lchov ma’nolarini ifodalovchi sifatlar ot turkumidagi so‘zlarga –lik affiksini qo‘shish bilan yasaladi: ko‘rpalik, ko‘rpachalik, toshkentlik, ko‘ylaklik. Sifat ba’zan ravish o‘rnida qo‘llanib, harakatning belgisini bildirishi mumkin: ma’noli gapirmoq, chiroyli yozmoq, yaxshi o‘qimoq kabi. Sifatning belgisini darajalab ko‘rsatishi (qizil, qizilroq, eng qizil, qip-qizil), yasalish sistemasiga egaligi otlashishi uning morfologik belgilaridan hisoblanadi. 3. Sifatning sintaktik belgisi. Sifat gapda otga, ba’zan fe’lga bitishuv usuli orqali bog‘lanadi va o‘zi bog‘lanib kelayotgan so‘zga tobelanadi. Sifat otga bog‘lanib kelganda, sifatlovchi aniqlovchi vazifasini bajaradi. Misol: Biz do‘stlarning eng yaxshi do‘sti, dushmanlarning eng kuchli dushmani ekanligimizni ham oqil odamlar tushunsin. (YO.SHukurov). Sifat fe’lga bog‘lanib kelganda vaziyat holi vazifasini bajaradi. Misol: YUlduzlar odatdagidan ko‘ra toza, kattaroq, yorqinroq ko‘rinardi. (P.Qodirov). Sifat darajalari Predmetlardagi bir xil belgini miqdorga ko‘ra nisbatlab farqlash hodisasi sifat darajasi deyiladi. Sifatlarda uch xil daraja bor: 1) oddiy daraja 2) qiyosiy daraja 3) orttirma daraja Predmetning belgisi boshqa predmetdagi xudi shunday belgiga qiyos qilinmasa, oddiy darajadagi sifat deyiladi. Oddiy darajadagi sifat belgining me’yorida ekanini ko‘rsatadi va u maxsus ko‘rsatkichga ega bo‘lmaydi: go‘zal tabiat, shirin qovun, keng hovli. 2) qiyosiy daraja. Predmet belgisining boshqa predmetdagi xudi shunday belgidan ortiq yoki kam ekanligining ifodaslaydigan sifatlar qiyosiy darajadagi sifat deyiladi. Qiyosiy daraja leksik-morfologik usul bilan hosil qilinadi. Oddiy darajadagi sifatga –roq affiksini qo‘shish yordamida yasaladi. Bunda gap mazmunidan chog‘ishtirish, qiyoslash ma’nosi anglashilib turadi. Misol: SHu lahzada unga Farhod har vaqtdagidan donoroq va hatto savlatliroq ko‘rinib ketdi. Donoroq, savlatliroq sifatlaridan oldin kelgan chiqish kelishigidagi so‘z (har vaqtdagidan) qiyoslash mazmun munosabatini ifodalayapti. O‘shandan buyon halol dehqonchilik qiladi; o‘rtadan ko‘ra pastroq... xo‘jaligi bor. (A.Qahhor). Bu misolda pastroq belgini kamligi bildiryapti, qiyoslash ma’nosini o‘rtadan ko‘ra so‘zlari ifodalayapti. Qiyosiy darajadagi sifat oldidan sal, picha, och, bir oz, xiyol, aytarli so‘zlarini keltirish bilan hosil qilinadi: sal baland, bir oz baland, picha kattaroq, xiyol achchiqroq. Fonetik usul. Unlilar cho‘zib, undoshlar esa ikkilantirilib aytiladi: baland, chuquur, tekkis kabi. Ozaytirma va kuchaytirma sifatlar 
Sifat belgini ozaytirib yoki kuchaytirib ifodalashiga ko‘ra ikki xil bo‘ladi: 
a) ozaytirma sifat; 
b) kuchaytirma sifat. 
Ozaytirma sifat o‘zakdan anglashilgan belgining me’yoridan ozligini bildiradi. 
Ular morfologik va leksik usullar bilan yasaladi: 
1. Morfologik usul. Sifatlarga –ish, -imtir, -mtir affikslarini qo‘shib ozaytirma sifat 
hosil qilinadi: ko‘kish, qizg‘ish, oqimtir, qoramtir. –ish qo‘shimchasi qo‘shilgan ba’zi 
sifatlar o‘zagida tovush o‘zgarishlari sodir bo‘ladi: sariq+ish-sarg‘ish. Bu so‘zda 
o‘zakdagi i unlisi tushib qolgan, q undoshi g‘  undoshiga almashgan. Qizil sifatiga  -ish 
qo‘shilishi bilan o‘zakdagi –il tovushlari tushib, g‘  tovushi orttirilgan. 
Sifatlarga –gina, -kina, -qina affikslari qo‘shilib, belgilarni kuchsizlantirish 
ozaytirishi mumkin. Bunda –k bilan tugagan sifatlarga –kina, -q bilan tugagan sifatlarga 
-qina, qolgan sifat shakllariga –gina affiksi qo‘shiladi. Misol: tuzukkina, oriqqina, 
sariqqina, kattagina. 
2. Leksik usul. Sifatning oldidan och, nim so‘zlarini keltirish bilan belgi 
kamaytiriladi: och pushti, nimqizil. 
Kuchaytirma sifatlar o‘zakdan anglashilgan belgining ortiqligini bildiradi. 
Kuchaytirma sifatlar leksik va morfologik usul bilan hosil qilinadi.  
A) Morfologik usul. Bu usulda sifatni tovush o‘zgarishlari orqali takrorlash yo‘li 
bilan:  
- Sifatning birinchi bo‘g‘ini ikkinchi bo‘g‘inidagi undosh bilan takrorlanadi: dum-
dumaloq, pak-pakana, but-butun 
- Sifatning birinchi bo‘g‘iniga –p undoshi qo‘shib takrorlanadi: sap-sariq, qip-qizil. 
- Sifatning oldingi ikki tovushi ajratilib unga p, m tovushlaridan biri qo‘shiladi va 
undan keyin so‘zning o‘zi takrorlanadi: yap-yangi, ko‘m-ko‘k. 
- Sifatning birinchi bo‘g‘inidan keyin ppa shakli qo‘shiladi: soppasog‘ , 
to‘ppato‘g‘ ri. 
b) Leksik usul. Sifat tovush o‘zgarishlarisiz takrorlanib orttirma daraja hosil 
qilinadi: katta-katta 
Qiyosiy darajadagi sifat oldida ma’noni kuchaytiruvchi yana, yanada, yana ham 
so‘zlari kelishi mumkin: yanada yaxshiroq, yana ham balandroq, yana jonliroq. 
3) Orttirma daraja. Predmetdagi belgining boshqa predmetdagi shunday belgiga 
nisbatan eng ko‘p, oliy darajada ekanligini ifodalash orttirma daraja deyiladi. Sifatning 
orttirma daraja shakli leksik usul bilan ifoda qilinadi. 
Oddiy darajadagi sifat oldidan eng, juda, nihoyatda, behad, g‘ oyat, g‘ oyatda, 
hammadan kabi so‘zlarni keltirish bilan: juda chiroyli, nihoyatda shirin, g‘ oyatda 
mehribon kabi. 
Leksik usulda ba’zan belgi bildiruvchi sifatlar o‘rnida boshqa so‘zlar ishlatilishi 
mumkin: zahar (garmdori), olov (sho‘x). 
Leksik usul. 
Ozaytirma va kuchaytirma sifatlar Sifat belgini ozaytirib yoki kuchaytirib ifodalashiga ko‘ra ikki xil bo‘ladi: a) ozaytirma sifat; b) kuchaytirma sifat. Ozaytirma sifat o‘zakdan anglashilgan belgining me’yoridan ozligini bildiradi. Ular morfologik va leksik usullar bilan yasaladi: 1. Morfologik usul. Sifatlarga –ish, -imtir, -mtir affikslarini qo‘shib ozaytirma sifat hosil qilinadi: ko‘kish, qizg‘ish, oqimtir, qoramtir. –ish qo‘shimchasi qo‘shilgan ba’zi sifatlar o‘zagida tovush o‘zgarishlari sodir bo‘ladi: sariq+ish-sarg‘ish. Bu so‘zda o‘zakdagi i unlisi tushib qolgan, q undoshi g‘ undoshiga almashgan. Qizil sifatiga -ish qo‘shilishi bilan o‘zakdagi –il tovushlari tushib, g‘ tovushi orttirilgan. Sifatlarga –gina, -kina, -qina affikslari qo‘shilib, belgilarni kuchsizlantirish ozaytirishi mumkin. Bunda –k bilan tugagan sifatlarga –kina, -q bilan tugagan sifatlarga -qina, qolgan sifat shakllariga –gina affiksi qo‘shiladi. Misol: tuzukkina, oriqqina, sariqqina, kattagina. 2. Leksik usul. Sifatning oldidan och, nim so‘zlarini keltirish bilan belgi kamaytiriladi: och pushti, nimqizil. Kuchaytirma sifatlar o‘zakdan anglashilgan belgining ortiqligini bildiradi. Kuchaytirma sifatlar leksik va morfologik usul bilan hosil qilinadi. A) Morfologik usul. Bu usulda sifatni tovush o‘zgarishlari orqali takrorlash yo‘li bilan: - Sifatning birinchi bo‘g‘ini ikkinchi bo‘g‘inidagi undosh bilan takrorlanadi: dum- dumaloq, pak-pakana, but-butun - Sifatning birinchi bo‘g‘iniga –p undoshi qo‘shib takrorlanadi: sap-sariq, qip-qizil. - Sifatning oldingi ikki tovushi ajratilib unga p, m tovushlaridan biri qo‘shiladi va undan keyin so‘zning o‘zi takrorlanadi: yap-yangi, ko‘m-ko‘k. - Sifatning birinchi bo‘g‘inidan keyin ppa shakli qo‘shiladi: soppasog‘ , to‘ppato‘g‘ ri. b) Leksik usul. Sifat tovush o‘zgarishlarisiz takrorlanib orttirma daraja hosil qilinadi: katta-katta Qiyosiy darajadagi sifat oldida ma’noni kuchaytiruvchi yana, yanada, yana ham so‘zlari kelishi mumkin: yanada yaxshiroq, yana ham balandroq, yana jonliroq. 3) Orttirma daraja. Predmetdagi belgining boshqa predmetdagi shunday belgiga nisbatan eng ko‘p, oliy darajada ekanligini ifodalash orttirma daraja deyiladi. Sifatning orttirma daraja shakli leksik usul bilan ifoda qilinadi. Oddiy darajadagi sifat oldidan eng, juda, nihoyatda, behad, g‘ oyat, g‘ oyatda, hammadan kabi so‘zlarni keltirish bilan: juda chiroyli, nihoyatda shirin, g‘ oyatda mehribon kabi. Leksik usulda ba’zan belgi bildiruvchi sifatlar o‘rnida boshqa so‘zlar ishlatilishi mumkin: zahar (garmdori), olov (sho‘x). Leksik usul. Sifat tovush o‘zgarishlarisiz takrorlash orqali ham orttirma daraja hosil qilinadi: 
katta-katta, shirin-shirin. 
- sifat oldidan to‘q, jiqqa, tim, g‘irt kabi so‘zlarni keltirish bilan: jiqqa ho‘l, tim 
qora. 
- sifat oldidan so‘z birikmalari va iboralarni qo‘llash orqali: haddan ziyod 
(chiroyli), quling o‘rgilsin (jonon). 
Morfologik usulda sifatni tovush o‘zgarishlari orqali takrorlash yo‘li bilan. Bunda: 
- sifatning birinchi bo‘g‘ini ikkinchi bo‘g‘inidagi undosh bilan takrorlanadi: dum-
dumaloq, pak-pakana, but-butun kabi. 
- sifatni birinchi bo‘g‘inidagi p undoshi qo‘shib takrorlanadi: sap-sariq, qip-qizil. 
- sifatning oldingi ikki tovushi ajratilib, unga p,m tovushlaridan biri qo‘shiladi va 
undan keyin so‘zning o‘zi takrorlanadi: yap-yangi, ko‘m-ko‘k. 
- sifatning birinchi bo‘g‘inidan keyin –ppa shakli qo‘shiladi: soppa-sog‘ , to‘ppa-
to‘g‘ ri 
1-ilova  
Ma’ruzaga tayyorlanish uchun adabiyotlar ro’yxati: 
M.Hamroyev, D.Muhamedova, D.Shodmonqulova,    X. G‘ulomova,  SH. Yo’ldosheva. Ona 
tili.  “MOLIYA-IQTISOD” nashriyoti, Toshkent,     2007-yil. 
2. Sh.Rahmatullayev.  Hozirgi adabiy o`zbek tili.  2006, “Universitet” nashriyoti. 
3. R.Ikromova, D.Muhammedova, D.Shodmonqulova, M.Maqsudova, X. G‘ulomova. 
Hozirgi o’zbek adabiy tilidan ma’ruza matnlari (Morfemika. So’z yasalishi. 
Morfologiya). Toshkent, 2001-yil. 
10. R.Ikromova D.Muhamedova, D.Shodmonqulova, X. G‘ulomova. Hozirgi   o’zbek 
adabiy tilidan ma’ruza matnlari (Sintaksis). Toshkent, 2001-yil. 
11. M.Hamroyev.    O’zbek  tilidan ma’ruzalar majmuasi.  TDPU,  Toshkent,     2007-yil. 
 
Dasturlashtirilgan topshiriq savollari: 
1. Sifatning ta’rifi va so‘roqlarini ayting.  
2. Sifatning ma’no jihatdan turlarini misollar bilan ko‘rsating.  
 3. Asliy va nisbiy sifatlar haqida gapiring.  
4. Orttirma daraja hosil qilishning leksik va morfologik usullari haqida gapiring.   
5. Orttirma daraja hosil qilishning semantik va fonetik usullari haqida gapiring. 
Ma’ruza mashg’uloti dokladlari mavzulari  
1.   Sifatlarning yasalishi. 
2.   Sifatlarning otlashishi. 
3.   Boshqa turkumdagi so’zlarning sifat o’rnida qo’llanishi. 
4.   Sifatlarning  tuzilish jihatdan turlari 
      Maruza matini  slaydlari  
Sifatlarning yasalishi 
 
Sifat tovush o‘zgarishlarisiz takrorlash orqali ham orttirma daraja hosil qilinadi: katta-katta, shirin-shirin. - sifat oldidan to‘q, jiqqa, tim, g‘irt kabi so‘zlarni keltirish bilan: jiqqa ho‘l, tim qora. - sifat oldidan so‘z birikmalari va iboralarni qo‘llash orqali: haddan ziyod (chiroyli), quling o‘rgilsin (jonon). Morfologik usulda sifatni tovush o‘zgarishlari orqali takrorlash yo‘li bilan. Bunda: - sifatning birinchi bo‘g‘ini ikkinchi bo‘g‘inidagi undosh bilan takrorlanadi: dum- dumaloq, pak-pakana, but-butun kabi. - sifatni birinchi bo‘g‘inidagi p undoshi qo‘shib takrorlanadi: sap-sariq, qip-qizil. - sifatning oldingi ikki tovushi ajratilib, unga p,m tovushlaridan biri qo‘shiladi va undan keyin so‘zning o‘zi takrorlanadi: yap-yangi, ko‘m-ko‘k. - sifatning birinchi bo‘g‘inidan keyin –ppa shakli qo‘shiladi: soppa-sog‘ , to‘ppa- to‘g‘ ri 1-ilova Ma’ruzaga tayyorlanish uchun adabiyotlar ro’yxati: M.Hamroyev, D.Muhamedova, D.Shodmonqulova, X. G‘ulomova, SH. Yo’ldosheva. Ona tili. “MOLIYA-IQTISOD” nashriyoti, Toshkent, 2007-yil. 2. Sh.Rahmatullayev. Hozirgi adabiy o`zbek tili. 2006, “Universitet” nashriyoti. 3. R.Ikromova, D.Muhammedova, D.Shodmonqulova, M.Maqsudova, X. G‘ulomova. Hozirgi o’zbek adabiy tilidan ma’ruza matnlari (Morfemika. So’z yasalishi. Morfologiya). Toshkent, 2001-yil. 10. R.Ikromova D.Muhamedova, D.Shodmonqulova, X. G‘ulomova. Hozirgi o’zbek adabiy tilidan ma’ruza matnlari (Sintaksis). Toshkent, 2001-yil. 11. M.Hamroyev. O’zbek tilidan ma’ruzalar majmuasi. TDPU, Toshkent, 2007-yil. Dasturlashtirilgan topshiriq savollari: 1. Sifatning ta’rifi va so‘roqlarini ayting. 2. Sifatning ma’no jihatdan turlarini misollar bilan ko‘rsating. 3. Asliy va nisbiy sifatlar haqida gapiring. 4. Orttirma daraja hosil qilishning leksik va morfologik usullari haqida gapiring. 5. Orttirma daraja hosil qilishning semantik va fonetik usullari haqida gapiring. Ma’ruza mashg’uloti dokladlari mavzulari 1. Sifatlarning yasalishi. 2. Sifatlarning otlashishi. 3. Boshqa turkumdagi so’zlarning sifat o’rnida qo’llanishi. 4. Sifatlarning tuzilish jihatdan turlari Maruza matini slaydlari Sifatlarning yasalishi      Sifatlar quyidagicha yasaladi: 1. Sifat yasovchi qo‘shimchalar bilan. 2. So‘zlarni 
qo‘shish bilan. 3. So‘zlarni takrorlash bilan. 
     1. Sifat yasovchi qo‘shimchalar quyidagilardir: 
1) otdan sifat yasovchi qo‘shimchalar: 
    -li:     
 
rasmli kitob, kuchli shamol 
      
-dor:                
aybdor, vafodor    
 
   ba-:                  
badavlat, baquvvat  
    
ser-:            serhosil  olma. 
      
-mand:              
kasalmand, davlatmand 
      YUqoridagi qo‘shimchalar asosdan anglashilgan belgiga   egalikni bildiradi. 
 
-siz:                 
tuzsiz ovqat.  
      
be-:                  
beg‘ubor, bexabar  
      Bu qo‘shimchalar esa (no- qo‘shimchasi bilan birgalikda: noaniq, notinch.) asosdan 
anglashilgan belgiga ega emaslikni ifodaslaydi. 
-lik:               
toshkentlik (bola)                            
      
-iy,-viy:  
tarbiyaviy soat, devoriy soat. 
      
-gi,-ki,-qi: bahorgi ishlar, qishki kiyim 
 (paytga xos belgini bildiradi). 
        -aki, -oqi: 
jizzaki, jirttaki,  pistoqi 
-yi:   
havoyi. 
    
-chan:                
ishchan bola. 
-simon:             
odamsimon maymun  
(o‘xshashlik ma’nosini bildiradi). 
      
-kor,-gar:         
isyonkor, zulmkor, javobgar, ig‘ vogar. 
      
-i:                       qishloqi, qozoqi, jannati  
      
-cha:                
farg‘ onacha,  erkakcha, arabcha (o‘yin)    
      
-namo:              
avliyonamo, darveshnamo  
      
-parvar:            
xalqparvar, adolatparvar  
            
 -on:                 
charog‘ on, za’faron 
      
-aki:                
dahanaki, og‘zaki  
      
bad-:                
badbaxt, badnafs  
      
-shumul             
olamshumul, jahonshumul 
      
-don:                
gapdon, bilimdon 
      
-kash:               
dilkash, hazilkash 
      
-bop:               
palovbop, qishbop 
      
xush-:                
xushfe’l, xushhavo 
     
-in:                  
erkin, otashin 
    
-vor:                 
devonavor, afsonavor 
    
-parast:             mansabparast, maishatparast 
      
bar-:                
barhayot, barvaqt 
     
-chil:                
xalqchil, izchil. 
Sifatlar quyidagicha yasaladi: 1. Sifat yasovchi qo‘shimchalar bilan. 2. So‘zlarni qo‘shish bilan. 3. So‘zlarni takrorlash bilan. 1. Sifat yasovchi qo‘shimchalar quyidagilardir: 1) otdan sifat yasovchi qo‘shimchalar: -li: rasmli kitob, kuchli shamol -dor: aybdor, vafodor ba-: badavlat, baquvvat ser-: serhosil olma. -mand: kasalmand, davlatmand YUqoridagi qo‘shimchalar asosdan anglashilgan belgiga egalikni bildiradi. -siz: tuzsiz ovqat. be-: beg‘ubor, bexabar Bu qo‘shimchalar esa (no- qo‘shimchasi bilan birgalikda: noaniq, notinch.) asosdan anglashilgan belgiga ega emaslikni ifodaslaydi. -lik: toshkentlik (bola) -iy,-viy: tarbiyaviy soat, devoriy soat. -gi,-ki,-qi: bahorgi ishlar, qishki kiyim (paytga xos belgini bildiradi). -aki, -oqi: jizzaki, jirttaki, pistoqi -yi: havoyi. -chan: ishchan bola. -simon: odamsimon maymun (o‘xshashlik ma’nosini bildiradi). -kor,-gar: isyonkor, zulmkor, javobgar, ig‘ vogar. -i: qishloqi, qozoqi, jannati -cha: farg‘ onacha, erkakcha, arabcha (o‘yin) -namo: avliyonamo, darveshnamo -parvar: xalqparvar, adolatparvar -on: charog‘ on, za’faron -aki: dahanaki, og‘zaki bad-: badbaxt, badnafs -shumul olamshumul, jahonshumul -don: gapdon, bilimdon -kash: dilkash, hazilkash -bop: palovbop, qishbop xush-: xushfe’l, xushhavo -in: erkin, otashin -vor: devonavor, afsonavor -parast: mansabparast, maishatparast bar-: barhayot, barvaqt -chil: xalqchil, izchil.     
-lik(-liq):        
ko‘ylaklik(chit), bolalik(chog‘lar) 
     
-i:                  
jannati (kampir)   
     
-loq:                
baqaloq, qo‘shaloq (g‘ o‘za)  
     
-kor:                
devkor(ish), fusunkor(husn)  
     
-kash:               
zahmatkash(odam), noskash(kampir)  
    
-chi:                  
gapchi(odam), vahimachi(ayol)  
    
-von:                 
zo‘ravon(odam) 
    
-qa:                  
loyqa(suv)  
   
-omuz:              
hazilomuz(gap), zaharomuz(hazil) 
   
-xo‘r:                 
g‘amxo‘r(odam), go‘shtxo‘r(hayvon) 
   
-soz:                 
soatsoz(usta)        
   
-dek(-day):        
muzdek(suv), jo‘jabirday(jon) 
 2) Fe’ldan sifat yasovchi qo‘shimchalar: 
-choq,-chak,-chiq:     
maqtanchoq, kuyunchak, qizg‘anchiq 
-gir,-g‘ir,-kir,-qir,-qur:   sezgir, topqir, o‘tkir, olg‘ir,  
uchqur                          
     -ma:                  
qaynatma sho‘rva, burma ko‘ylak 
   -k (-uk, -ik,-ak)  
chirik, teshik, tuzuk, g‘alvirak 
  -q(-uq,-iq,-a/oq):    iliq, siniq,  buzuq, qoloq.           
-oq:                     qochoq, qo‘rqoq, baqiroq   
-qi:                 
sayroqi qush, 
     -qoq, -g‘ oq:            
tirishqoq, uyushqoq, toyg‘ oq      
     -ag‘ on:                 bilag‘ on, chopag‘ on 
     -mon:                
bilarmon, qirarmon 
      
-kun, -qin, -g‘in,  tushkun, ozg‘in, jo‘shqin,  
-g‘un, -qun: turg‘un, tutqun  
    -(a)rli:                
etarli, zerikarli 
-ch:                    
tinch, jirkanch       
-g‘ich:                    yulg‘ich (odam) 
    -ong‘ich:                tepong‘ich, suzong‘ich 
     -ovuch:                hurkovuch, iskovuch   
-mas:                  
o‘tmas(pichoq), indamas(odam) 
-(i)ndi:               
asrandi (bola) 
-a:                      
ko‘tara (savdo)         
 
 
-msiq:       
 qarimsiq, achimsiq    
3)  Boshqa turkumlardan  sifat yasovchi qo‘shimchalar :  
Ravishdan:   -gi: 
   kechagi, dastlabki      
Sifatdan:     no-:    noma’lum, noto‘g‘ ri. 
                  
 
-lom:    sog‘lom  
Taqlid so‘zdan:  
-ildoq:     bijildoq, likildoq 
2. So‘zlarni qo‘shish, bog‘lash va juftlash bilan quyidagi turdagi  sifatlar yasaladi: 
-lik(-liq): ko‘ylaklik(chit), bolalik(chog‘lar) -i: jannati (kampir) -loq: baqaloq, qo‘shaloq (g‘ o‘za) -kor: devkor(ish), fusunkor(husn) -kash: zahmatkash(odam), noskash(kampir) -chi: gapchi(odam), vahimachi(ayol) -von: zo‘ravon(odam) -qa: loyqa(suv) -omuz: hazilomuz(gap), zaharomuz(hazil) -xo‘r: g‘amxo‘r(odam), go‘shtxo‘r(hayvon) -soz: soatsoz(usta) -dek(-day): muzdek(suv), jo‘jabirday(jon) 2) Fe’ldan sifat yasovchi qo‘shimchalar: -choq,-chak,-chiq: maqtanchoq, kuyunchak, qizg‘anchiq -gir,-g‘ir,-kir,-qir,-qur: sezgir, topqir, o‘tkir, olg‘ir, uchqur -ma: qaynatma sho‘rva, burma ko‘ylak -k (-uk, -ik,-ak) chirik, teshik, tuzuk, g‘alvirak -q(-uq,-iq,-a/oq): iliq, siniq, buzuq, qoloq. -oq: qochoq, qo‘rqoq, baqiroq -qi: sayroqi qush, -qoq, -g‘ oq: tirishqoq, uyushqoq, toyg‘ oq -ag‘ on: bilag‘ on, chopag‘ on -mon: bilarmon, qirarmon -kun, -qin, -g‘in, tushkun, ozg‘in, jo‘shqin, -g‘un, -qun: turg‘un, tutqun -(a)rli: etarli, zerikarli -ch: tinch, jirkanch -g‘ich: yulg‘ich (odam) -ong‘ich: tepong‘ich, suzong‘ich -ovuch: hurkovuch, iskovuch -mas: o‘tmas(pichoq), indamas(odam) -(i)ndi: asrandi (bola) -a: ko‘tara (savdo) -msiq: qarimsiq, achimsiq 3) Boshqa turkumlardan sifat yasovchi qo‘shimchalar : Ravishdan: -gi: kechagi, dastlabki Sifatdan: no-: noma’lum, noto‘g‘ ri. -lom: sog‘lom Taqlid so‘zdan: -ildoq: bijildoq, likildoq 2. So‘zlarni qo‘shish, bog‘lash va juftlash bilan quyidagi turdagi sifatlar yasaladi:       1) qo‘shma sifatlar quyidagicha yasaladi va yoziladi: 
     a) ot va otdan. Bular qo‘shib yoziladi: bodomqovoq, sheryurak; 
     b) sifat va otdan. Bular qo‘shib yoziladi: qimmatbaho; 
     v) ot yoki ravishga -ar qo‘shimchali fe’lni qo‘shish bilan yasaladi. Bular qo‘shib 
yoziladi: tezoqar daryo, ertapishar (o‘rik) 
     g) otga aro, umum, yarim, g‘ayri, nim, rang so‘zlarini qo‘shish bilan. Bular qo‘shib 
yoziladi: xalqaro, umumkomanda, yarimavtomat, g‘ayridin, nimpushti.   
   Qo‘shma sifatlar  a) ikki tub so‘zdan tashkil topadi:   sovuqqon, xom semiz, kamgap;  
b) biri tub, ikkinchisi yasama so‘zdan iborat bo‘ladi: ishyoqmas, erksevar, tilbilmas, 
o‘zbilarmon. 
   2) birikmali sifatlar tarkibi ikki va undan ortiq so‘zdan iborat bo‘ladi va ular orasidagi 
munosabatlar aniq sezilib turgan bo‘ladi, bunday sifatlar aralash, yo‘q, ko‘p, oliy, och, 
to‘q, to‘la, chala, yarim, bir, ikki kabi so‘zlar ishtirokida hosil qilinadi: qum aralash (loy), 
tengi yo‘q, ko‘p tarmoqli, oliy ma’lumotli, och qizil, qorni to‘q, to‘q qizil, to‘la huquqli, 
chala mulla,  bir tomonlama, ikki qavatli, yuqori hosilli (dala), uzun tolali (paxta), yoshi 
ulug‘  (inson), gapga usta (odam), oqishdan kelgan (yigit).    
  3) juft sifatlar quyidagicha yasaladi:  1) qarama-qarshi ma’noli so‘zlardan:  katta- 
kichik, uzun-qisqa, maza-bemaza, sezilar-sezilmas, bilinar-bilinmas, kirdi-chiqdi;  2) 
sinonim ko‘rinishdagi so‘zlardan: erka-arzanda, boy-badavlat, sog‘ -salomat, uzuq-
yuluq, ola-chipor, soya-salqin, mo‘min-qobil, xor-zor;  3) yaqin ma’noli so‘zlardan: och-
nahor, shaldir-shuldir, o‘ydim-chuqur, och-nochor, nozik-nihol, ola-quroq, kuydi-pishdi.  
   Juft sifatlar chiziqcha bilan yoziladi, -u, -yu yuklamalari bilan bog‘lansa, chiziqcha 
qo‘yilmaydi: yakkayu yagona farzand. 
  3. So‘zlarni takrorlash bilan ham sifatlar yasaladi:  Bu usul yordamida sanoqli 
miqdordagi sifatlargina yasaladi: yo‘l-yo‘l (ko‘ylak), manman (odam), shiqshiq (tugma), 
liplip (chiroq), chaqchaq (odam),  
 
Sifatlarning otlashishi 
 
    Sifat turkumidagi so‘zlar ba’zan ot turkumidagi so‘zlarning ma’nosini ifodalab, uning 
vazifasini bajarib kelishi mumkin. Bunda sifat o‘zining leksik va grammatik ma’nosini 
yo‘qotib, predmetlik ma’nosini ifodaslaydi. Gapda sifat bog‘lanib kelayotgan otning 
tushib qolishi natijasida sifat uning predmetlik ma’nosini ham, morfologik belgisini ham, 
sintaktik vazifasini ham o‘z ustiga oladi. Misol: Yaxshi topib gapiradi, yomon qopib 
gapiradi gapida yaxshi (odam), yomon (odam) sifatlari tushib qolgan kim? so‘rog‘iga 
javob bo‘lgan, bosh kelishikdagi, ega vazivasidagi  ot vazifasini bajargan. Odam oti 
gapda tushib qolgani tufayli yaxshi, yomon sifatlari otlashishgan. Bu hodisa gap tarkibida 
yuz bergan. Bunga nutqning ixchamlikka intilishi sabab  bo‘ladi. Sifatlarga oid 
so‘zlarning hammasi ham otlashavermaydi. Asosan belgi-xususiyat bildiruvchi sifatlar, 
kishilarning laqabini bildiruvchi (tajang, maymoq, cho‘tir, darroz) sifatlar, hayvonlarning 
tusini bildiruvchi (saman, to‘riq, bo‘z, qashqa) sifatlari otlashadi.  
1) qo‘shma sifatlar quyidagicha yasaladi va yoziladi: a) ot va otdan. Bular qo‘shib yoziladi: bodomqovoq, sheryurak; b) sifat va otdan. Bular qo‘shib yoziladi: qimmatbaho; v) ot yoki ravishga -ar qo‘shimchali fe’lni qo‘shish bilan yasaladi. Bular qo‘shib yoziladi: tezoqar daryo, ertapishar (o‘rik) g) otga aro, umum, yarim, g‘ayri, nim, rang so‘zlarini qo‘shish bilan. Bular qo‘shib yoziladi: xalqaro, umumkomanda, yarimavtomat, g‘ayridin, nimpushti. Qo‘shma sifatlar a) ikki tub so‘zdan tashkil topadi: sovuqqon, xom semiz, kamgap; b) biri tub, ikkinchisi yasama so‘zdan iborat bo‘ladi: ishyoqmas, erksevar, tilbilmas, o‘zbilarmon. 2) birikmali sifatlar tarkibi ikki va undan ortiq so‘zdan iborat bo‘ladi va ular orasidagi munosabatlar aniq sezilib turgan bo‘ladi, bunday sifatlar aralash, yo‘q, ko‘p, oliy, och, to‘q, to‘la, chala, yarim, bir, ikki kabi so‘zlar ishtirokida hosil qilinadi: qum aralash (loy), tengi yo‘q, ko‘p tarmoqli, oliy ma’lumotli, och qizil, qorni to‘q, to‘q qizil, to‘la huquqli, chala mulla, bir tomonlama, ikki qavatli, yuqori hosilli (dala), uzun tolali (paxta), yoshi ulug‘ (inson), gapga usta (odam), oqishdan kelgan (yigit). 3) juft sifatlar quyidagicha yasaladi: 1) qarama-qarshi ma’noli so‘zlardan: katta- kichik, uzun-qisqa, maza-bemaza, sezilar-sezilmas, bilinar-bilinmas, kirdi-chiqdi; 2) sinonim ko‘rinishdagi so‘zlardan: erka-arzanda, boy-badavlat, sog‘ -salomat, uzuq- yuluq, ola-chipor, soya-salqin, mo‘min-qobil, xor-zor; 3) yaqin ma’noli so‘zlardan: och- nahor, shaldir-shuldir, o‘ydim-chuqur, och-nochor, nozik-nihol, ola-quroq, kuydi-pishdi. Juft sifatlar chiziqcha bilan yoziladi, -u, -yu yuklamalari bilan bog‘lansa, chiziqcha qo‘yilmaydi: yakkayu yagona farzand. 3. So‘zlarni takrorlash bilan ham sifatlar yasaladi: Bu usul yordamida sanoqli miqdordagi sifatlargina yasaladi: yo‘l-yo‘l (ko‘ylak), manman (odam), shiqshiq (tugma), liplip (chiroq), chaqchaq (odam), Sifatlarning otlashishi Sifat turkumidagi so‘zlar ba’zan ot turkumidagi so‘zlarning ma’nosini ifodalab, uning vazifasini bajarib kelishi mumkin. Bunda sifat o‘zining leksik va grammatik ma’nosini yo‘qotib, predmetlik ma’nosini ifodaslaydi. Gapda sifat bog‘lanib kelayotgan otning tushib qolishi natijasida sifat uning predmetlik ma’nosini ham, morfologik belgisini ham, sintaktik vazifasini ham o‘z ustiga oladi. Misol: Yaxshi topib gapiradi, yomon qopib gapiradi gapida yaxshi (odam), yomon (odam) sifatlari tushib qolgan kim? so‘rog‘iga javob bo‘lgan, bosh kelishikdagi, ega vazivasidagi ot vazifasini bajargan. Odam oti gapda tushib qolgani tufayli yaxshi, yomon sifatlari otlashishgan. Bu hodisa gap tarkibida yuz bergan. Bunga nutqning ixchamlikka intilishi sabab bo‘ladi. Sifatlarga oid so‘zlarning hammasi ham otlashavermaydi. Asosan belgi-xususiyat bildiruvchi sifatlar, kishilarning laqabini bildiruvchi (tajang, maymoq, cho‘tir, darroz) sifatlar, hayvonlarning tusini bildiruvchi (saman, to‘riq, bo‘z, qashqa) sifatlari otlashadi. Otlashgan sifatlar aniqlovchilik vazifasidan chiqib, otga xos ega, kesim, 
to‘ldiruvchi, qaratqich aniqlovchi, undalma vazifasini bajaradi. Misol: Aqlsizlar gap 
bermaydi otasiga. (A.Po‘lat) Mard bo‘lgandan keyin yomonni ham yaxshilik bilan engar 
ekan. (P.Kodirov) YAxshining so‘zi qaymoq, yomonning so‘zi to‘qmoq. (Maqol)  
YAxshilar, uni eslang! 
Sifatlarning  tuzilish turlari 
     1. Sodda sifatlar   bir o‘zakdan iborat bo‘ladi: aqlli, yaxshi.  
     2. Qo‘shma sifatlar  - rahmdil,   ertapishar,  havo rang. Bunday sifatlar: 1) ikki tub 
so‘zdan tashkil topib, ot+ot (kulcha yuz  bola), ot+sifat, sifat+ot (sovuqqon), ravish+ot 
ko‘rinishlarida bo‘ladi: ommabop, xom semiz (yigit), kamgap;  2) biri tub, ikkinchisi 
yasama so‘zdan iborat bo‘ladi:  sovuqqon, ishyoqmas, erksevar, tilbilmas. 
     3. Birikmali sifatlar:     uzun tolali (paxta), yoshi ulug‘  (inson), gapga usta (odam), 
oqishdan kelgan (yigit).    
    4. Juft sifatlar - o‘ydim-chuqur, och-nochor, nozik-nihol, ola-quroq.  
    5. Takroriy sifatlar - baland-baland,  uzun-uzun, yo‘l-yo‘l (ko‘ylak).  
 
Sifat tahlili namunasi 
1. So‘rog‘i.     
2. Darajasi.                 
3. Ozaytirma sifatmi 
yoki kuchaytirma 
sifatmi? 
4. Otlashgan yoki 
otlashmaganligi. 
5. Tuzilish turi. 
6. Tub yoki yasamaligi. 
7. Gapdagi sintaktik 
vazifasi 
 
Otlashgan sifatlar aniqlovchilik vazifasidan chiqib, otga xos ega, kesim, to‘ldiruvchi, qaratqich aniqlovchi, undalma vazifasini bajaradi. Misol: Aqlsizlar gap bermaydi otasiga. (A.Po‘lat) Mard bo‘lgandan keyin yomonni ham yaxshilik bilan engar ekan. (P.Kodirov) YAxshining so‘zi qaymoq, yomonning so‘zi to‘qmoq. (Maqol) YAxshilar, uni eslang! Sifatlarning tuzilish turlari 1. Sodda sifatlar bir o‘zakdan iborat bo‘ladi: aqlli, yaxshi. 2. Qo‘shma sifatlar - rahmdil, ertapishar, havo rang. Bunday sifatlar: 1) ikki tub so‘zdan tashkil topib, ot+ot (kulcha yuz bola), ot+sifat, sifat+ot (sovuqqon), ravish+ot ko‘rinishlarida bo‘ladi: ommabop, xom semiz (yigit), kamgap; 2) biri tub, ikkinchisi yasama so‘zdan iborat bo‘ladi: sovuqqon, ishyoqmas, erksevar, tilbilmas. 3. Birikmali sifatlar: uzun tolali (paxta), yoshi ulug‘ (inson), gapga usta (odam), oqishdan kelgan (yigit). 4. Juft sifatlar - o‘ydim-chuqur, och-nochor, nozik-nihol, ola-quroq. 5. Takroriy sifatlar - baland-baland, uzun-uzun, yo‘l-yo‘l (ko‘ylak). Sifat tahlili namunasi 1. So‘rog‘i. 2. Darajasi. 3. Ozaytirma sifatmi yoki kuchaytirma sifatmi? 4. Otlashgan yoki otlashmaganligi. 5. Tuzilish turi. 6. Tub yoki yasamaligi. 7. Gapdagi sintaktik vazifasi