Ilmiybaza.uz SIFATNI TA’MINLASH VA NAZORAT QILISH TIZIMI Reja 1. Sifati ko‘rsatkichlarini aniqlash uslublari . 2. Uslublarning moxiyati O‘lchov uslubi . Ro‘yxatga olish uslubi . Xisob-kitob uslubi . Orgonoleptik uslub . Sotsiologik uslub . Ekspert uslubi . Ilmiybaza.uz O‘lchov uslubi-o‘lchash usulida maxsulot ma’lum bir o‘lchash asboblaridan foydalanilib amalga oshiriladi . Ular: kimeviy, texnologik, biologik, mexanik, mikroskopik, fiziko-kimeviy, fizik va fizologik usullarga ajratiladi : - kimeviy usulda maxsulotning kimeviy tarkibi aniklanadi - fizik usulda maxsulatning elastikligi, tukiluvchanligi, namligi, issiklik xossalari aniklanadi - fiziologik usulda moddalarning ozikaviyligi, kalloriyasi va biologik kiymati (ATF) aniklanadi - dielektrik usulda namligi, defraktometrik usulda ximik moddalarng optik xossalari aniklanadi. - biologik usulda uruglarning unuvchanligi , zaxarli moddalar , mikroorganizmlar , kasallik va xashoratlar bilan zararlanganligi aniklanadi - mikroskopik usulda paxta, zigir, kanopning tolasini pishikligi aniklanadi - texnologik usulda maxsulotning texnologik xossalari va texnolgik kiymati aniklanadi Ruyxatga olish uslubi- Bu uslub orqali muayyan xodisalar, narsalar yoki xarajatlarni kuzatib va xisobga olib boriladi. Ro‘yxatga olish uslubi muayyan xodisalarni xisobga olish (masalan, sinovlar vaktida buyumning ishdan chiqishi, turkumdagi nuqsonli buyumlar miqdori) bo‘yicha olingan axborotlarga asoslanadi. Xisob-kitob uslubi- Bu uslubga ko‘ra maxsulot sifati ko‘rsatkichlarini uning parametrlariga nazariy va emperik bog‘lanishidan foydalanish asosida amalga oshiriladi . Xisob – kitob uslubida maxsulot sifati ko‘rsatkichlari boshqa uslublar vositasida olingan parametrlar kiymatidan foydalanilgan xisoblashlar yordamida aniqlanadi (bashorat qilinadi). Orgonoleptik uslub- Bu maxsulot sifati ko‘rsatkichlari qiymatini kurish, xid bilish, eshitish, sezish, ta’m bilish orqali bilish uslubidir. Bu uslub vositasida maxsulotning tashqi ko‘rinishi, ta’mi, xidi, rangi, tarkibi, konsistensiyasi, maydalanish darajasi aniqlanadi. Uslub oddiy va ko‘p vaqt talab etmaydi. Uslubning kamchiligi – kishilar fiziologik xususiyatlariga bog‘lik bo‘lgan sub’ektivlikdir. Baholash natijalari baholovchilarning tajribalariga, kobiliyatlariga, maxoratlariga, degustatsiya shart-sharoitlari va texnikasiga bogliq. Ilmiybaza.uz Xozirgi amalda bo‘lgan standartlar maxsulot sifatini etalonlar va standart namunalari bilan qiyoslangan xolda orgonaleptik baxolashni nazarda tutadi. Sotsiologik uslub- iste’molchilarning maxsulot sifatiga bergan baxolarini yig‘ish va bildirilgan fikrlarni taxlil qilish asosida uning sifatiga baho berish usulidir. Bunda iste’molchilarga anketalar tarqatiladi, fikrlari so‘rab olinadi, maxsus konferensiya, yig‘ilishlar, degustatsiya, ko‘rgazmalar o‘tkaziladi. Yekspert uslubi- bu uslubga ko‘ra mutaxassis-yekspertlar guruxining maxsulot sifati to‘g‘risidagi xulosalari ishlab chiqiladi. Boshqa, ancha ob’ektiv uslublar (o‘lchov, texnologik, fizik-kimeviy kabilar) samarasiz bo‘lganda yoki vaziyat taqozosi bilan rad etilganda ekspert uslubiga murojat qilinadi. Yeksper uslubidan maxsulot sifatini orgonoleptik uslub vositasida aniqlashda, shuningdek, maxsulot sifatini attestatsiyadan o‘tkazishga foydalaniladi. Yekspert komissiyasi tegishli ixtisosga ega bo‘lgan yuqori malakali mutaxassislardan iborat bo‘lmogi lozim. Komissiya tarkibida kamida 7 ta ekspert bo‘lmog‘i darkor. Ekspert komissiyasining qarori, agar unga ekspertlarning kamida 2/3 qismi ovoz bergan taqdirda, qabul qilinadi. Yekspert uslubi vositasida aniq natijalarga ega bo‘lishi uchun baholar sub’ektivligini eng kam darajaga keltirish lozim bo‘ladi. Shu maqsadda ekspertlar so‘rovining bir necha turi o‘tkaziladi. Dastlab ekspertlar maxsulotga bir – birlaridan mustaqil holda baho beradilar. So‘ngra xar bir ekspertlarning qo‘ygan baxosi qisqacha ochiqchasiga asoslanadi va so‘rovning ikkinchi turi o‘tkaziladi, bu safar xam ular maxsulotni mustaqil xolda baxolaydilar. So‘rov turlarining soni ko‘p jixatdan mutaxassislar malakasi va tajribasiga bog‘lik bo‘ladi. Natijalarning maqbul aniqligiga o‘rtacha uch turda ovoz berishdan keyin ega bo‘linadi. Xisob-kitob qilish maksadida o‘lchamsiz kiymatlar xisobga olingan o‘rtacha arifmetik qiymatdan foydalaniladi. Nazorat uchun savollar . 1. Maxsulot sifat ko‘rsatkichlari qaysi usullar bilan aniqlanadi? 2. O‘lchov uslublari qanday uslublarga ajratiladi ? 3. Ro‘yxatga olish uslubi xisob-kitob uslubidan kanday farqlanadi ? Ilmiybaza.uz 4. Eng oddiy va ko‘p vaqt talab etmaydigan uslub kaysi uslub? 5. Eksport uslubidan kachon foydalaniladi ?