Пешоб реакцияси (рН) организмда катаболик жараёнлар вақтида хосил
бўладиган, органик ва ноорганик кислоталар диссоциацияси натижасида
юзага келадиган эркин водород ионлари Н+ миқдорига боғлиқ.
Н+ ионлари буйрак каналининг дистал қисми орқали чиқарилади, у
ерда асосан буфер асослар билан боғланади ва оз қисми сийдик орқали эркин
холда ажралади.
Аниқлаш усуллари
Пешоб реакциясини индикатор қоғоз ёрдамида аниқлаш
рН 5,0–8,0 интервалини ўлчай оладиган, турли хил индикатор қоғозни
қўллаш мумкин( универсал индикатор, нитразин сариғи, Биофан-3,Альбуфан,
Тетрафан).
Пешоб реакциясини янги ажратилган пешобда, сийган захоти
аниқланилади, чунки туриб қолса ишқорийлашади.
Пешоб реакциясини универсал индикатор қоғози ёрдамида аниқлаш:
индикатор қоғоз текширилаётган пешобга туширилади ва 1–2 мин дан кейин
рангли шкала билан солиштирилиб, бўялишини ўзгариши аниқланилади.
Пешоб реакциясини кўк ва қизил лакмус қоғози ёрдамида аниқлаш: кўк
ва қизил лакмус қоғоз текширилаётган пешобга туширилади ва 1–2 мин дан
кейин бўялишини ўзгариши аниқланилади. Агар кўк қоғоз қизарса, қизил
қоғоз ўзгармаса, демак пешоб реакцияси кислотали; агар қизил қоғоз
кўкимтир бўлиб, кўк қоғоз ўзгаришсиз қолса, демак реакция кислотали. Агар
иккала қоғоз хам рангини ўзгартирмаса, пешоб реакцияси нейтрал. Баъзи
холатларда иккала қоғоз хам рангини озгина ўзгартиради, бундай холда
реакция амфотер хисобланади.
Пешоб реакциясини бромтимол кўки индикатори ёрдамида аниқлаш:
Усул рН 6,0–7,6 диапазонда, бўёқ ўтиш жойи зонасига эга, бромтимол
кўки индикаторининг хусусиятларига асосланган. Индикатор эритмаси 0,1 г
ингичка қилиб майдаланган бромтимол кўкини, 20 мл илиқ этил спиртида
эритиб тайёрланади.: совуганидан кейин эритма сув билан аралаштирилиб,
100 мл га етказилади.
2–3 мл пешобга, 1–2 томчи индикатор эритмаси қўшилади. Сариқ ранг
пайдо бўлса – реакция кислотали, қорамтир — кучсиз кислотали, ўтсимон
бўлса — нейтрал, қорамтиряшил — кучсиз ишқорий, кўк — ишқорий.
Пешоб рН ини янада аниқроқ, рН-метр да аниқлаш мумкин.
Оқсилни умумий қабул қилинган усуллар билан аниқлаб бўлмайди
25–75 мг/сут(0,017–0,050 г/л)
Протеинурия (proteinuria) — пешобдаги оқсилни, сифатий усулрар
ёрдамида аниқласа бўладиган концентрацияда пайдо бўлиши:
физиологик (жисмоний, эмоционал зўриқиш, совуқдан, интоксикацион,
ортостатик);
коптокчали (гломерулонефрит, гипертония касаллиги, инфекцион ва
аллергик факторлар таъсирида, юрак етишмовчилиги декомпенсацияси);
каналчали (амилоидоз,ўткир канал некрози, интерстициал нефрит,
Фанкони синдроми);
преренал (миеломкасаллиги, мушак тўқимаси некрози, эритроцитлар
гемолизи);
постренал (цистит, уретритларда).
Буйрак протеинурияси гломеруляр фильтр шикастланиши ёки буйрак
каналчалари эпителийси дисфункцияси билан боғлиқ.
У ёки бу плазматик ва сийдик оқсиллари, уларнинг молекуляр массаси
ва зарядига қараб, селектив ва носелектив протеинурия фарқланади.
Селектив
протеинурия
гломеруляр
фильтрнинг
минимал
шикастланишларида (кам холларда қайтар), паст молекуляр оқсиллар
ажралади (молекуляр массаси 68 000дан паст) — альбумин, церулоплазмин,
трансферрин.
Носелектив
протеинурия
кўпроқ
фильтрни
оғирроқ
шикастланишларида, йирик молекуляр оқсиллар ажралаётганда кузатилади.
Протеинуриянинг селективлиги мухим диагностик ва прогностик
белги хисобланади.
Буйрак протеинурияси органик ва функционал (физиологик) бўлиши
мумкин.
Органик
буйрак
протеинурияси
нефронларнинг
органик
шикастланишида юзага келади.
Коптокчали — гломеруляр фильтр шикастланиши билан кечади,
моддалар
алмашинуви
ёки
томир
касалликалри
билан
боғлиқ,
гломерулонефритлар, нефропатияларда кузатилади.
Каналчали — каналчаларни, ўзгармаган гломеруляр фильтрдан ўтган,
плазмали паст молекуляр оқсилларни реабсорбция қилолмаслиги билан
боғлиқ.
Преренал (керагидан ортиқ) — паст молекуляр оқсилни плазматик
концентрацияси юқори бўлганда, нормал коптокчалардан фильтрланиши,
каналчаларни физиологик реабцорбция қилиш қобилиятидан ортиб кетади.
Функционал буйрак протеинурияси буйрак касалликлари билан боғлиқ
эмас, хеч қандай муолажа талаб қилмайди. Функционал протеинурияларга
зўриқиш, эмоционал, совуқдан, интоксикацион, ортостатик протеинуриялар
(фақат болаларда ва фақат турган холатда) киради.
Буйракдан ташқари (постренал) протеинурияларда оқсил пешобга
сийдик чиқариш йўллари ва жинсий йўллардан (кольпит ва вагинитларда —
пешоб нотўғри олинганда) тушиши мумкин. Бундай холларда, бу ёт нарса
эмас, яллиғланиш экссудати ажралмаси хисобланади.
Буйракдан ташқари протеинурия, одатда 1 г/сут. дан ошмайди, ўтувчи
характерга эга. Буйракдан ташқари протеинурия диагностикасида уч
стаканли синама ва урологик текширишлар ёрдам беради.
Текширув усуллари
Пешоб оқсилга текширилаётганда, тиниқ бўлиши шарт.
Сифатий синамалар
Сульфосалицил кислотли синама
Иккита пробиркага 3–4 мл дан профильтрланган пешоб қуйилади.
Тажриба пробиркасига 6–8 томчи 20% сульфосалицил кислотаси томизилади.
Иккинчи пробирка назорат пробиркаси хисобланади. Қора фонда назорат
пробиркаси, тажриба пробиркаси билан таққосланади. Агар оқсил бўлса,
пешобда опалесцирловчи лойқалик юзага келади. Натижа қуйидагича
бахоланади: реакция кучсиз мусбат (+), мусбат (++), кескин мусбат (+++).
Синама юқори сезгирликка эга. Қуруқ синамадан хам фойдаланиш
мумкин, бунда бир неча миллилитр пешобга бир нечта сульфосалицил
кислота кристалларидан ёки олдиндан шу кислота эритмаси билан
хўлланган фильтрли қоғоз солинади .
Ёлғонмусбат
натижалар
йод
препаратлари,
сульфаниламид
препаратлар, пенициллинни катта дозаларини қабул қилинганлиги билан ва
пешобда сийдик кислота концентрацияси қорилиги билан боғлиқ бўлиши
мумкин.
Азот кислотали билан синама ( Геллер синамаси)
Пробиркага 1–2 мл 50% ли азот кислота эритмасидан, устига шу
миқдорда пешоб солинади. Оқсил бўладиган бўлса, иккита суюқликлар
орасида оқ халқа хосил бўлади. Баъзан, суюқликлар орасидаги чегарадан сал
юқорироқда, қизил-сиёхранг халқа хосил бўлади, бу уратлар борлигидан
далолат беради. Урат халқаси, оқсил халқасидан фарқли озгина қизитилганда
эриб кетади.
Bright синамаси қайнатиш ва протеинурияга скрининг-тестлар билан
(қуруқ колориметрик синамалар) хеч қандай реактивлар талаб қилмайди.
Оқсил тутган пешоб қайнатилганда, у денатурацияга учрайди ва 6%ли
уксус кислотасида эримайдиган (фосфат тузларидан фарқли), булутсимон
чўкма ёки ёстиқчилар хосил қилади. Скрининг-тестлар оқсилнинг (альбумин)
индикатор ва буфер( одатда бромфенол кўки билан) белгиланган, қоғоз
рангини
ўзгартиришига
асосланган.
Индикатор
қоғознинг
бўялиш
интенсивлиги (Альбуфан, Альбутест; Labstix, Combur-test — Германия) ва
оқсил миқдори ўртасидаги тўғридан-тўғри боғлиқлик, протеинурия
даражасини аниқлашга ёрдам беради. Бироқ, хозирги кунда қўлланиладиган
скрининг-тестлар бир қатор камчиликларга эга. Масалан бромфенол кўки
Бенс-Джонс оқсилини аниқлай олмайди.
Миқдорий синамалар
Брандберг — Робертс — Стольников синамаси
Усул асосида азот кислотаси билан ўтказиладиган сифатий синама
ётади. Синамани ўтказиш кетма-кетлиги юқорида келтирилган. 2- 3-
минутда, қаватланганидан кейин, иккита суюқликлар чегарасида ингичка
халқанинг пайдо бўлиши пешобда 0,033 г/л оқсил (пешобдаги оқсил
концентрациясини, промилле, яъни грамм литрга белгилаш мумкин)
борлигидан далолат беради. Агар оқсил 2 мин дан олдинроқ пайдо бўлса,
сийдикни сув билан аралаштириш керак.
Пешобнинг , азот кислотасига қаватланганда халқа 2–3- минутда пайдо
бўладиган эритмаси танланади. Суюлтириш даражаси халқанинг кенглиги ва
компактлилигига, хамда юзага келиш вақтига боғлиқ. Оқсил концентрацияси
пешобни суюлтирилиш даражасини 0,033 г/л га қўпайтириб топилади.
Робертс — Стольников усулида суюлтириш қатор камчиликларга эга:
носубъектив, қийин, оқсил концентрациясини тўғри аниқлаш эхтимоли,
пешоб суюлтирилган сайин камайиб боради. Энг қулай ва аниқ усуллар
нофелометрик ва биуретли усуллар хисобланади.
Нофелометрик усул
Оқсилни сульфосалицил кислота билан лойқаланиш пайдо бўлишига
асосланган,
лойқаланиш
интенсивлиги
оқсил
концентрациясига
пропорционал.
Градуирланган пробиркага 1,25 мл профильтланган пешоб ва 5 мл
бўлгунча
3%
ли
сульфосалицил
кислотаси
солинади,
яхшилаб
аралаштирилади. 5 мин дан кейин экстинкцияни 590–650 нм тўлқин
узунлигида (сабзиранг ёки қизил ёруғфильтр), контролга қарши кюветда 0,5
см қалинликда, ФЭК-М да ўлчанади (ёки бошқа фотометрда). Назорат учун
1,25 мл профильтрланган пешобдан (худди ўша) олинади, 5 мл бўлгунча
натрий хлориднинг изотоник эритмасидан қуйилади. Олдиндан, оқсил
концентрациясига қараб, экстинкция катталигига боғлиқ, калибровка
эгрилиги тузилади. Оқсилнинг турли концентрацияларини тайёрлаш учун,
альбуминнинг стандарт эритмасидан фойдаланилади (одам ёкибўқа зардоби).
Ишчи жадвал тўлдирилади.
Биуретли усул
Оқсилни мис сулфати ва ўткир ишқор билан, сиёхранг биуретли комплекс
хосил қилишига асосланган, бўялиш интенсивлиги, оқсил миқдорига тўғри
пропорционал.
Оқсил чўкиши учун 2 мл пешобга, 2 мл учхлоруксус кислотаси қўшилади ва
центрифугаланади. Чўкма устидаги суюқлик тўкиб юборилади. Чўкмага
(оқсилга) 4 мл 3% ли NaOH эритмаси ва 0,1 мл 20% мис сульфат эритмаси
қўшилади, аралаштирилади ва центрифугаланади. Сиёхранг чўкма усти
суюқлигини 540 нм тўлқин узунлигида (яшил ёруғфильтр) , дистиллирланган
сувга қарши, 1,0 см қалинликдаги кюветда фотометрланади. Оқсил
концентрациясини
тажриба
усулида
олинган
жадвал
ёрдамида
хисобланилади (калибровка эгрилиги юқоридаги усулдагидек тузилади).
Ортостатик синама
Ортостатик
протеинурияга
шубха
қилинганда
ва
нефроптозда
қўлланилади.
Сийдик пуфаги тўлиқ бўшатилганидан сўнг, текширилувчи 2 соат
давомида горизонтал холатни сақлайди. Сўнгра ўрнидан турмасдан,
сийдикнинг биринчи (назорат) порциясини топширади. Кейинги 2 соат
давомида текширилувчи, максимал бел лордозини сақлаган холда( бел
ортида таёқ ушлаб туради) тинмасдан юради, сўнгра сийдикнинг иккинчи
порциясини топширади. Иккала порцияларда хам, оқсил концентрацияси ва
оқсилнинг граммлардаги таркиби, нефроптозда эса 1 мл даги эритроцитлар
миқдори аниқланилади.
Ортостатик протеинурияда иккинчи порцияда протеинурия ёки
оқсилнинг граммлардаги таркибини 2-3 мартта ортганлиги аниқланилади.
Гематурия, кўп холларда иккинчи порцияда нефроптозга характерли бўлган,
протеинурия билан бирга кузатилади.
Бенс-Джонс уропротеинларини аниқлаш
Бенс-Джонс оқсиллари — термолабил пастмолекуляр парапротеинлар
бўлиб, (нисбий молекуляр массаси 20 000–45 000), аниқланилиши миелом
касаллиги ва Вальденстрем макроглобулинемиясига шубха туғдиради.
Улар енгил иммуноглобулинларнинг L-занжири хисобланади. L-
занжир молекуляр массаси кичик бўлганлиги сабабли, қонлан зарарланмаган
буйрак филтри орқали пешобга осон ўтади ва пешобда термопреципитация
реакцияси ёрдамида аниқланилиши мумкин. Текширувни сульфосалицил
кислота билан мусбат натижа олингандагина ўтказиш, мақсадга мувофиқ.
Текширув қуйидагича ўтказилади:
10 мл пешобга 3–4 томчи 10% ли уксус кислота эритмаси ва 2 мл
натрий хлориднинг тўйинтирилган эритмаси қўшилади. Асталик билан сув
хаммомида иситилади ва секи-аста температура кўтарилиб борилади.Агар
пешобда Бенс-Джонс оқсиллари бўлса, 45–60 °С температурада диффуз
лойқаланиш пайдо бўлади ёки қаттиқ ок чўкма ажралади. Қизитиш давом
эттирилиб қайнатишгача олиб борилса, чўкма эриб кетади, совутилганда эса
қайтадан пайдо бўлади.
Бу усулнинг сезгирлиги жуда хам паст ва электрофорез ва
иммуноэлектрофорез усуллари билан қайтадан текширилиши керак.
Пешобда гемоглобинни аниқлаш
Массив томир ичи гемолизида (инфекцион, иммун, генетик) свободный
гемоглобин қондан пешобга ўтиб, буйраклар билан фильтрланади. Массив
гемоглобинурия каналчаларни жарохатлаб, ўткир буйрак етишмовчилигига
олиб келиши мумкин.
Гемоглобинга сифат реакция (аммоний сульфат билан синама).
5 мл сийдиккни 2,8 г кристаллик аммоний сульфат билан аралаштирилади ва
фильтрланади. Фильтрациядан кейин пешоб рангининг нормаллашуви
гемоглобинуриядан далолат беради, чунки гемоглобин, миоглобиндан
фарқли аммоний сульфат билан чўкмага тушади.
Аммоний сульфатли синама етарли даражада сезгир эмас, ёлғонманфий
натижалар бериши мумкин.
Гемоглобинуриянинг энг асосий белгиси, пешобда гемосидеринни
топилиши хисобланади. Гемосидеринурия гемоглобинни бирламчи сийдик
орқали,
буйрак
эпителий
хужайраларидан
реабсорбцияси
ва
унинг
парчаланиши билан боғлиқ.
Гемосидеринга сифатий реакция
15 мл пешоб центрифугаланади. Хосил бўлган чўкмага, бир неча томчи
5% ли водородхлорид килотаси ва 2–5% ли ферроцианида калий эритмаси
аралаштирилади (сариқ қон тузлари). Буюм ойнасида юпқа суртмалар
тайёрланилади ва микроскоп остида кўрилади. 2–5 мин дан кейин
гемосидерин эпителийларда, камроқ хужайрадан ташқарида жойлашган кўк-
яшил гранулалар кўринишида аниқланилади.
Миоглобинни аниқлаш
Миоглобинурияни рабдомиолиз янада оғирлаштиради (травматик,
ишемик, токсик, генетик). Миоглобин — пастмолекуляр оқсил бўлиб,
гломеруляр фильтрда ушлаб қолинмайди. Юқори миоглобинурия, буйрак
каналчалари функциясини бузиб, ўткир буйрак етишмивчилигини келтириб
чиқаради. Миоглобинурияда аммоний сульфатли синама манфий натижа
беради: реактив қўшилганидан кейин хам, пешобнинг қизил жигарранг ранги
сақланиб қолади.
Гемоглобинурияни миоглобинуриядан аратиб берадиган, ишончлироқ
диагностик усул, пешобдаги гемоглобин ва миоглобин концентрациясини
аниқлаб берадиган, пешоб оқсилларининг қоғоздаги электрофорези ва агар
гелидаги иммуноэлектрофорези хисобланилади.
Қоғоздаги ва полиакриламид гелидаги электрофорез усуллари, гель-
хроматография, иммуноэлектрофорез пешоб оқсилини сифатий таркибини
молекуляр масса, иммунохимик хусиятлари ва қутбланишига қараб аниқлаш
учун қўлланилади.
Глюкоза
Умумий қабул қилинган усулларда аниқланмайди
0,03–0,15 г/л (0,16–0,83 ммоль/л ёки 0,02 %дан кўп эмас)
Глюкозурия (glucosuria) —сийдикда глюкоза пайдо бўлиши:
Физиологик (овқат маҳсулотлари билан глюкозанинг кўп кириши ,
эмоционал зўриқишдан кейин);
Буйракдан ташқари (сахарный диабет,жигар цирроз, панкреатит,
рак,ошқозон ости бези , тиреотоксикоз, Иценко — Кушинга синдром,
феохромоцитома, бош мия травмалари , инсульт, углерод оксид, морфин,
хлороформдан заҳарланиш);
Ренал (сурункали нефритлар, нефрозлар, амилоидоз, ўткир буйрак
етишмовчилиги, ҳомиладорлик, фосфор ва баъзи дори препаратларидан
заҳарланиш).
Глюкозурияни тўғри баҳолаш учун сийдикни текшириш зарур,
суткалик сийдик йиғилади ва сийдик билан йўқотилган суткалик қанд
миқдори ҳисобланади. Буйракнинг нормал функционал ҳолатида фақат
қонда
қанд
концентрацияси
ошганда,
гипергликемияда
глюкозурия
кузатилади. Глюкозанинг қондаги концентрацияси юқори бўлиб глюкозурия
кузатилганда (7,8–8 ммоль/л)бўйрак глюкоза бўсағаси деб номланади
Глюкозанинг қондаги концентрацияси одатда 4,6–6,6 ммоль/л (0,8–1,2
г/л)дан ошмайди.
Камдан кам ҳолларда қонда қанд концентрацияси нормал бўлганда
буйрак каналларида глюкозанинг реабсорбсияси бузилиши билан боғлиқ
буйрак (ренал) глюкозурияси кузатилади.
Аниқлаш усуллари
Сифат синамалари
Кўпчилик сифат синамалари сийдикда глюкозани аниқлаш, асосан
глюкозанинг редукцион таркибли алдегид гурухлари учун қўлланилади.
Рангли бирикмани тиклаб беришда, оксидловчи сифатида қандайдир
енгил редукцияланувчи туз ишлатилади бу усулларга Фелинг, Гайнес,
Ниландер, Бенедикт, глюкозооксидаза синамалари киради.
Глюкозооксидаза (нотатин)синамаси
Бу усул асосида глюкозанинг глюкозоок-сидаза (нотатин )ферменти
оксидланиши ётади. Бунда ҳосил бўлган водород пероксид бошқа
ферментлар
(пероксидаза)
таъсирида
парчаланиб,рангли
индикаторни
оксидлайди ( бензидин унумлари ), уни рангини ўзгартиради
Пешобда глюкозани аниқлашда «Глюкотест» индикатор қоғози
текширилаётган сийдикка 1-2 секундга ботирилади қоғоздаги сариқ чизиқ
тўлиқ намланган бўлиши керак. 2 минутдан кейин сийдикдаги глюкоза
концентрацияси стандарт тўпламда мавчуд рангли чизиқни рангини
интенсивлиги рангли шкала билан, таққослаш усулида аниқланади
Эсда тутиш зарур, жуда юқори глюкозурияда (2%дан юқори) рангли чизиқ
ранги интенсивлиги ўзгармайди.
Индикатор қоғоз зич ёпиқ пеналда сақланади, қоронғи салқин жойда
(холодилниеда эмас).
Гайнеса синамаси
Реакцияда глюкозани ишқорий муҳитда мис гидрат оксидигача(кўк
рангда) кейин гидрат оксидигача(сариқ ранг) кейин мис оксидигача(қизил
ранг) қайтаради
Гайнес реактиви қуйидагича тайёрланади: 1) 13,3 г х. ч.кумуш сульфат
кристалини (CuSO4 · 5H2O) 400 мл сувда эритилади.
2) 50 г натрий ишқори 400мл сувда эритилади; 3) 15 г ч. ёки ч. д. а. гли-церин
200 мл сувда эритилади. 2чи ва1чи эритмалар аралаштирилади ва шу вақтда
3чиси қуйилади. Реактив турғун.
Синама қуйидаги тартибда ўтказилади: 3-4 мл реактивга 8-12 томчи
сийдик ҳаворанг пайдо бўлгунча қўшилади. Сўнг аралаштирилади ва спирт
ёки газ плиткаси алангаси устида юқори қисми қайнагунча қиздирилади.
Пробирканинг пастки қисми контрол қилинади.Сийдикда глюкоза бўлганда
сийдикни оч ҳаворангдан сариқ рангга аниқ ўтиши кузатилади.
Гайнес синамасида сийдик катта миқдорда суюлтирилганда (8–
12томчи сийдик ва 3–4 мл реактив) сийдикни бошқа редуцирланган
моддалар (сийдик кислота, индикан, креатин, ўт пигментлари),шунингдек
баъзи дори моддалари (ацетилсалицил кислота, кофеин, ПАСК) таъсирида
қайтарилиши кучсиз ифодаланади.Редукцион синамаларни тўғри баҳолашда
сийдикда оқсилнинг кўп бўлиши халақит беради, шу сабабли уни йўқотиш
учун бир неча томчи уксус кислота билан нордонлаштириб, қайнатиб,
филтирлаш мақсадга мувофиқ .
Миқдорий усуллар
Колориметрик усул Альтгаузен бўйича сийдикда глюкозани аниқлаш
Усул принциплари: глюкоза билан ишқор қиздирилганда рангли реакция
пайдо бўлади
Аниқлаш техникаси
4 мл сийдикка 1 мл 10% ўювчи натрий қуйиладади ва 1 мин.
қайнатилади
Қайнатгандан 10 минут ўтгач суюқлик ранги шкала ранги билан
солиштирилади, ҳар бир бўялган чизиқ таркибидаги глюкозанинг фоизини
кўрсатади.
Реактивлар
ёрдамида
тайёрланган
энг
яхши
шкаладан
фойдаланилади. Бунинг учун 0,5; 1,0; 1,5; 2,0; 3,0 ва 4,0% глюкоза
эритмаларини оламиз,уларга ишлов берилади, текширилаётган сийдик
синамаларини тиқинлар қаттиқ ёпилади.эритмаларнинг ранги 10 кунгача
ўзгармайди
Альтгаузен методи аниқ натижа беради, шунинг учун уни поляриметр
бўлмаганда фойдаланиш мумкин.
Модифицирланган
Альтгаузен
методида
реактивлар
етишмовчилиги
кузатилмайди ва кам вақт олади, Модифицирланган Альтгаузен методи
принципи: таркибида глюкоза бор сийдик ўювчи ишқорлар билан
қиздирилганда пробирка таркибининг ранги ўзгаради
Кетон (ацетон) таначалари умумий қабул қилинган усулда
аниқланмайди ( 50 мг/сутдан кам )
Кетонурия (ketonuria)— сийдикда кетон таначаларининг пайдо бўлиши .
Кетон таначаларига 3 та бирикма киради : ацетон, ацетоуксус кислота
ва β-оксимой кислота. Кетон таначаларининг ҳосил бўлишида катта
қисмини ёғлар ва бир қанча оқсилллар аҳамиятга эга. Кетон таначалари
тўқималарда тез оксидланади СО2 ва Н2О , шунинг учун сийдик билан
суткада 20–50 мг атрофида кетон таначалари ажралиб чиқади.
Кетонурия
кетон
таначаларининг
ошишида
ва
уларнинг
парчаланишининг бузилишида кузатилади :
сахарный диабет (компенсирланмаган);
углеводли очлик; диета, тана массасини камайтиришга қаратилган;
кортикостероидларнинг гиперпродукцияси ( гипофиз олдинги бўлаги ва
буйрак усти бези ўсмаси);
болалик ёшидаги токсикоз (ацетонемик қайт қилиш ),ошқозон ичак
системасининг узоқ бузилиши , дизентерия.
Аниқлаш усуллари
Сифатий синамлар
Кетон таначалари сийдикда биргаликда учрайди, шунинг учун уларни
алоҳида аниқлаш амалий ўтказилмайди. Кетон таначалари сийдикда бирга
учрайди, шунинг учун уларни амалий текшигиш ўтказилмайди.
Кетон таначаларини сифат реакцияси асосий мухитда натрий нитропруссид
билан уларнинг ўзаро таьсирида рангли реакция пайдо бўлишига
асосланади.
Ланге пробаси.
3–5 мл сийдикка 0,5 мл музли уксус кислота қўшилади ва 5–10 томчи
янги тайёрланган 10% нитропруссид натрий эритмаси аралаштирилади,
кейин кон-центрланган 2–3 мл аммиака пипеткада секин томизилади .Агар 3
минут давомида икки суюқлик туташган жойда пушти-сиёҳранг ҳалқа пайдо
бўлса синама мусбат ҳисобланади.
Лестрад синамаси
Буюм ойначасига озгина 1 г (0,5 г) нитропруссид натрий , 20 г аммоний
сулфат ва 20 г сувсиз натрий карбонатдан иборат Лестрад реактиви
жойлаштирилади.реактивга сийдик томизилади. Олча-қизил ранга бўялиши
мусбат натижани кўрсатади. Қатор фирмалар кетон таначаларини аниқлаш
учун тестлар чиқаришган.
Ацетон
таначалари
бактериурияда
ёки
кўп
миқдорда
ачитқи
замбруғлар бўлганда 24 соат давомида тўлиқ йўқолиши мумкин.
Билирубин умумий қабул қилинган усулларда аниқланмайди.
Билирубинурия (bilirubinuria) — сийдик билан билрубинни ажралиши.
Билирубин — организмдан ажратиладиган порфиринларнинг асосий охирги
метаболити. Билирубин қонда эркин ҳолда -конъюгацияланмаган (альбумин
билан бирикмада) бўлмайди
Эркин (бевосита ) билирубин сувда эримайди ва сийдикда пайдо
бўлмайди. Жигарда у конъюгацияланади - глюкурон кислота билан
бирикади ва шу ҳолда ошқозон-ичак трактидан ўт билан ажралади.
Боғланган (билвосита) билирубин сувда эрийди ва қонда бўсаға
концентрациясида бўлганда 3,4 мкмоль/лдан кўп буйрак билан ажралади.
Билирубинурия бўлади:
паренхиматоз (жигар) сариқликда (вирусли гепатит, сурункали гепатит,
жигар циррозда);
механик сариқликда (жигар ости, обтурацион)
токсик моддалар таьсири натижасида (алкогол, органик бирикмалар ,
инфекцион токсинлар);
Иккиламчи
жигар
етишмовчилигида
(юрак
етишмовчилиги,жигар
ўсмаларида).
Гем синтези бузилганда гемоглобин парчаланиш маҳсулотлари ва
порфирин ҳалқаси синтези оралиқ маҳсулотлари сийдикда пайдо бўлади :
δ-аминолевулин кислота — нормада 2–3 мг/сут; порфобилиноген — 2
мг/сут гача; уропорфиринлар — 6 мг/сут атрофида; копропорфиринлар —
70мкг/сут
атрофида;
протопорфиринлар
—
около
12
мг/сут.
Порфиринурия (porphyrinuria) кузатилади:
Қўрғошинли захарланишда;
Апластик анемияларда, жигар циррозида, алкоголли интоксикацияларда,
миокард инфарктида, ревматизмда;
Дори моддаларни қабул қилганда (барбитуратлар, органические со-
единения мышьяка).
Аниқлаш усуллари
Сифат синамалари
Билирубиннинг
кўпчилик
сифат
синамалари
асосида
уни
оксидловчилар таъсирида (йод, азот кислотаси)яшил биливердинга айланиши
ётади.
Розин синамаси
Қулай ва оддийлиги учун кенг қўлланилади.
Люгол эритмаси (1 г йод, 2 г калий йодид ва 300 мл дистилланган сув)
ёки 1% йоднинг спиртли эритмаси билан олиб борилади. Пробиркага 2-3 мл
сийдик қуйилади, кўрсатилган реактивлардан бири секин томизилади.
Билирубин бўлганда икки суюқлик орасида яшил ҳалқа қосил бўлади. Розин
синамаси гематурияда, антипиринлар билан даволанганда ишончли эмас.
Фуше синамаси
Энг сезгир усуллиги учун шубҳа бўлганда қўлланилади. 10 мл
сийдикка 5 мл 15% барий хлорид қўшилади. Аралаштирилади, филтрланади.
Фильтр воронкадан чиқарилиб, Петри косачасига текисланади, унга 2 томчи
Фуше реактиви (25 г учхлорсирка кислота, 100 мл дистилланган сув , 10 мл
10% FeCl3 эритмаси ёки 1 г FeCl3) сурилади. Мусбат натижа бўлганда
фильтр қоғозда яшил доғ пайдо бўлади.Махсус таблеткалар билан
қилинадиган қатор” қуруқ” синамалар (сифат ва яриммиқдор («икто-
тест»))бор.
Уробилиноген (уробилин) таначалари
Умумий қабул қилинган методлар бўйича аниқланмайди (6 мг/сутдан
кам).Уробилиноген
таначалари
билирубин
ҳосиласи
ҳисобланади.Уробилиноген (мезобилирубиноген,
і-уробилиноген, уробилиноген ІХа) ва стеркобилиногендан иборат.
Уробилинурия (urobilinuria) — сийдик билан уробилиноген (уробилин)
таначалари ажралиши ошиши.
Уробилинурия учрайди:
жигарнинг паренхиматоз шикастларида (гепатит, цирроз );
гемолитик анемия;
ичак касалликлари (энтерит, колит, ичак тутилиши)
қўрғошин билан заҳарланганда.
Уробилин таначалари механик сариқликда сийдикда бўлмайди.
Ичакнинг юқори (ингичка ва йўғон ичакнинг бошланғич) қисмларида ичак
бактериялари таъсирида уробилиноген боғланган билирубиндан ҳосил
бўлади. Уробилиноген қисми ичак девори орқали сўрилиб қон билан портал
системадан жигарга ўтади, умумий қон оқимида тўлиқ парчаланади,
натижада сийдикка тушиайди.
Сўрилмаган
уробилиноген
ичак
бактериялари
таъсирида
стеркобилиногенга
айланади.
стеркобили-ногеннинг
оз
қисми
сўрилиб.портал вена орқали жигарга боради, уробилиногенга парчаланади.
Стеркобилиноген қисми геморроидал веналар орқали сўрилиб,буйракдан
сийдикда ажралади.
Кўпроқ қисми йўғон ичак пастки қисмларида стеркобилинга
айланиб,ахлатга нормал ранг бериб, у билан ажралад
Аниқлаш усуллари
Сифат синамалари
Уробилиноген
таначаларини
сийдикда
аниқлашда
Нейбауэр
синамасидан фойдаланилади, уробилин таначасини аниқлаш учун Флоранс
синамасидан, Богомолов ва бошқа синамалардан фойдаланилади.