SIMLI AXBOROT UZATISH MUXITLARI

Yuklangan vaqt

2024-05-03

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

16

Faytl hajmi

199,0 KB


Ilmiybaza.uz SIMLI AXBOROT UZATISH MUXITLARI Axborot uzatish muhiti deb, kompyuterlar o‘rtasida axborot almashinuvini taminlovchi axborot yo‘llariga (yoki aloqa kanallariga) aytiladi. Ko‘pchilik kompyuter tarmoqlarida (ayniqsa, mahalliy tarmoqlarda) simli yoki kabelli aloqa kanallari ishlatiladi, vaholanki, simsiz tarmoqlar ham mavjuddir. Mahalliy tarmoqlarda ko‘pincha axborotlar ketma-ket kodda uzatiladi, yani bir bit axborot uzatilgandan so‘nggina keyingi bit uzatiladi. Tushunarliki, bunday axborot uzatish parallel kodda axborot uzatishga qaraganda, murakkab va sekin ishlovchi usuldir. Shuni hisobga olish kerakki, tezkor parallel usulda axborot uzatish, ulangan kabellar (simlar) sonini uzatilayotgan axborotning razryadlar soniga nisbatan baravar oshadi (masalan, 8-razryadli kodda 8 marotaba axborot yo‘li oshadi). Yuzaki qaraganda kabel kam sarf bo‘ladigandek ko‘rinadi, aslida juda ko‘p sarf bo‘ladi. Tarmoqdagi abonentlar o‘rtasidagi masofa katta bo‘lsa ishlatiladigan kabelning narxi kompyuter narxi bilan barobar yoki undan ham ko‘p bo‘lishi mumkin. 8,16 yoki 32 ta kabellarni o‘tkazishga qaraganda, bir dona kabelni o‘tkazish ancha oson. Tamirlash, uzilishlarni topish va tiklash ishlari ham arzonga tushadi. Lekin bu hammasi emas. Kabelning turidan qati nazar axborotni uzoq masofaga uzatish murakkab uzatish va qabul qilish qurilmalarini ishlatishni talab qiladi. Buning uchun axborotni uzatish qismida kuchli signal hosil qilish va axborotni qabul qilish qismida esa kuchsiz signalni tiklash (detektorlash) kerak. Ketma-ket uzatishda buning uchun faqat bitta uzatuvchi va bitta qabul qiluvchi qurilma talab qilinadi. Parallel axborotni uzatishda uzatuvchi va qabul qiluvchi qurilmalar soni esa, ishlatiladigan parallel axborotni razryadlar soniga teng bo‘ladi. Shuning uchun uzunligi uncha ko‘p bo‘lmagan (10 metrli) tarmoqni loyihalashda ko‘pincha axborotni ketma-ket uzatish usuli tanlanadi. Ilmiybaza.uz SIMLI AXBOROT UZATISH MUXITLARI Axborot uzatish muhiti deb, kompyuterlar o‘rtasida axborot almashinuvini taminlovchi axborot yo‘llariga (yoki aloqa kanallariga) aytiladi. Ko‘pchilik kompyuter tarmoqlarida (ayniqsa, mahalliy tarmoqlarda) simli yoki kabelli aloqa kanallari ishlatiladi, vaholanki, simsiz tarmoqlar ham mavjuddir. Mahalliy tarmoqlarda ko‘pincha axborotlar ketma-ket kodda uzatiladi, yani bir bit axborot uzatilgandan so‘nggina keyingi bit uzatiladi. Tushunarliki, bunday axborot uzatish parallel kodda axborot uzatishga qaraganda, murakkab va sekin ishlovchi usuldir. Shuni hisobga olish kerakki, tezkor parallel usulda axborot uzatish, ulangan kabellar (simlar) sonini uzatilayotgan axborotning razryadlar soniga nisbatan baravar oshadi (masalan, 8-razryadli kodda 8 marotaba axborot yo‘li oshadi). Yuzaki qaraganda kabel kam sarf bo‘ladigandek ko‘rinadi, aslida juda ko‘p sarf bo‘ladi. Tarmoqdagi abonentlar o‘rtasidagi masofa katta bo‘lsa ishlatiladigan kabelning narxi kompyuter narxi bilan barobar yoki undan ham ko‘p bo‘lishi mumkin. 8,16 yoki 32 ta kabellarni o‘tkazishga qaraganda, bir dona kabelni o‘tkazish ancha oson. Tamirlash, uzilishlarni topish va tiklash ishlari ham arzonga tushadi. Lekin bu hammasi emas. Kabelning turidan qati nazar axborotni uzoq masofaga uzatish murakkab uzatish va qabul qilish qurilmalarini ishlatishni talab qiladi. Buning uchun axborotni uzatish qismida kuchli signal hosil qilish va axborotni qabul qilish qismida esa kuchsiz signalni tiklash (detektorlash) kerak. Ketma-ket uzatishda buning uchun faqat bitta uzatuvchi va bitta qabul qiluvchi qurilma talab qilinadi. Parallel axborotni uzatishda uzatuvchi va qabul qiluvchi qurilmalar soni esa, ishlatiladigan parallel axborotni razryadlar soniga teng bo‘ladi. Shuning uchun uzunligi uncha ko‘p bo‘lmagan (10 metrli) tarmoqni loyihalashda ko‘pincha axborotni ketma-ket uzatish usuli tanlanadi. Ilmiybaza.uz Axborotni parallel uzatishdagi muhim sharti, bu — har bir bitni uzatishga mo‘ljallangan kabellar uzunligi bir-biriga deyarli teng bo‘lishligidir. Aks holda, turli uzunlikdagi kabellardan o‘tayotgan signallar o‘rtasida qabul qilish qurilmasining kirishida vaqt bo‘yicha siljish hosil bo‘ladi. Buning natijasida tarmoq qisman buzilishi yoki butunlay ishdan chiqishi mumkin. Masalan, 100 Mbit/s axborot uzatish teziigida va bitni uzatish davri 10 ns bo‘lganda vaqt bo‘yicha siljish 5—10 ns.dan oshmasligi lozim. Bunday siljish kattaligi, kabellarning uzunlikdagi farqi 1—2 metr bo‘lganda hosil bo‘ladi. Kabel uzunligi 1000 metr bo‘lganda esa, bu kattalik 0,1—0,2 % ni tashkil qiladi. Haqiqatan, bazi yuqori tezlikda ishlovchi mahalliy tarmoqlarda 2—4 talik kabel yordamida axborot parallel uzatiladi. Berilgan tezlikni saqlab qolgan holda ancha arzon kabel ishlatish mumkin, lekin kabelni ruxsat etilgan uzunligi bir necha 100 metrdan oshmaydi. Misol tariqasida Fast Ethenet tarmoq segment 100 BASE-T4 keltirish mumkin. Kabelsozlik sanoati korxonalari kabel turlarini ko‘p miqdorda ishlab chiqaradi. Hamma ishlab chiqariladigan kabellami uch turga bo‘lish mumkin:  o‘ralgan juft simli kabel (Vitaya napa — twisted pair), ular himoyalangan, yani ekranlashtiriladi (ekranirovannыe — shielded twisted pair, stop) va himoyalanmagan, yani ekranlashtirilmagan (neekranirovannыe, unshielded twisted pair, UTP);  koaksial kabellar ((coaxial cable);  shisha tolali kabellar (optovolokonnыe – fiber optic). Kabelning har bir turi o‘z afzalliklari va kamchiliklariga ega, shuning uchun kabel turini tanlanganda hal qilinayotgan masalaning xususiyatini, shuningdek, alohida olingan tarmoq xususiyatini va awaldan mavjud bo‘lgan barcha korxona standartlarining o‘rniga, 1995-yilda qabul qilingan EJA/TIA 586 (Commercial Building Telecommunication Cabling Standard)standarti mavjud bo‘lib, hozirgi vaqtda shu standartdan foydalaniladi. O‘ralgan juftlik asosidagi kabellar Ilmiybaza.uz Axborotni parallel uzatishdagi muhim sharti, bu — har bir bitni uzatishga mo‘ljallangan kabellar uzunligi bir-biriga deyarli teng bo‘lishligidir. Aks holda, turli uzunlikdagi kabellardan o‘tayotgan signallar o‘rtasida qabul qilish qurilmasining kirishida vaqt bo‘yicha siljish hosil bo‘ladi. Buning natijasida tarmoq qisman buzilishi yoki butunlay ishdan chiqishi mumkin. Masalan, 100 Mbit/s axborot uzatish teziigida va bitni uzatish davri 10 ns bo‘lganda vaqt bo‘yicha siljish 5—10 ns.dan oshmasligi lozim. Bunday siljish kattaligi, kabellarning uzunlikdagi farqi 1—2 metr bo‘lganda hosil bo‘ladi. Kabel uzunligi 1000 metr bo‘lganda esa, bu kattalik 0,1—0,2 % ni tashkil qiladi. Haqiqatan, bazi yuqori tezlikda ishlovchi mahalliy tarmoqlarda 2—4 talik kabel yordamida axborot parallel uzatiladi. Berilgan tezlikni saqlab qolgan holda ancha arzon kabel ishlatish mumkin, lekin kabelni ruxsat etilgan uzunligi bir necha 100 metrdan oshmaydi. Misol tariqasida Fast Ethenet tarmoq segment 100 BASE-T4 keltirish mumkin. Kabelsozlik sanoati korxonalari kabel turlarini ko‘p miqdorda ishlab chiqaradi. Hamma ishlab chiqariladigan kabellami uch turga bo‘lish mumkin:  o‘ralgan juft simli kabel (Vitaya napa — twisted pair), ular himoyalangan, yani ekranlashtiriladi (ekranirovannыe — shielded twisted pair, stop) va himoyalanmagan, yani ekranlashtirilmagan (neekranirovannыe, unshielded twisted pair, UTP);  koaksial kabellar ((coaxial cable);  shisha tolali kabellar (optovolokonnыe – fiber optic). Kabelning har bir turi o‘z afzalliklari va kamchiliklariga ega, shuning uchun kabel turini tanlanganda hal qilinayotgan masalaning xususiyatini, shuningdek, alohida olingan tarmoq xususiyatini va awaldan mavjud bo‘lgan barcha korxona standartlarining o‘rniga, 1995-yilda qabul qilingan EJA/TIA 586 (Commercial Building Telecommunication Cabling Standard)standarti mavjud bo‘lib, hozirgi vaqtda shu standartdan foydalaniladi. O‘ralgan juftlik asosidagi kabellar Ilmiybaza.uz o‘ralgan juft simlar hozirgi kunda eng arzon va eng ko‘p tarqalgan kabellarda ishlatiladi. o‘ralgan juftlik asosidagi kabel tuzilishi ikkita mis sim dielektrik material bilan har biri alohida qoplanib, ular o‘zaro bir-biriga o‘ralgan, bunday juftliklarning bir nechtasi umumiy dielektrik (plastikli) g‘ilofga olingan bo‘ladi. U ancha egiluvchan va uni aloqa kanaliga yotqizish qulaydir. Odatda o‘ralgan juftlik kabel tarkibida 2 ta yoki 4 ta juftlikdan iborat bo‘ladi (2.1-rasm). Himoyalanmagan o‘ralgan juftliklar tashqi elektromagnit xalaldan (pomexa) sust himoyalangan va shuningdek, sanoat ayg‘oqchiligi maqsadida axborotlarni eshitishdan ham himoya-lanmagan. Axborot o‘g‘irlashning ikki turi malum: ulanish (kontaktnыe) va ulanmasdan masofadan turib (beskontaktnыy). Ulanish orqali axborotni o‘g‘irlash ikkita ignani kabelga sanchish orqali amalga oshirilsa, ulanmasdan axborotni o‘g‘irlash esa, kabel tarqatadigan elektromagnit maydonni radio orqali egallash usulidan foydalanib amalga oshiriladi. Bu kamchiliklarni bartaraf etish uchun kabel himoyalanadi (ekranlanadi). To‘qilgan juftlikni (STP) ekranlashtirish vaqtida har bir juftlikni ochiq to‘qilgan metall simli qobiq (ekran)ning ichiga joylashliriladi. Bunday konstruksiya kabelni nurlanishini kamaytiradi, tashqi elektromagnit maydon xalaqitlardan va juft simlarning bir-biriga tasirini ham kamaytiradi (crossialk, perekrestnыe novodki, chorraha yo‘nalishlar). Tabiiyki, ekranlashtirilgan o‘ralgan juftlik, ekranlashtirilmagan juftlikka nisbatan narxi ancha qimmat bo‘ladi, ulardan foydala-nilganda maxsus ekranlashtirilgan ulovchi moslamalardan (razyom) foydalanish zarur. Shuning uchun ekranlashtirilmagan o‘ralgan juftlikka nisbatan ekranlashtirilgan o‘ralgan juftlik kam uchraydi. Ilmiybaza.uz o‘ralgan juft simlar hozirgi kunda eng arzon va eng ko‘p tarqalgan kabellarda ishlatiladi. o‘ralgan juftlik asosidagi kabel tuzilishi ikkita mis sim dielektrik material bilan har biri alohida qoplanib, ular o‘zaro bir-biriga o‘ralgan, bunday juftliklarning bir nechtasi umumiy dielektrik (plastikli) g‘ilofga olingan bo‘ladi. U ancha egiluvchan va uni aloqa kanaliga yotqizish qulaydir. Odatda o‘ralgan juftlik kabel tarkibida 2 ta yoki 4 ta juftlikdan iborat bo‘ladi (2.1-rasm). Himoyalanmagan o‘ralgan juftliklar tashqi elektromagnit xalaldan (pomexa) sust himoyalangan va shuningdek, sanoat ayg‘oqchiligi maqsadida axborotlarni eshitishdan ham himoya-lanmagan. Axborot o‘g‘irlashning ikki turi malum: ulanish (kontaktnыe) va ulanmasdan masofadan turib (beskontaktnыy). Ulanish orqali axborotni o‘g‘irlash ikkita ignani kabelga sanchish orqali amalga oshirilsa, ulanmasdan axborotni o‘g‘irlash esa, kabel tarqatadigan elektromagnit maydonni radio orqali egallash usulidan foydalanib amalga oshiriladi. Bu kamchiliklarni bartaraf etish uchun kabel himoyalanadi (ekranlanadi). To‘qilgan juftlikni (STP) ekranlashtirish vaqtida har bir juftlikni ochiq to‘qilgan metall simli qobiq (ekran)ning ichiga joylashliriladi. Bunday konstruksiya kabelni nurlanishini kamaytiradi, tashqi elektromagnit maydon xalaqitlardan va juft simlarning bir-biriga tasirini ham kamaytiradi (crossialk, perekrestnыe novodki, chorraha yo‘nalishlar). Tabiiyki, ekranlashtirilgan o‘ralgan juftlik, ekranlashtirilmagan juftlikka nisbatan narxi ancha qimmat bo‘ladi, ulardan foydala-nilganda maxsus ekranlashtirilgan ulovchi moslamalardan (razyom) foydalanish zarur. Shuning uchun ekranlashtirilmagan o‘ralgan juftlikka nisbatan ekranlashtirilgan o‘ralgan juftlik kam uchraydi. Ilmiybaza.uz Yekranlashtirilmagan o‘ralgan juftlikning asosiy afzalligi kabel uchlariga razyomlarni ulashning osonligi va shuningdek har qanday shikastlanishlarni tamirlashning boshqa turdagi kabelga qaraganda qulayligidir. Qolgan hamma texnik ko‘rsatgichlari boshqa turdagi kabellarga nisbatan yomon. Masalan, signalni uzatishda berilgan so‘nish tezligi (kabeldan signal o‘tgan sari uning amplitudasini kamayishi) bu kabellarda koaksial kabel ko‘rsatgichiga nisbatan katta. Agarda, kam himoyalanganligini ham hisobga olsak, nima uchun o‘ralgan juftlik kabellarining uzunligi kam bo‘lishi (100 metr atrofida) tushunarlidir. Hozirgi vaqtda o‘ralgan juftliklardan 100 Mbit/s tezlikda axborot uzatish uchun ishlatilmoqda va uzatish tezligini 1000 Mbit/s.ga yetkazish ustida ish olib borilmoqda. ekranlashtirilmagan o‘ralgan juftli kabellaming (UPT) EIA/TIA 568 standartiga ko‘ra yetti toifasi mavjud: • 1-toifadagi kabel — bu oddiy telefon kabeli (o‘ralmagan juft sim) bo‘lib, u orqali faqat tovushni uzatish mumkin, axborotni emas. Bu turdagi kabel texnik ko‘rsatgichlari katta chekinishlaridan iborat (to‘liq qarshiligi, o‘tkazish yo‘lagi, chorraha yo‘nalishi); • 2-toifadagi kabel—bu o‘ralgan juftlikdan iborat kabel bo‘lib, axborotni 1MGs. gacha chastota oralig‘ida uzatish uchun mo‘ljallangan. Kabel chorraha yo‘nalishlar darajasiga testlanmaydi. Hozirgi vaqtda juda kam ishlatiladi. EIA/TIA 568 standarti 1 va 2-toifadagi kabellarni ajratmagan; • 3-toifadagi kabel — bu kabel axborotlarni 16 MGs.gacha chastota oraliqda uzatishga mo‘ljallangan, o‘ralgan juftlikdan tashkil topgan bo‘lib, 1 metr uzunlikda ikki sim bir-biriga 9 marotaba o‘ralgan, kabel hamma ko‘rsatgichlar bo‘yicha testlanadi va 100 Om to‘lqin qarshilikka egadir. Mahalliy tarmoqlarga standart tomonidan tavsiya qilingan eng oddiy kabel turi bo‘lib, hozirgi vaqtda ko‘p tarqalgan; • 4-toifadagi kabel — bu kabel axborotlarni 20 MGs.gacha chastota oraliqda uzatishga mo‘ljallangan. Kam ishlatiladi, chunki ko‘rsatgichlari bo‘yicha 3- toifadagi kabel ko‘rsatgichlaridan kam farqlanadi. Standart 3-toifadagi kabel Ilmiybaza.uz Yekranlashtirilmagan o‘ralgan juftlikning asosiy afzalligi kabel uchlariga razyomlarni ulashning osonligi va shuningdek har qanday shikastlanishlarni tamirlashning boshqa turdagi kabelga qaraganda qulayligidir. Qolgan hamma texnik ko‘rsatgichlari boshqa turdagi kabellarga nisbatan yomon. Masalan, signalni uzatishda berilgan so‘nish tezligi (kabeldan signal o‘tgan sari uning amplitudasini kamayishi) bu kabellarda koaksial kabel ko‘rsatgichiga nisbatan katta. Agarda, kam himoyalanganligini ham hisobga olsak, nima uchun o‘ralgan juftlik kabellarining uzunligi kam bo‘lishi (100 metr atrofida) tushunarlidir. Hozirgi vaqtda o‘ralgan juftliklardan 100 Mbit/s tezlikda axborot uzatish uchun ishlatilmoqda va uzatish tezligini 1000 Mbit/s.ga yetkazish ustida ish olib borilmoqda. ekranlashtirilmagan o‘ralgan juftli kabellaming (UPT) EIA/TIA 568 standartiga ko‘ra yetti toifasi mavjud: • 1-toifadagi kabel — bu oddiy telefon kabeli (o‘ralmagan juft sim) bo‘lib, u orqali faqat tovushni uzatish mumkin, axborotni emas. Bu turdagi kabel texnik ko‘rsatgichlari katta chekinishlaridan iborat (to‘liq qarshiligi, o‘tkazish yo‘lagi, chorraha yo‘nalishi); • 2-toifadagi kabel—bu o‘ralgan juftlikdan iborat kabel bo‘lib, axborotni 1MGs. gacha chastota oralig‘ida uzatish uchun mo‘ljallangan. Kabel chorraha yo‘nalishlar darajasiga testlanmaydi. Hozirgi vaqtda juda kam ishlatiladi. EIA/TIA 568 standarti 1 va 2-toifadagi kabellarni ajratmagan; • 3-toifadagi kabel — bu kabel axborotlarni 16 MGs.gacha chastota oraliqda uzatishga mo‘ljallangan, o‘ralgan juftlikdan tashkil topgan bo‘lib, 1 metr uzunlikda ikki sim bir-biriga 9 marotaba o‘ralgan, kabel hamma ko‘rsatgichlar bo‘yicha testlanadi va 100 Om to‘lqin qarshilikka egadir. Mahalliy tarmoqlarga standart tomonidan tavsiya qilingan eng oddiy kabel turi bo‘lib, hozirgi vaqtda ko‘p tarqalgan; • 4-toifadagi kabel — bu kabel axborotlarni 20 MGs.gacha chastota oraliqda uzatishga mo‘ljallangan. Kam ishlatiladi, chunki ko‘rsatgichlari bo‘yicha 3- toifadagi kabel ko‘rsatgichlaridan kam farqlanadi. Standart 3-toifadagi kabel Ilmiybaza.uz o‘rniga 5-toifadagi kabeldan foydalanishni tavsiya etadi. 4-toifadagi kabelni hamma texnik ko‘rsatgichi bo‘yicha testlash mumkin va 100 Om to‘lqin qarshilikka ega. IEEE 802.5 standartli tarmoqda foydalanish uchun yaratilgan kabeldir; • 5-toifadagi kabel — bu hozirgi vaqtda eng mukammal kabel bo‘lib, 100 MGs chastota oralig‘ida axborot uzatishga mo‘ljallangan. O‘ralgan juftliklardan tashkil topgan, 1 metr uzunlikda 27 ta o‘ramdan kam emas (1 futga 8 ta o‘ram). Kabelning hamma ko‘rsatgichlari testlanadi va 100 Om to‘lqin qarshilikka ega. Hozirgi zamon yuqori tezlikda ishlovchi tarmoqlarda, yani Fast Ethernet va TPFDDT foydalanish tavsiya etiladi. 5-toifadagi kabel 3-toifadagi kabelga nisbatan taxminan 30—40 % qimmat; • 6-toifadagi kabel — bu kabelni kelajagi yaxshi bo‘lib, 200 MGs.gacha chastota oralig‘ida axborot uzatadi; • 7-toifadagi kabel — bu kabelni kelajagi porloq va 600 MGs. gacha chastota oralig‘da axborot uzatishi mumkin. Koaksial kabellar Koaksial kabel elektr toki o‘tkazuvchi kabel bo‘lib, tuzilishi 2.2-rasmda ko‘rsatilgandek, markaziy mis sim ichki dielektrik qoplamaga olingan bo‘lib, metall sim toqmaga (ekran) o‘ralgan hamda u umumiy tashqi qoplamaga olingan bo‘ladi. Yaqin vaqtgacha koaksial kabellar eng ko‘p tarqalgan kabellar edi, buning sababi yuqori darajada himoyalanganligi (sim to‘qimasi - ekran mavjudligi), to‘qilgan juftlikka qaraganda, axborotni uzatish tezligi (500 Mbit/s.gacha) yuqoriligi va katta masofalarga uzatish imkoniyati mavjudligi (bir va undan ko‘proq kilometrga). Tarmoqdan ruxsat etilmagan axborotni mexanik ulanish orqali olish qiyinligi, shuningdek, u tashqariga sezilarli darajada kam elektromagnit nurlanish tarqatishi. Biroq o‘ralgan juftli kabelga nisbatan koaksial kabelni taminlash va yig‘ish ishlarini olib borish ancha murakkabdir, narxi ham qimmat (uning bahosi o‘ralgan juftli Ilmiybaza.uz o‘rniga 5-toifadagi kabeldan foydalanishni tavsiya etadi. 4-toifadagi kabelni hamma texnik ko‘rsatgichi bo‘yicha testlash mumkin va 100 Om to‘lqin qarshilikka ega. IEEE 802.5 standartli tarmoqda foydalanish uchun yaratilgan kabeldir; • 5-toifadagi kabel — bu hozirgi vaqtda eng mukammal kabel bo‘lib, 100 MGs chastota oralig‘ida axborot uzatishga mo‘ljallangan. O‘ralgan juftliklardan tashkil topgan, 1 metr uzunlikda 27 ta o‘ramdan kam emas (1 futga 8 ta o‘ram). Kabelning hamma ko‘rsatgichlari testlanadi va 100 Om to‘lqin qarshilikka ega. Hozirgi zamon yuqori tezlikda ishlovchi tarmoqlarda, yani Fast Ethernet va TPFDDT foydalanish tavsiya etiladi. 5-toifadagi kabel 3-toifadagi kabelga nisbatan taxminan 30—40 % qimmat; • 6-toifadagi kabel — bu kabelni kelajagi yaxshi bo‘lib, 200 MGs.gacha chastota oralig‘ida axborot uzatadi; • 7-toifadagi kabel — bu kabelni kelajagi porloq va 600 MGs. gacha chastota oralig‘da axborot uzatishi mumkin. Koaksial kabellar Koaksial kabel elektr toki o‘tkazuvchi kabel bo‘lib, tuzilishi 2.2-rasmda ko‘rsatilgandek, markaziy mis sim ichki dielektrik qoplamaga olingan bo‘lib, metall sim toqmaga (ekran) o‘ralgan hamda u umumiy tashqi qoplamaga olingan bo‘ladi. Yaqin vaqtgacha koaksial kabellar eng ko‘p tarqalgan kabellar edi, buning sababi yuqori darajada himoyalanganligi (sim to‘qimasi - ekran mavjudligi), to‘qilgan juftlikka qaraganda, axborotni uzatish tezligi (500 Mbit/s.gacha) yuqoriligi va katta masofalarga uzatish imkoniyati mavjudligi (bir va undan ko‘proq kilometrga). Tarmoqdan ruxsat etilmagan axborotni mexanik ulanish orqali olish qiyinligi, shuningdek, u tashqariga sezilarli darajada kam elektromagnit nurlanish tarqatishi. Biroq o‘ralgan juftli kabelga nisbatan koaksial kabelni taminlash va yig‘ish ishlarini olib borish ancha murakkabdir, narxi ham qimmat (uning bahosi o‘ralgan juftli Ilmiybaza.uz kabellarga nisbatan 1,5—3 barobar yuqoridir). Kabel uchlariga razyomlar o‘rnatish ham murakkab ishdir. Shuning uchun bu turdagi kabellarni o‘ralgan juftli kabellarga qaraganda kam ishlatiladi. Koaksial kabellar asosan «Shina» topologiyali tarmoqlarda ishlatiladi. Bu holda kabel uchlariga signalni ichki aksiga qaytishni oldini olish uchun, albatta, terminatorlar o‘rnatilishi va bu terminatodardan faqatgina bittasi yerga ulanishi kerak. Yerga ulanmasa, kabeldagi sim to‘qimasi (ekran) tarmoqni tashqi elektromagnit to‘siqlardan himoya qila olmaydi va tashqi muhitga uzatilayotgan axborotni nurlanishini ham kamaytira olmaydi. Lekin kabeldagi sim to‘qimani ikki va undan ko‘proq joyidan yerga ulangan taqdirda, tarmoqqa ulangan qurilmalar va shuningdek, kompyuterlar ham ishdan chiqarishi mumkin. Terminatorlar, albatta, kabel bilan moslangan bo‘lishi shart, yani ular qarshiligi kabelning to‘lqin qarshiligiga teng bo‘lishi shart. Masalan, agarda 50 Om kabel ishlatilsa, unga mos terminator faqat 50 Om. li bo‘lishi kerak. Koaksial kabellar kamroq «Yulduz» va «Passiv yulduz» topologiyali tarmoqlarda ham foydalaniladi, masalan, Arcnet tarmog‘i. Bu holda moslash muammosi keskin soddalashadi, chunki kabelning ochiq qolgan uchlariga tashqi terminatorlar lozim bo‘lmay qoladi. Kabelni to‘lqin qarshiligi haqidagi axborot har bir kabel o‘ram hujjatida keltiriladi. Ko‘pincha lokal tarmoqlarda 50 Om.li (masalan, RG-62, RG-11) va 93 Omli kabellar (masalan, RG- 62) ishlatiladi. Ilmiybaza.uz kabellarga nisbatan 1,5—3 barobar yuqoridir). Kabel uchlariga razyomlar o‘rnatish ham murakkab ishdir. Shuning uchun bu turdagi kabellarni o‘ralgan juftli kabellarga qaraganda kam ishlatiladi. Koaksial kabellar asosan «Shina» topologiyali tarmoqlarda ishlatiladi. Bu holda kabel uchlariga signalni ichki aksiga qaytishni oldini olish uchun, albatta, terminatorlar o‘rnatilishi va bu terminatodardan faqatgina bittasi yerga ulanishi kerak. Yerga ulanmasa, kabeldagi sim to‘qimasi (ekran) tarmoqni tashqi elektromagnit to‘siqlardan himoya qila olmaydi va tashqi muhitga uzatilayotgan axborotni nurlanishini ham kamaytira olmaydi. Lekin kabeldagi sim to‘qimani ikki va undan ko‘proq joyidan yerga ulangan taqdirda, tarmoqqa ulangan qurilmalar va shuningdek, kompyuterlar ham ishdan chiqarishi mumkin. Terminatorlar, albatta, kabel bilan moslangan bo‘lishi shart, yani ular qarshiligi kabelning to‘lqin qarshiligiga teng bo‘lishi shart. Masalan, agarda 50 Om kabel ishlatilsa, unga mos terminator faqat 50 Om. li bo‘lishi kerak. Koaksial kabellar kamroq «Yulduz» va «Passiv yulduz» topologiyali tarmoqlarda ham foydalaniladi, masalan, Arcnet tarmog‘i. Bu holda moslash muammosi keskin soddalashadi, chunki kabelning ochiq qolgan uchlariga tashqi terminatorlar lozim bo‘lmay qoladi. Kabelni to‘lqin qarshiligi haqidagi axborot har bir kabel o‘ram hujjatida keltiriladi. Ko‘pincha lokal tarmoqlarda 50 Om.li (masalan, RG-62, RG-11) va 93 Omli kabellar (masalan, RG- 62) ishlatiladi. Ilmiybaza.uz Televizion texnikasida ko‘p tarqalgan 75 Om.li kabel lokal tarmoqlarda ishlatilmaydi. Umuman, o‘ralgan juftli kabellar rusumiga qaraganda koaksial kabellar rusumi ancha kam. Bu turdagi kabellardan kelajakda kam foydalaniladi. Fast Ethernet tarmog‘ida kaoksial kabellardan foydalanish rejalashlirilmaganligi ham, albatta, tasodif emas. Lekin ko‘pchilik hollarda «Shina» topologiya («Passiv yulduz» emas) juda qulay. Yuqorida aytib o‘tilganidek, qo‘shimcha qurilma - konsentratordan foydalanishning hojati yo‘q. Koaksial kabellarning asosan ikki turi mavjud: • ingichka (thin) kabel. diametri 0.5 sm atrofida, ancha yegiluvchan; • yo‘g‘on (thick) kabel, diametri 1 sm atrofida, ancha qattiq, bu turdagi kabelni zamonaviy ingichka kabellar bozordan siqib chiqarmoqda. Ingichka kabellar kam masofalarga axborot uzatishda yo‘g‘on kabellarga nisbatan ko‘p ishlatiladi, chunki ularda signal so‘nishi ko‘proq. Lekin ingichka kabel bilan ishlash ancha qulay, tez har bir kompyuterga o‘tkazish mumkin. Yo‘g‘on kabelni xona devorlariga bir vaziyatda aniq mahkamlab qo‘yishni taqozo qiladi. Ingichka kabelga BNS turidagi razyomni ulash qulay va qo‘shimcha moslama talab qilinmaydi, lekin yo‘g‘on kabelga ulanish qimmat moslamalardan foydalanishga to‘g‘ri keladi, chunki markaziy mis simga etish uchun qoplamalarni teshib o‘ta olish hamda himoya sim to‘qima (ekran) bilan ham ulanish lozimdir. Yo‘g‘on kabel ingichka kabelga nisbatan narxi ikki barobar qimmat. Shu sababli ingichka kabellar ko‘p qo‘llaniladi. Xuddi o‘ralgan juftli kabellar singari koaksial kabellarda ham tishqi qoplama turi muhim ko‘rsatgich hisoblanadi. Xuddi shuningdek, bu vaziyatda ham non-plenum (PVC) va shuningdek, plenum kabellari ishlatiladi. Tabiyki, teflonli kabel polivinilxloridli kabelga nisbatan qimmat. Odatda, qoplama turini uning rangiga qarab ajratish mumkin. (Masalan, Belden firmasining PVX kabellari uchun sariq rang, teflon qoplama uchun qovoqrang.) Koaksial kabellarda signal tarqalishining ushlanishi ingichka kabel uchun 5 ns/m.ni tashkil qilsa, yo‘g‘on kabel uchun 4,5 ns/m.ni tashkil qiladi. Ilmiybaza.uz Televizion texnikasida ko‘p tarqalgan 75 Om.li kabel lokal tarmoqlarda ishlatilmaydi. Umuman, o‘ralgan juftli kabellar rusumiga qaraganda koaksial kabellar rusumi ancha kam. Bu turdagi kabellardan kelajakda kam foydalaniladi. Fast Ethernet tarmog‘ida kaoksial kabellardan foydalanish rejalashlirilmaganligi ham, albatta, tasodif emas. Lekin ko‘pchilik hollarda «Shina» topologiya («Passiv yulduz» emas) juda qulay. Yuqorida aytib o‘tilganidek, qo‘shimcha qurilma - konsentratordan foydalanishning hojati yo‘q. Koaksial kabellarning asosan ikki turi mavjud: • ingichka (thin) kabel. diametri 0.5 sm atrofida, ancha yegiluvchan; • yo‘g‘on (thick) kabel, diametri 1 sm atrofida, ancha qattiq, bu turdagi kabelni zamonaviy ingichka kabellar bozordan siqib chiqarmoqda. Ingichka kabellar kam masofalarga axborot uzatishda yo‘g‘on kabellarga nisbatan ko‘p ishlatiladi, chunki ularda signal so‘nishi ko‘proq. Lekin ingichka kabel bilan ishlash ancha qulay, tez har bir kompyuterga o‘tkazish mumkin. Yo‘g‘on kabelni xona devorlariga bir vaziyatda aniq mahkamlab qo‘yishni taqozo qiladi. Ingichka kabelga BNS turidagi razyomni ulash qulay va qo‘shimcha moslama talab qilinmaydi, lekin yo‘g‘on kabelga ulanish qimmat moslamalardan foydalanishga to‘g‘ri keladi, chunki markaziy mis simga etish uchun qoplamalarni teshib o‘ta olish hamda himoya sim to‘qima (ekran) bilan ham ulanish lozimdir. Yo‘g‘on kabel ingichka kabelga nisbatan narxi ikki barobar qimmat. Shu sababli ingichka kabellar ko‘p qo‘llaniladi. Xuddi o‘ralgan juftli kabellar singari koaksial kabellarda ham tishqi qoplama turi muhim ko‘rsatgich hisoblanadi. Xuddi shuningdek, bu vaziyatda ham non-plenum (PVC) va shuningdek, plenum kabellari ishlatiladi. Tabiyki, teflonli kabel polivinilxloridli kabelga nisbatan qimmat. Odatda, qoplama turini uning rangiga qarab ajratish mumkin. (Masalan, Belden firmasining PVX kabellari uchun sariq rang, teflon qoplama uchun qovoqrang.) Koaksial kabellarda signal tarqalishining ushlanishi ingichka kabel uchun 5 ns/m.ni tashkil qilsa, yo‘g‘on kabel uchun 4,5 ns/m.ni tashkil qiladi. Ilmiybaza.uz Hozirgi vaqtda koaksial kabellar eskirib qolgan, deb hisoblanadi va ko‘pchilik hollarda ularni to‘liq o‘ralgan juftli kabellar bilan yoki shisha tolali kabellar bilan almashtirish mumkin. Kabel sistemalari uchun mo‘ljallangan yangi standartlarga endi koaksial kabel turlari ro‘yxati kiritilmagan. Shisha tolali kabellar Shisha tolali kabel - bu yuqorida ko‘rib chiqilgan ikki kabel turlaridan tubdan farqlanuvchi kabel. Bu kabel turida axborot elektr signali ko‘rinishda emas, yorig‘lik ko‘rinishida uzatiladi. Bu turdagi kabelning asosiy elementi - shaffof shisha tola bo‘lib, u orqali yorug‘lik juda katta masofalarga (o‘nlab kilometrgacha) kam (sezilarsiz) so‘nish bilan uzatiladi. Shisha tolaning tuzilishi juda oddiy bo‘lib, u koaksial elektr kabel tuzilishiga o‘xshash (2.3-rasm). Faqat markaziy mis sim o‘rniga bu kabel turida ingichka (diametri 1-10 mkm atrofida) shisha tola ishlatilgan, ichki himoya qoplama o‘rniga esa, yorug‘likni shisha lola tashqarisiga tarqatmaydigan shisha yoki plastik qoplamadan foydalanilgan. Bu holda biz ikki modda chegarasidan har xil sinish koef-fitsientli to‘liq ichki qaytish holatiga ega bo‘lamiz (shisha qopjamaning sinish koeffitsienti markaziy tolaning sinish koef-fitsientiga nisbatan ancha kam). Kabelda sim to‘qma yo‘q, chunki tashqi elektromagnit to‘siqlardan himoya kerak emas. Ammo bazi hollarda tashqi mexanik tasirdan saqlash uchun sim to‘qima bilan o‘raladi. Bunday kabelni bazi holda yuqori darajada himoyalangan (bronevoy) deb ham ataladi, u simli to‘qima ichida bir necha shisha tolali kabellardan tashkil topgan hamda umumiy PVX qoplamaga olingan bo‘lishi mumkin. Shisha tolali kabel to‘siqlardan himoyalanish va uzatilayotgan axborotni sir bo‘lib qolish ko‘rsatgichlari yuqori darajaga egaligi bilan ajralib turadi. Hech qanday tashqi elektromagnit to‘siq nurli signalni o‘zgartira olmaydi, signalni o‘zi esa, hech qanday elektromagnit nurlanish hosil qilmaydi. Tarmoqdan ruxsat etilmagan axborotni olish uchun kabelga mexanik ulanish amalda mumkin emas, chunki bunday ulanish tufayli Ilmiybaza.uz Hozirgi vaqtda koaksial kabellar eskirib qolgan, deb hisoblanadi va ko‘pchilik hollarda ularni to‘liq o‘ralgan juftli kabellar bilan yoki shisha tolali kabellar bilan almashtirish mumkin. Kabel sistemalari uchun mo‘ljallangan yangi standartlarga endi koaksial kabel turlari ro‘yxati kiritilmagan. Shisha tolali kabellar Shisha tolali kabel - bu yuqorida ko‘rib chiqilgan ikki kabel turlaridan tubdan farqlanuvchi kabel. Bu kabel turida axborot elektr signali ko‘rinishda emas, yorig‘lik ko‘rinishida uzatiladi. Bu turdagi kabelning asosiy elementi - shaffof shisha tola bo‘lib, u orqali yorug‘lik juda katta masofalarga (o‘nlab kilometrgacha) kam (sezilarsiz) so‘nish bilan uzatiladi. Shisha tolaning tuzilishi juda oddiy bo‘lib, u koaksial elektr kabel tuzilishiga o‘xshash (2.3-rasm). Faqat markaziy mis sim o‘rniga bu kabel turida ingichka (diametri 1-10 mkm atrofida) shisha tola ishlatilgan, ichki himoya qoplama o‘rniga esa, yorug‘likni shisha lola tashqarisiga tarqatmaydigan shisha yoki plastik qoplamadan foydalanilgan. Bu holda biz ikki modda chegarasidan har xil sinish koef-fitsientli to‘liq ichki qaytish holatiga ega bo‘lamiz (shisha qopjamaning sinish koeffitsienti markaziy tolaning sinish koef-fitsientiga nisbatan ancha kam). Kabelda sim to‘qma yo‘q, chunki tashqi elektromagnit to‘siqlardan himoya kerak emas. Ammo bazi hollarda tashqi mexanik tasirdan saqlash uchun sim to‘qima bilan o‘raladi. Bunday kabelni bazi holda yuqori darajada himoyalangan (bronevoy) deb ham ataladi, u simli to‘qima ichida bir necha shisha tolali kabellardan tashkil topgan hamda umumiy PVX qoplamaga olingan bo‘lishi mumkin. Shisha tolali kabel to‘siqlardan himoyalanish va uzatilayotgan axborotni sir bo‘lib qolish ko‘rsatgichlari yuqori darajaga egaligi bilan ajralib turadi. Hech qanday tashqi elektromagnit to‘siq nurli signalni o‘zgartira olmaydi, signalni o‘zi esa, hech qanday elektromagnit nurlanish hosil qilmaydi. Tarmoqdan ruxsat etilmagan axborotni olish uchun kabelga mexanik ulanish amalda mumkin emas, chunki bunday ulanish tufayli Ilmiybaza.uz kabelni butunligi buzilib ishga yaroqsiz bo‘lib qoladi. Nazariy jihatdan bunday kabelni signal o‘tkazish yo‘lagi 1012 Gs.gacha yetadi, boshqa turdagi elektr kabellarga qaraganda, bu juda ham yuqori ko‘rsatgich. Shisha tolali kabel narxi yil sayin arzonlashib, hozirgi vaqtda taxminan ingichka koaksial kabel narxi bilan tenglashib qolgan. Biroq, bu holda maxsus qabul qiluvchi va uzatuvchi qurilmalardan foydalanish kerak. Bu qurilmalar yorug‘lik signalini elektr signaliga va teskariga o‘zgartirib berishi uchun xizmat qiladi. Bunday qurilmalar tarmoq narxini sezilarli darajada oshirib yuboradi. Mahalliy tarmoqlarda foydalaniladigan chastotada shisha toladagi signalning so‘nishi, odatda, taxminan 5 dB/km tashkil qiladi, past chastolali elcktr kabel ko‘rsatgichiga to‘g‘ri keladi. Shisha tolali kabelda signalni kabel orqali uzatish chastotasi oshishi bilan signalni so‘nishi juda kam bo‘ladi. Yuqori chastotada (ayniqsa, 200 MGs. dan yuqori) uning ustunligi shubhasiz va hech qaysi elektr kabel turi raqobat qila olmaydi. Lekin shisha tolali kabelning ham bazi bir kamchiligi mavjud. Ulardan eng asosiysi -yig‘ish ishlarining murakkabligi. Razyomlarni o‘rnatishni mikron aniqlikda amalga oshirish lozim, shisha tolani uzish aniqligi va uzilgan yuzani shaffoflash aniqligidan razyomdagi signalning so‘nish ko‘rsatgichiga o‘ta bog‘liq. Razyomlarni o‘rnatish uchun kavsharlanadi yoki maxsus gel yordamida yopishtiriladi. Gelning yorig‘lik sinish koefiitsienti shisha tolaning yorig‘lik sinish koeffitsientiga teng Ilmiybaza.uz kabelni butunligi buzilib ishga yaroqsiz bo‘lib qoladi. Nazariy jihatdan bunday kabelni signal o‘tkazish yo‘lagi 1012 Gs.gacha yetadi, boshqa turdagi elektr kabellarga qaraganda, bu juda ham yuqori ko‘rsatgich. Shisha tolali kabel narxi yil sayin arzonlashib, hozirgi vaqtda taxminan ingichka koaksial kabel narxi bilan tenglashib qolgan. Biroq, bu holda maxsus qabul qiluvchi va uzatuvchi qurilmalardan foydalanish kerak. Bu qurilmalar yorug‘lik signalini elektr signaliga va teskariga o‘zgartirib berishi uchun xizmat qiladi. Bunday qurilmalar tarmoq narxini sezilarli darajada oshirib yuboradi. Mahalliy tarmoqlarda foydalaniladigan chastotada shisha toladagi signalning so‘nishi, odatda, taxminan 5 dB/km tashkil qiladi, past chastolali elcktr kabel ko‘rsatgichiga to‘g‘ri keladi. Shisha tolali kabelda signalni kabel orqali uzatish chastotasi oshishi bilan signalni so‘nishi juda kam bo‘ladi. Yuqori chastotada (ayniqsa, 200 MGs. dan yuqori) uning ustunligi shubhasiz va hech qaysi elektr kabel turi raqobat qila olmaydi. Lekin shisha tolali kabelning ham bazi bir kamchiligi mavjud. Ulardan eng asosiysi -yig‘ish ishlarining murakkabligi. Razyomlarni o‘rnatishni mikron aniqlikda amalga oshirish lozim, shisha tolani uzish aniqligi va uzilgan yuzani shaffoflash aniqligidan razyomdagi signalning so‘nish ko‘rsatgichiga o‘ta bog‘liq. Razyomlarni o‘rnatish uchun kavsharlanadi yoki maxsus gel yordamida yopishtiriladi. Gelning yorig‘lik sinish koefiitsienti shisha tolaning yorig‘lik sinish koeffitsientiga teng Ilmiybaza.uz bo‘ladi. Har qanday holatda ham bu ishlami amalga oshirish uchun maxsus moslamalar va yuqori malakali mutaxassislar kerak. Shuning uchun shisha tolali kabellar turli uzunlikda va uchlariga kerakli turdagi razyom o‘rnatilgan holda savdoga chiqariladi. Shishatolali kabellarda signalni ikkinchi yo‘nalishga ham ayirish imkoni bo‘lsa ham (buning uchun maxsus 2—8 kanallarga taqsimlovchi moslamalar ishlab chiqariladi), odatda, bu kabellarni bir tomonga axborot uzatish uchun ishlatiladi. Yani bitta uzatuvchi va bitta qabul qiluvchi qurilma oralig‘ida. Har qanday taqsimlanish, oqibatda yorug‘lik signalini ilojsiz so‘nishga olib keladi va agarda, ko‘p kanalga taqsimlanilsa, u holda yorug‘lik tarrnoq oxirigacha yetib bormasligi ham mumkin. Yelektr kabeliga qaraganda, shisha tolali kabelning mustahkamligi va egiluvchanligi kam (ruxsat etilgan egilish radiusi 10—20 sm atrofini tashkil etadi). Ionlashgan nurlanish harn unga tez tasir qiladi, chunki shisha tola shaffofligi kamayib, signalning so‘nishi oshib boradi. Haroratning keskin o‘zgarishiga ham sezgir, sababi, bunday o‘zgarish tasirida shisha tola darz ketishi mumkin. Hozirgi vaqtda radiatsiyaga chidamli shishadan optik kabellar ishlab chiqarilmoqda, tabiiyki, ularningnarxi qimmatdir. Shisha tolali kabellar, shuningdek, mexanik tasirga ham sezgir (urilish, ultratovush) bu holatni mikrofon effekti, deb ham yuritiladi. Bu tasirni kamaytiiish uchun yumshoq tovush yutuvchi qobiqdan foydalaniladi. Shisha tolali kabellarni faqat «Yulduz» va «Halqa» topologiyalarda qo‘llaniladi. Bu holda hech qanday moslash va yerga ulash muammosi mavjucl emas. Kabel tarmoq kompyuterlarini ideal ravishda galvanik ayirish holatini taminlaydi. ehtimol kelajakda kabellami bu turi elektr kabellarni siqib chiqaradi yoki ko‘p qismini siqib chiqaradi. Qitamizda mis zaxiralari kamayib borayapti, lekin shisha ishlab chiqarish uchun xomashyo esa, zaruridan ortiq. Shisha tolali kabellarni ikki turi mavjud: • ko‘p modli yoki multimodli kabel, ancha arzon, lekin sifati past; • bir modli kabel, narxi ancha qimmat, lekin yaxshi texnik ko‘rsatgichlarga ega. Ilmiybaza.uz bo‘ladi. Har qanday holatda ham bu ishlami amalga oshirish uchun maxsus moslamalar va yuqori malakali mutaxassislar kerak. Shuning uchun shisha tolali kabellar turli uzunlikda va uchlariga kerakli turdagi razyom o‘rnatilgan holda savdoga chiqariladi. Shishatolali kabellarda signalni ikkinchi yo‘nalishga ham ayirish imkoni bo‘lsa ham (buning uchun maxsus 2—8 kanallarga taqsimlovchi moslamalar ishlab chiqariladi), odatda, bu kabellarni bir tomonga axborot uzatish uchun ishlatiladi. Yani bitta uzatuvchi va bitta qabul qiluvchi qurilma oralig‘ida. Har qanday taqsimlanish, oqibatda yorug‘lik signalini ilojsiz so‘nishga olib keladi va agarda, ko‘p kanalga taqsimlanilsa, u holda yorug‘lik tarrnoq oxirigacha yetib bormasligi ham mumkin. Yelektr kabeliga qaraganda, shisha tolali kabelning mustahkamligi va egiluvchanligi kam (ruxsat etilgan egilish radiusi 10—20 sm atrofini tashkil etadi). Ionlashgan nurlanish harn unga tez tasir qiladi, chunki shisha tola shaffofligi kamayib, signalning so‘nishi oshib boradi. Haroratning keskin o‘zgarishiga ham sezgir, sababi, bunday o‘zgarish tasirida shisha tola darz ketishi mumkin. Hozirgi vaqtda radiatsiyaga chidamli shishadan optik kabellar ishlab chiqarilmoqda, tabiiyki, ularningnarxi qimmatdir. Shisha tolali kabellar, shuningdek, mexanik tasirga ham sezgir (urilish, ultratovush) bu holatni mikrofon effekti, deb ham yuritiladi. Bu tasirni kamaytiiish uchun yumshoq tovush yutuvchi qobiqdan foydalaniladi. Shisha tolali kabellarni faqat «Yulduz» va «Halqa» topologiyalarda qo‘llaniladi. Bu holda hech qanday moslash va yerga ulash muammosi mavjucl emas. Kabel tarmoq kompyuterlarini ideal ravishda galvanik ayirish holatini taminlaydi. ehtimol kelajakda kabellami bu turi elektr kabellarni siqib chiqaradi yoki ko‘p qismini siqib chiqaradi. Qitamizda mis zaxiralari kamayib borayapti, lekin shisha ishlab chiqarish uchun xomashyo esa, zaruridan ortiq. Shisha tolali kabellarni ikki turi mavjud: • ko‘p modli yoki multimodli kabel, ancha arzon, lekin sifati past; • bir modli kabel, narxi ancha qimmat, lekin yaxshi texnik ko‘rsatgichlarga ega. Ilmiybaza.uz Bu tur kabellarni asosiy farqi shuki, ularda yorug‘lik nuri turli tartibda o‘tadi. Bir inodli kabellarda hamma nur bir xil yo‘ldan o‘tish natijasida ularning hammasi qabul qilish qurilmasiga bir vaqtda yetib keladi va signalning tuzilishi o‘zgarmaydi. Bir modli kabelning markaziy tola diametri 1,3 mkm atrofida bo‘lib, faqat 1,3 mkm to‘lqin uzunligidagi yorug‘likni uzatadi. Shuningdek, dispersiya va signalni so‘nishi sezilarsiz darajadadir, bu esa, ko‘p modli kabeldan ko‘ra, ancha uzoq masofaga signal uzatish imkonini beradi. Bir modli kabellar uchun lazerli uzatish va qabul qilish qurilmalaridan foydalaniladi. Bu qurilmalar faqat talab qilinadigan to‘lqin uzunligidagi yorug"lik ishlatiladi. Bunday uzatish va qabul qilish qurilmalari hozirda nisbatan qimmat va ko‘p ishlatishga chidamsiz. Kelajakda bir modli kabellar o‘zining juda yaxshi ko‘rsatgichlari uchun asosiy kabel bo‘lib qolsa kerak. Ko‘p modli kabelda yorug‘lik nurlarining yo‘llari sezilarli darajada farq qilgani uchun kabelning qabul qilish tomonida signal ko‘rinishi o‘zgaradi. Markaziy tola diametri 62,5 mkm, tashqi qoplama diametri esa, 125 mkm (bu bazida 62,5/125 ko‘rinishda belgilanadi). Uzatish uchun lazer emas, oddiy yorug‘lik diodi (svetodiod) ishlatiladi, bu esa, uzatish va qabul qilish qurilmasini narxini arzonlashtiradi hamda xizmat vaqtini bir modli kabelga nisbatan oshiradi. Ko‘p modli kabelda yorug‘likni to‘lqin uzunligi 0,85 mkrn. ga teng. Kabelni ruxsat etilgan uzunligi 2-5 km oralig‘ida bo‘ladi. Hozirgi vaqtda ko‘p modli kabel turi shisha tolali kabellar turining asosiysi, chunki ular arzon va topish ham oson. Shisha lolali kabellarda signal tarqalishining ushlanishi elektr kabellardagi ushlanishidan ko‘p farq qilmaydi. Ko‘p tarqalgan kabellarda ushlanish kattaligi 4— 5 ns/m atrofldagi qjymatini tashkil qiladi. Kabelsiz aloqa Kompyuter tarmoqlarida bazi hollarda kahel orqali ulash o‘rniga, shuningdek, kabelsiz kanallardan ham foydalaniladi. Ularning asosiy afzalligi shundan iboratki, hech qanday kabel yotqizishga hojat qolmaydi. Demak, devorlarni teshishga, kabellarni mahkamlashga, folshpol ostidan o‘tkazishga yoki osma shipdan va shamollatish yo‘llaridan kabellarni o‘tkazishning keragi yo‘q. Shuningdek, Ilmiybaza.uz Bu tur kabellarni asosiy farqi shuki, ularda yorug‘lik nuri turli tartibda o‘tadi. Bir inodli kabellarda hamma nur bir xil yo‘ldan o‘tish natijasida ularning hammasi qabul qilish qurilmasiga bir vaqtda yetib keladi va signalning tuzilishi o‘zgarmaydi. Bir modli kabelning markaziy tola diametri 1,3 mkm atrofida bo‘lib, faqat 1,3 mkm to‘lqin uzunligidagi yorug‘likni uzatadi. Shuningdek, dispersiya va signalni so‘nishi sezilarsiz darajadadir, bu esa, ko‘p modli kabeldan ko‘ra, ancha uzoq masofaga signal uzatish imkonini beradi. Bir modli kabellar uchun lazerli uzatish va qabul qilish qurilmalaridan foydalaniladi. Bu qurilmalar faqat talab qilinadigan to‘lqin uzunligidagi yorug"lik ishlatiladi. Bunday uzatish va qabul qilish qurilmalari hozirda nisbatan qimmat va ko‘p ishlatishga chidamsiz. Kelajakda bir modli kabellar o‘zining juda yaxshi ko‘rsatgichlari uchun asosiy kabel bo‘lib qolsa kerak. Ko‘p modli kabelda yorug‘lik nurlarining yo‘llari sezilarli darajada farq qilgani uchun kabelning qabul qilish tomonida signal ko‘rinishi o‘zgaradi. Markaziy tola diametri 62,5 mkm, tashqi qoplama diametri esa, 125 mkm (bu bazida 62,5/125 ko‘rinishda belgilanadi). Uzatish uchun lazer emas, oddiy yorug‘lik diodi (svetodiod) ishlatiladi, bu esa, uzatish va qabul qilish qurilmasini narxini arzonlashtiradi hamda xizmat vaqtini bir modli kabelga nisbatan oshiradi. Ko‘p modli kabelda yorug‘likni to‘lqin uzunligi 0,85 mkrn. ga teng. Kabelni ruxsat etilgan uzunligi 2-5 km oralig‘ida bo‘ladi. Hozirgi vaqtda ko‘p modli kabel turi shisha tolali kabellar turining asosiysi, chunki ular arzon va topish ham oson. Shisha lolali kabellarda signal tarqalishining ushlanishi elektr kabellardagi ushlanishidan ko‘p farq qilmaydi. Ko‘p tarqalgan kabellarda ushlanish kattaligi 4— 5 ns/m atrofldagi qjymatini tashkil qiladi. Kabelsiz aloqa Kompyuter tarmoqlarida bazi hollarda kahel orqali ulash o‘rniga, shuningdek, kabelsiz kanallardan ham foydalaniladi. Ularning asosiy afzalligi shundan iboratki, hech qanday kabel yotqizishga hojat qolmaydi. Demak, devorlarni teshishga, kabellarni mahkamlashga, folshpol ostidan o‘tkazishga yoki osma shipdan va shamollatish yo‘llaridan kabellarni o‘tkazishning keragi yo‘q. Shuningdek, Ilmiybaza.uz kabelning uzilganjoyini qidirish va ulashga ham hojat qolmaydi. Yana kompyuterlarni bemalol xonada yoki bino bo‘ylab ko‘chirish mumkin, chunki kompyuter kabellar bilan bog‘lanmagan. Radiokanal — bu usulda axborot uzatish uchun radio to‘lqinlaridan foydalaniladi, shuning uchun bu usulda aloqa yuzlab va hatto, minglab kilometrga uzatiladi. Axborot o‘tkazish tezligi sekundiga o‘nlab megabitgacha yetishi mumkin (bu holda tanlangan to‘lqin uzunligi va kodlash usuliga bog‘liq). Mahalliy tarmoqlarda radiokanaldan foydalanmaslik sabablari quyidagilar: uzatish va qabul qilish qurilmalari qimmat, shovqindan saqlanish darajasi past, axborotni uzatish vaqtida sir saqlash butkul taminlanmagan va mustahkamlik clarajasi past. Lekin global tarmoqlar uchun radiokanal ko‘pincha yagona vosita bo‘lib qoladi, chunki signalni tiklash sputnigi yordamida axborotlarni butun dunyoga uzatishni taminlash nisbatan oddiydir. Uzoqdajoylashgan bir necha mahalliy tarmoqlarni o‘zaro ulab, bir butun tarmoq hosil qilish uchun ham radiokanaldan foydalaniladi. Axborotni radio uzatish turining bir necha standarti mavjud. Ularning ikki turiga to‘xtalib o‘tamiz: • tor spektorda (yoki bir chastotali uzatish) uzatish 46500 m2 maydonni qamrashga mo‘ljallangan. Bu holdagi radiosignal metall va temir-beton to‘siqlardan o‘ta olmaydi, shuning iichun bir bino hududida ham aloqa o‘rnatishda jiddiy muammo hosil bo‘lishi mumkin. Aloqa bu holda nisbatan sekin amalga oshadi (4,8 Mbit/s atrofida); • bir chastotali uzatishning kamchiligini yengish uchun tar-qalgan spektorda qandaydir chastota yo‘lagini kanailarga bo‘lib ishlatish taklif qilinadi. Tirmoq abonentlarining hammasi jnaMum vaqt oralig‘ida barobar (sinxron ravishda) keyingi kanalga o‘tadilar. Maxfiylikni saqlash uchun maxsus kodlashtirilgan axborot ishlatiladi. Bunday uzatish tezligi unchalik yuqori emas 2 Mbit/s.dan oshmaydi, abonentlar orasidagi masofa 3,2 km (ochiq maydonda) va bino ichkarisida 120 metrdan ko‘p emas. Ilmiybaza.uz kabelning uzilganjoyini qidirish va ulashga ham hojat qolmaydi. Yana kompyuterlarni bemalol xonada yoki bino bo‘ylab ko‘chirish mumkin, chunki kompyuter kabellar bilan bog‘lanmagan. Radiokanal — bu usulda axborot uzatish uchun radio to‘lqinlaridan foydalaniladi, shuning uchun bu usulda aloqa yuzlab va hatto, minglab kilometrga uzatiladi. Axborot o‘tkazish tezligi sekundiga o‘nlab megabitgacha yetishi mumkin (bu holda tanlangan to‘lqin uzunligi va kodlash usuliga bog‘liq). Mahalliy tarmoqlarda radiokanaldan foydalanmaslik sabablari quyidagilar: uzatish va qabul qilish qurilmalari qimmat, shovqindan saqlanish darajasi past, axborotni uzatish vaqtida sir saqlash butkul taminlanmagan va mustahkamlik clarajasi past. Lekin global tarmoqlar uchun radiokanal ko‘pincha yagona vosita bo‘lib qoladi, chunki signalni tiklash sputnigi yordamida axborotlarni butun dunyoga uzatishni taminlash nisbatan oddiydir. Uzoqdajoylashgan bir necha mahalliy tarmoqlarni o‘zaro ulab, bir butun tarmoq hosil qilish uchun ham radiokanaldan foydalaniladi. Axborotni radio uzatish turining bir necha standarti mavjud. Ularning ikki turiga to‘xtalib o‘tamiz: • tor spektorda (yoki bir chastotali uzatish) uzatish 46500 m2 maydonni qamrashga mo‘ljallangan. Bu holdagi radiosignal metall va temir-beton to‘siqlardan o‘ta olmaydi, shuning iichun bir bino hududida ham aloqa o‘rnatishda jiddiy muammo hosil bo‘lishi mumkin. Aloqa bu holda nisbatan sekin amalga oshadi (4,8 Mbit/s atrofida); • bir chastotali uzatishning kamchiligini yengish uchun tar-qalgan spektorda qandaydir chastota yo‘lagini kanailarga bo‘lib ishlatish taklif qilinadi. Tirmoq abonentlarining hammasi jnaMum vaqt oralig‘ida barobar (sinxron ravishda) keyingi kanalga o‘tadilar. Maxfiylikni saqlash uchun maxsus kodlashtirilgan axborot ishlatiladi. Bunday uzatish tezligi unchalik yuqori emas 2 Mbit/s.dan oshmaydi, abonentlar orasidagi masofa 3,2 km (ochiq maydonda) va bino ichkarisida 120 metrdan ko‘p emas. Ilmiybaza.uz Keltirilgan turlardan ham boshqa radiokanallar mavjuddir, masalan, uyalik tarmoq, xuddi uyali telefon tarmoq tamoyillari kabi (ular maydonda teng taqsimlangan signalni qayta tiklash qurihnalaridan foydalanadiiar), shuningdek, mikroto‘lqin tarmog‘ida tor yo‘naltirilgan uzatishni yerdagi qurihnalar o‘rtasida yoki sputnik va yerdagi stansiyalar oralig‘ida qo‘llaniladi. Infraqizil kanal ham simlarsiz axborot uzatishni taminlaydi, chunki aloqa uchun infraqizil nurlanish ishlatiladi (televizorlarning masofadan boshqarish qurilmasi kabi). Radiokanalga qaraganda, ularning asosiy afzalligi elektromagnit to‘siqlarga sezgir emas, bu xususiyati sanoat korxonalarda ishlatish imkonini beradi. Bu holatda haqiqatan uzatish quvvati yuqori bo‘lishi talab qilinadi, sababi boshqa hech qanday issiqlik nurlanish (infraqizil) manbalari tasir qilmasligi uchun. Infraqizil aloqa havoda chang miqdori ko‘p bo‘lgan sharoitda ham yomon ishlaydi. Infraqizil kanal bo‘ylab axborot uzatishning chegara qiymati 5—10 Mbit/s.dan oshmaydi. Axborotni sir tutish imkoniyati ham radiokanal holatidek yo‘q. Radiokanal kabi uzatish va qabul qilish qurilmalari nisbatan qimmat. Bu sanab o‘tilgan kamchiliklartufayli infraqizil kanalidan kam foydalanadilar. Infraqizil kanal ikki gunihga bo‘linadi: • ko‘rish masofasidagi kanallar, bularda aloqa nur orqali amalga oshiriladi. Nur uzatish qurilmasidan to‘g‘ri qabul qilish qurilmasiga yo‘naltiriladi. Bu holda aloqa tarmoq kompyuterlari o‘rtasida to‘siq bo‘lmagan holdagina amalga oshadi. Ko‘rish masofasidagi kanalning axborot uzatish masofasi bir necha kilometrga yetadi; • tarqalgan nurlanishdagi kanallar, bu turdagi kanal pol, shift, devor va boshqa to‘siqdan qaytgan signallarda ishlaydi. To‘siqlar bu holda qo‘rqinchli emas, lekin aloqa faqat birbino chegarasida amalga oshadi. Tabiiyki, mavjud simsiz aloqa kanallari «Shina» topologiyasiga to‘g‘ri keladi, sababi axborot hamtna abonentlarga hir vaqtning o‘zida uzatiladi. Lekin tor yo‘naltirilgan axborot uzatishni tashkil qilingan taqdirda xohlangan topologiya (“«Halqa” «Yulduz» va boshq.) uchun radiokanalni va xuddi shuningdek, infraqizil kanalini tatbiq qilish rnumkin. Ilmiybaza.uz Keltirilgan turlardan ham boshqa radiokanallar mavjuddir, masalan, uyalik tarmoq, xuddi uyali telefon tarmoq tamoyillari kabi (ular maydonda teng taqsimlangan signalni qayta tiklash qurihnalaridan foydalanadiiar), shuningdek, mikroto‘lqin tarmog‘ida tor yo‘naltirilgan uzatishni yerdagi qurihnalar o‘rtasida yoki sputnik va yerdagi stansiyalar oralig‘ida qo‘llaniladi. Infraqizil kanal ham simlarsiz axborot uzatishni taminlaydi, chunki aloqa uchun infraqizil nurlanish ishlatiladi (televizorlarning masofadan boshqarish qurilmasi kabi). Radiokanalga qaraganda, ularning asosiy afzalligi elektromagnit to‘siqlarga sezgir emas, bu xususiyati sanoat korxonalarda ishlatish imkonini beradi. Bu holatda haqiqatan uzatish quvvati yuqori bo‘lishi talab qilinadi, sababi boshqa hech qanday issiqlik nurlanish (infraqizil) manbalari tasir qilmasligi uchun. Infraqizil aloqa havoda chang miqdori ko‘p bo‘lgan sharoitda ham yomon ishlaydi. Infraqizil kanal bo‘ylab axborot uzatishning chegara qiymati 5—10 Mbit/s.dan oshmaydi. Axborotni sir tutish imkoniyati ham radiokanal holatidek yo‘q. Radiokanal kabi uzatish va qabul qilish qurilmalari nisbatan qimmat. Bu sanab o‘tilgan kamchiliklartufayli infraqizil kanalidan kam foydalanadilar. Infraqizil kanal ikki gunihga bo‘linadi: • ko‘rish masofasidagi kanallar, bularda aloqa nur orqali amalga oshiriladi. Nur uzatish qurilmasidan to‘g‘ri qabul qilish qurilmasiga yo‘naltiriladi. Bu holda aloqa tarmoq kompyuterlari o‘rtasida to‘siq bo‘lmagan holdagina amalga oshadi. Ko‘rish masofasidagi kanalning axborot uzatish masofasi bir necha kilometrga yetadi; • tarqalgan nurlanishdagi kanallar, bu turdagi kanal pol, shift, devor va boshqa to‘siqdan qaytgan signallarda ishlaydi. To‘siqlar bu holda qo‘rqinchli emas, lekin aloqa faqat birbino chegarasida amalga oshadi. Tabiiyki, mavjud simsiz aloqa kanallari «Shina» topologiyasiga to‘g‘ri keladi, sababi axborot hamtna abonentlarga hir vaqtning o‘zida uzatiladi. Lekin tor yo‘naltirilgan axborot uzatishni tashkil qilingan taqdirda xohlangan topologiya (“«Halqa” «Yulduz» va boshq.) uchun radiokanalni va xuddi shuningdek, infraqizil kanalini tatbiq qilish rnumkin. Ilmiybaza.uz Aloqa yo‘llarining texnologik ko‘rsatgichlarini moslash Har qanday elektr aloqa yo‘llari maxsus chora ko‘rilishini talab qiladi, bu choralarsiz axborotlarni bexato uzatib bo‘lmasligidan tashqari, butunlay tarmoq o‘z vazifasini bajara olmaydi. Shisha tolali kabellar bu kabi muammolarni o‘z-o‘zidan hal qiladi. Moslash — bu elektr aloqa yo‘li signallarni uzun masofaga meyorida, aks sadosiz va o‘zgartirmasdan yetkazash uchun ishlatiladigan tadbir. Moslash prinsipi ancha sodda: kabel uchlariga moslovchi qarshilik (terminator) o‘rnatish kerak, bu qaishilikning kattaligi ishlatilayotgan kabelning to‘lqin qarshiligiga leng bo‘lishi shart. To‘lqin qarshilik — bu kabel tunning ko‘rsatgiehlaridan biri bo‘lib, faqat uning tuzilish ko‘rsatgichlari, yani kesim yuzasi, o‘tkazgich shakli va soni, qalinligi hamda himoyalovchi dielektrik materialga bogiiq. Kabelni to‘lqin qarshiligining qiymati kabel huijatlarida keltirilgan bo‘ladi va u, odatda, 50—100 Om koaksial kabel uchun, 100—150 Om To‘qilgan juftlik yoki ko‘p simli yassi kabel uchun tashkil qiladi. To‘liq qarshilikni aniq ko‘rsatgichini kabel orqali o‘tkazilayotgan impuls ko‘rinishining o‘zgarishiga qarab ossillograf va impuls generatorlari yordamida oson o‘lchash mumkun. Odatda, moslovchi qarshilikning qiymati u yoki bu tomonga 5— 10 % dan ko‘p o‘zgarmasligi talab qilinadi. Axborotlarni kodlashtirish Tarmoqdan uzatilayotgan axborotni kodlash, axborot uzatish-ning maksimal ruxsat etilgan tezligiga va ishlatilgan uzatish muhitining o‘tkazish qobiliyatiga to‘g‘ridan to‘g‘ri tasiri bor. Masalan, bir kabeldan o‘tayotgan turli kodlarda uzatilayotgan axborotning ruxsat etilgan chegara tezligi ikki barobar farq qilishi mumkin. Tanlangan koddan, tarmoq qurilmalarining murakkabligi va axborot uzatish ishonchliligiga bog‘liq. Mahalliy tarmoqlarda foydalaniladigan bazi kodlar Ilmiybaza.uz Aloqa yo‘llarining texnologik ko‘rsatgichlarini moslash Har qanday elektr aloqa yo‘llari maxsus chora ko‘rilishini talab qiladi, bu choralarsiz axborotlarni bexato uzatib bo‘lmasligidan tashqari, butunlay tarmoq o‘z vazifasini bajara olmaydi. Shisha tolali kabellar bu kabi muammolarni o‘z-o‘zidan hal qiladi. Moslash — bu elektr aloqa yo‘li signallarni uzun masofaga meyorida, aks sadosiz va o‘zgartirmasdan yetkazash uchun ishlatiladigan tadbir. Moslash prinsipi ancha sodda: kabel uchlariga moslovchi qarshilik (terminator) o‘rnatish kerak, bu qaishilikning kattaligi ishlatilayotgan kabelning to‘lqin qarshiligiga leng bo‘lishi shart. To‘lqin qarshilik — bu kabel tunning ko‘rsatgiehlaridan biri bo‘lib, faqat uning tuzilish ko‘rsatgichlari, yani kesim yuzasi, o‘tkazgich shakli va soni, qalinligi hamda himoyalovchi dielektrik materialga bogiiq. Kabelni to‘lqin qarshiligining qiymati kabel huijatlarida keltirilgan bo‘ladi va u, odatda, 50—100 Om koaksial kabel uchun, 100—150 Om To‘qilgan juftlik yoki ko‘p simli yassi kabel uchun tashkil qiladi. To‘liq qarshilikni aniq ko‘rsatgichini kabel orqali o‘tkazilayotgan impuls ko‘rinishining o‘zgarishiga qarab ossillograf va impuls generatorlari yordamida oson o‘lchash mumkun. Odatda, moslovchi qarshilikning qiymati u yoki bu tomonga 5— 10 % dan ko‘p o‘zgarmasligi talab qilinadi. Axborotlarni kodlashtirish Tarmoqdan uzatilayotgan axborotni kodlash, axborot uzatish-ning maksimal ruxsat etilgan tezligiga va ishlatilgan uzatish muhitining o‘tkazish qobiliyatiga to‘g‘ridan to‘g‘ri tasiri bor. Masalan, bir kabeldan o‘tayotgan turli kodlarda uzatilayotgan axborotning ruxsat etilgan chegara tezligi ikki barobar farq qilishi mumkin. Tanlangan koddan, tarmoq qurilmalarining murakkabligi va axborot uzatish ishonchliligiga bog‘liq. Mahalliy tarmoqlarda foydalaniladigan bazi kodlar Ilmiybaza.uz 2.10-rasmda keltirilgan. Bu kodlarni afzalliklari va kamchiliklarini ko‘rib chiqamiz. 2. W-rasm. Axborot uzatishda ko‘p ishlaiiladigan kodlar. NRZ kodi (Non Return to Zero) — nol holatga qaytmaslik — bu oddiy kod odatdagi raqamii signaldan iborat (qutblari teskari o‘zgargan yoki bir va nolga teng qiymatlar o‘zgargan bo‘lishi mumkin). NRZ kodining muhim afzaliiklariga uning oddiy hosil qilinishi (boshlang‘ich signalni uzatish tomonda kodlash va qabul qilishda dedektorlash kerak emas), shuningdek, boshqa kodlar orasida aloqa yo‘lidan eng kam tezlikda o‘tislii kiradi. Misol uchun tarmoqda signalni eng ko‘p o‘zgarish holati, bu - 1 bilan 0 ga 010 o‘zgarib turish holati, yani 1010101.010.... ketma-ketlik, shuning uchun 10 Mbit/s (bir bit davri 100 ns) tezlikda uzatilishi amalga oshirilganda, signalni chastotasi va shuningdek, aloqa yo‘lining talab etilgan o‘tkazish imkoniyati 1/200 ns = 5 MGs tashkil etadi (2.11-rasm). NAZORAT SAVOLLARI 1. Axborot uzalish muhiti tushunchasining tarifi. 2. Kabel turlarini sanab bering. 3. O‘ralgan juftlik kabeli qanday tuzilgan? 4. O‘raigan juftlik kabel afzalliklari va qo‘llanilishi. 5. Kabellar qanday tashqi g‘ilofda ishlab chiqariladi? 6. Koaksial kabel tuzilishini bayon eting. Ilmiybaza.uz 2.10-rasmda keltirilgan. Bu kodlarni afzalliklari va kamchiliklarini ko‘rib chiqamiz. 2. W-rasm. Axborot uzatishda ko‘p ishlaiiladigan kodlar. NRZ kodi (Non Return to Zero) — nol holatga qaytmaslik — bu oddiy kod odatdagi raqamii signaldan iborat (qutblari teskari o‘zgargan yoki bir va nolga teng qiymatlar o‘zgargan bo‘lishi mumkin). NRZ kodining muhim afzaliiklariga uning oddiy hosil qilinishi (boshlang‘ich signalni uzatish tomonda kodlash va qabul qilishda dedektorlash kerak emas), shuningdek, boshqa kodlar orasida aloqa yo‘lidan eng kam tezlikda o‘tislii kiradi. Misol uchun tarmoqda signalni eng ko‘p o‘zgarish holati, bu - 1 bilan 0 ga 010 o‘zgarib turish holati, yani 1010101.010.... ketma-ketlik, shuning uchun 10 Mbit/s (bir bit davri 100 ns) tezlikda uzatilishi amalga oshirilganda, signalni chastotasi va shuningdek, aloqa yo‘lining talab etilgan o‘tkazish imkoniyati 1/200 ns = 5 MGs tashkil etadi (2.11-rasm). NAZORAT SAVOLLARI 1. Axborot uzalish muhiti tushunchasining tarifi. 2. Kabel turlarini sanab bering. 3. O‘ralgan juftlik kabeli qanday tuzilgan? 4. O‘raigan juftlik kabel afzalliklari va qo‘llanilishi. 5. Kabellar qanday tashqi g‘ilofda ishlab chiqariladi? 6. Koaksial kabel tuzilishini bayon eting. Ilmiybaza.uz 7. Koaksial kabelning afzalliklari va kamchiliklari nimalardan iborat? 8. Koaksial kabelning texnik ko‘rsatgichlari va qo‘llanilishini izohlang. Ilmiybaza.uz 7. Koaksial kabelning afzalliklari va kamchiliklari nimalardan iborat? 8. Koaksial kabelning texnik ko‘rsatgichlari va qo‘llanilishini izohlang.