O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI TOSHKENT DAVLAT TEXNIKA UNIVERSITETI «ELEKTRONIKA VA AVTOMATIKA» FAKULTETI «ISHLAB CHIQARISH JARAYONLARINI AVTOMATLASHTIRISH» KAFEDRASI KOMPYUTER TIZIMLARI VA TARMOQLARI fanidan KURS ISHI “Simsiz Wi-Fi texnologiyasidan foydalangan holda ko'p qavatli binoda joylashgan ofis uchun lokal tarmoq loyihasi’’ Toshkent 2021 1 MUNDARIJA Kirish ........................................................................................ 3 1 Asosiy qism ………………………………………………… 4 1.1 Simsiz wi-fi haqida tushuncha.............……………………...... 15 1.2 Loyihaning bajarilish tartibi…………………………….…… 17 2 Xisobot...................................................................................... 20 Xulosa ..................................................................................... 24 Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati .......................................... 26 KIRISH 2 So'nggi yillarda uyni avtomatlashtirish tizimi tobora ommalashib bormoqda va ko'proq mashhur. Odamlar aqlli hayotda yashashni xohlashadi uy avtomatlashtirish tizimlari bilan jihozlangan joylar, bu tizimlar.Ularga nafaqat qulaylik, qulaylik, xavfsizlik, balki energiyani tejovchi yechimlar orqali kundalik turmush xarajatlarini ham kamaytiradi.Uyni avtomatlashtirish mahsulotlariga talab oshdi va tez, bu yaqin kelajakda potentsial bozor tendentsiyasini va'da qiladi. An'anaviy uy avtomatizatsiya tizimlari simli ulanishdan foydalanadi yechimlar. Biroq, bu tizimlarni amalga oshirish uy qurilishi bilan bir vaqtda kabel o'rnatishni talab qiladi.Bu muammo, ayniqsa, foydalanuvchilar uchun noqulaylik tug'diradi ularning uylari qurilgan bo'lsa, ularning bir nechtasi simli echimlarni qabul qiladi chunki yangi kabel tizimini o'rnatish mumkin asl ichki bezakni yo'q qilish. So'nggi rivojlanish simsiz texnologiyalar uyni avtomatlashtirish sohasida innovatsiyalarga ega Bu uyni avtomatlashtirish tizimini o'rnatish imkonini beradi uy qurilishi bilan mustaqil.Hozirgacha bir nechta simsiz texnologiyalar paydo bo'lmoqda uyni avtomatlashtirish ilovalari. Keng qo'llaniladigan ichki simsiz texnologiyalarga Bluetooth, Wi-Fi va WSN kiradi. Wi-fi va Bluetooth uy simsiz texnologiyalarida qisqa masofa hisoblanadi yuqori ma'lumotlar uzatish tezligi bilan. Biroq, yuqori tezlikdagi ma'lumotlar tezligi uzatish juda ko'p quvvat sarflanishini anglatadi. Uy avtomatlashtirish tizimi arzon narxlardagi, kam quvvat sarfini talab qiladi va yuqori tezlikdagi ma'lumotlar tezligini talab qilmaydi. Shu sababli past tezkor simsiz texnologiyalar tezkordan ko'ra ko'proq mos keladi birlar .Uyni avtomatlashtirish tarmog'i o'ziga xos xususiyatga ega 80 - 600 m2 maydonda nisbatan kam sonli tugunlar (20 200) har bir tugun nisbatan kamdan-kam aloqa qiladi - har bir 5 15 daqiqa. Oddiy aloqa 46 baytdan iborat foydali yuk . ZigBee arzon, kam quvvatli simsiz texnologiyani taqdim etadi. 3 ishonchliligi, yuqori ta'minlovchi multi-hop tarmoq ishonchlilik, kengroq qamrov va yangi va oson integratsiya mavjud uy nazorati mahsulotlari . Ushbu xususiyatlar tufayli,ZigBee texnologiyasi potentsial yechim sifatida qaraladi uyni avtomatlashtirish uchun. Uy sohasida ko'plab tadqiqotlar olib borildi ZigBee simsiz texnologiyalaridan foydalangan holda avtomatlashtirish .Biroq, bu tadqiqotlarning aksariyati tajribalarni cheklaydi uy muhiti, WSNni amaliy amalga oshirish ko'p qavatli binoda asoslangan uy avtomatizatsiyasi tekshirilishi kerak. Bundan tashqari, tarmoqning o'zaro muvofiqligi va funksionalligi o'rnatilgan ushbu uyni avtomatlashtirish tizimlarini yanada takomillashtirish kerak foydalanuvchi talablarini yaxshiroq qondirish uchun. Ushbu kitoblarda amaliy dizayn va amalga oshirishni tavsiflaydi ZigBee yordamida ko'p qavatli binolarni avtomatlashtirish tizimi xususiyatlariga ega simsiz sensor tarmog'i: arzon narxlardagi, energiya tejaydigan,o'rnatish oson, katta hajmli. Avtomatlashtirish prototipi ko'p qavatli binolarda monitoring va nazorat qilish tizimi o'ttizdan ortiq sensorli tugunlar va nazorat qilish tugunlari mavjud IU- binosida muvaffaqiyatli ishlab chiqilgan va sinovdan o'tgan. Ushbu kitoblardaning qolgan qismi quyidagicha tuzilgan: 2-bo'limda binolarni avtomatlashtirish tizimining dizayni tasvirlangan qisqacha. 3- bo'limda apparat dizayni tasvirlangan, 4-bo'lim.Dasturiy ta'minot dizaynini qisqacha tavsiflaydi. Amaliy amalga oshirishva tizimni baholash 5-bo'limda tasvirlangan. Nihoyat, 6-bo'limda xulosa chiqariladi. ASOSIY QISMI 4 SIMSIZ ALOQA TARMOQLAR WLAN(WI-FI) FOYDALANISH KO’NIKMALARI Hozirgi kunda axborot texnologiyalari jadal tarzda rivojlanib borayotgan bir vaqtda aloqa, axborot almashinuvi ham juda katta tezlik bilan rivojlanib bormoqda. Aloqalarning qulayligi oshirishda aloqa vositalarini ham o’rni beqiyosdir. Chunki aloqaning sifatliligi aloqa vositalariga chambarchas bog’liq. Dastlab aloqalarni faqat sim ulagichlar orqali amalga oshirilar edi. Ushbu simlar foydalanuvchilarni aloqa markazlari orqali bir-biri bilan bo’glagan va shu tariqa shaxarlar, davlatlar orasida aloqa o’rnatilgan. Hozirgi kunda bunday simlarni zamonaviy ko’rishdagi maxsulotlaridan foydalaniladi. Bularga misol qilib optik tolali simlarni keltiramiz. Bu bir qancha qulayliklarga ega. Lekin shunday tolali aloqalar ham zamon talablariga javob bera olmayapti. Chunki bu sim orqali aloqasining o’ziga bog’liq bir qancha noqulayliklari bor. Bularga misol keltirsak, bu simlarni qandaydir aloqa markazlarigacha tortib olib borish, simlarni joylashtirishdagi noqulayliklar va hokazo. Bundan tashqari simlarni tayyorlash uchun ham xom ashyolar sarf bo’lishi kabi moliyaviy noqulayliklari mavjud. Shunday noqulayliklar va moliyaviy zararlardan qochgan holda yangi zamonaviy aloqa simsiz aloqalar ishlab chiqildi. Bunga misollar keltirsak, birinchi navbatda mobil aloqa va eng qulay aloqalardan biri hisoblanayotgan simsiz aloqa tizimidir. Simsiz aloqaga Wi-Fi, Wi-MAX, Wi- Bro va shunga o’xshash bir qator aloqa texnologiyalar kiradi. 5 SIMSIZ LOKAL TARMOQ TEXNOLOGIYALARI: O’TMISh VA KELAJAK Axborot uzatishning simsiz texnologiyalari tarixi XIX asrning oxiriga kelib birinchi radiosignal uzatilishi bilan boshlangan va XX asrning 20-yillarida amplituda modulyatsiyali radio qabul qilgichlar paydo bo’lishi bu texnologiyalarni rivojlanish jarayonlariga katta ta’sir ko’rsatdi. 1970-yillarga kelib tovushni radioto’lqinlar orqali uzatuvchi birinchi simsiz radiotelefonlar yaratildi. Dastlab bular analog tarmoqlarda ishlagan bo’lsa, 80-yillar boshida raqamli standartlarga o’tish boshlanganligini anglatuvchi, spektrni yaxshi taqsimlashini, eng yaxshisifatli signalni va eng yaxshi xavfsizlikni ta’minlovchi GSM standarti ishlab chiqildi. XX asrning 90-yillarida simsiz tarmoqlar holatini mustahkamlash jarayonlari yuz berishi, bu texnologiyalarni jadallik bilan rivojlanishiga olib keldi. Bugungi kunda simsiz texnologiyalar kundalik hayotimizga mustahkam joylashib bormoqda, yuqori tezlikni ta’minlash bilan 6 birga ular yangi qurilma va xizmatlarni taqdim etmoqda. Yangi CDMA (Code Division Multiple Access - kanallarni kodli taqsimlash texnologiyasi), GSM (Global Systems for Mobile Communications- mobil aloqa tarmoqlarining global tizimi), TDMA (Time Division Multiple Access-kanallarni vaqt orqali taqsimlash texnologiyasi), 802.11, WAP (Wireless Application Protocol-simsiz texnologiyalar protokoli), 3G va 4G (uchinchi va to’rtinchi avlod texnologiyalari), GPRS (General Packet Radio Service, ma’lumotlarni paketlab uzatish xizmati), Bluetooth (o’rta va qisqa masofa tarmog’i), EDGE (EnhancedData Rates for GSM Evolution, takomillashtirilgan GSM tarmoq) va shu kabi texnologiyalarning xilma-xilligi bu sohada tub burilish boshlanayotganini anglatib turibdi. Simsiz lokal tarmoqlar (WLAN) hamda o’rta va qisqa masofa tarmoq (Bluetooth) larning rivojlanishi juda istiqbollidir. Simsiz local tarmoqlar aeroportlar, universitet va institutlar, mehmonxonalar, restoranlar, korxona va tashkilotlar tarmoqlarida ko’plab qo’llanilmoqda. Simsiz tarmoqlarni standartlarini ishlab chiqish 1990 yilda butunjahon IEEE (Elektr va elektronika bo’yicha muhandislar instituti) tashkiloti tomonidan 802.11 komiteti tashkil etilishi bilan boshlangan. Butunjahon o’rgimchak to’ri va bu tarmoqda simsiz qurilmalar yordamida ishlash g’oyasi simsiz texnologiyalarning rivojlanish jarayonlariga muhim turtki vazifasini o’tadi. 90-yillar oxiriga kelib foydalanuvchilarga WAP-xizmati taqdim etildi. Shuni ta’kidlash kerakki boshida bu xizmat ko’pchilikda uncha qiziqish uyg’onmadi. WAP-xizmati asosiy axborot xizmatlari sifatida - yangiliklar, ob-qavo, kundalik va boshqa xizmatlar to’plamini taqdim etgan edi. Shuningdek, Bluetooth va WLAN dan ham ushbu aloqa vositalarining qiymati yuqoriligi bois juda kam miqdorda foydalanishgan. Lekin narxlarning tushishi ushbu vositalarga bo’lgan talab va qiziqishni ortishiga sabab bo’ldi. XXI asrning dastlabki o’n yilligi o’rtalariga kelib simsiz Internet-servisi foydalanuvchilarining soni bir necha o’n millionga etdi. Simsiz Internet-aloqasining paydo bo’lishi bilan birinchi o’rinda 7 uning xavfsizligini ta’minlash masalalari ko’tarildi. Simsiz tarmoqlardan foydalanganda paydo bo’lgan asosiy muammolar sirasiga quyidagilarni keltirib o’tish lozim - bu maxsus xizmat, tijorat tashkilotlari va xususiy tadbirkorlar jo’natmalarini tutib qolish, kredit kartochkalar nomerlarini tutib qolish, bog’lanish uchun to’lov vaqtini o’g’irlash, kommunikatsiya markazlari ishiga xalal berish kabilardir. Bu muammolar aloqa standartlarini takomillashtirish orqali hal etib borilmoqda. Simsiz texnologiyalar taraqqiyotining ahamiyatli jihati shundaki, bu texnologiyalardan uy sharoitidagi foydalanuvchilar qulay tarzda foydalana olishlaridir. Uy tarmog’i qurilmalari sonining ortishi bilan ushbu qurilmalarni birbiri bilan ulovchi ko’plab simlar bu tarmoqning asosiy muammosiga aylanib bormoqda. Bu o’z navbatida simsiz texnologiyalarga o’tishga sabab tug’dirmoqda. Simsiz texnologiyalarning yakka tartibda foydalanuvchilari soni salmoqli bo’lsada tezkor o’sib boruvchi segmenti - bu uning korporativ foydalanuvchilari hisoblanadi. Ma’lumotlarni simsiz uzatish muhim strategik vosita hisoblanib korxonada unumdorlikni oshishi (hodimlar korporativ axborotlarga doimiy va tezkor ega bo’ladilar, ular yangiliklardan tezkor boxabar bo’ladilar) ni ta’minlaydi, mijozlarga xizmat ko’rsatish sifatini oshiradi (bir 8 vaqtning o’zida ularning shikoyatlarini va xohishlarini qabul qilish hamda bir vaqtning o’zida sezish mumkin), raqiblarga nisbatan ustunlikni yaratadi (axborotlarni almashish va qaror qabul qilish tezliklarini oshishi). Bir so’z bilan simsiz texnologiyalarni kelajak texnologiyalari deb aytishimiz mumkin. Wi-Fi. Wi-Fi texnologiyasi hozirgi kunga kelib kompyuter olamida eng perspektiv kompyuter tarmoq tarmoqlaridan biri hisoblanadi. Wi-Fi (Wireless Fidelity) — ingliz tili so’zlaridan tashkil topgan bo’lib, «simsiz vafolik» ma’nosini anglatadi. Wi-Fi texnologiyasi deb raqamli ma’lumotlarni radiokanallar orqali jo’natish turlaridan biridir. Ushbu texnologiya yaratilishida avvalo korporativ foydalanuvchilar uchun mo’ljallangan bo’lib, kabelli tarmoqni o’rnini egallashi bashorat qilingandi. Bizga ma’lumki albatta kabelli tarmoqli kompyuter tarmog’ini yaratish uchun bir necha ming kabel tarmog’ini qo’lda o’rnatish hamda maxsus tarmoq topologiyasini o’rnatish talab qilinishini hamma bilishligi aniq. Wi-Fi — radiochastotalarning qisqartirilgan boshqaruv chastotalarida ishlovchi simsiz ma’lumot almashinish standartlashtirilgan 9 texnologiyasi. Odatda Wi-Fi tarmog’i orqali WLAN(Wireless Local Area Network — Simsiz Lokal Tarmoq) tarmoqlar yaratiladi. Ushbu tarmoqda albatta yuqori radioto’lqinlar orqali aloqa tashkil qilinuvchi hamda ma’lumot almashinishini ko’rish mumkin bo’ladi. Bu tizim kabelli tarmoqni kengayishi yoki unga alternativ sifatida bitta ofis, butun bir bino yoki bir maydon territoriyasida ishlatiladi. Wi-Fi texnologiyasi minglab kabel tarmog’ini tushirish kabi mablag’li jarayon uchun mablag’laringizni tejash bilan birga, o’rnatishni oddiyligi esa murakkab texnik o’rnatish jarayonlariga vaqtni iqtisod qilinishini bu tarmoqni boshqa tarmoqlardan ustun qilib qo’yadi. Simsiz tarmoqlar radiochastotalardan foydalanishiga sabab radioto’lqinlar bino yoki umuman ofislardagi devor yoki shunga o’xshagan to’siqlardan ham o’tib ketaveradi va umuman hech narsa unga to’siq bo’la olmaydi(masofadan tashqari albatta!). Simsiz tarmoqlar o’z-o’zidan kabelli tarmoqlardan ishonchliroq hisoblanadi. Ko’pchilik WLAN tarmoqlarini diapazoni yoki qoplash maydoni 160 metrni tashkil qiladi, bu albatta uning yo’lidagi to’siqlarning qanaqaligiga va qanchaligiga bog’liq bo’ladi. Ushbu tarmoqni ishlash tezligi kabelli tarmoq bilan tenglashashi ham mumkin va undan bir necha barobar yuqori ham bo’lishi mumkin. WI-FI TEXNOLOGIYASI Wi-Fi texnologiyasi hozirgi kunga kelib kompyuter olamida eng perspektiv kompyuter tarmoqlaridan biri hisoblanadi. Wi-Fi (Wireless Fidelity) — ingliz tili so’zlaridan tashkil topgan bo’lib, «simsiz bog’lanish» ma’nosini anglatadi. Wi-Fi texnologiyasi raqamli ma’lumotlarni radiokanallar orqali jo’natish turlaridan biridir. Ushbu texnologiya yaratilishida avvalo korporativ foydalanuvchilar uchun mo’ljallangan bo’lib, kabelli tarmoqni o’rnini egallashi bashorat qilingandi. Bizga ma’lumki kabelli tarmoqli kompyuter tarmog’ini yaratish uchun bir necha ming kabel tarmog’ini qo’lda o’rnatish hamda maxsus tarmoq topologiyasini o’rnatish talab qilinadi. Wi-Fi radiochastotalarning qisqartirilgan boshqaruv chastotalarida ishlovchi simsiz ma’lumot almashinish standartlashtirilgan texnologiyasi. Odatda Wi-Fi tarmog’i orqali 10 WLAN(Wireless Local Area Network — Simsiz Lokal Tarmoq) tarmoqlar yaratiladi. Ushbu tarmoqda yuqori radioto’lqinlar orqali aloqa tashkil qilinuvchi hamda ma’lumot almashinishini ko’rish mumkin bo’ladi. Bu tizim kabelli tarmoqni kengayishi yoki unga alternativ sifatida bitta ofis, butun bir bino yoki bir maydon territoriyasida ishlatiladi. Wi-Fi texnologiyasi minglab kabel tarmog’ini tushirish kabi mablag’li jarayon uchun mablag’laringizni tejash bilan birga, o’rnatishni oddiyligi esa murakkab texnik o’rnatish jarayonlariga vaqtni iqtisod qilinishini bu tarmoqni boshqa tarmoqlardan ustun qilib qo’yadi. Simsiz tarmoqlar radiochastotalardan foydalanishiga sabab radioto’lqinlar bino yoki umuman ofislardagi devor yoki shunga o’xshagan to’siqlardan ham o’tib ketaveradi va umuman hech narsa unga to’siq bo’la olmaydi(masofadan tashqari albatta!). Simsiz tarmoqlar o’z-o’zidan kabelli tarmoqlardan ishonchliroq hisoblanadi. Ko’pchilik WLAN tarmoqlarini diapazoni yoki qoplash maydoni 160 metrni tashkil qiladi, bu albatta uning yo’lidagi to’siqlarning qanaqaligiga va qanchaligiga bog’liq bo’ladi. Ushbu tarmoqni ishlash tezligi kabelli tarmoq bilan tenglashashi ham mumkin va undan bir necha barobar yuqori ham bo’lishi mumkin. Bu albatta qaysi standartidan foydalanishga ham bo’gliq bo’ladi. 1-rasm. Wi-Fi aloqa tarmog’i Xuddi oddiy tarmoqlar kabi WLAN tarmog’ida ham ma’lumotlarning o’tkazuvchanlik qobiliyati uning topologiyasidan, yuklanishidan, yuklanish nuqtasining masofasiga va shu kabi parametrlarga bog’liq bo’ladi. Ushbu tarmoqni eng qulay tomonlaridan birinchisi uni oson o’rnatilishida bo’lsa ikkinchisi esa Wi-Fi tarmog’ini kengaytirishdagi muammolarni umuman yo’qligi yoki boshqacha qilib aytganda ushbu tarmoq kengayishi oson bo’lgan eng sodda tarmoq hisoblanadi desam mubolag’a bo’lmasa kerak. Ushbu WLAN tarmo’gini kengaytirish uchun esa amaliy jihatdan yondoshib qaraganda yangi ulanish nuqtalarini yaratishning o’zigina kifoya. Wi-Fi qurilmasini yoki razvyortkasini sotib olayotgan 11 foydalanuvchi o’zini bemalol quyidagi imkoniyatlarni ega deb hisoblashi mumkin: 1. Ko’p funksional multiservisli simsiz aloqa bilan birgalikda qo’shimcha qurilmalar bilan ishlovchi maxsus qurilma 2. Yuqori tezlikda uzoq masofalarga ma’lumot almashinish imkoniyatiga ega bo’lasiz 3. Tarmoqni kengaytirish uchun deyarli hech qanday ishni amalga oshirishni keragi yo’q:yangi foydalanuvchi tarmoqqa ulanish uchun tarmoqqa ulanish parolini bilishi buning uchun yetarli hisoblanadi. 4.Ushbu foydalanuvchi internet texnologiyalari hamda telekommunikatsiya sohalarining eng oxirgi yutuqlaridan foydalanayotgan bo’ladi. Quyidagi rasmda Wi-Fi tarmog’iga ulanish qurilmalari keltirilgan. Xuddi oddiy tarmoqlar kabi WLAN tarmog’ida ham ma’lumotlarning o’tkazuvchanlik qobiliyati uning topologiyasidan, yuklanishidan, yuklanish nuqtasining masofasiga va shu kabi parametrlarga bog’liq bo’ladi. Ushbu tarmoqni eng qulay tomonlaridan birinchisi uni oson o’rnatilishida bo’lsa ikkinchisi esa Wi-Fi tarmog’ini kengaytirishdagi muammolarni umuman yo’qligi yoki boshqacha qilib aytganda ushbu tarmoq kengayishi oson bo’lgan eng sodda tarmoq hisoblanadi desam mubolag’a bo’lmasa kerak. Ushbu WLAN tarmo’gini kengaytirish uchun esa amaliy jihatdan yondoshib qaraganda yangi ulanish nuqtalarini yaratishning o’zigina kifoya. 12  INTERNET – jahon bo‘yicha kompyuter tarmoqlaridan tuzilgan yaxlit tarmoq bo‘lib, axborot almashinuvining yagona til – andoza – qoidalar majmuyi asosida ishlaydi.  INTERNET tarmog‘i istalgan axborotni zamon va makoniga bog‘liq bo‘lmagan xolda olish imkoniyatini yaratib beradi.  Apparat va dasturiy vositalarning rivojlanishi, mukammalligi va shu bilan bir qatorda, ko`rinishidan soddaligi, ko`pchilik foydalanuvchilar tarmoqlari o`z kuchlari bilan o`rnata oladigan darajaga keltirilgan.  Ammo har bir tarmoq bilan ishlovchi yoki tanishishni xohlagan foydalanuvchi mavjud adabiyotlardan qoniqa olmasligi mumkin. Chunki adabiyotlarning aksariyati ko`p va katta masalalarni bir kitob doirasida qamrab olishga harakat qilingan.  Axborotlarni bir kompyuterdan ikkinchi kompyuterga uzatish muammosi hisoblsh texnikasi paydo bol`gandan beri mavjuddir.  Axborotlarni bunday uzatish alohida foydalanilayotgan kompyuterlarni birgalikda ishlashni tashkil qilish, bir masalani bir necha kompyuter yordamida hal qilish imkoniyatini beradi.  Ayniqsa, Windows operatsion sistemasining oxirgi versiyalarida ancha rivojlangan tarmoq vositalari mavjudligi maxsus tarmoq dasturlarini xarid qilishdan ozod qiladi. 13  Bundan tashqari, har bir kompyuterni ma’lum bir vazifani bajarishga ixtisoslashtirish va kompyuterlarning resurslaridan birgalikda foydalanish hamda ko`pgina boshqa muammolarni ham hal qilish mumkin bo`ladi.  Yana tarmoqning asosiy texnik ko`rsatkichlaridan biri – katta yuklamada ishlash imkoniyatidir, ya’ni axborot almashish tezligi (yana boshqacha qilib aytganda, katta trafik bilan).  Tarmoqda qo`llanilayotgan axborot almashinuvi boshqaruvchi mexanizm unumli bo`lmasa, u holda kompyuterlar axborot uzatish uchun ko`p vaqt navbat kutib qolishi mumkin.  Navbat kelganidan so`ng katta tezlikda va bexato axborot uzatilsa ham, tarmoqdan foydalanuvchiga baribir tarmoq resurslaridan foydalanish uchun ma’lum vaqt kutishga to`g`ri keladi.  Har qanday axborot uzatishni boshqarish mexanizmi kafolatlangan ravishda ishlashi uchun, oldindan tarmoqqa ulanishi mumkin bo`lgan kompyuterlar, axborotlar soni ma’lum bo`lishi kerak.  Rejalashtirilganidan ko`p kompyuterlarni tarmoqqa ulanishi, yuklamaning oshishiga olib kelishi natijasida har qanday mexanizm ham axborotlarni uzatishga ulgura olmay qolishi tabiiydir.  Nihoyat, tarmoq deb, bu so`zning tub ma’nosi kabi, shunday axborot uzatish sistemasini tushunish kerakki, bu mahalliy bir necha o`nla 14 Wi-Fi simsiz aloqa tarmog’ining keyingi avlodi Li-Fi deb nomlandi. Y aqinda olimlar ma’lumotlarni o’tkazish uchun mo’ljallangan mutlaq yangi texnologiya ustida ishlashni boshlab yuborishgan edi. Bu simsiz interfeys bo’lib, uning yordamida oddiy yoritguvchi asboblardan foydalangan holda nurlanish maromini buzmay, osongina va tezkorlik bilan ma’lumotlarni o’tkazish mumkin. Buning uchun insonning ko’ziga ta’siri judayam kam bo’lgan yorug’lik diodlarining intensivligini tezda va yuqori aniqlikda o’zgartira olish qobiliyatiga ega texnologiyalardan foydalaniladi. Wi-Fi texnologiyasining ushbu analogi Li Fi (inglizcha, light – yorug’lik so’zidan olingan) deb nomlanadigan bo’ldi. M a’lumotlarni o’tkazishda yorug’likdan foydalanish g’oyasi yaqinda paydo bo’lgan emas, bunday g’oya bir asr avval ham mavjud bo’lgan. Ilk marta simsiz telefon qo’ng’irog’ini amalga oshirgan shaxs Aleksandr Bell bo’lib, bu voqea 1880-yilda yuz bergan. Bell buni o’zining “Fotofon” deb nomlangan kashfiyoti yordamida amalga oshirgan. Yorug’lik yordamida ma’lumotlarni o’tkazishga bo’lgan ilmiy va tijoriy qiziqishlar, asosan, so’nggi yillarda kuchayib ketdi. Tan olish kerakki, bugungi kunda Wi-Fi texnologiyasi shunday ommalashib ketdiki, hozirda undan hatto samolyotlarda, avtobuslarda, muzlatgich va sovutgichlarda, umuman olganda, deyarli barcha turdagi elektronika vositalarida foydalanish mumkin. Biroq, ushbu texnologiya orqali ma’lumotlarni o’tkazish uchun mo’ljallangan kirish nuqtalari (access point) va unga bog’lanuvchi simsiz qurilmalarning ishlashi bir-biriga halaqit berib qolishi mumkin. Bu esa simsiz tarmoqning o’tkazish imkoniyatini pasaytiradi, natijada kishilarda ma’lumotlarni o’tkazishning muqobil variantlarini ishlab chiqish ehtiyoji paydo bo’ldi. . platformalarida, suv ostida, navigatsiya qurilmalari ishlaydigan samolyotlarda radioto’lqinlardan foydalanish ko’pincha ish faoliyatiga salbiy ta’sir ko’rsatadi 15 1. U o’tkazgan tajribada ma’lumotlarni o’tkazish tezligi 10 Mbit/s gacha yetdi. Biroq, professor Xaas interfeys tezligini 100 Mbit/s gacha yetkazishni rejalashtirmoqda. Yorug’lik orqali ma’lumotlarni o’tkazish texnologiyasiga ko’pchilikning qiziqishi baland, chunki unda hech qanday radioto’lqinlarsiz ma’lumotlarni simsiz tarmoqda o’tkazish mumkin. Bundan tashqari, neft platformalarida, suv ostida, navigatsiya qurilmalari ishlaydigan samolyotlarda radioto’lqinlardan foydalanish ko’pincha ish faoliyatiga salbiy ta’sir ko’rsatadi. 16 Packet Tracer dasturi yordamida yordamida korporativ Wi-Fi modeli Abstract: Kompyuter tarmog'i kerakli ma'lumotlarni olish uchun turli xil qurilmalarga ulanish uchun muhim narsadir. Tarmoqlar mumkin simli yoki simsiz bo'lishi mumkin, lekin ko'pchilik tarmoqlar ikkalasidan ham foydalanadi. Keyingi maqolada Wi-Fi modeli haqida qisqacha ma'lumot berilgan paketlarni kuzatuvchisi kabi vositalardan foydalanadigan texnologiyalar. Ushbu simulyatsiya vositasidan foydalanish mumkin bo'lgan tarmoqni qurish juda oson ko'plab tarmoq faoliyatini amalga oshirish, tahlil qilish, shuningdek, WLC va LWAP komponentlaridan foydalanish haqida fikr beradi.turli bo'limlarga ulanish va provayderga kirish uchun u NAT jarayonidan foydalanadi. WLC odatda kompaniyada qo'llaniladikatta geografik mintaqada individual simsiz tarmoqni berish uchun joy. Kalit so’zlar: Wi-Fi, WLC, LWAPP, ISP, NAT I. KIRISH Kompyuter tarmog'i - kerakli ma'lumotlarni olish uchun turli xil qurilmalarga ulanish uchun muhim narsa. Kompyuter tarmog'i - ama'lumotlarni, ovozni uzatish, qabul qilish va almashish uchun yashirin bo'lgan ikki yoki undan ortiq o'zaro bog'langan kompyuter tizimlari to'plami va video trafik. Zamonaviy davrda kompyuter tarmoqlari juda muhim, chunki axborot texnologiyalari butun dunyoda tez sur'atlar bilan o'sib bormoqdadunyo.. Ushbu stsenariyda Wi-Fi modeli paketlarni kuzatuvchisi kabi vosita yordamida amalga oshiriladi. Ushbu simulyatsiya vositasi 17 juda oson ko'plab tarmoq faoliyatini amalga oshirish, tahlil qilish uchun ishlatilishi mumkin bo'lgan tarmoqni yaratish. Wi-Fi - bu o'rinbosar tarmoq simli tarmoqqa, bu odatda. Wi-Fi - bu zaruratsiz Internetga ulanishning oddiy va tejamkor usulisimlar. Xarajatlarni pasaytirish va foydalanuvchilarga taqdim etadigan foydalanish imkoniyati tufayli u qabul qilinish darajasi oshib bormoqda. WLC - bu tarmoq.Kirish nuqtasini (AP) ommaviy ravishda kuzatish va boshqarish uchun ishlatiladigan komponent va u GUI va CLI asosidagi ham qo'llab-quvvatlaydi konfiguratsiya. WLC odatda kompaniya joylashgan joyda individual simsiz tarmoqni katta hajmda berish uchun ishlatiladi,geografik mintaqa. Ushbu sozlash foydalanuvchiga kampus, bino, ofis binosini aylantirish va tarmoqqa ulanish imkonini beradi.WLC tarmoq ma'murlariga tarmoqqa ulangan barcha ma'lumotlar va ma'lumotlarni ko'rish imkoniyatini kengaytiradi.LWAPP bir vaqtning o'zida bir nechta Wi-Fi modellarini tartibga soluvchi protokoldir. II. FOYDALANILGAN TEXNOLOGIYA Simsiz LAN tekshiruvi (WLC): Bu kirish nuqtasini (AP) ommaviy ravishda kuzatish va boshqarish uchun ishlatiladigan tarmoq komponentidir.WLC router, xavfsizlik devori, shlyuzlar, kalitlar kabi qurilmalar ustidan nazoratni qo'lga kiritish uchun ishlatiladi WLC tarqatish kabi xususiyatlarni qo'llab-quvvatlaydi tizim porti, xizmat ko'rsatish porti, boshqaruv interfeysi, virtual interfeys. WLC ham GUI, ham CLI asosidagi konfiguratsiyani qo'llab-quvvatlaydi. Xizmatlar to'plami identifikatori (SSID): U tarmoq identifikatori deb ham ataladi. Bu bir nechta Wi-Fi-ni farqlash uchun noyob nomdirtarmoqlar. U katta- kichik harflarni hisobga oladi va uzunligi 32 belgigacha bo'lishi mumkin. Ba'zi maxsus belgilarga ruxsat beriladi, masalan, tire,nuqta, bo'shliq, pastki chiziq. 18 Dynamic Host Configuration Protocol (DHCP): Bu IP-manzil va boshqa maʼlumotlarni belgilash uchun foydalaniladigan boshqaruv protokoli. tarmoqdagi har bir xostga ma'lumotni dinamik ravishda. DHCP komponentlari server, mijoz, Relay agenti, IP manzilidir Hovuz, pastki tarmoq niqobi. DHCP - bu dastur protokoli. DHCP mijozdan serverga xabar yuborish uchun 67-raqamli portdan foydalanadi va port raqami 68 serverdan mijozga xabar yuborish uchun ishlatiladi. Tarmoq manzilini tarjima qilish (NAT) : Bu umumiy IP manzilni shaxsiy IP manzilga va aksincha o'zgartirish jarayoni.Odatda IP manzilini tarjima qilish uchun routerda qo'llaniladi. NATni qo'llash orqali butun ichki xavfsizlik ta'minlanadi tarmoq. NAT ning uchta turi mavjud: Dinamik NAT, Statik NAT va Port manzilini tarjima qilish. Engil kirish nuqtasi protokoli (LWAPP): Bu WLC-da ishlaydigan cisco-ning xususiy protokoli. Qabul qilingan vaqtkatta tarmoqni sozlash, nazorat qilish yoki muammolarni bartaraf etishni kamaytirish mumkin. Shunday qilib, tarmoqni osongina tahlil qilish mumkin. Agar bor bo'lsatarmoqdagi ko'plab APlar bo'lsa, LAPlar bu vaziyatda foydalidir. 19 III. ASOSIY ARXITEKTURA IV. KORXONA WI-FI MODELINING ISHLASHI Amalga oshirish qismi uch bosqichga bo'linadi, ular: • Ulanish bosqichi. • SSIDlararo aloqa bosqichi. • Kampusga ulanish bosqichi. Ulanish bosqichida u simsiz qurilmalar soni, LWAP, SSID, WLC, kalitlar, router va kerakli serverlarni o'z ichiga oladi.ulanish uchun. Inter-SSID aloqa bosqichida serverlar sozlanadi va DHCP xizmatlari qo'llaniladi, hisob qaydnomasi yaratiladi. WLC va LWAP turli bloklarga joylashtirilgan. Kampus ulanish bosqichida NAT routerga qo'llaniladi va ulanish istalgan blokdan ISPga amalga oshiriladi.WLC boshqaruv porti uchun IP-manzil qaysi tarmoq ma'muri veb-brauzerga kirishi mumkinligi yordamida tayinlanadi ushbu IP manzilidan foydalanish. 20 WLC uchun hisob yaratilgandan so'ng, veb-brauzerdan foydalanuvchi nomi va parol yordamida WLC-ga to'g'ridan-to'g'ri kiriladi. 21 Mashinaga kiramiz va quyida ko'rsatilgandek stsenariy uchun WLAN sonini yaratamiz. DHCP xizmatlari turli xil qurilmalar uchun IP manzillarni taqdim etish uchun serverga qo'llaniladi. 22 V. NATIJALAR Turli bloklardan, ya'ni ma'mur, xodimlar xonalari, kafeteryadan xodimlar kvartalidagi o'qituvchilar tizimiga aloqa Talabalar tizimining boshqaruv blokidan Kafeteriya blokidagi talabalar tizimiga aloqa Fig.7.Communication to Student’s block O'qituvchi tizimidan boshqa blokdagi boshqa o'qituvchi tizimiga aloqa. 23 Fig.8.Communication between Teacher’s block XULOSA Xulosa qilib shuni ta’kidlash kerakki, simsiz aloqa texnologiyasi rivojlanishi natijasida qimmat bo’lgan simli va sun’iy yo’ldoshli aloqa tizimlaridan kam foydalanilib, iqtisodiy jihatdan tejamkorlikka erishish mumkin.Bunday texnologiyalarni qo’llash orqali foydalanuvchi mobil va statsionar holatda, 24 ixtiyoriy geografik muhitda ham aloqa almashinuvini va boshqa aloqa xizmatlaridan samarali foydalana oladi va vaqtdan ham, iqtisodiy jihatdan yutuqqa erishiladi. Shularni e’tiborga olib, biz ham Wi-Fi, WiMax va Wi-Bro texnologiyalarining ochilmagan qirralarini o’rganish, ularni qo’llash choralarini topish, parametrlarini optimallashtirish va yangi ko’rinishdagi tarmoq. Ushbu maqolada biz dastlab Wi-Fi va uning kamchiliklari haqida gaplashamiz. Keyin biz turli xil asosiy hujjatlarni va ularning amalga oshirish. Keyinchalik, WLC simli tarmoqqa qaraganda qanday samaraliroq ekanligini tahlil qilamiz va metodologiyani muhokama qilamiz cisco packet tracer yordamida Wi-Fi modeli. Keyin biz IP-manzil uchun routerning NAT konfiguratsiyasi haqida gaplashdiktarjima. Nihoyat, biz natija haqida gaplashamiz. Har qanday blokdagi tizimlar bir-biri bilan, shuningdek, bir-biri bilan aloqa qilishi mumkintizim Internetga ulanish uchun ISP router bilan bog'lanishi mumkin. Har qanday tizimni blokga hech kimsiz qo'shish mumkin nashr. Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati 25 1. M.M. Musaev, A.A.Qaxxorov, M.M. Karimov. Kompyuter tarmoqlarini yig‘ish (Arxitekturasi, qurilmalari, uskunalari). Akademik litsey va kasb-hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma. Toshkent, «Ilm-ziyo» 2006. – 160 bet. 2. M.M. Musaev M.M. Musaev, A.A.Qaxxorov, M.M. Karimov. Kompyuter tarmoqlarini yig‘ish (Arxitekturasi, qurilmalari, uskuna lari). Akademik litsey va kasb-hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma. 2-nashr «Ilm-ziyo» 2009. – 160 bet. 3. Ashish Kumar (October-December, 2017) Implementation of a Company Network Scenario Module by using Cisco Packet Tracer Simulation Software, : Krishi Sanskriti Publications 4. Md. Anwar Hossain & Mahabuba Zannat (2019) Simulation and Design of University Area Network Scenario (UANS) using Cisco Packet Tracer, Global Journals. 5. Surabhi Surendra Tambe (July 2015) WIRELESS TECHNOLOGY IN NETWORKS, International Journal of Scientific and Research Publications 6. Mangkhollen Singson (n.d.) Awareness and use of Wi-Fi infrastructure in student’s community: a case study Pondicherry University on campus students. 7 .J. Lee, Y. Su, and C. Shen, “A comparative study of wireless protocols:Bluetooth, uwb, zigbee, and wi-fi,” in Industrial Electronics Society,IECON 2007. 33rd Annual Conference of the IEEE. Ieee, 2007, pp.