1 SINFDAN VA MAKTABDAN TASHQARI MUSIQA TARBIYASI TIZIMI REJA: 1. Sinfdan tashqari musiqa tarbiyasining maqsadi va vazifasi. 2. Sinfdan tashqari musiqa tarbiyasining shakli va maqsadi. 3. Sinfdan tashqari musiqa tarbiyasining ish rejasi. 4. Maktabdan tashqari musiqa tarbiyasining shakli va vazifalari. Ma’ruza matni Sinfdan tashqari musiqiy tarbiyaning asosiy maqsadi o’quvchilarni iloji boricha ko’proq ommaviy va to’garak ishlariga jalb etib, ularni dunyoqarashini har tomonlama rivojlantirish, badiiy didini o’stirish, tabiatga, Ona-vatanga bo’lgan mehr-muhabbatini oshirishdir. Mazkur maqsadni amalga oshirishda maktablarda musiqa darslaridan tashqari, ommaviy va to’garak ishlari olib boriladi. Sinfdan tashqari musiqa tarbiyasini ikki shakli mavjud. 1. Musiqa tarbiyasining ommaviy shakli. 2. Musiqa tarbiyasining to’garak shakli. Sinfdan tashqari musiqa tarbiyasining ommaviy shaklida bolalarni musiqiy o’quvini tekshiruvdan o’tkazmay, yalpi tarzda jalb etishni taqozo etadi. Bularga, qo’shiq bayramlari, «Musiqa xaftaligi», «O’zbekiston vatanim manim», «Ilhom chashmali» ko’rik-tanlovlaridan, ijodiy uchrashuvlar, teatr va kontsertalarga sayohat, «Alifbe» bayramlariga, shoir va bastakorlar bilan uchrashuvlar kiradi. Ammo, bularning har biriga bolalarni yoshi, qiziqishiga qarab, oldindan tayyorlab borilishi kerak. Bu tadbirlarni har birini юksak badiiy did bilan tashkil etib, amalga oshirish, chinakam badiiy-musiqiy bayram ruhini kasb etish lozim. 2 Musiqa o’qituvchining ommaviy ishlar rejasi, maktab ma’muriyati tomonidan tasdiqlangan bo’lishi lozim. Ommaviy, musiqiy ishlar rejasi, musiqa o’qituvchisi va maktab ma’naviy-ma’rifiy ishlar mudiri, maktab yetakchisi bilan hamkorlikda, o’quvchilarning yoshiga, qiziqishiga qarab, bayramlar, uchrashuvlar, tadbirlarni hisobga olgan holda tuziladi. Bunda o’quvchilarning musiqiy o’quvi, qobiliyati hisobga olinadi. Ommaviy musiqa mashg’ulotlarining har biri aniq ishlab chiqilgan reja asosida amalga oshirilmog’i lozim. Bunda har bir mashg’ulot turiga qarab, uni asosiy maqsadi, hususiyati, repertuar mazmuni, maktab imkoniyatlari, taklif etilgan mehmonlar hisobga olinib, o’quvchilarni jalb etiladi. To’garak ishlarini esa, ish rejasini musiqa o’qituvchisining o’zi, o’z hohishi va imkoniyatlariga qarab, mustaqil tarzda tuzadi. O’qituvchi to’garak ishlariga o’quvchilarni musiqiy qobiliyati, hohish-istagi, qiziqishi, ovoziga qarab tanlab oladi va turli to’garaklar tuzadi. Haftasiga 2-3 bor to’garakni guruhlarga bo’lib ishlaydi. To’garak ishlarining asosi musiqa darsidir. To’garak ishlariga qobiliyatli, qiziquvchan, musiqa darslarida aktiv qatnashadigan o’quvchilar tanlab olinadi. Darsda har bir bolaning layoqati, qiziqishi hisobga olinib, u yoki bu musiqa to’garagiga jalb etiladi. To’garak faoliyati faollashtiradigan narsa – bu maktab sahnasidir. O’quvchilar tadbirlarda, qo’shiqlar, raqslar ijro etib, maktab jamoasi oldida e’tibor qozonib, tuman, shahar, respublika ko’rik-tanlovlarida qatnashdilar. Bu ularni o’z mehnatidan zavqlanishi his- tuyg’ularni Ona-Vatanga muhabbat, musiqa san’atiga hurmat, do’stlari orasida mehr-muhabbat tuyg’usini oshirib boradi. Sinfdan tashqari tarbiyaviy ishlarda o’qituvchi o’z imkoniyatlariga qarab turli to’garaklar tuzish mumkin: 1. Xor 2. VIA 3. Ashula va raqs ansambllari 4. Vokal ansambllari 5. CHolg’uchilar ansambli (dutorchilar, rubobchilar, doirachilar) 6. Raqs ansambli 7. Orkestr (duxovoy, xalq cholg’u asboblari orkestri) 8. YAkkaxon qo’shiqchilar. 3 9. Folьklor dastasi. Maktabdan tashqari musiqaviy tarbiya shakliga bolalar musiqa maktablari, bolalar ijodiyot markazlari, o’quvchilar saroylari, bolalar teatrlari, muzeylar kiradi. Mazkur muassasalarga qatnashadigan bolalar ham o’qituvchi nazoratida bo’lib, maktab hayotiga, ularning faol qatnashuvlarini ta’min etishi lozim. Maktab hayotida boshlang’ich sinf musiqa o’qituvchisining o’rni beqiyosdir. Musiqa darslaridan tashqari, zamon talabiga mos ravishda tadbirlar tayyorlab, o’quvchilarda san’atga bo’lgan qiziqishini rivojlantirishi lozim. TEKSHIRISH SAVOLLARI: 1. Sinfdan tashqari musiqa tarbiyasining maqsadi nima? 2. Sinfdan tashqari musiqa tarbiyasini qanday shakllari bor? 3. Sinfdan tashqari musiqa tarbiyaviy ishlar rejasi qanday tuziladi? 4. Maktabdan tashqarida musiqa tarbiyasi ishlariga nimalar kiradi? 5. Ma’naviy-ma’rifiy ishlarni olib borishda nimaga ahamiyat berish kerak? Tayanch tushunchalar: Sahna - teatr va kontsertlar qo’yish uchun tomosha zalining ko’tarilgan joyi. Orkestr – yunonchaso’z bo’lib, turli cholg’u asboblarida chaluvchi sozandalardan tuzilgan jamoaga deyiladi. 4