SOG‘LOM AYOLLARDA HOMILADORLIKNI OLIB BORISH.
ANTENATAL PARVARISH. MILLIY STANDARTLAR
1. O’quv mashg‘uloti o‘qitish texnologiyasi modeli
O’quv mashg‘uloti turi
zanyatiya
Poliklinikada amaliy mashg‘ulot va keys texnologiya
asosida seminar
Mashg‘ulot o‘tkazish joyi
OPda UASh kabineti, auditoriya, laboratoriya, UTT
kabineti
Mashg‘ulot tizimi
1. Kirish
2. Amaliy qism
- bemorlar kuratsiyasi
- amaliy ko‘nikmalar algoritmi
-amaliy qism muxokamasi
3.Nazariy qism
– keys yechish
- nazariy qism muhokamasi
4. Baholashni amalga oshirish
- uzini va o‘zaro baholash
- o‘qituvchining bahosi
5.O’qituvchining hulosasi.
Bilimlarni baholash.
Keyingi mashg‘ulot (rotatsiya buyicha qarang)
mavzusi bo‘yicha savollar bilan tanishish.
Mashg‘ulotning maqsadi: UASh talabalarini sog‘lom ayollarda mustaqil
antenatal parvarish (ANP) qilish, dispanser xisobiga olish, bo‘lajak ota onalarni
1
maslaxatlash va o‘qitish hamda homiladorlikning meyoriy kechishining buzilishini
aniqlovchi skrining tekshiruvlarni o‘tkazishga o‘rgatish.
O’qituvchining vazifalari:
- Mavzu bo‘yicha bilimlarni
tizimlashtirish, mustaxkamlash va
chuqurlashtirish;
- Tizimlashtirish, taqqoslash,
umumlashtirish, ma’lumotlarni
taxlil qilish bo‘yicha
ko‘nikmalarni rivojlantirish;
- Komanda bo‘lib ishlash,
kirishimlilik ko‘nikmalarini
rivojlantirish.
O’quv faoliyatining natijasi:
Talaba bilishi lozim:
1. homilador organizmida sodir bo‘ladigan
fiziologik o‘zgarishlarni;
2. antenatal parvarishlar tamoillarini;(ANP)
3. reproduktiv salomatlik asoslari va oilani
rejalashtirish tamoillarini;
UASh bajarishi lozim:
1. homiladorlikni aniqlash;
2. antenatal parvarish o‘tkazish;
3. xatar guruhiga kiruvchi xomiladorni
aniqlash;
4. laborator va instrumental tekshirish
usullarini qo‘llagan holda homiladorlarni
klinik tekshirish;
5. laborator va instrumental tekshirish
usullari natijalarini taxlil qilish
6. Tugruq oldi tayyorgarligi uchun
homiladorlarni gospitalizatsiya qilish
kriteriyalarini aniqlash;
7. ambulator-poliklinika va uy sharoitida
homiladorlarni kuzatish
8. homiladorlar kartasini to‘ldirish.
O’qitish usullari va
texnikasi
Amaliy vazifa usuli, ma’lum qilib o‘qitish, keys-
texnologiya texnikasi, talabalar prezentatsiyasi, test
savollarini yechish.
O’qitish vositalari
Metodik tavsiyanomalar, flip-kartalar, doska-trenoga,
markerlar, skotch.
2
O’qitish shakllari
Homiladorlar bilan individual ishlash, mulyajlar bilan
ishlash, guruhlarda jamoaviy ishlash, prezentatsiyalar
O’qitish shart-
sharoitlari
QVPda UASh kabineti, guruxiy ishlash uchun sharoiti
bo‘lgan auditoriya, mulyajlar i asboblar - stetoskop,
santimetr lentasi, kuzgu, qo‘lqoplar, kushetka, amaliy
ko‘nikmalarni bajarish bo‘yicha standart qadamlar.
Qaytar aloqa usullari va
vositalari, monitoring
va baholash
Og‘zaki nazorat: kontrol
savollar,
vazifalarni
guruxchalarda bajarish;
Yozma nazorat: test savollarini yechish.
2.Motivatsiya
Sog‘lom homilador ayol xomiladorligini ratsional boshkarishda ma’suliyatni xis
kilishni urgatish, talabalarda odamiylikni shakllantirish, ularda ayollarga nisbatdan
muloyim nusobatda bulishni urgatish. Xar bir talabada mustakil ishlashni
rivojlantirish, xomiladorlikni boshkarishda tugri fikrlashni urgatib ona va perinatal
asoratlarni xamda ulimni sonini pasaytirishga erishish.
3. Fanlararo va fan ichimdagi bog‘liqliklar
Mazkur mavzuni o‘rganish uchun anatomiya, fiziologiya, gistologiya, 4-kursda
olingan akusherlikdan dastlabki bilim, farmakologiya va klinik farmakologiya
bo‘yicha bilim bo‘lishi zarur.
4. Mashg‘ulot mazmuni
4.1 Nazariy qism
Antenatal parvarish
Oxirgi vaqtda tug‘ruqqacha va tug‘ruq paytidagi parvarishga munosabat ancha
o‘zgardi. BJSST tomonidan dunyoda sog‘likni saqlashning holati haqidagi dokladda
shakllantirilgan (2005 y.) ming yillik rivojlanishining 8 asosiy maqsadi mavjud.
1 maqsad: og‘ir qashshoqlik va ochlikni yengib o‘tish
2 maqsad: global boshlang‘ich ta’limni egallash
3 maqsad: ayollarning gender tengligi va delegirlangan vakolatiga sharoit
yaratish
3
4 maqsad: bolalar o‘limi foizini kamaytirish
5 maqsad: onalar salomatligini yaxshilash
6 maqsad: IIV/OITS, bezgak, sil tarqalishiga qarshi kurashish
7 maqsad: atrof – muhit barqarorligini ta’minlash
8 maqsad: umumjamiyat rivojlanishi uchun global hamkorlikni rivojlantirish
Shulardan 3 maqsad perinatal parvarishga to‘g‘ridan to‘g‘ri bog‘liqligiga qaramay,
boshqalarining ham sog‘liqni saqlash tizimiga aloqasi bor.
Onalik – bu ko‘pchilik ayollarga pozitiv xolat, ya’ni ko‘pchilik ayollar va
ularning oilalari xomiladorlik, tug‘ruq va onalikni baxt, g‘ururlikni xis etishadi.
Biroq xozirgi kunda ko‘p onalar xomiladorlik, tug‘ruq, shuningdek kasallik va
mexnatga layoqatsizlikdan jabr chekadilar.
BJSSTning “21 – asrda salomatlik” dagi strategiyalaridan biri sog‘lom hayot
boshlanishini ta’minlash. BJSSTning «Bexatar onalik» initsiativasi ishlab chikarildi,
maqsadni yanada shakillantirish uchun 2004 y. «Onalikni yanada bexatar» dasturi
ishlab chiqildi. Asosiy prinsiplar va perinatal texnologiya dasturlari Yevropa
regionidan BJSST bir gurux ekspertlari Venetsiyada 1998 y. va Veronada 2003
yilda ishlab chiqarildi. Bu prinsiplar keng qo‘llab quvvatlandi va barcha region
mamlakatlariga tarqalib reaklizatsiya qilindi. BJSST Yevropa va Amerika byurosi
bilan birgalikda Fortaleze, Braziliya (aprel 1985 y.) konferensiya tashkil qildilar, va
unda 60 ekspertdan oshiq (akusherlar, pediatrlar, sog‘liqni saqlash yetakchi
mutaxassislari, ekonomistlar, psixologlar va sotsiologlar) qatnashdilar. Sog‘liqni
saqlashning eng yaxshi modeli uch qoidaga asoslandi: bexatar, dalillarga asoslangan
tibbiyot (dokazatelnaya meditsina) va bemor talablari.
UzR SSV 425 “O’zbekiston Respublikasida homiladorlarga ambulator sharoitda
yordam ko‘rsatish samarasini oshirishga zamonaiy texnologiyalarni kiritish
haqidagi” farmoniga asosan, har bir kamida 6ta rejali tug‘ruqqacha tashrifni amalga
oshirishi lozim (12 haftagacha, 16 haftada, 28, 34, 36, 38 haftalik muddatlarda) yoki
ko‘pincha maslahat va tekshiruvga ehtiyoj bo‘lganda.
Antenatal parvarish
4
Antenatal parvarish buyicha dasturlar onalar va perinatal ulimni, shuningdek
perinatal kasallanish kursatkichini pasaytirish usullarini topish uchun ishlab
chikarilgan.
Tugrukkacha parvarishdan maksad – ayolga salomatligini saklashga va shu
bilan tugilajak farzandining xam soglom bulishiga yordamlashishdan iborat.
Tugrukkacha parvarish xomilador ayolga, uning partneri yoki oilasiga xususan ota-
onalik vazifasini uzlashtirishda yordam va kullab kuvvatlashni uz ichiga oladi. Bu
tibbiyot xodimlari nafakat parvarishni emas, balki ayolni, parneri yoki oila a’zolariga
axborot beradi va urgatadi deganidir.
Tugrukkacha bulgan parvarish doirasida xizmat kilayotgan tibbiyot
xodimlarining roli kuyidagilardan iborat:
xomiladorlik, tugruk, kukrak bilan bokish, ota-onalik vazifasiga
ayolning ruxiy adaptatsiyasini kullab kuvvatlash
xomiladorlik kechishini ayol va xomila salomatligini ta’min etish
maksadida kuzatish
barcha ayollarni tekshirish xamda sodir bulishi mumkin bulgan
asoratlarni aniklash
ayollarga ularning sogligi xakidagi muximaxborotlarni berish: soglik
uchun foydali taomlar, chekishni tashlash, OIV profilaktikasi, oilani
rejalashtirish, zuravonlikka barxam berish.
Dastlab ayollarni xomiladorlik vaktida yuzaga keladigan nisbatan xavfli
simptomlar, asoratlar bilan tanishtirish. Tugrukkacha mashgulotlar ayol va uning
oilasiga xomiladorlik va tugruk xakida ma’lumot beradi.
UzR SSV 425 “O’zbekiston Respublikasida homiladorlarga ambulator
sharoitda yordam ko‘rsatish samarasini oshirishga zamonaiy texnologiyalarni kiritish
haqidagi” farmoniga asosan, har bir kamida 6ta rejali tug‘ruqqacha tashrifni amalga
oshirishi lozim (12 haftagacha, 16 haftada, 28, 34, 36, 38 haftalik muddatlarda) yoki
ko‘pincha maslahat va tekshiruvga ehtiyoj bo‘lganda.
5
Nerv nayi nuksonining oldini olish maksadida foli kislota buyurilishi, kandli
diabet bilan ogrigan ayollarni xomiladorlikka kadar tekshirish uz vaktida bulishi
kerak. Bundan tashkari, soglom xayot tarzi tugrisida tavsiyalar berish mumkin.
Rejali kurikda amalga oshriladigan muolajalar:
AKB ni ulchash: extimolli gipertenziya xolatlarini aniklash maksadida KVP ga xar
tashrif buyurilganda ulchanadi. Akbning kutarilganligi ba’zi xollarda preeklampsiya
rivojlanishi mumkinligiga guvoxlik beradi. Kasalxonada davolanishni diastolik kon
bosimi 90 mm. sim. ust. bulganda yoki xomiladorlikning 20 xaftasigacha bulgan
muddatda ulchangan dastlabki bosimdan 10 mm. sim. ust. ga pasayganda tavsiya
etish mumkin.
Peshob taxlili: Bemor tibbiy massasaga birinchi marta tashrif buyurganda belgisiz
bakteruriyani aniklash maksadida utkazilishi kerak. Agar bakteriya 1ml peshobda
100000 koloniya bulsa, antibiotikoterapiya zarur xisoblanadi. KVP ga keyingi
tashriflar mobaynida peshob proteinuriyani aniklash uchun tekshiriladi. Skrining
tekshiruvga peshobning istalgan porsiyasi olinishi mumkin, birok peshobdagi yaxlit
oksil mikdori xakidagi tulik va anik ma’lumotni bilish uchun peshobni 24 soat
( sutkalik peshob) yigish maksadga muvofik.
Bachadon tubi balandligini ulchash: Kator izlanishlar bachadon tubi balandligini
ulchash tugilajak xomilaning vaznini oldindan aniklashda ixtisoslashgan va juda
tugrim kursatgich ekanligini tasdikladi. Bu sinama xomilaning rivojlanishi va
rivojlanishdan ortda kolayotganini aniklash imkonini xam beradi. (Antenatal Care
Basics, WHO)
Tashki akusherlik kurigi (Leopold Levitskiy usuli): Xomilaning joylashishi xar
tashrifda aniklanadi, lekin uni xomiladorlikning 36-xaftasigacha anik bilish mumkin
emas.
Oyoklarni kurish: Xar tashrifda venalarning varikoz kengayganligini aniklash uchun
xomilador ayolning oyok va panjalarini kurish lozim. Ogir jismoniy mexnat bilan
shugullanuvchi yoki uzok vakt oyokda tik turuvchi ayollarga oyoklar uchun jismoniy
mashk tavsiya etish mumkin. Shishlar ( umumiy yoki tez rivojlanuvchi yuz, bel
6
shishlaridan tashkari), 50-80% xomiladorlarda uchrashi mumkin bulganligi uchun
patologik xolat indikatorlari bulib xisoblanmaydi.
Kon ( kon guruxi va gemoglobin mikdori) taxlili: Agar kon guruxi anik bulmasa,
xomiladorlikning erta muddatlarida utkaziladi. Gemoglobin mikdorini aniklash xar
rejali tashrifda amalga oshiraladi.
Rezus omilni tekshirish: Rezus omilni va antitelolar borligini aniklash, shuningdek,
manfiy rezus omilga ega ayollarga xomiladorlikning 28-xaftasida va tugrukdan
keyin anti D-gammaglobulin yuborishga tayyorlanish juda muxim.
Rejali UTT: xomilaning xayot faoliyati belgilarini yoki nobud bulganligini,
gestatsion yoshini aniklash (22 xaftagacha), rivojlanishini baxolash, yuldosh
joylashgan joyini aniklash, taxminiy kup xomilalilikni bor yukligini tasdiklash, kup
yo kam suvlilikda kogonok suvi mikdorini bilish, xomila xolatini aniklash, bachadon
buyniga aylanma chokni tugri kuyish maksadida utkaziladi.
Xavf tushunchasi
7
Xavfni baxolashning an’anaviy tizimidan foydalanish, jiddiy asoratlar kuzatilgan
ayollarni kupincha uzini oklamagan maxsus parvarishiga olib keladi.
Yakin vaktlargacha tugrukkacha bulgan parvarish xavf guruxiga kiruvchi ayollarni
topish uchun kullanilardi, xozir biz onalar ulimiga olib keluvchi sabablarni doim
xam aniklay olmasligimizni bilamiz. Tugrukkacha bulgan parvarishga eng yakin
yondashuv xamma narsaga e’tiborli bulish va kuzatuvni ta’minlashdan iborat.
Birinchi navbatda xar bir ayolning salomatligini dikkat bilan kuzatish zarur. BJSSJ
xavfni baxolashning an’anaviy tizimini tavsiya etmaydi. Barcha xomilador ayollarga
e’tibor bilan yondashish talab etiladi. Bu xamma ayollar xavf guruxiga kiritilishi
kerakligini emas, aksincha, agar xech kanaka asoratlar kuzatilmasa bu ayolni
xomiladorligi asoratsiz kechayotgan ayollar guruxiga kiritilishi kerakligini anglatadi.
Xaar bir xomiladorlik kandaydir xavf bilan kuzatiladi. Boshdan xomiladorlikka
xuddi tabiiy fiziologik xolat deb karash lozim, birok UASh doim ziyrak bulishi va
bor bulgan yoki kutilayotgan xavfni kuzatishi kerak. Xomiladorlik davrida salbiy
yoki xavfli uzgarishlarni dikkat bilan kuzatish juda muxim bulib, tugrukkacha
parvarishning asosiy vazifalaridan biri xam shudir.
GIPYeRDIAGNOSTIKADAN SAKLANING: bu na ayolga, na bolaga foyda
keltirmaydi.
Xavfni baxolashga yangi yondashuv
Asorat tashxislangandan sung, ayolni kaysidir xavf guruxiga kiritmay, asoratning
ayol va xomilaga xavf darajasini aniklash uchun chukur kuzatish va taxlil kilish
zarur. Kay bir ayolda asoratlar rivojlanishin oldindan aytish mumkin emas, shuning
uchun xam amaldagi xavfni baxolash tizimi onalar ulimini samarali bartaraf etish
imkonini bermaydi.
40% ayollarda xomiladorlikda muammolar paydo buladi, ammo fakat 15% i
xayot uchun xavf tugdiruvchi asoratlarni ixtisoslashgan davolashni talab kiladi.
85%dan ortik xomiladorlar maxsus tibbiy aralashuvga muxtoj bulmaydi,
shuning uchun oddiy monitoring, psixologik va emotsional kullab – kuvvatlash xam
norma xisoblanadi.
8
Ilova 1
BJSSJ tomonidan kayta ishlab chikilgan, tugrukkacha parvarishning yangi modeli:
Villar, J.,P. Bergsjo. WHO. 2002
Izox: utkazilgan tekshiruvlarni belgilang (buyalmagan katakchalar).
KVP/OP ga kelgusi tashrifga yakinrok gestatsion muddatni belgilang.
Bemor ismi
_________________________________
Manzili va tel. rakami
_________________________________
Tibbiy karta rakami
______________________________________________
BIRINChI TAShRIF: tibbiy muassasaga murojaat kilgan
barcha ayollar uchun xomiladorlik muddatidan kat’iy
nazar birinchi tashrif. Agar birinchi tashrif tasiya
kilingan muddatdan kech amalga oshirilgan bulsa, ayni
vaktgacha bulgan barcha kursatkichlarni kayd kiling.
SANA: __/__/____
Tashrif
1oye
< 12
xafta
2oye
3e
4oye
Klinik kurik
Klinik ifodalangan anemiya/ gemoglobin mikdoriga kon
taxlili
Akusherlik kurigi: xomiladorlik muddati va xomila
vaznini aniklash
Ginekologik kurik ( 2-tashrifga koldirish mumkin)
AKB ni ulchash
Ayol buyi/vaznini ulchash
JYBYuK belgilarini aniklash, zaxmga ekspress taxlil
Peshobning umumiy taxlili
Konning gurux, rezus omilga tekshirish
Koksholga karshi zardob yuborish
Temir preparatlarini/foli kislota buyurish
Shoshilinch xolatlar yuzaga kelsa, boglanish uchun tel.
rakamni berish
Almashinuv kartasini tuldirish
9
IKKINChI VA KYeYINGI TAShRIFLAR xomiladorlik muddati xaftada
SANA: __/__/____
26
Klinik kurik va kamkonlikni aniklash
Akusherlik kurigi: xomiladorlik muddati, bachadon
ulchami va xomila yurak urishini aniklash
AKB ni ulchash
Ayol vazni (fakat 1-tashrifda kam vaznlilik aniklangan
ayollar uchun)
Proteinuriyaga peshob taxlili
Temir preparatlarini/foli kislota buyurish
Shoshilinch xolatlar buyicha tavsiyalar
Tiblbiy kartani tuldirish
UChINChI TAShRIF: 2-tashrifga kushimcha
32
SANA: __/__/____
Gemoglobin mikdoriga kon taxlili
Koksholga karshi zardob yuborish (2-doza)
Tugrukka tayyorlash/tugrukni rejalashtirish
Kukrak bilan bokish/kontratsepsiya buyicha tavsiyalar
TURTINChI TAShRIF: 2-, 3- tashrifga kushimcha
SANA: __/__/____
38
Xomilaning dumba bilan joylashishi va boshiga
aylanishi
Almashinuv kartasini tuldirish, uni gospitalizatsiya
vaktida uzi bilan olish
Tugrukkacha parvarish buyicha mas’ul tibbiy xizmatchi:
Ismi: __________________
Imzo: _________________
FIZIOLOGIK
KYeChAYoTGAN
XOMILADORLIKNI
BOShKARISh
KUNIKMALARI (BIRINChI TAShRIFDA).
Boskichma – boskich topshiriklar:
10
1. Xomilador ayolni va uni kuzatib kelganlarni kabul kilib olishga tayyorlaning:
tegishli xujjatlarni; kurik joyini; instrumentlar va kulkoplar tayyorlang.
2. Patsiyentni olkishlang va uzingizni tanishtiring
3. Ambulatoriya kartasi bilan tanishing va unga tegishli ma’lumotlarni
kiriting:
• ismi va familiyasi;
• xomiladorning yoshi;
• turar joyi va ish joyi xakidagi ma’lumot;
• nikox kayd etilganmi yoki yukmi.
4. Ayolning tashki kurinishiga va uning uzini olib borishiga e’tibor bering (kurkish,
xayajoi, bezovtalik kabi xolatlar bor-yukligini aniklang).
5. Xomilador ayoldan uning ilgari utkizgan kasallikalari va shikoyatlari tugrisida
surang
6. Ilgarigi ginekologik kasalliklari va oldingi komiladorliklar kechishi
tugrisida savollar berib ambulatoriya kartasiga ma’lumotlarni kiriting.
7. Oxirgi xayz tugrisida ambulatoriya kartasiga yozing
kiriting.
8. Utkaziladigan muolajalar xakida suzlab bering.
9. Kerakli tekshirishlarni utkazing:
• arterial kon bosimini ulchang (agar diastolik kon bosimi 90 mm dan oshsa
va xomiladorlik muddati 20 xaftagacha bulsa - mutaxassis tomonidan
baxolash va konsultatsiya kilish kerak);
• siydik taxlili (simptomsiz bakteriuriyaga, oksilga glyukozaga va keton
tanachalariga tekshiring);
• ayol vaznni ulchang;
• UTT zarurat bulganda, ayniksa xomiladorlikni erta davrlarida tavsiya etiladi.
Xomiladagi nuksonlarini aniklash maksadida xomiladorlikni 18 xaftasidan
keyin, yurak nuksonlari xavfida - 22 xaftasida UTT tavsiya etiladi;
• Kon guruxini va rezus-omilni aniklash uchun kon taxlili utkazing;
• Gemoglobin mikdorini, eritrotsitlar va leykotsitlar sonini aniklang;
11
• Kindan surtma olib labaratoriya tekshirishiga yuboring.
10. Xomilador ayol oyoklarini kurikdan utkazing, shish va venalarni varikoz
kengayishiga e’tibor Bering.
11. Tashki akusherlik tekshirishini utkazing:
• Bachadon tubini balandligini;
• Xomilani vaziyatini;
• Xomilaning oldindan joylashgan kismini;
• Xomilaning yurak urishini aniklang.
12. Jinsiy a’zolarni tekshirib kuring:
• Tashki jinsiy a’zolarni kurikdan utkazing;
• Kuzgular yordamida kuring;
• Bimanual tekshiring.
13. Sut bezlarini tekshiring
14. Anamnez, labaratoriya tekshiruvlari natijasi, tashki kurik ma’lumotlari asoslanib
xomiladorlik muddatini aniklang. Patologik uzgarishlar bulsa diagnozni
shakllantiring.
15. Tugrukni taxmini sanasini xisoblang: oxirgi xayz birinchi kunyga 7 kun
kushib 3 oy orkaga sanang.
16. Kuriklar natijalarini ambulatoriya kartasiga kiriting. Yozuvlar tushunarli va
ijrochi tomonidan imzolangan bo‘lishi kerak.
17. Xomiladorga uy kartasini tuldirishni o‘rgating.
18. Profilaktik maksadda 60 mg Fe va 400 mkg foliy kislotasini 1 oyga tavsiya
kiling.
19. Kelgusi tashrif sanasini belgilang.
20. Infeksiyalarni oldini olish koidalariga rioya kilgan kolda kurik uchun
stolni, instrumentlarni va kulkoplarni zararsizlantiring.
FIZIOLOGIK XOMILADORLIKNI BOShKARIShDA MASLAXAT.
KLINIK KUNIKMALAR.
1. Patsiyent bilan salomlashing, o‘tqazing
12
2. Ayolni oldingi tashrifidan sung xis tuygu, uzini kanday sezayotganligini surang,
uzini tutishi e’tibor bering
3. Tashki kurinishiga va uzini tutishiga e’tibor Bering
4. Teri koplamlari va shillik pardalar rangiga e’tibor bering.
5.Utkaziladigan muolajalarni tushuntirib bering.
6. Shishlarni aniklash uchun oyoklarini paypaslab kuring.
7. Tizzadan pastrok soxada oyoklarini aylanasini ulchang.
8. Arterial kon bosimini ikkala kullarida ulchang
9. Siydik tahlili natijalarini izoxlang.
10. Xomiladorlikni 30-32 xaftasida kon va siydik umumiy taxlilini takrorlang.
11. Xomilani rivojlanish nuksonlariga xavf bulsa xomiladorlikni 20-22
xaftalarida UTT o‘tkazing.
12. Akusherlik tekshiruvini o‘tkazing: Sut bezlarini tekshiring; Bachadon tubini
balandligini tekshiring (xar safar bu tekshiruvni bir xodim utkazishi maksadga
muvofik). Santimetr lentasini simfizni yukori kirrasiga urnatish kerak va
bachadon tubigacha masofa ulchanadi. (normal bir xomilali xomiladorlikda 24
xaftadan boshlab santimetr xisobida balandlik gestatsion muddatga tengdir).
Korinni paypaslash: xar safargi tashrifda xomilani
vaziyati va old kiyem i aniklanadi va 36 kxftadan boshlab old kismini kichik
chanokga kirishi aniklanadi. Xomilani yurak urishi: 1 dakika mobaynida stetoskop
yoki «Malыsh» apparati yordamida yurak urishini tezligi, ritmi va tinikligi eshitib
aniklanadi. Xomilani kimirlashi va xarakatlari aniklanadi.
13. Kin ajralmasi taxlili utkaziladi. Mikroskopiya va bakteriologik tekshiruv
xomiladorlikni boshida va 32-36 xaftalarida utkaziladi.
14. Tekshiruv natijalari ambulator kartaga kiritiladi.
15. Fiziologik kursatkichlardan farklanadigan uzgarishlar aniklansa xomilador ayol
chukurrok tekshiriladi va boshka mutaxassislar bilan keyingi olib borish
taktikasini belgilash maksadida maslaxat utkaziladi.
16. Xomilador ayoliing kartasida yozuvlarni kiritiig.
17. Bemor bilan suxbatlashing, savollariga javob kaytaring.
13
18. Kelgusi tashrifii sanasini va vaktini belgilang.
19. Kelgani uchun minnatdorchilik bildiring.
20. Infeksiyalarni oldini olish maksadida zararsizlantirish choralariga
kurik paytida va undan keyin rioya kiling.
XOMILADORLIK PAYTIDA PARVARISh (boskichma – boskich topshiriklar).
1. Ayol va uning eri bilan xushmuomalalik bilan salomlashing. Ularga kulay
joylashib utirishini tushuntiring.
2. Ularga uzingizgni tanishtiring
3. Ayol va uning eriga bulajak bolasi xakida, xomilador bulgandan boshlab
tugrukkacha bulgan jarayonni suzlab bering. Ukuv kurollaridan foydalaning,
xomiladorlik paytida ayol organizmida buladigan fiziologik uzgarishlar xakida aytib
bering: endokrin sistema tizimida; metabolik uzgarishlarda; nafas, oshkozon-ichak,
siydik ajratish tizimlarida va reproduktiv sistema tizimida; sut bezlarida; suyak
tizimida yuzaga keladigan uzgarishlar tugrisida ma’lumot bering.
4. Xomiladolik gigiyenasi tugrisida ma’lumot Bering
5. Xomiladorlik paytida paydo bulashi mumkin buladigan oz shikoyatlarni
yengillashtirish yullarini urgating:
Kungil aynishda:
1) kam-kam lekin tez-tez ovkatlanishni urgating;
2) iloji bulganda yotgan joyda ovkatlanish, sungra 15 dakika mobaynida yotishni
davom ettirish;
3) ertalabki nonushtada oksilga boy ovkatlar (gusht, tuxum); sutli ovkatlar (kefir,
katik, ayron, pishlok, kurtok) va boshkalarni iste’mol kilishni ayting;
4) kiyin xazm buladigan ovkatlarni cheklashni (kovurilgan, kaynatilgan gulli karam);
5) suyuk ovkatdan kura kuprok kuyuk ovkat iste’mol kilishni;
6) gazli suvni meyyorida ichish, bu ovkat xazm kilishini yaxshilashini, ishtaxani
ochishini, lekin kondagi tuz mikdorini oshishiga olib kelishi tugrisida ma’lumot
bering.
Kekirish, kabziyat:
1. Kup ovkat yemaslik kerakligi;
14
2. Tez-tez va oz-oz ovkatlanish;
3. Yukori kaloriyali va shur ozik-ovkat iste’mol kilmaslik tugrisida ayting;
4. Tana a’zolari uchun noma’kul xolatdan kochish;
5. Jismoniy mashklar;
6. Ratsionga kuyidagilarni kushish: sabzavotlar, mevalar, kora non tugrisida
gapiring;
7. Ertalab ovkatlanmasdan va kun buyi bir necha stakan suyuklik iste’mol kilish.
Xansirash (tez-tez nafas olish):
1) Jismoniy yuklamani kamaytirish; 2) Agar nafas olish kiyinlashaversa
vrachga murojaat kilish lozimligi tugrisida tushuntiring.
Kuyidagi xolatlarda duxtirga tezlikda murojaat kilishligini ayting:
- Jinsiy yullardan ajralma kelsa.
- kon aralash ajralma kelsa
- oyoklarda ogrik va shish paydo bulsa
- ayol uzini yomon xolatda sezsa
- korinda ogrik paydo bulsa
- uzok vakt turganda charchasa, axvoli ogirlashsa ayniksa kun issigida va kun
oxirida.
6. Ayolga xomiladorlik paytida va undan sung ovkatlanish koidasini
tushuntiring
Xomila usib rivojlanishi, bachadon ulchamlarining kattalashishi, ayol organizmidagi
gormonal uzgarishlar sabbabli xomiladorlik davrida ayol organizmi a’zo va
tizimlarining (yurak-kon tomir, siydik ajratish va nafas olish a’zolari) ortikcha
yuklama bilan ishlashi uziga xos. Ayniksa, moddalar almashinuvi jarayonlarida
yakkol uzgarishlar kuzatiladi. Shu sababli xomilador ayolni ratsional ovkatlanishi
aloxida axamiyat kasb etadi.
Xomilador ayolni ratsional ovkatlanishi deganda – kun davomida ovkat ratsionini
tugri taksimlanishi va xomiladorlikning muddatlariga mutanosib xolda turli xil ovkat
maxsulotlarini iste’mol kilishi tushuniladi. Semirishni oldini olish maksadida
15
ortikcha tana vazniga ega bulgan xomiladorlar ovkat ratsioni kaloriyasini uglevodlar
va yoglar xisobiga kamaytirishi kerak. Kam vaznli xomiladorlar ovkatni asosiy
tarkibini saklagan xolda ratsion kaloriyasini oshirish kerak.
- Xomiladorlik davrida va undan keyin ovkatlanish ratsioni xar xil bulishi shart
- Birinchi uch oylikda oksilga boy maxsulotlar (gushtning yogsiz turi, tovuk
gushti, tuxum)
- Tez erimaydigai va yengil xazm bulmaydigan yoglarni kamrok iste’mol kilish
tavsiya etilmaydi. Usimliklar yogida xomiladorlik rivojlanishi uchun zarur bulgan
Ye vitamini yetarliligi tugrisida ma’lumot bering.
- Konditer maxsulotlari, rafinirlangan kandlar, konfet, murabbo iste’moli
cheklanishi kerakligi tugrisida ayting. Xomilador uchun foydali bulgan uglevodlar
usimlik tukimasida mavjudligi tugrisida ma’lumot bering (kora non, meva va
sabzavotlar)
- Ovkat istemol kilish kunlik ratsion kaloriyasi xisobida rejalanadi.
- Kunlik ratsionda kerakli mikdorda mikroelementlarning bulishi
shart.
- Kun mobaynida ovkat maxsulotlarini tugri taksimlash lozim: gusht, balik gushti va
tuxum nonushta va tushlik vaktida istemol kilinishi, kechki ovkat sut va usimlik
maxsulotlaridan tarkib topishi zarur.
- Ovkatlanish rejimi kuniga 4-5 marta. Shuningdek suv ichish rejimini tugri
rejalashtirish lozim, kuniga 2 litrdan kam bulmagan mikdorda oddiy ichimlik suvini
istemol kilish.
- Xomiladorlikni yaxshi kechishida normal vazn kushish muxim kursatkich
xisoblanadi. Butun xomiladorlik davrida ona vaznining 8-11 kg ga kupayishi normal
kursatkich xisoblanadi. Aytib utish joizki, kg lar 4-oydan boshlab kushila boshlaydi.
- Sutkalik ratsion va ovkatning koloriyasini aniklashtirish lozim. Bunda ovkatlanish
piramidasidan foydalaniщ mumkin.
Ovkatlanish piramidasi
16
17
Xomiladorlik mobaynida jiddiy kasalliklarga sabab buluvchi, listeriya kabi xavfli
bakteriyalar bilan zararlangan ovkat maxsulotlarini istemol kilishdan extiyot bulish
zarur. Ushbu infeksiyani oldini olish uchun istemoldan cheklash lozim:
Xot-doglar, gushtli delikateslar, gamburgerlar
Yumshok sыr va brыnza
Xom sut yoki xom sut saklovchi maxsulotlar.
Vitaminlar xomila paydo bulganidan boshlab uning rivojlanishida muxim rol
uynaydi. Vitamin va minerallarga bulgan talab keskin oshadi. Ularning
yetishmovchiligi ona va xomila organizmida moddalar almashinuvi buzilishiga,
xomiladorlik davrida turli xil asoratlarga olib kelishi mumkin. Ovkat maxsulotlari
foliy kislotasi, B gurux vitamnlari, A, C, D, E vitaminlari va boshka vitaminlarni
saklashi zarur. Shu bilan birga ayol kushimcha vitamin kompleksini kabul kilishi
zarur.
Bulardan tashkari xomilador ayol uchun kuyosh nuri, ayniksa ultrabinafsha
nurlarining axamiyati katta. Ular xomilador tanasida D vitamini xosil bulish
jarayonini tezlashtiradi. Xomiladorlikning dastlabki 1-2 xaftalari favkulodda
javobgarlikni talab etadigan davr bulib, soglom farzand dunyoga kelishi va
xomilador ayol tanasida turli xil asoratlarni oldini olishda muxim axamiyat kasb
etadi. Demak, nafakat xomiladorlik balki ungacha bulgan davrda xam tugri va sifatli
ovkatlanish xomiladorlik davrini asoratsiz kechishini ta’minlovchi asosiy omillardan
biri xisoblanadi bu boskichda xomilaning soglom va nuksonsiz tugilishini
ta’minlashda muxim axamiyatga ega bulgan folat kislotasini mikdorini oshirish
muxim axamiyatga ega. Kupincha, shifokorlar folat kislotasini kapsula kurinishida
ichishni tavsiya etishadi. Ammo barcha zarur vitamin va minerallarni ratsional
ovkatlanish orkali uzlashtirilishini ta’minlash muxim.
Farzandining soglom va barkamol usishida emizikli ayolning ovkatlanishi xam
muxim axamiyatga ega. Chilla davrida ayol vitamin va mineral tuzlarga boy
ovkatlarni iste’mol kilishi lozim. Chunki bu davrda ushbu moddalarga bulgan talab
yukori buladi. Aks xolda moddalar almashinuvi buziladi. Shu sababdi emizikli ayol
18
tvorog, pishlok, sut, tuxum, sabzavot, xul mevalar iste’mol kilib turishi va xar kuni 1
stakan sut ichishi zarur.
7.Bolani ayniksa uning 6 oyligigacha kukrak suti bilan bokishni moxiyatini
tushuntirish
8.Ichki a’zolarning ish faoliyatini ijobiylashtirilgan kulay mashklarni urgating.
Tugrukka psixoprofilaktik tayyorlash maxsus mashklar majmui mavjud, u
xomiladorlik tugruk va tugrukdan sunggi davrlarning ijobiy kechishiga yordam
beradi. Xomiladorlik davrida mashklar vrach nazoratida utkaziladi.
Nafas mashklari.
Kukrak soxasi nafasi.
A. Tuxtab-tuxtab nafas olish.
B. Yuzaki nafas olish.
Korin soxasi orkali nafas olish.
A. Tulik nafas.
Mushak mashklari.
A. Korin mushaklarini mustaxkamlash.
B. Bel soxasidagi ogrikni kamaytirish.
V. Chot soxasi muskullarning elastik xususiyatini oshirish.
9. Xomiladorlik davrida jinsiy xayotga oid masalarni yoriting.
10. Xomiladorlikni ijobiy tugashi uchun ota-onalarga soglom xayot tarzi moxiyatini
tushuntiring
- chekishning zarari
- spirtli ichimlikning zarari
- giyoxvandlikning zarari
11. Xomilador ayol uchun soglom psixologik muxit yaratilishi tugrisida bulgusi
otaga tushuntiring
19
- xomila gipoksiyasi.
14. Xomilador ayolning savollarini e’tibor bilan tinglang va tulik javob bering.
15. Xomilador tomonidan axborotni tugri uzlashtirilganligiga ishonch xosil kilish
uchun kursatmani kaytarishni iltimos kiling
16. Kelgusi darsning vaktini belgilang.
5. Amaliy kism
Amaliy kunikmalar ruyxati:
1. Xomiladorlarni tashki akusherlik kurigi
2. Xomila yurak urishini eshitish
3. Xomilaning taxminiy vaznini xisoblash
4. Xomiladorlik va tugruk muddatini aniklash
5. Kin ajralmasidan surtma olish
(ishchi dastur oxiridagi Amaliy kunikmalar bulimiga karang)
6.Analitik qism
«SOG’LOM AYoLLARDA HOMILADORLIKNI BOShQARISh. ANTYeNATAL
PARVARIShLASh» MAVZUSI BO’YIChA KYeYS TYeXNOLOGIYaNI
QO’LLASh
I Pedagogik annotatsiya
Antenatal parvarishlashning asosiy maqsadi onalar va perinatal kasallanish va
o‘limini kamaytirishdan iborat.
20
12. Xomilador ayolga xotira yozuv daftari tutishni tushuntiring.
113. Xomiladorlik paytida erta paydo buladigan xavfli belgilar kanday asoratlarga
olib kelishini eru-xotinga urgating:
- kamkonlik;
- gestozlar;
- jinsiy yullardan kon ketishi;
- xomilaning rivojdan orkada kolishi;
Tug‘ruq oldi parvarishining maqsadi – ayolning sog‘lig‘ini saqlab qolishiga
yordam berish va shu orqali bo‘lajak farzandining salomatligini saqlash.. Tug‘ruq
oldi parvarishi shuningdek homilador va uning juftiga yoki oilasiga ko‘rsatiladigan
yordam va ko‘llabg‘ quvvatlashni ham uz ichiga oladi. Bu shundan iboratki tibbiy
xodim faqat parvarish o‘tkazibgina qolmay, homilador va uning jufti yoki oila
a’zolariga ma’lumotlar berishi va ularga o‘rgatishi xam lozim.
Antenatal parvarish birlamchi tibbiy – sanitar yordam muasasalarida amalga
oshiriladi. Uni UAShi, akusher-ginekolog, doya, patronaj xamshirasi o‘tkazadi.
Antenatal parvarish bo‘yicha asosiy mas’ul mutaxassis UAShdir.
Keysning maqsadi: Birlamchi zveno sohasida sog‘lom ayollar (fiziologik
homiladorlik) da antenatal parvarish o‘tkazishga o‘rgatish.
Rejalashtirilayotgan o‘quv natijalari – keys bilan ishlash natijasida talabalar quyidagi
ko‘nikmalarga ega bo‘ladilar:
Ayolning homiladorlik, tug‘ruq, ko‘krak bilan boqish va ota – onalik roliga ruhan
ko‘nikishiga yordam berish.
Homiladorlikning kechishini kuzatish, teksirish rejasini aniqlash va ona va homila
ahvolini baholash.
Barcha ayollarni tekshirish va asorat ehtimoli belgilarini aniqlash (fiziologik
homiladorlikning meyoridan og‘ishi ) va asoratlar aniqlanganda munosib yordam
ko‘rsatish va zarur bo‘lganda munosib muassasalarga o‘tkazish.
ayollarga ularning sogligi xakidagi muxim axborotlarni berish: soglik uchun
foydali taomlar, chekishni tashlash, OIV profilaktikasi, oilani rejalashtirish,
zuravonlikka barxam berish.
Muassasa va maxallalarda homilador va ularning oila a’zolari uchun o‘quv
sikllarini o‘tkazish
Homiladorning O’P/QVPga xar bir tashrifida xujjatlarni aniq yuritishni ta’minlash
(Homilador va tuqqan ayolning shaxsiy kartasi Forma 111/U, Onaning tibbiy pasporti
- OTP)
Bundan tashqari , talaba quyidagi ko‘nikmalarni mustaqqil egallaydi va bajara oladi:
Xomiladorlarni tashki akusherlik kurigi
21
