SOLIQ TIZIMINI RAQAMLI RIVOJLANTIRISH STRATEGIYASI (O‘zbekiston Respublikasi soliq idoralarida ma’lumotlarni raqamlashtirishdagi axborot-kommunikatsiya texnologiyalari)

Yuklangan vaqt

2024-05-19

Yuklab olishlar soni

5

Sahifalar soni

30

Faytl hajmi

270,4 KB


1 SOLIQ TIZIMINI RAQAMLI RIVOJLANTIRISH STRATEGIYASI M U N D A R I J A KIRISH …………………………………………………………………..3 1. O‘zbekiston Respublikasi soliq idoralarida ma’lumotlarni raqamlash- tirishdagi axborot-kommunikatsiya texnologiyalari….............................6 2.Soliq sohasida jamoatchilik nazoratini raqamlashtirishning huquqiy asoslari va shakllari……………………………………………………..12 3. Davlat soliq qo‘mitasining axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini raqamlashtirish strategiyasi…………………………………………….18 XULOSA …………………………………………………………....22 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ……………………………....24 Ilova 1 SOLIQ TIZIMINI RAQAMLI RIVOJLANTIRISH STRATEGIYASI M U N D A R I J A KIRISH …………………………………………………………………..3 1. O‘zbekiston Respublikasi soliq idoralarida ma’lumotlarni raqamlash- tirishdagi axborot-kommunikatsiya texnologiyalari….............................6 2.Soliq sohasida jamoatchilik nazoratini raqamlashtirishning huquqiy asoslari va shakllari……………………………………………………..12 3. Davlat soliq qo‘mitasining axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini raqamlashtirish strategiyasi…………………………………………….18 XULOSA …………………………………………………………....22 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ……………………………....24 Ilova 2 KIRISH . Hozirgi davrda raqamli iqtisodiyot va u bilan bog‘liq bo‘lgan bir qancha samarador texnologiyalar, shu jumladan, elektron tijorat va elektron biznes hayotimizga shiddat bilan kirib kelmoqda. Huddi shuning uchun ham, davlat va jamiyat taraqqiyotini yanada jadallashtirish maqsadida, respublikamiz rahbariyati bir qancha muhim qarorlarni qabul qildi. Masalan, O‘zbekiston Respublikasi prezidenti 2020 yil 25 yanvardagi 2020 yil uchun eng muhim ustivor vazifalar haqidagi Oliy Majlisga Muroja’atnomasida ham mamlakatimizda raqamli iqtisodning rivojlanishi bo’yicha quyidagilarni aytib o’tdi: “Mamlakatimizda ilm- fanni yanada ravnaq toptirish, yoshlarimizni chuqur bilim, yuksak ma’naviyat va madaniyat egasi etib tarbiyalash, raqobatbardosh iqtisodiyotni shakllantirish borasida boshlangan ishlarimizni jadal davom ettirish va yangi, zamonaviy bosqichga ko’tarish maqsadida men yurtimizda 2020 yilga “Ilm, ma’rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili”, deb nom berishni taklif etaman”. Undan tashqari, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 19 fevraldagi PF-5349 sonli “Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalari sohasini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmonini ijro etish borasida1, shuningdek, respublikamizda raqamli iqtisodiyotni davlat boshqaruv tizimiga tadbiq qilish uchun zamonaviy axborot texnologiyalarni jadal rivojlantirish bo’yicha sharoitlar yaratish, shunigdek, axborot havfsizligini ta’minlash maqsadida Vazirlar Mahkamasi 2018 yil 31 avgustda raqamli iqtisodiyotning maqsad va vazifalarini belgilab beradigan “O‘zbekiston Respublikasida raqamli iqtisodiyotni joriy qilish va yanada rivojlantirish bo’yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida” Qaror qabul qildi, hamda O’zR Prezidentining PQ-3832 03.07.2018 dagi “O‘zbekiston Resbublikasida raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarorlarini ham shu tadbirlar jumlasiga kiritish mumkin. 1 O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 19 fevraldagi PF-5349 sonli “Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalari sohasini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi Farmoni 2 KIRISH . Hozirgi davrda raqamli iqtisodiyot va u bilan bog‘liq bo‘lgan bir qancha samarador texnologiyalar, shu jumladan, elektron tijorat va elektron biznes hayotimizga shiddat bilan kirib kelmoqda. Huddi shuning uchun ham, davlat va jamiyat taraqqiyotini yanada jadallashtirish maqsadida, respublikamiz rahbariyati bir qancha muhim qarorlarni qabul qildi. Masalan, O‘zbekiston Respublikasi prezidenti 2020 yil 25 yanvardagi 2020 yil uchun eng muhim ustivor vazifalar haqidagi Oliy Majlisga Muroja’atnomasida ham mamlakatimizda raqamli iqtisodning rivojlanishi bo’yicha quyidagilarni aytib o’tdi: “Mamlakatimizda ilm- fanni yanada ravnaq toptirish, yoshlarimizni chuqur bilim, yuksak ma’naviyat va madaniyat egasi etib tarbiyalash, raqobatbardosh iqtisodiyotni shakllantirish borasida boshlangan ishlarimizni jadal davom ettirish va yangi, zamonaviy bosqichga ko’tarish maqsadida men yurtimizda 2020 yilga “Ilm, ma’rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili”, deb nom berishni taklif etaman”. Undan tashqari, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 19 fevraldagi PF-5349 sonli “Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalari sohasini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmonini ijro etish borasida1, shuningdek, respublikamizda raqamli iqtisodiyotni davlat boshqaruv tizimiga tadbiq qilish uchun zamonaviy axborot texnologiyalarni jadal rivojlantirish bo’yicha sharoitlar yaratish, shunigdek, axborot havfsizligini ta’minlash maqsadida Vazirlar Mahkamasi 2018 yil 31 avgustda raqamli iqtisodiyotning maqsad va vazifalarini belgilab beradigan “O‘zbekiston Respublikasida raqamli iqtisodiyotni joriy qilish va yanada rivojlantirish bo’yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida” Qaror qabul qildi, hamda O’zR Prezidentining PQ-3832 03.07.2018 dagi “O‘zbekiston Resbublikasida raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarorlarini ham shu tadbirlar jumlasiga kiritish mumkin. 1 O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 19 fevraldagi PF-5349 sonli “Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalari sohasini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi Farmoni 3 Soliq tizimini raqamli rivojlantirish asosiy vazifasi «kerakli axborotni kerakli joyga, kerakli vaqtda, kerakli hajmda, kerakli ko‘rinishda yetkazib berish» dan iboratdir. Axborot hajmining ko‘pligi ularning qayta ishlashda insondan ko‘p vaqtni va mehnatni talab qiladi. Lekin aksariyat hollarda bu ishlarni qisqa vaqt ichida bajarish zarur bo‘ladi. Hozirgi kunda mazkur ishlarni kompyuterlarsiz bajarishni tasavvur qilish qiyin. Zamonaviy kompyuterlar asosida yangi informatsion texnologiyalar yaratilmoqdaki, u zamonaviy ish yuritishning «qog‘ozsiz» usuli, «elektron pochta» mashina grafikasi, optik disklar orqali ilgari mavjud bo‘lgan alohida informatsion texnologiya vositalarini birlashtirish va ularni yuqori moslashuvchanlik bilan ta’minlash imkonini beradi. Zamonaviy kompyuterlar hozirda faqatgina hisoblash vositasi bo‘lib qolmay, boshqarish, nazorat qilish, qaror qabul qilish kabi turli ishlarni bajarishdagi vosita hamdir. Kompyuterlar yordamida ish yuritishning samarali va yangi omillaridan biri bo‘lib avtomatlashtirilgan ish joylari hisoblanadi. 2020-yil insoniyat oldiga yangi muammo va qiyinchiliklarni qo‘ydi. Shunga qaramay, mamlakatimiz Prezidenti farmon va qarorlari asosida aholi va tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan choralar amalga oshirildi. Shuningdek, soliq sohasiga raqamli texnologiyalarning keng tatbiq etilishi natijasida soliq to‘lovchilarga soliq majburiyatlarini bajarishlari uchun keng va teng sharoitlar yaratildi. 2020-yilgi Davlat dasturining “Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini modernizatsiya qilish orqali soliq maʼmuriyatchiligini takomillashtirish” nomli Davlat soliq qo‘mitasining Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish bo‘yicha strategiyasini ishlab chiqish, “Tahlika-tahlil” dasturiy mahsuli, “Big data” arxitekturasi asosida “Business Intelligence” tahliliy modellari va “Ishonchli hamkor” loyihasini joriy etish kabi muhim vazifalar belgilangan edi. Vazirlar Mahkamasining 2020-yil 5-iyundagi “Soliq maʼmuriyatchiligida zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini keng joriy etishga doir 3 Soliq tizimini raqamli rivojlantirish asosiy vazifasi «kerakli axborotni kerakli joyga, kerakli vaqtda, kerakli hajmda, kerakli ko‘rinishda yetkazib berish» dan iboratdir. Axborot hajmining ko‘pligi ularning qayta ishlashda insondan ko‘p vaqtni va mehnatni talab qiladi. Lekin aksariyat hollarda bu ishlarni qisqa vaqt ichida bajarish zarur bo‘ladi. Hozirgi kunda mazkur ishlarni kompyuterlarsiz bajarishni tasavvur qilish qiyin. Zamonaviy kompyuterlar asosida yangi informatsion texnologiyalar yaratilmoqdaki, u zamonaviy ish yuritishning «qog‘ozsiz» usuli, «elektron pochta» mashina grafikasi, optik disklar orqali ilgari mavjud bo‘lgan alohida informatsion texnologiya vositalarini birlashtirish va ularni yuqori moslashuvchanlik bilan ta’minlash imkonini beradi. Zamonaviy kompyuterlar hozirda faqatgina hisoblash vositasi bo‘lib qolmay, boshqarish, nazorat qilish, qaror qabul qilish kabi turli ishlarni bajarishdagi vosita hamdir. Kompyuterlar yordamida ish yuritishning samarali va yangi omillaridan biri bo‘lib avtomatlashtirilgan ish joylari hisoblanadi. 2020-yil insoniyat oldiga yangi muammo va qiyinchiliklarni qo‘ydi. Shunga qaramay, mamlakatimiz Prezidenti farmon va qarorlari asosida aholi va tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan choralar amalga oshirildi. Shuningdek, soliq sohasiga raqamli texnologiyalarning keng tatbiq etilishi natijasida soliq to‘lovchilarga soliq majburiyatlarini bajarishlari uchun keng va teng sharoitlar yaratildi. 2020-yilgi Davlat dasturining “Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini modernizatsiya qilish orqali soliq maʼmuriyatchiligini takomillashtirish” nomli Davlat soliq qo‘mitasining Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish bo‘yicha strategiyasini ishlab chiqish, “Tahlika-tahlil” dasturiy mahsuli, “Big data” arxitekturasi asosida “Business Intelligence” tahliliy modellari va “Ishonchli hamkor” loyihasini joriy etish kabi muhim vazifalar belgilangan edi. Vazirlar Mahkamasining 2020-yil 5-iyundagi “Soliq maʼmuriyatchiligida zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini keng joriy etishga doir 4 qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi 359-son qarori bilan Davlat dasturining mazkur bandi ijro etildi. Ushbu hujjat bilan Davlat soliq qo‘mitasining Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish Strategiyasi tasdiqlanmoqda. Unda DSQ maʼlumotlarini qayta ishlash markazi va telekommunikatsiya qurilmalarini modernizatsiya qilish, server va dasturiy taʼminotlar xarid qilish, axborot tizimlari majmuini yagona platformaga o‘tkazish, elektron davlat xizmatlari ko‘rsatish sifatini oshirish, katta hajmdagi maʼlumotlarni tezkor tahlil qilish tizimlarini yo‘lga qo‘yish kabi vazifalar nazarda tutilgan. Buning natijasida davlat byudjetiga qo‘shimcha tushumlar hajmi 20 trln so‘mgacha ortishi kutilmoqda2. 2 Vazirlar Mahkamasining 5.06.2020 yildagi “Soliq ma’muriyatchiligida zamonaviy aхborot-kommunikatsiya teхnologiyalarini keng joriy etishga doir qoʻshimcha chora-tadbirlar toʻgʻrisida”gi 359-son qarori. 4 qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi 359-son qarori bilan Davlat dasturining mazkur bandi ijro etildi. Ushbu hujjat bilan Davlat soliq qo‘mitasining Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish Strategiyasi tasdiqlanmoqda. Unda DSQ maʼlumotlarini qayta ishlash markazi va telekommunikatsiya qurilmalarini modernizatsiya qilish, server va dasturiy taʼminotlar xarid qilish, axborot tizimlari majmuini yagona platformaga o‘tkazish, elektron davlat xizmatlari ko‘rsatish sifatini oshirish, katta hajmdagi maʼlumotlarni tezkor tahlil qilish tizimlarini yo‘lga qo‘yish kabi vazifalar nazarda tutilgan. Buning natijasida davlat byudjetiga qo‘shimcha tushumlar hajmi 20 trln so‘mgacha ortishi kutilmoqda2. 2 Vazirlar Mahkamasining 5.06.2020 yildagi “Soliq ma’muriyatchiligida zamonaviy aхborot-kommunikatsiya teхnologiyalarini keng joriy etishga doir qoʻshimcha chora-tadbirlar toʻgʻrisida”gi 359-son qarori. 5 1. O‘zbekiston Respublikasi soliq idoralarida ma’lumotlarni raqamlashtirishdagi axborot-kommunikatsiya texnologiyalari. Hozirgi kunda milliy axborot resurslari xar bir davlatning iqtisodiy va xarbiy salohiyatini tashkil qiluvchi omillaridan biri bo‘lib xizmat qilmoqda. Ushbu resursdan samarali foydalanish mamlakat xavfsizligini va demokratik axborotlashgan jamiyatni muvaffaqiyatli shakllantirishni ta’minlaydi. Bunday jamiyatda axborot almashuvi tezligi yuksaladi, axborotlarni yig‘ish, saqlash, qayta ishlash va ulardan foydalanish bo‘yicha ilg‘or axborot – kommunikatsiyalar texnologiyalarini qo‘llash kengayadi. Turli xildagi axborotlar xududiy joylashishidan qat’iy nazar bizning kundalik hayotimizga Internet halqaro kompyuter tarmog‘i orqali kirib keldi. Axborotlashgan jamiyat shu kompyuter tarmog‘i orqali tezlik bilan shakllanib bormokda. Axborotlar dunyosiga sayohat qilishda davlat chegaralari degan tushuncha yo‘qolib bormokda. Jahon kompyuter tarmog‘i davlat boshqaruvini tubdan o‘zgartirmoqda, ya’ni davlat axborotlarning tarqalishi mexanizmini boshqara olmay qolmoqda. Shuning uchun xam mavjud axborotlarga noqonuniy kirish, ulardan foydalanish va yo‘qotish kabi muammolar dolzarb bo‘lib qoldi. Bularning bari shaxs, jamiyat va davlatning axborot xavfsizligi darajasining pasayishiga olib kelmoqda. Davlatning axborot xavfsizligini ta’minlash muammosi milliy xavfsizlikni ta’minlashning asosiy va ajralmas qismi bo‘lib, axborot himoyasi esa davlatning birlamchi masalalariga aylanmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 21 noyabrdagi "Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarining joriy etilishini nazorat qilish, ularni himoya qilish tizimini takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida"gi PQ-4024-son qaroriga asosan «Davlat soliq xizmati organlarida axborot tizimlarini ishlab chiqish, takomillashtirish, joriy etish hamda qabul qilish tartibi to‘g‘risida»gi Nizom ishlab chiqilgan. Davlat soliq xizmati organlari xodimlarining ish faoliyatini avtomatlashtirish, shuningdek, soliq ma`murchiligi jarayonlariga zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini keng joriy etish maqsadida Davlat soliq 5 1. O‘zbekiston Respublikasi soliq idoralarida ma’lumotlarni raqamlashtirishdagi axborot-kommunikatsiya texnologiyalari. Hozirgi kunda milliy axborot resurslari xar bir davlatning iqtisodiy va xarbiy salohiyatini tashkil qiluvchi omillaridan biri bo‘lib xizmat qilmoqda. Ushbu resursdan samarali foydalanish mamlakat xavfsizligini va demokratik axborotlashgan jamiyatni muvaffaqiyatli shakllantirishni ta’minlaydi. Bunday jamiyatda axborot almashuvi tezligi yuksaladi, axborotlarni yig‘ish, saqlash, qayta ishlash va ulardan foydalanish bo‘yicha ilg‘or axborot – kommunikatsiyalar texnologiyalarini qo‘llash kengayadi. Turli xildagi axborotlar xududiy joylashishidan qat’iy nazar bizning kundalik hayotimizga Internet halqaro kompyuter tarmog‘i orqali kirib keldi. Axborotlashgan jamiyat shu kompyuter tarmog‘i orqali tezlik bilan shakllanib bormokda. Axborotlar dunyosiga sayohat qilishda davlat chegaralari degan tushuncha yo‘qolib bormokda. Jahon kompyuter tarmog‘i davlat boshqaruvini tubdan o‘zgartirmoqda, ya’ni davlat axborotlarning tarqalishi mexanizmini boshqara olmay qolmoqda. Shuning uchun xam mavjud axborotlarga noqonuniy kirish, ulardan foydalanish va yo‘qotish kabi muammolar dolzarb bo‘lib qoldi. Bularning bari shaxs, jamiyat va davlatning axborot xavfsizligi darajasining pasayishiga olib kelmoqda. Davlatning axborot xavfsizligini ta’minlash muammosi milliy xavfsizlikni ta’minlashning asosiy va ajralmas qismi bo‘lib, axborot himoyasi esa davlatning birlamchi masalalariga aylanmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 21 noyabrdagi "Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarining joriy etilishini nazorat qilish, ularni himoya qilish tizimini takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida"gi PQ-4024-son qaroriga asosan «Davlat soliq xizmati organlarida axborot tizimlarini ishlab chiqish, takomillashtirish, joriy etish hamda qabul qilish tartibi to‘g‘risida»gi Nizom ishlab chiqilgan. Davlat soliq xizmati organlari xodimlarining ish faoliyatini avtomatlashtirish, shuningdek, soliq ma`murchiligi jarayonlariga zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini keng joriy etish maqsadida Davlat soliq 6 qo`mitasi tomonidan ishlab chiqilgan dasturiy mahsullarni ishlab chiqish maqsadi, vazifalari, ulardan olinayotgan hisobot shakllaridan kelib chiqib, ularni toifalarga ajratish maqsadida, 2015 yil 12 iyulda Davlat soliq qo`mitasining 226-sonli buyrug’i qabul qilindi3. Mazkur buyruq bilan tasdiqlangan Nizomga muvofiq, soliq solish bazasini kengaytirish, qo`shimcha soliq ob`ektlarini aniqlash, soliq to`lashdan bo`yin tovlash, soliqlarni yashirish, soliqdan qochish va shu kabi qo`shimcha manbalarni aniqlash vazifalarini bajaradigan vositalar “dasturiy mahsulot” deb nomlanishi belgilab qo`yildi. Ma`lumotlar bazasini shakllantirish, ro`yxatga olish, soliq to`lovchilar va soliq ob`ektlari hisobini yuritish, statistik ma`lumotlarni tayyorlash hamda ish jarayonini avtomatlashtirishga xizmat qiluvchi dasturiy vositalar “avtomatlashtirilgan axborot tizimi” deb atalishi belgilandi. Shuningdek, ushbu buyruqning 2-ilovasiga muvofiq 9 ta dasturiy mahsulotlar ro`yxati va 3-ilovasiga muvofiq 30 ta avtomatlashtirilgan axborot tizimlari jami 39 ta axborot tizimlari ro`yxati tasdiqlandi.DSQning 2016-yil 1- maydagi 184-sonli buyrug’iga asosan “Soliq inspektorining mobil ilovasi” avtomatlashtirilgan axborot tizimi amaliyotga joriy qilindi. Hozirgi kunga kelib Davlat soliq xizmati organlarida 10 ta dasturiy mahsulotlar va 34 ta avtomatlashtirilgan axborot tizimlari joriy qilingan. 1-jadval Davlat soliq xizmati organlarida amaliyotga joriy etilgan dasturiy mahsulotlar.4 Nomi Vazifasi Buyruq 3 Davlat soliq xizmati organlari xodimlarining ish faoliyatini avtomatlashtirish, shuningdek, soliq ma`murchiligi jarayonlariga zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini keng joriy etishto’g’risidagi 2015 yil 12 iyulda Davlat soliq qo`mitasining 226-sonli buyrug’i 4 Jadval muallif tomonidan tuzildi. 6 qo`mitasi tomonidan ishlab chiqilgan dasturiy mahsullarni ishlab chiqish maqsadi, vazifalari, ulardan olinayotgan hisobot shakllaridan kelib chiqib, ularni toifalarga ajratish maqsadida, 2015 yil 12 iyulda Davlat soliq qo`mitasining 226-sonli buyrug’i qabul qilindi3. Mazkur buyruq bilan tasdiqlangan Nizomga muvofiq, soliq solish bazasini kengaytirish, qo`shimcha soliq ob`ektlarini aniqlash, soliq to`lashdan bo`yin tovlash, soliqlarni yashirish, soliqdan qochish va shu kabi qo`shimcha manbalarni aniqlash vazifalarini bajaradigan vositalar “dasturiy mahsulot” deb nomlanishi belgilab qo`yildi. Ma`lumotlar bazasini shakllantirish, ro`yxatga olish, soliq to`lovchilar va soliq ob`ektlari hisobini yuritish, statistik ma`lumotlarni tayyorlash hamda ish jarayonini avtomatlashtirishga xizmat qiluvchi dasturiy vositalar “avtomatlashtirilgan axborot tizimi” deb atalishi belgilandi. Shuningdek, ushbu buyruqning 2-ilovasiga muvofiq 9 ta dasturiy mahsulotlar ro`yxati va 3-ilovasiga muvofiq 30 ta avtomatlashtirilgan axborot tizimlari jami 39 ta axborot tizimlari ro`yxati tasdiqlandi.DSQning 2016-yil 1- maydagi 184-sonli buyrug’iga asosan “Soliq inspektorining mobil ilovasi” avtomatlashtirilgan axborot tizimi amaliyotga joriy qilindi. Hozirgi kunga kelib Davlat soliq xizmati organlarida 10 ta dasturiy mahsulotlar va 34 ta avtomatlashtirilgan axborot tizimlari joriy qilingan. 1-jadval Davlat soliq xizmati organlarida amaliyotga joriy etilgan dasturiy mahsulotlar.4 Nomi Vazifasi Buyruq 3 Davlat soliq xizmati organlari xodimlarining ish faoliyatini avtomatlashtirish, shuningdek, soliq ma`murchiligi jarayonlariga zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini keng joriy etishto’g’risidagi 2015 yil 12 iyulda Davlat soliq qo`mitasining 226-sonli buyrug’i 4 Jadval muallif tomonidan tuzildi. 7 «Soliq inspektorining avtomatlashtirilg an ish joyi Soliq to’lovchi yuridik shaxslar va ularning soliq majburiyatlari hisobini hamda shaxsiy kartochkalarini yuritish. Buyruq №7 13.01.2011 «Bank-DSQ» Byudjet va byudjetdan tashqari maqsadli jamg’armalardan kunlik tushumlarni onlayn rejimdan monitoring qilish Buyruq №9 03.03.2009 «To‘lovlar monitoringa» O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi G’aznachiligi ma’lumotlaridan samarali foydalanish, hamda soliq qarzlari mavjud bo‘lmagan va g’aznachilikdan moliyalashtiriladigan korxonalarning debitor-kreditor korxonalarini aniqlash va ularning soliq majburiyatlari bajarilishini nazorat qilish mexanizmini yaratish. Buyruq №500 30.11.2013 «Davlat byudjeti va maqsadli jamg‘armalariga tushumlar hisobini yuritish» Byudjet va byudjetdan tashqari maqsadli jamg’armalarga manbalar kesimida tushumlar hisobini yuritish. Buyruq №28 24.01.2014 «Tahlika tahlil» Soliq to’lovchi yuridik shaxslar faoliyatida Riskli mezonlarni aniqlash. Rejali soliq tekshiruvlari o’tkazish uchun soliq qonunchiligini buzayotgan korxonalarni aniqlash. Buyruq №534 25.12.2013 «Kompyuter texnikasini hisobga olish» Davlat soliq xizmati organlarida ishlatilayotgan, saqlanayotgan yohud hisobdan chiqarilgan komp’yuter parkini, uning qurilmalarini hamda periferiyalarini hisobini yuritish hamda ma’lumotlar bazasini shakllantirish Buyruq №441 18.10.2013 7 «Soliq inspektorining avtomatlashtirilg an ish joyi Soliq to’lovchi yuridik shaxslar va ularning soliq majburiyatlari hisobini hamda shaxsiy kartochkalarini yuritish. Buyruq №7 13.01.2011 «Bank-DSQ» Byudjet va byudjetdan tashqari maqsadli jamg’armalardan kunlik tushumlarni onlayn rejimdan monitoring qilish Buyruq №9 03.03.2009 «To‘lovlar monitoringa» O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi G’aznachiligi ma’lumotlaridan samarali foydalanish, hamda soliq qarzlari mavjud bo‘lmagan va g’aznachilikdan moliyalashtiriladigan korxonalarning debitor-kreditor korxonalarini aniqlash va ularning soliq majburiyatlari bajarilishini nazorat qilish mexanizmini yaratish. Buyruq №500 30.11.2013 «Davlat byudjeti va maqsadli jamg‘armalariga tushumlar hisobini yuritish» Byudjet va byudjetdan tashqari maqsadli jamg’armalarga manbalar kesimida tushumlar hisobini yuritish. Buyruq №28 24.01.2014 «Tahlika tahlil» Soliq to’lovchi yuridik shaxslar faoliyatida Riskli mezonlarni aniqlash. Rejali soliq tekshiruvlari o’tkazish uchun soliq qonunchiligini buzayotgan korxonalarni aniqlash. Buyruq №534 25.12.2013 «Kompyuter texnikasini hisobga olish» Davlat soliq xizmati organlarida ishlatilayotgan, saqlanayotgan yohud hisobdan chiqarilgan komp’yuter parkini, uning qurilmalarini hamda periferiyalarini hisobini yuritish hamda ma’lumotlar bazasini shakllantirish Buyruq №441 18.10.2013 8 «Soliq to‘lovchilar tarixi» Istalgan soliq to’lovchiga oid barcha ma’lumotlarni (ro’yxatga olish, ta’sischilari, rahbarlari va buhgalteri, bank hisob raqamlari, shaxsiy kartochkasi, soliq hisobotlari, bank aylanmalari, inkasso topshiriqnomalari, litsenziya va boshqa ruxsat beruvchi hujjatlari, eksport-import operatsiyalari, soliq va boshqa tekshiruv natijalari, qo’llanilgan ma’muriy choralar va hokazo) bir oynadan tezkor ravishda shakllantirish. Ishchi guruh yig’ilish bayoni 03/4-09 29.09.2014 «Eksport-import operatsiyalarini nazorat qilish» Xo’jalik yurituvchi sub’ektlar tomonidan amalga oshirilayotgan eksport-import operatsiyalarini nazorat qilish jarayoni engillashdi. Xo’jalik yurituvchi sub’ektlar tomonidan eksport-import shartnomalariga asosan tuzilayotgan xar bir bojxona yuk deklaratsiyasi bo’yicha ma’lumot olish imkoniyati mavjud. Buyruq №307 29.07.2014 «Soliq to‘lovchilarning egaligidagi yer fondi» Soliq organlari bilan «Ergeodezkadastr» davlat qo’mitasi o’rtasida er uchastkalariga ega bo‘lgan yuridik shaxslar to‘g‘risidagi ma’lumotlar birxilligini ta’minlash hamda er uchastkalariga ega bo‘lgan yuridik shaxslar tomonidan to’lanadigan er solig’i hisobini to’liq hisobga olish. Buyruq №257 30.06.2013 «Kichik biznes sub’ektlarini monitoring qilish» O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 2003 yil 11 oktyabrdagi 439 sonli qarorida belgilangan “kichik tadbirkorlik sub’ektlariga tegishli bo‘lgan korxonalar va tashkilotlar klassifikatsiyasi” bo’yicha alohida hisoblab chiqilgan va amalda tushgan soliqlarning xisobini dasturiy mahsulot Buyruq №276 18.08.2015 8 «Soliq to‘lovchilar tarixi» Istalgan soliq to’lovchiga oid barcha ma’lumotlarni (ro’yxatga olish, ta’sischilari, rahbarlari va buhgalteri, bank hisob raqamlari, shaxsiy kartochkasi, soliq hisobotlari, bank aylanmalari, inkasso topshiriqnomalari, litsenziya va boshqa ruxsat beruvchi hujjatlari, eksport-import operatsiyalari, soliq va boshqa tekshiruv natijalari, qo’llanilgan ma’muriy choralar va hokazo) bir oynadan tezkor ravishda shakllantirish. Ishchi guruh yig’ilish bayoni 03/4-09 29.09.2014 «Eksport-import operatsiyalarini nazorat qilish» Xo’jalik yurituvchi sub’ektlar tomonidan amalga oshirilayotgan eksport-import operatsiyalarini nazorat qilish jarayoni engillashdi. Xo’jalik yurituvchi sub’ektlar tomonidan eksport-import shartnomalariga asosan tuzilayotgan xar bir bojxona yuk deklaratsiyasi bo’yicha ma’lumot olish imkoniyati mavjud. Buyruq №307 29.07.2014 «Soliq to‘lovchilarning egaligidagi yer fondi» Soliq organlari bilan «Ergeodezkadastr» davlat qo’mitasi o’rtasida er uchastkalariga ega bo‘lgan yuridik shaxslar to‘g‘risidagi ma’lumotlar birxilligini ta’minlash hamda er uchastkalariga ega bo‘lgan yuridik shaxslar tomonidan to’lanadigan er solig’i hisobini to’liq hisobga olish. Buyruq №257 30.06.2013 «Kichik biznes sub’ektlarini monitoring qilish» O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 2003 yil 11 oktyabrdagi 439 sonli qarorida belgilangan “kichik tadbirkorlik sub’ektlariga tegishli bo‘lgan korxonalar va tashkilotlar klassifikatsiyasi” bo’yicha alohida hisoblab chiqilgan va amalda tushgan soliqlarning xisobini dasturiy mahsulot Buyruq №276 18.08.2015 9 yordamida to’la avtomatlashtirilgan tarzda yagona tizimda yuritilishini ta’minlash. Kichik biznes sub’ektlariga soliq solish boshqarmasi faoliyatida vertikal nazorat ishlarini avtomatlashtirish. «Elektron tarzda yuborilgan hisobotlarini qabul qilish (WEFOINS)» Soliq to’lovchilar tomonidan elektron tarzda yuborilayotgan hisobotlarni Davlat soliq qo’mitasining ma’lumotlar bazasiga qabul qilish va qayta ishlash imkoniyatini yaratish, elektron bazasini yaratish. Buyruq №148 05.09.2005 «Moliya-xo‘jalik faoliyatini amalga oshirmayotgan korxonalarni tugatish» O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 3 iyuldagi 327-sonli qarori bilan tasdiqlangan Nizomga asosan moliya-xo’jalik faoliyatini olti oy mobaynida amalga oshirmayotgan korxonalarni (bank hisobvaraqlari bo’yicha uch oy mobaynida operatsiyalarni o’tkazmagan savdo, savdo-vositachi korxonalarni), hisobini yuritish va nazorat qilish. Buyruq №137 16.05.2011 «Majburiy auditorlik tekshiruvi hisobini yuritish» Har yili majburiy auditorlik tekshiruvidan o’tkazilishi lozim bo‘lgan xo’jalik yurituvchi sub’ektlar tomonidan davlat soliq xizmati organlariga elektron yoki qog’ozda taqdim etilgan tasdiqlangan auditorlik xulosasi nusxasi yoki uni taqdim etmaslik sabablari ko’rsatilgan tushuntirish xati skaner faylini yuklash orqali ma’lumotlar bazasini shakllantirish hamda majburiy auditorlik tekshiruvini o’tkazishdan bosh tortgan soliq to’lovchilarni aniqlash va ularga nisbatan belgilangan tartibda choralar ko’rilishini nazorat qilish. Buyruq №198 10.05.2016 9 yordamida to’la avtomatlashtirilgan tarzda yagona tizimda yuritilishini ta’minlash. Kichik biznes sub’ektlariga soliq solish boshqarmasi faoliyatida vertikal nazorat ishlarini avtomatlashtirish. «Elektron tarzda yuborilgan hisobotlarini qabul qilish (WEFOINS)» Soliq to’lovchilar tomonidan elektron tarzda yuborilayotgan hisobotlarni Davlat soliq qo’mitasining ma’lumotlar bazasiga qabul qilish va qayta ishlash imkoniyatini yaratish, elektron bazasini yaratish. Buyruq №148 05.09.2005 «Moliya-xo‘jalik faoliyatini amalga oshirmayotgan korxonalarni tugatish» O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 3 iyuldagi 327-sonli qarori bilan tasdiqlangan Nizomga asosan moliya-xo’jalik faoliyatini olti oy mobaynida amalga oshirmayotgan korxonalarni (bank hisobvaraqlari bo’yicha uch oy mobaynida operatsiyalarni o’tkazmagan savdo, savdo-vositachi korxonalarni), hisobini yuritish va nazorat qilish. Buyruq №137 16.05.2011 «Majburiy auditorlik tekshiruvi hisobini yuritish» Har yili majburiy auditorlik tekshiruvidan o’tkazilishi lozim bo‘lgan xo’jalik yurituvchi sub’ektlar tomonidan davlat soliq xizmati organlariga elektron yoki qog’ozda taqdim etilgan tasdiqlangan auditorlik xulosasi nusxasi yoki uni taqdim etmaslik sabablari ko’rsatilgan tushuntirish xati skaner faylini yuklash orqali ma’lumotlar bazasini shakllantirish hamda majburiy auditorlik tekshiruvini o’tkazishdan bosh tortgan soliq to’lovchilarni aniqlash va ularga nisbatan belgilangan tartibda choralar ko’rilishini nazorat qilish. Buyruq №198 10.05.2016 10 «Yirik soliq to‘lovchilar monitoringa» Tizim O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining ayrim Farmonlari va Qarorlari, Vazirlar Mahkamasining ayrim Farmonlari va Qarorlari hamda Soliq kodeksiga muvofiq monitoringga olingan vazirlik va idoralar tarkibidagi korxonalar tomonidan davlat soliq xizmati organlariga taqdim etib kelinayotgan ma’lumotlarini qayta ishlagan holda soliq to’lovchilarning byudjet va byudjetdan tashqari maqsadli jamg’armalar bilan munosabatlarini tahlil qiladi. Buyruq №374 29.10.2015 «Yuridik va jismoniy shaxslarning soliq qarzlari hisobini yuritish» Yuridik va Jismoniy shaxslarning soliq qarzdorligi bo’yicha belgilangan tartibda majburiy undiruvga qaratish. Buyruq №2 03.01.2006 «Soliq qarzini yuritish hisoboti» Yuridik va Jismoniy shaxslarning soliq qarzdorligining undirilishi nazorat qilib borish bo’yicha hisobotlarni shakllantirish. 03.10.2012 «Kadrlarga oid ma’lumotlar bazasi» Dastur davlat soliq xizmati xodimlari shaxsiy ma’lumotlarining komp’yuter bazasini yaratishda, ixtiyoriy xodim faoliyatini tahlil qilishda, kadrlarning sifat tarkibi va qo’nimsizligini nazorat qilish, xodimlarning malaka oshirishi, maxsus unvonlar berilishi, ishga qabul qilingan xodimlarning sifat tarkibini, xodimlarni bosqichma-bosqich o’stirib borish va kadrlar zahirasini yaratish ishlarni tizimlashtiradi. Buyruq №522 16.12.2013 10 «Yirik soliq to‘lovchilar monitoringa» Tizim O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining ayrim Farmonlari va Qarorlari, Vazirlar Mahkamasining ayrim Farmonlari va Qarorlari hamda Soliq kodeksiga muvofiq monitoringga olingan vazirlik va idoralar tarkibidagi korxonalar tomonidan davlat soliq xizmati organlariga taqdim etib kelinayotgan ma’lumotlarini qayta ishlagan holda soliq to’lovchilarning byudjet va byudjetdan tashqari maqsadli jamg’armalar bilan munosabatlarini tahlil qiladi. Buyruq №374 29.10.2015 «Yuridik va jismoniy shaxslarning soliq qarzlari hisobini yuritish» Yuridik va Jismoniy shaxslarning soliq qarzdorligi bo’yicha belgilangan tartibda majburiy undiruvga qaratish. Buyruq №2 03.01.2006 «Soliq qarzini yuritish hisoboti» Yuridik va Jismoniy shaxslarning soliq qarzdorligining undirilishi nazorat qilib borish bo’yicha hisobotlarni shakllantirish. 03.10.2012 «Kadrlarga oid ma’lumotlar bazasi» Dastur davlat soliq xizmati xodimlari shaxsiy ma’lumotlarining komp’yuter bazasini yaratishda, ixtiyoriy xodim faoliyatini tahlil qilishda, kadrlarning sifat tarkibi va qo’nimsizligini nazorat qilish, xodimlarning malaka oshirishi, maxsus unvonlar berilishi, ishga qabul qilingan xodimlarning sifat tarkibini, xodimlarni bosqichma-bosqich o’stirib borish va kadrlar zahirasini yaratish ishlarni tizimlashtiradi. Buyruq №522 16.12.2013 11 «Jismoniy shaxslarning soliq majburiyatlarini hisobga olish» Soliq to’lovchini jismoniy shaxsni ro’yxatga olish, uning soliq majburiyatlarini aniqlash, avtomatlashtirilgan holda soliq va to’lovlar bo’yicha shaxsiy kartochkalarini yuritish. Buyruq №270 24.09.2012 «Soliq deklaratsiyalarini qayta ishlash» Asosiy ish joyi bo‘lmagan manbadan daromad olgan fuqarolarni jami yillik deklaratsiya asosida soliqqa tortishni avtomatlashtirish jarayonini to’liq qamrab olish, asosiy bo‘lmagan ish joylaridan daromad olgan jismoniy shaxslardan jami yillik daromadlari to‘g‘risidagi deklaratsiyalarni qabul qilish tartibini joriy etish, soliq to’lovchilarga deklaratsiya taqdim etish va soliq majburiyatlari bo’yicha ma’lumotlar olishda qulaylik yaratishdan iborat. Buyruq №12 10.01.2014 «Davlat daromadiga o‘tkaziladigan mol-mulklar hisobini yuritish» Davlat daromadiga o’tkaziladigan mol-mulkni hisobga olish, baholash, ekspertizadan o’tkazish va sotishdan tushgan pul mablag’larini byudjetga to’liq va o’z vaqtida tushishini nazorat qilishni, qonunbuzarlikka yo’l qo’ygan yuridik shaxslar hamda fuqorolar to‘g‘risida ma’lumotga ega bo‘lishni, davlat daromadiga o’tkaziladigan mol- mulklarni sotilishidan tushgan pul mablag’larini davlat byudjetiga undirilganligi to‘g‘risida viloyat va respublika miqyosida tezkor ma’lumotga ega bo‘lishni va davlat organlariga tekinga berilgan mol- mulklar haqidagi ma’lumotlarning avtomatik hisobini yuritishdan iborat Buyruq №65 14.07.2012 11 «Jismoniy shaxslarning soliq majburiyatlarini hisobga olish» Soliq to’lovchini jismoniy shaxsni ro’yxatga olish, uning soliq majburiyatlarini aniqlash, avtomatlashtirilgan holda soliq va to’lovlar bo’yicha shaxsiy kartochkalarini yuritish. Buyruq №270 24.09.2012 «Soliq deklaratsiyalarini qayta ishlash» Asosiy ish joyi bo‘lmagan manbadan daromad olgan fuqarolarni jami yillik deklaratsiya asosida soliqqa tortishni avtomatlashtirish jarayonini to’liq qamrab olish, asosiy bo‘lmagan ish joylaridan daromad olgan jismoniy shaxslardan jami yillik daromadlari to‘g‘risidagi deklaratsiyalarni qabul qilish tartibini joriy etish, soliq to’lovchilarga deklaratsiya taqdim etish va soliq majburiyatlari bo’yicha ma’lumotlar olishda qulaylik yaratishdan iborat. Buyruq №12 10.01.2014 «Davlat daromadiga o‘tkaziladigan mol-mulklar hisobini yuritish» Davlat daromadiga o’tkaziladigan mol-mulkni hisobga olish, baholash, ekspertizadan o’tkazish va sotishdan tushgan pul mablag’larini byudjetga to’liq va o’z vaqtida tushishini nazorat qilishni, qonunbuzarlikka yo’l qo’ygan yuridik shaxslar hamda fuqorolar to‘g‘risida ma’lumotga ega bo‘lishni, davlat daromadiga o’tkaziladigan mol- mulklarni sotilishidan tushgan pul mablag’larini davlat byudjetiga undirilganligi to‘g‘risida viloyat va respublika miqyosida tezkor ma’lumotga ega bo‘lishni va davlat organlariga tekinga berilgan mol- mulklar haqidagi ma’lumotlarning avtomatik hisobini yuritishdan iborat Buyruq №65 14.07.2012 12 «Jamg‘arib boriladigan pensiya badali kunlik tushumlarini qayta ishlash» O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo’mitasi va Davlat tijorat Xalq banki o’rtasida ho’jalik yurituvchi sub’ektlar tomonidan o’tkazilgan kunlik jamg’arib boriladigan pensiya badali tushumlari to‘g‘risidagi ma’lumotlar almashinuvidan samarali foydalanishni ta’minlash Buyruq №205 25.07.2010 «Yakka tartibdagi tadbirkorlardan hisobotlarni elektron shaklda qabul qilish va qayta ishlash» Yakka tartibdagi tadbirkorlardan hisobotlarni elektron shaklda qabul qilish va qayta ishlash Buyruq №160 24.04.2013 «Soliq to‘lovchi jismoniy shaxslar haqida ma’lumot (WEB-so‘rov)» Soliq to’lovchi jismoniy shaxslar bo’yicha (STIR, manzili, pasport ma’lumotlari, soliqlari) ma’lumotlar olish «Bozorlar va savdo komplekslarida bir' martalik yig‘imlar, ko‘rsatilgan xizmatlar uchun haqlar va ijara to‘lovlari hisobini yuritish» 100 ta va undan ko’proq turg’un savdo nuqtalari va savdo o’rinlari mavjud bo‘lgan barcha bozorlar, savdo komplekslari va ularning filiallarida hamda davlat soliq xizmati organlarida amaliyotga joriy qilish shuningdek, bir martalik yig’imlar, ko’rsatilgan xizmatlar uchun haqlar va ijara to’lovlarining faqat avtomatlashtirilgan tarzda undirilishini ta’minlash Buyruq №148 18.04.2014 12 «Jamg‘arib boriladigan pensiya badali kunlik tushumlarini qayta ishlash» O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo’mitasi va Davlat tijorat Xalq banki o’rtasida ho’jalik yurituvchi sub’ektlar tomonidan o’tkazilgan kunlik jamg’arib boriladigan pensiya badali tushumlari to‘g‘risidagi ma’lumotlar almashinuvidan samarali foydalanishni ta’minlash Buyruq №205 25.07.2010 «Yakka tartibdagi tadbirkorlardan hisobotlarni elektron shaklda qabul qilish va qayta ishlash» Yakka tartibdagi tadbirkorlardan hisobotlarni elektron shaklda qabul qilish va qayta ishlash Buyruq №160 24.04.2013 «Soliq to‘lovchi jismoniy shaxslar haqida ma’lumot (WEB-so‘rov)» Soliq to’lovchi jismoniy shaxslar bo’yicha (STIR, manzili, pasport ma’lumotlari, soliqlari) ma’lumotlar olish «Bozorlar va savdo komplekslarida bir' martalik yig‘imlar, ko‘rsatilgan xizmatlar uchun haqlar va ijara to‘lovlari hisobini yuritish» 100 ta va undan ko’proq turg’un savdo nuqtalari va savdo o’rinlari mavjud bo‘lgan barcha bozorlar, savdo komplekslari va ularning filiallarida hamda davlat soliq xizmati organlarida amaliyotga joriy qilish shuningdek, bir martalik yig’imlar, ko’rsatilgan xizmatlar uchun haqlar va ijara to’lovlarining faqat avtomatlashtirilgan tarzda undirilishini ta’minlash Buyruq №148 18.04.2014 13 «Nazorat kassa mashinalarini ro‘yxati va nazoratini olish» Nazorat mashina kassalarini ro’yxatga olish va hisobini yuritish Buyruq №213 01.08.2011 «Naqd pul tushumlari hisobini yuritish» Naqd pul tushumlarini nazorat qilish dasturi orqali, choraklik naqd pul tushumini xo’jalik yurituvchi sub’ektlar tomonidan chorak davomida to’lagan soliqlar bilan solishtirish orqali nazorat qilish mexanizmini yaratish. Buyruq №213 01.08.2011 «Soliq tekshiruvlari hisobini yuritish» Dasturiy mahsul xo’jalik yurituvchi sub’ektlarda O‘zbekiston Respublikasi qonunlari, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmon, Farmoyishlari va qarorlari, Vazirlar Mahkamasining qarorlariga rioya etilishi yuzasidan o’tkazilgan tekshirishlar natijalarini qo‘shimcha hisoblangan soliq va majburiy to’lovlarni vazirliklar, hududlar va tarmoqlar kesimida tahlil qilib respublika miqiyosida ma’lumotlarga ega bo‘lish. Buyruq №63 11.02.2012 «Tekshiruvchi xodimlarning xizmat safari buyruqlari hisobini yuritish» Soliq organlari tomonidan barcha tekshirishlarga mas’ul xodimlar tomonidan tegishli buyruq asosida tekshirishlarga chiqish, ularning turlari, buyruq, asos kabi ma’lumotlar hisobini yuritishdan iborat. Buyruq №148 06.04.2012 «Ichki idoraviy hujjatlar» Davlat soliq qo’mitasi ichki idoraviy hujjatlarining elektron ma’lumotlar bazasini shakllantirish hamda hujjatlarni tezkor qidirib topish imkoniyatini yaratish tartibini belgilaydi. Buyruq №8 13.01.2011 13 «Nazorat kassa mashinalarini ro‘yxati va nazoratini olish» Nazorat mashina kassalarini ro’yxatga olish va hisobini yuritish Buyruq №213 01.08.2011 «Naqd pul tushumlari hisobini yuritish» Naqd pul tushumlarini nazorat qilish dasturi orqali, choraklik naqd pul tushumini xo’jalik yurituvchi sub’ektlar tomonidan chorak davomida to’lagan soliqlar bilan solishtirish orqali nazorat qilish mexanizmini yaratish. Buyruq №213 01.08.2011 «Soliq tekshiruvlari hisobini yuritish» Dasturiy mahsul xo’jalik yurituvchi sub’ektlarda O‘zbekiston Respublikasi qonunlari, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmon, Farmoyishlari va qarorlari, Vazirlar Mahkamasining qarorlariga rioya etilishi yuzasidan o’tkazilgan tekshirishlar natijalarini qo‘shimcha hisoblangan soliq va majburiy to’lovlarni vazirliklar, hududlar va tarmoqlar kesimida tahlil qilib respublika miqiyosida ma’lumotlarga ega bo‘lish. Buyruq №63 11.02.2012 «Tekshiruvchi xodimlarning xizmat safari buyruqlari hisobini yuritish» Soliq organlari tomonidan barcha tekshirishlarga mas’ul xodimlar tomonidan tegishli buyruq asosida tekshirishlarga chiqish, ularning turlari, buyruq, asos kabi ma’lumotlar hisobini yuritishdan iborat. Buyruq №148 06.04.2012 «Ichki idoraviy hujjatlar» Davlat soliq qo’mitasi ichki idoraviy hujjatlarining elektron ma’lumotlar bazasini shakllantirish hamda hujjatlarni tezkor qidirib topish imkoniyatini yaratish tartibini belgilaydi. Buyruq №8 13.01.2011 14 «Moliyaviy sanksiyalarni sud tartibida qo‘llash to‘g‘risida davlat soliq xizmati organlarining murojaatlari va ularning natijalari hisobini yuritish» Davlat soliq xizmati organlari tomonidan soliq to’lovchilarga nisbatan moliyaviy sanktsiyalarni qo’llash to‘g‘risidagi ariza bilan xo’jalik sudlariga murojaat qilish, ularni sudlarda ko’rib chiqish jarayonilarida soliq organlarining ishtirokida protsessual normalarning buzilishini oldini olish hamda natijalari to‘g‘risida ma’lumotlarga ega bo‘lish va hisobot tizimini yaratish. Ko’rsatm a №62-K 06.07.2015 «Soliq nizolarining sudgacha ko‘rib chiqilishini nazorat qilish» Hududiy davlat soliq xizmati organlarida soliq nizolarini sudgacha ko’rib chiqish hamda soliq to’lovchilarning davlat soliq xizmati organlarining qarorlari, mansabdor shaxslarining harakatlari harakatsizligi ustidan shikoyatlarining ko’rib chiqilishini nazorat qilish. Buyruq №238 31.05.2016 «Quyi davlat soliq xizmati organlari faoliyatini masofadan turib nazorat qilish» Quyi davlat soliq xizmati organlari faoliyatini masofadan turib nazorat qilish. 2014 yil «Yirik soliq to’lovchilar monitoringi» Tizim O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining ayrim Farmonlari va Qarorlari, Vazirlar Mahkamasining ayrim Farmonlari va Qarorlari hamda Soliq kodeksiga muvofiq monitoringga olingan vazirlik va idoralar tarkibidagi korxonalar tomonidan davlat soliq xizmati organlariga taqdim etib kelinayotgan ma’lumotlarini qayta ishlagan holda soliq to’lovchilarning byudjet va Buyruq №374 29.10.2015 14 «Moliyaviy sanksiyalarni sud tartibida qo‘llash to‘g‘risida davlat soliq xizmati organlarining murojaatlari va ularning natijalari hisobini yuritish» Davlat soliq xizmati organlari tomonidan soliq to’lovchilarga nisbatan moliyaviy sanktsiyalarni qo’llash to‘g‘risidagi ariza bilan xo’jalik sudlariga murojaat qilish, ularni sudlarda ko’rib chiqish jarayonilarida soliq organlarining ishtirokida protsessual normalarning buzilishini oldini olish hamda natijalari to‘g‘risida ma’lumotlarga ega bo‘lish va hisobot tizimini yaratish. Ko’rsatm a №62-K 06.07.2015 «Soliq nizolarining sudgacha ko‘rib chiqilishini nazorat qilish» Hududiy davlat soliq xizmati organlarida soliq nizolarini sudgacha ko’rib chiqish hamda soliq to’lovchilarning davlat soliq xizmati organlarining qarorlari, mansabdor shaxslarining harakatlari harakatsizligi ustidan shikoyatlarining ko’rib chiqilishini nazorat qilish. Buyruq №238 31.05.2016 «Quyi davlat soliq xizmati organlari faoliyatini masofadan turib nazorat qilish» Quyi davlat soliq xizmati organlari faoliyatini masofadan turib nazorat qilish. 2014 yil «Yirik soliq to’lovchilar monitoringi» Tizim O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining ayrim Farmonlari va Qarorlari, Vazirlar Mahkamasining ayrim Farmonlari va Qarorlari hamda Soliq kodeksiga muvofiq monitoringga olingan vazirlik va idoralar tarkibidagi korxonalar tomonidan davlat soliq xizmati organlariga taqdim etib kelinayotgan ma’lumotlarini qayta ishlagan holda soliq to’lovchilarning byudjet va Buyruq №374 29.10.2015 15 byudjetdan tashqari maqsadli jamg’armalar bilan munosabatlarini tahlil qiladi. «Soliq inspektorining mobil ilovasi» Davlat soliq xizmati organlarida davlat soliq inspektorlarining ish unumini oshirish, mobilligini ta’minlash, onlayn tarzda soliq to’lovchilar to‘g‘risida tezkor axborot olish, ish faoliyati yuzasidan vertikal nazorat mexanizmini kuchaytirish hamda inspektorlarning axborot-kommunikatsiya texnologiyalari yo’nalishida saviyasini oshirish maqsadida ishlab chiqilgan. Buyruq №183 01.05.2015 1-rasm. Davlat soliq xizmati organlarida amaliyotga joriy etilgan dasturiy mahsulotlarning umumiy ko’rinishi5. 2. Soliq sohasida jamoatchilik nazoratini raqamlashtirishning huquqiy asoslari va shakllari. Jamoatchilik nazorati demokratiya va xalq hokimiyatchiligining muhim instituti hisoblanib, u davlat organlari faoliyati ustidan nazoratni amalga oshirish orqali fuqarolarning huquqlari hamda qonuniy manfaatlari muhofazasini ta’minlashga xizmat qiladi. U fuqarolarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy 5 Muallif tomonidan soliq xodimlarini ish jarayonidan olindi. 15 byudjetdan tashqari maqsadli jamg’armalar bilan munosabatlarini tahlil qiladi. «Soliq inspektorining mobil ilovasi» Davlat soliq xizmati organlarida davlat soliq inspektorlarining ish unumini oshirish, mobilligini ta’minlash, onlayn tarzda soliq to’lovchilar to‘g‘risida tezkor axborot olish, ish faoliyati yuzasidan vertikal nazorat mexanizmini kuchaytirish hamda inspektorlarning axborot-kommunikatsiya texnologiyalari yo’nalishida saviyasini oshirish maqsadida ishlab chiqilgan. Buyruq №183 01.05.2015 1-rasm. Davlat soliq xizmati organlarida amaliyotga joriy etilgan dasturiy mahsulotlarning umumiy ko’rinishi5. 2. Soliq sohasida jamoatchilik nazoratini raqamlashtirishning huquqiy asoslari va shakllari. Jamoatchilik nazorati demokratiya va xalq hokimiyatchiligining muhim instituti hisoblanib, u davlat organlari faoliyati ustidan nazoratni amalga oshirish orqali fuqarolarning huquqlari hamda qonuniy manfaatlari muhofazasini ta’minlashga xizmat qiladi. U fuqarolarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy 5 Muallif tomonidan soliq xodimlarini ish jarayonidan olindi. 16 manfaatlari muhofaza etilishini hamda qonun hujjatlari talablariga davlat organlari hamda ularning mansabdor shaxslari tomonidan og‘ishmay rioya qilinishini, ular oldida turgan vazifalarning samarali bajarilishini ta’minlashga qaratilgani bilan ahamiyatlidir. Shu bois kuchli fuqarolik jamiyati shakllantirilayotgan yurtimizda jamoatchilik nazoratini takomillashtirish, uni amalga oshirishning tashkiliy-huquqiy mexanizmlarini mustahkamlashga qaratilgan islohotlar bosqichma-bosqich o‘tkazilmoqda. Jumladan, O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti tomonidan 2018-yil 12-aprelda mamlakatimizda davlat organlarining faoliyati ustidan jamoatchilik nazoratini amalga oshirishning qonunchilik asoslari va mexanizmini to‘liq belgilashga qaratilgan “Jamoatchilik nazorati to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni imzolandi. Davlat organlari faoliyati ustidan jamoatchilik nazoratining o‘rnatilishi muhimligi nimada? Avvalambor, jamoatchilik nazorati faqatgina jamiyat uchun emas, balki davlat hokimiyati hamda boshqaruvi organlari faoliyatini samarali tashkil etishda ham muhim ahamiyatga ega. Zero, jamoatchilik nazorati qonunlarning samarali ishlashini ta’minlashga, inson huquq va erkinliklarini hurmat qilish bilan birga, uni muhofaza etishga da’vat qiladi, davlat tuzilmalarining takomillashuvini ta’minlaydi. Bu esa pirovardida jamoatchilik nazorati orqali bugungi kunda o‘ta dolzarb hisoblanib kelinayotgan davlat organlari mansabdor shaxslarining javobgarligi hamda mas’uliyatini oshirishga zamin yaratadi. Ayni paytda jamoatchilik nazorati orqali fuqarolar fikr-mulohazalarining ijtimoiy hayotdagi ta’sirchanligi ortadi, davlat kelajagiga befarq bo‘lmagan va ijtimoiy faol aholi qatlami shakllanib boradi. Bu esa, o‘z navbatida, mamlakatda islohotlarning yanada samarali olib borilishini ta’minlaydi. Davlat hokimiyati hamda boshqaruvi organlari jamoatchilikning ishonchi va ko‘magida o‘z faoliyatini yanada samarali tashkil etish imkoniga ham ega bo‘ladi. Iste’molchilar kundalik hayotda mahsulot sotib olayotganda yoki xizmatlardan foydalanishda ko‘pincha asossiz narxlar oshirilishiga, chek berilmaslik 16 manfaatlari muhofaza etilishini hamda qonun hujjatlari talablariga davlat organlari hamda ularning mansabdor shaxslari tomonidan og‘ishmay rioya qilinishini, ular oldida turgan vazifalarning samarali bajarilishini ta’minlashga qaratilgani bilan ahamiyatlidir. Shu bois kuchli fuqarolik jamiyati shakllantirilayotgan yurtimizda jamoatchilik nazoratini takomillashtirish, uni amalga oshirishning tashkiliy-huquqiy mexanizmlarini mustahkamlashga qaratilgan islohotlar bosqichma-bosqich o‘tkazilmoqda. Jumladan, O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti tomonidan 2018-yil 12-aprelda mamlakatimizda davlat organlarining faoliyati ustidan jamoatchilik nazoratini amalga oshirishning qonunchilik asoslari va mexanizmini to‘liq belgilashga qaratilgan “Jamoatchilik nazorati to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni imzolandi. Davlat organlari faoliyati ustidan jamoatchilik nazoratining o‘rnatilishi muhimligi nimada? Avvalambor, jamoatchilik nazorati faqatgina jamiyat uchun emas, balki davlat hokimiyati hamda boshqaruvi organlari faoliyatini samarali tashkil etishda ham muhim ahamiyatga ega. Zero, jamoatchilik nazorati qonunlarning samarali ishlashini ta’minlashga, inson huquq va erkinliklarini hurmat qilish bilan birga, uni muhofaza etishga da’vat qiladi, davlat tuzilmalarining takomillashuvini ta’minlaydi. Bu esa pirovardida jamoatchilik nazorati orqali bugungi kunda o‘ta dolzarb hisoblanib kelinayotgan davlat organlari mansabdor shaxslarining javobgarligi hamda mas’uliyatini oshirishga zamin yaratadi. Ayni paytda jamoatchilik nazorati orqali fuqarolar fikr-mulohazalarining ijtimoiy hayotdagi ta’sirchanligi ortadi, davlat kelajagiga befarq bo‘lmagan va ijtimoiy faol aholi qatlami shakllanib boradi. Bu esa, o‘z navbatida, mamlakatda islohotlarning yanada samarali olib borilishini ta’minlaydi. Davlat hokimiyati hamda boshqaruvi organlari jamoatchilikning ishonchi va ko‘magida o‘z faoliyatini yanada samarali tashkil etish imkoniga ham ega bo‘ladi. Iste’molchilar kundalik hayotda mahsulot sotib olayotganda yoki xizmatlardan foydalanishda ko‘pincha asossiz narxlar oshirilishiga, chek berilmaslik 17 holatiga duch keladi. Hatto shunday holatlar sodir bo‘ladiki, “uddaburon” tadbirkorlar terminal orqali savdo qilishdan bosh tortadi. Ko‘pchiligimiz bu kabi huquqbuzarliklarga duch kelamiz. Tan olish kerak, iste’molchilar bunday holatlarga har doim ham yetarlicha e’tibor qaratmaydi. Chunki masalaga yolg‘iz ijobiy yechim topish mushkul va ba’zan shunchaki imkonsiz ham. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 26-iyundagi “Davlat soliq xizmati organlari faoliyatini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-3802-sonli qarorida soliq sohasida fuqarolar tomonidan jamoatchilik nazorati amalga oshirilishi uchun ijtimoiy tarmoqlar va dasturiy mahsulotlarning salohiyatidan foydalanish mumkin bo‘lgan, jumladan, ularga tadbirkorlik subyektlarining soliqqa oid huquqbuzarliklari to‘g‘risida xabar qilish imkonini beruvchi veb-portal ochish bo‘yicha chora-tadbirlarni amalga oshirish belgilandi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 10-iyuldagi “Soliq ma’muriyatchiligini takomillashtirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida” gi qarorida Savdo-sanoat palatasi va Iste’molchilar huquqlarini himoya qilish jamiyatlari federatsiyasi bilan birgalikda insofli tadbirkorlarni rag‘batlantirish va jamoatchilik nazoratini rivojlantirish maqsadida “Chekni talab qil va sovg‘a yutib ol” ommaviy aksiyalari o‘tkazilishini tashkil etildi. Soliq ma’muriyatchiligini takomillashtirish strategiyasida soliq tizimida ishbilarmonlik va investitsiyaviy faollikni oshirish, sog‘lom raqobat muhitini shakllantirish, shuningdek, soliq islohotlarini samarali amalga oshirishga to‘sqinlik qilayotgan quyidagi kamchilik va muammolar qatorida xufiyona iqtisodiyot darajasini qisqartirishga qaratilgan, shuningdek tadbirkorlik faoliyatini qonuniylashtirish jarayonlarini rag‘batlantiruvchi jamoatchilik nazorati mexanizmlari mukammallashtirish maqsadida soliq to‘lovchilarga xizmat ko‘rsatishning eksterritorial prinsipini rivojlantirish, soliq xizmatlari sifatini va soliq organlari faoliyatini jamoatchilik tomonidan mustaqil baholash (teskari aloqa) mexanizmini yaratish, soliq organlarida shaffoflik (oshkorlik) va hisobdorlikni kengaytirish, korrupsiya ko‘rinishlariga jamoatchilikda murosasizlik hissini 17 holatiga duch keladi. Hatto shunday holatlar sodir bo‘ladiki, “uddaburon” tadbirkorlar terminal orqali savdo qilishdan bosh tortadi. Ko‘pchiligimiz bu kabi huquqbuzarliklarga duch kelamiz. Tan olish kerak, iste’molchilar bunday holatlarga har doim ham yetarlicha e’tibor qaratmaydi. Chunki masalaga yolg‘iz ijobiy yechim topish mushkul va ba’zan shunchaki imkonsiz ham. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 26-iyundagi “Davlat soliq xizmati organlari faoliyatini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-3802-sonli qarorida soliq sohasida fuqarolar tomonidan jamoatchilik nazorati amalga oshirilishi uchun ijtimoiy tarmoqlar va dasturiy mahsulotlarning salohiyatidan foydalanish mumkin bo‘lgan, jumladan, ularga tadbirkorlik subyektlarining soliqqa oid huquqbuzarliklari to‘g‘risida xabar qilish imkonini beruvchi veb-portal ochish bo‘yicha chora-tadbirlarni amalga oshirish belgilandi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 10-iyuldagi “Soliq ma’muriyatchiligini takomillashtirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida” gi qarorida Savdo-sanoat palatasi va Iste’molchilar huquqlarini himoya qilish jamiyatlari federatsiyasi bilan birgalikda insofli tadbirkorlarni rag‘batlantirish va jamoatchilik nazoratini rivojlantirish maqsadida “Chekni talab qil va sovg‘a yutib ol” ommaviy aksiyalari o‘tkazilishini tashkil etildi. Soliq ma’muriyatchiligini takomillashtirish strategiyasida soliq tizimida ishbilarmonlik va investitsiyaviy faollikni oshirish, sog‘lom raqobat muhitini shakllantirish, shuningdek, soliq islohotlarini samarali amalga oshirishga to‘sqinlik qilayotgan quyidagi kamchilik va muammolar qatorida xufiyona iqtisodiyot darajasini qisqartirishga qaratilgan, shuningdek tadbirkorlik faoliyatini qonuniylashtirish jarayonlarini rag‘batlantiruvchi jamoatchilik nazorati mexanizmlari mukammallashtirish maqsadida soliq to‘lovchilarga xizmat ko‘rsatishning eksterritorial prinsipini rivojlantirish, soliq xizmatlari sifatini va soliq organlari faoliyatini jamoatchilik tomonidan mustaqil baholash (teskari aloqa) mexanizmini yaratish, soliq organlarida shaffoflik (oshkorlik) va hisobdorlikni kengaytirish, korrupsiya ko‘rinishlariga jamoatchilikda murosasizlik hissini 18 shakllantirish, soliq organlari bo‘linmalari faoliyatining samaradorligini jamoatchilik fikri natijalarini hisobga olgan holda reyting baholashni joriy etish vazifalari belgilab berildi. Belgilangan chora-tadbirlarni amalga oshirish natijasida Davlat soliq xizmati organlarining my2.soliq.uz “Soliq sohasida jamoatchilik nazorati” veb-portali va my.soliq.uz portalidagi “Soliq hamkori” elektron davlat xizmati yo’lga qo’yildi. Ushbu portallarda ko’rsatilgan xizmatlardan foydalanib turli yo’nalishlardagi soliq huquqbuzarliklar to‘g‘risida soliq xizmati organlariga murojaat qilish mumkin. DSQ Soliq mobil ilovasi 2020-yilda amalga oshirilgan eng ommabop loyihalardan biri bo‘ldi. Mazkur yangi ilova soliq to‘lovchilarga karantin davrida uydan chiqmagan holda soliq majburiyatlarini amalga oshirish imkoniyatini berdi. Ilovada yuridik va jismoniy shaxslar uchun bir qator elektron soliq xizmatlari jamlangan. Xususan, jismoniy shaxslar mol-mulk va yer soliqlarini mobil ilova orqali to‘lashlari mumkin. STIRni aniqlashi, onlayn-NKM chekini ro‘yxatdan o‘tkazishi, huquqbuzarlik haqida xabar berishi, shaxsiy hisobvaraq ma’lumotlarini (hisoblangan, to‘langan, qarzdorlik, penya) bilib olishi mumkin. Shuningdek, yuridik shaxslar uchun ham bir qator xizmatlar mavjud. “Soliq hamkor” deb nomlangan mazkur axborot tizimi yashirin iqtisodiyotga qarshi kurashda fuqarolarni Davlat soliq xizmati organlari bilan hamkorlikka chorlaydi. “Soliq hamkor” tizimi orqali hamkor soliq to‘lovchi, soliq agenti yoki boshqa shaxsning Soliq kodeksida javobgarlik belgilangan harakati yoki harakatsizligi yuzasidan Davlat soliq xizmati organini xabardor etadi. “Soliq hamkor” axborot tizimi bir necha yo‘nalishda soliq organlari bilan masofadan turib hamkorlik qilish imkoniyatini taqdim etadi. Jumladan, “Soliq” mobil ilovasiga “Soliq hamkori” bo‘limi qo‘shildi. Ilova soliqqa oid huquqbuzarlik xabarini qulay, tez va oson yuborish imkonini beradi. Hamkorlikni @soliq_hamkor_bot telegram boti va Elektron soliq xizmatlari portali – my.soliq.uz orqali ham amalga oshirish mumkin. Buning afzalligi shundaki, murojaat qilgan har bir fuqaro o‘z murojaati holatini real vaqt rejimida kuzatib borishi mumkin. Qanday huquqbuzarliklar haqida xabar berish mumkin? 18 shakllantirish, soliq organlari bo‘linmalari faoliyatining samaradorligini jamoatchilik fikri natijalarini hisobga olgan holda reyting baholashni joriy etish vazifalari belgilab berildi. Belgilangan chora-tadbirlarni amalga oshirish natijasida Davlat soliq xizmati organlarining my2.soliq.uz “Soliq sohasida jamoatchilik nazorati” veb-portali va my.soliq.uz portalidagi “Soliq hamkori” elektron davlat xizmati yo’lga qo’yildi. Ushbu portallarda ko’rsatilgan xizmatlardan foydalanib turli yo’nalishlardagi soliq huquqbuzarliklar to‘g‘risida soliq xizmati organlariga murojaat qilish mumkin. DSQ Soliq mobil ilovasi 2020-yilda amalga oshirilgan eng ommabop loyihalardan biri bo‘ldi. Mazkur yangi ilova soliq to‘lovchilarga karantin davrida uydan chiqmagan holda soliq majburiyatlarini amalga oshirish imkoniyatini berdi. Ilovada yuridik va jismoniy shaxslar uchun bir qator elektron soliq xizmatlari jamlangan. Xususan, jismoniy shaxslar mol-mulk va yer soliqlarini mobil ilova orqali to‘lashlari mumkin. STIRni aniqlashi, onlayn-NKM chekini ro‘yxatdan o‘tkazishi, huquqbuzarlik haqida xabar berishi, shaxsiy hisobvaraq ma’lumotlarini (hisoblangan, to‘langan, qarzdorlik, penya) bilib olishi mumkin. Shuningdek, yuridik shaxslar uchun ham bir qator xizmatlar mavjud. “Soliq hamkor” deb nomlangan mazkur axborot tizimi yashirin iqtisodiyotga qarshi kurashda fuqarolarni Davlat soliq xizmati organlari bilan hamkorlikka chorlaydi. “Soliq hamkor” tizimi orqali hamkor soliq to‘lovchi, soliq agenti yoki boshqa shaxsning Soliq kodeksida javobgarlik belgilangan harakati yoki harakatsizligi yuzasidan Davlat soliq xizmati organini xabardor etadi. “Soliq hamkor” axborot tizimi bir necha yo‘nalishda soliq organlari bilan masofadan turib hamkorlik qilish imkoniyatini taqdim etadi. Jumladan, “Soliq” mobil ilovasiga “Soliq hamkori” bo‘limi qo‘shildi. Ilova soliqqa oid huquqbuzarlik xabarini qulay, tez va oson yuborish imkonini beradi. Hamkorlikni @soliq_hamkor_bot telegram boti va Elektron soliq xizmatlari portali – my.soliq.uz orqali ham amalga oshirish mumkin. Buning afzalligi shundaki, murojaat qilgan har bir fuqaro o‘z murojaati holatini real vaqt rejimida kuzatib borishi mumkin. Qanday huquqbuzarliklar haqida xabar berish mumkin? 19 Kimdir davlat ro‘yxatidan o‘tmasdan tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanadi, ayrimlar tovarlarni yashirin ishlab chiqarish, kontrabanda va kontrafakt tovarlarni tashish, sotishni “kasb” qilgan. Ko‘pincha cheklarni taqdim etmaslik yoki to‘lov terminallari orqali savdo qilishni rad etish bilan bog‘liq savdo qoidalariga rioya etmaslik hollari ro‘y beradi.“Soliq.hamkor” shu kabi soliq huquqbuzarlariga barham berishga yo‘naltirilgan. DSQ “O‘zbekiston Respublikasining Jismoniy va yuridik shaxslarning murojaatlari to‘g‘risida”gi Qonuni talablari asosida hamkor tomonidan yuborilgan murojaatni ro‘yxatga oladi hamda davlat soliq xizmati organlari vakolati doirasida soliq nazorati tadbirlarini o‘tkazadi. Ta’kidlash lozimki, sayyor soliq tekshiruvini o‘tkazish uchun “Soliq hamkor” tizimi orqali kelib tushgan arizalar asos bo‘ladi. Mazkur yangi tizim, Davlat soliq xizmati organlari tomonidan amalga oshirilayotgan yashirin iqtisodiyotga qarshi kurashdagi yana bir muhim qadam bo‘ladi. “Soliqchi – tadbirkorga ko‘makchi” tamoyili asosida soliq jarayonlarini qayta tashkil etish ishlari amalga oshirilmoqda, 22 ta yangi xizmat joriy qilindi va axborot tizimlari kompleksini Yagona platformaga o‘tkazish choralari ko‘rildi. Bir so‘z bilan aytganda, soliq islohotlari butun soliq ma’muriyatchiligi jarayonlarini avtomatlashtirish va raqamlashtirish bilan birga olib borilmoqda. Davlat soliq qo‘mitasi 2020-yilda konseptual jihatdan quyidagi yangi ustuvor yo‘nalishlarni belgilab oldi: - soliq ma’murchiligi va xizmatlariga axborot texnologiyalarini keng joriy etish, orqali inson omili aralashuvini bekor qilish; - “Soliq idorasi – tadbirkorga ko‘makchi” tamoyili doirasida ham xizmat ko‘rsatish, ham muammolarni hal qilish bo‘yicha tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash; - aholi murojaatlariga o‘z vaqtida va adolatli munosabat bildirilishini ta’minlash; - insofli soliq to‘lovchilar uchun qo‘shimcha imtiyozlar berish, soliq to‘lovchilar tomonidan o‘z majburiyatlarini ixtiyoriy ravishda bajarilishini rag‘batlantirish; - soliq organlari tizimida kadrlarni tanlash, tayyorlash va qayta tayyorlashga mutlaqo yangicha yondashuv; 19 Kimdir davlat ro‘yxatidan o‘tmasdan tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanadi, ayrimlar tovarlarni yashirin ishlab chiqarish, kontrabanda va kontrafakt tovarlarni tashish, sotishni “kasb” qilgan. Ko‘pincha cheklarni taqdim etmaslik yoki to‘lov terminallari orqali savdo qilishni rad etish bilan bog‘liq savdo qoidalariga rioya etmaslik hollari ro‘y beradi.“Soliq.hamkor” shu kabi soliq huquqbuzarlariga barham berishga yo‘naltirilgan. DSQ “O‘zbekiston Respublikasining Jismoniy va yuridik shaxslarning murojaatlari to‘g‘risida”gi Qonuni talablari asosida hamkor tomonidan yuborilgan murojaatni ro‘yxatga oladi hamda davlat soliq xizmati organlari vakolati doirasida soliq nazorati tadbirlarini o‘tkazadi. Ta’kidlash lozimki, sayyor soliq tekshiruvini o‘tkazish uchun “Soliq hamkor” tizimi orqali kelib tushgan arizalar asos bo‘ladi. Mazkur yangi tizim, Davlat soliq xizmati organlari tomonidan amalga oshirilayotgan yashirin iqtisodiyotga qarshi kurashdagi yana bir muhim qadam bo‘ladi. “Soliqchi – tadbirkorga ko‘makchi” tamoyili asosida soliq jarayonlarini qayta tashkil etish ishlari amalga oshirilmoqda, 22 ta yangi xizmat joriy qilindi va axborot tizimlari kompleksini Yagona platformaga o‘tkazish choralari ko‘rildi. Bir so‘z bilan aytganda, soliq islohotlari butun soliq ma’muriyatchiligi jarayonlarini avtomatlashtirish va raqamlashtirish bilan birga olib borilmoqda. Davlat soliq qo‘mitasi 2020-yilda konseptual jihatdan quyidagi yangi ustuvor yo‘nalishlarni belgilab oldi: - soliq ma’murchiligi va xizmatlariga axborot texnologiyalarini keng joriy etish, orqali inson omili aralashuvini bekor qilish; - “Soliq idorasi – tadbirkorga ko‘makchi” tamoyili doirasida ham xizmat ko‘rsatish, ham muammolarni hal qilish bo‘yicha tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash; - aholi murojaatlariga o‘z vaqtida va adolatli munosabat bildirilishini ta’minlash; - insofli soliq to‘lovchilar uchun qo‘shimcha imtiyozlar berish, soliq to‘lovchilar tomonidan o‘z majburiyatlarini ixtiyoriy ravishda bajarilishini rag‘batlantirish; - soliq organlari tizimida kadrlarni tanlash, tayyorlash va qayta tayyorlashga mutlaqo yangicha yondashuv; 20 - aholi turmush-tarzini yaxshilash bo‘yicha 4-sektor ishini kuchaytirish; - mavjud muammolarni chuqur tahlil qilish va tizimli yechimlarini amaliyotga tatbiq etish. “Soliq hamkor” axborot tizimi orqali mahsulot yoki xizmat uchun to‘lov qilinganda chek taqdim etmaslik, to‘lov terminallari orqali savdo qilishni rad etish, narxlarni oshirish va boshqa huquqbuzarliklar haqida xabar berish mumkin. Tizim orqali 4500 dan ortiq murojaat qabul qilindi. Ularning 96,2 foizi bo‘yicha vakolatli organlarni xabardor qilgan holda tekshiruvlar tashkil etildi. Onlayn nazorat-kassa mashinalari. 2020-yildan Onlayn-NKM va virtual kassalar tizimiga o‘tish jarayoni boshlandi. Onlayn NKM – bu kassa mashinalarining yangi avlodi bo‘lib, bugungi kunda undan barcha dorixonalarda, yoqilg‘i quyish shoxobchalarida, alkogol va tamaki mahsulotlarini sotish punktlarida, yirik savdo tarmoqlarida, shuningdek, 2021 yildan boshlab yillik tushumi 100 million so‘m va undan ortiq bo‘lgan tadbirkorlik sub’ektlari foydalanishi kerak. Onlayn-NKM chekini bermaslik soliq huquqbuzarligi hisoblanadi. Ayni paytga qadar Davlat reyestriga 13 ta Onlayn- NKM, 11 virtual kassa dasturiy mahsuloti va 20 ta texnik xizmat ko‘rsatish markazi kiritilgan. 20 - aholi turmush-tarzini yaxshilash bo‘yicha 4-sektor ishini kuchaytirish; - mavjud muammolarni chuqur tahlil qilish va tizimli yechimlarini amaliyotga tatbiq etish. “Soliq hamkor” axborot tizimi orqali mahsulot yoki xizmat uchun to‘lov qilinganda chek taqdim etmaslik, to‘lov terminallari orqali savdo qilishni rad etish, narxlarni oshirish va boshqa huquqbuzarliklar haqida xabar berish mumkin. Tizim orqali 4500 dan ortiq murojaat qabul qilindi. Ularning 96,2 foizi bo‘yicha vakolatli organlarni xabardor qilgan holda tekshiruvlar tashkil etildi. Onlayn nazorat-kassa mashinalari. 2020-yildan Onlayn-NKM va virtual kassalar tizimiga o‘tish jarayoni boshlandi. Onlayn NKM – bu kassa mashinalarining yangi avlodi bo‘lib, bugungi kunda undan barcha dorixonalarda, yoqilg‘i quyish shoxobchalarida, alkogol va tamaki mahsulotlarini sotish punktlarida, yirik savdo tarmoqlarida, shuningdek, 2021 yildan boshlab yillik tushumi 100 million so‘m va undan ortiq bo‘lgan tadbirkorlik sub’ektlari foydalanishi kerak. Onlayn-NKM chekini bermaslik soliq huquqbuzarligi hisoblanadi. Ayni paytga qadar Davlat reyestriga 13 ta Onlayn- NKM, 11 virtual kassa dasturiy mahsuloti va 20 ta texnik xizmat ko‘rsatish markazi kiritilgan. 21 2-rasm. Jismoniy shaxslarni “SOLIQ” mobil ilovasi davlat soliq xizmati organlarida hisobga qo‘yish.6 3. Davlat soliq qo‘mitasining axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini raqamlashtirish strategiyasi. Soliq tizimi iqtisodiyotning ajralmas qismi bo‘lib, mamlakatni ijtimoiy va iqtisodiy rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlariga erishishda muhim mexanizm sifatida namoyon bo‘ladi. 2018-yilda qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasi soliq siyosatini takomillashtirish konsepsiyasi soliq yukini kamaytirish va soliq tizimini soddalashtirish, soliq ma’muriyatchiligini takomillashtirish, tadbirkorlikni rivojlantirish va xorijiy investitsiyalarni jalb qilish uchun qulay muhitni shakllantirish vazifalarini amalga oshirishni davom ettirish imkonini berdi. Shu bilan birga, soliq tizimida ishbilarmonlik va investitsiyaviy faollikni oshirish, sog‘lom raqobat muhitini shakllantirish, shuningdek, soliq islohotlarini samarali amalga oshirishga to‘sqinlik qilayotgan quyidagi kamchilik va muammolar mavjud7: 6 “SOLIQ” mobil ilovasi orqali muallif tomonidan tayyorlandi. 7 Vazirlar Mahkamasining 5.06.2020 yildagi “Soliq ma’muriyatchiligida zamonaviy aхborot-kommunikatsiya teхnologiyalarini keng joriy etishga doir qoʻshimcha chora-tadbirlar toʻgʻrisida”gi 359-son qarori. 21 2-rasm. Jismoniy shaxslarni “SOLIQ” mobil ilovasi davlat soliq xizmati organlarida hisobga qo‘yish.6 3. Davlat soliq qo‘mitasining axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini raqamlashtirish strategiyasi. Soliq tizimi iqtisodiyotning ajralmas qismi bo‘lib, mamlakatni ijtimoiy va iqtisodiy rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlariga erishishda muhim mexanizm sifatida namoyon bo‘ladi. 2018-yilda qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasi soliq siyosatini takomillashtirish konsepsiyasi soliq yukini kamaytirish va soliq tizimini soddalashtirish, soliq ma’muriyatchiligini takomillashtirish, tadbirkorlikni rivojlantirish va xorijiy investitsiyalarni jalb qilish uchun qulay muhitni shakllantirish vazifalarini amalga oshirishni davom ettirish imkonini berdi. Shu bilan birga, soliq tizimida ishbilarmonlik va investitsiyaviy faollikni oshirish, sog‘lom raqobat muhitini shakllantirish, shuningdek, soliq islohotlarini samarali amalga oshirishga to‘sqinlik qilayotgan quyidagi kamchilik va muammolar mavjud7: 6 “SOLIQ” mobil ilovasi orqali muallif tomonidan tayyorlandi. 7 Vazirlar Mahkamasining 5.06.2020 yildagi “Soliq ma’muriyatchiligida zamonaviy aхborot-kommunikatsiya teхnologiyalarini keng joriy etishga doir qoʻshimcha chora-tadbirlar toʻgʻrisida”gi 359-son qarori. 22 birinchidan, soliq ma’muriyatchiligini tashkil etish prinsiplari eskirgan bo‘lib, soliq to‘lovchilarga kompleks xizmatlar ko‘rsatishni, shuningdek ular tomonidan soliq majburiyatlarining ixtiyoriy bajarilishini ta’minlamayapti; ikkinchidan, soliq majburiyatlarini bajarishda ma’muriy xarajatlar (sarflanadigan vaqt va mablag‘) darajasi yuqori bo‘lib qolmoqda; uchinchidan, soliq sohasida imtiyozlar berish borasida aniq mezon va mexanizmlar mavjud emas; to‘rtinchidan, xufiyona iqtisodiyot darajasini qisqartirishga qaratilgan, shuningdek tadbirkorlik faoliyatini qonuniylashtirish jarayonlarini rag‘batlantiruvchi jamoatchilik nazorati mexanizmlari mukammal emas; beshinchidan, soliq to‘lovchi bilan soliq organlari o‘rtasida ma’lumot almashinuvini ta’minlovchi yagona standart va dasturiy mahsulotlar mavjud emas; oltinchidan, soliq hisobi sifatini pasaytiradigan, soliq bazasining kengayishi va barqaror soliq tushumlarini ta’minlashga to‘sqinlik qiladigan idoralararo axborot hamkorligi sust yo‘lga qo‘yilgan; yettinchidan, yuqori malakali kadrlarni tayyorlash sohasida hamda soliq organlari xodimlari faoliyatini baholashda tizimli kamchiliklar mavjud. Ushbu kamchilik va muammolar soliq tizimini jadal rivojlantirish, soliq ma’muriyatchiligi samaradorligini oshirish hamda soliqlar va majburiy to‘lovlarning talab darajasida yig‘ilishiga to‘sqinlik qilmoqda. Shu munosabat bilan quyidagi maqsad, vazifa va asosiy yo‘nalishlarni nazarda tutuvchi Soliq ma’muriyatchiligini takomillashtirish strategiyasini ishlab chiqish alohida ahamiyat kasb etmoqda. Strategiyaning asosiy maqsadi iqtisodiyotning raqobatbardoshligini oshirishning muhim omili sifatida tadbirkorlik subyektlari va investorlar uchun qulay shart-sharoitlar yaratish, shuningdek, soliq solish jarayonlarini avtomatlashtirgan holda, davlat soliq organlarida zamonaviy yo‘naltirilgan servis soliq xizmatlari ko‘rsatishni tashkil qilish hisoblanadi. Vazirlar Mahkamasining “Soliq ma'muriyatchiligida zamonaviy axborotkommunikatsiya texnologiyalarini keng joriy etishga doir qo‘shimcha chora- 22 birinchidan, soliq ma’muriyatchiligini tashkil etish prinsiplari eskirgan bo‘lib, soliq to‘lovchilarga kompleks xizmatlar ko‘rsatishni, shuningdek ular tomonidan soliq majburiyatlarining ixtiyoriy bajarilishini ta’minlamayapti; ikkinchidan, soliq majburiyatlarini bajarishda ma’muriy xarajatlar (sarflanadigan vaqt va mablag‘) darajasi yuqori bo‘lib qolmoqda; uchinchidan, soliq sohasida imtiyozlar berish borasida aniq mezon va mexanizmlar mavjud emas; to‘rtinchidan, xufiyona iqtisodiyot darajasini qisqartirishga qaratilgan, shuningdek tadbirkorlik faoliyatini qonuniylashtirish jarayonlarini rag‘batlantiruvchi jamoatchilik nazorati mexanizmlari mukammal emas; beshinchidan, soliq to‘lovchi bilan soliq organlari o‘rtasida ma’lumot almashinuvini ta’minlovchi yagona standart va dasturiy mahsulotlar mavjud emas; oltinchidan, soliq hisobi sifatini pasaytiradigan, soliq bazasining kengayishi va barqaror soliq tushumlarini ta’minlashga to‘sqinlik qiladigan idoralararo axborot hamkorligi sust yo‘lga qo‘yilgan; yettinchidan, yuqori malakali kadrlarni tayyorlash sohasida hamda soliq organlari xodimlari faoliyatini baholashda tizimli kamchiliklar mavjud. Ushbu kamchilik va muammolar soliq tizimini jadal rivojlantirish, soliq ma’muriyatchiligi samaradorligini oshirish hamda soliqlar va majburiy to‘lovlarning talab darajasida yig‘ilishiga to‘sqinlik qilmoqda. Shu munosabat bilan quyidagi maqsad, vazifa va asosiy yo‘nalishlarni nazarda tutuvchi Soliq ma’muriyatchiligini takomillashtirish strategiyasini ishlab chiqish alohida ahamiyat kasb etmoqda. Strategiyaning asosiy maqsadi iqtisodiyotning raqobatbardoshligini oshirishning muhim omili sifatida tadbirkorlik subyektlari va investorlar uchun qulay shart-sharoitlar yaratish, shuningdek, soliq solish jarayonlarini avtomatlashtirgan holda, davlat soliq organlarida zamonaviy yo‘naltirilgan servis soliq xizmatlari ko‘rsatishni tashkil qilish hisoblanadi. Vazirlar Mahkamasining “Soliq ma'muriyatchiligida zamonaviy axborotkommunikatsiya texnologiyalarini keng joriy etishga doir qo‘shimcha chora- 23 tadbirlar to‘g‘risida”gi 359-sonli qarori qabul qilindi. Mazkur qaror bilan Davlat soliq qo‘mitasining Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish Strategiyasi belgilandi. DSQ matbuot xizmati xabariga ko‘ra, unda DSQ ma'lumotlarini qayta ishlash markazi va telekommunikatsiya qurilmalarini modernizatsiya qilish, server va dasturiy ta'minotlar xarid qilish, axborot tizimlari majmuini yagona platformaga o‘tkazish, elektron davlat xizmatlari ko‘rsatish sifatini oshirish, katta hajmdagi ma'lumotlarni tezkor tahlil qilish tizimlarini yo‘lga qo‘yish kabi vazifalar nazarda tutilgan. Ushbu hujjat tizimning ma'lumotlar almashish bilan bog‘liq bo‘lgan bir qator muammolarini hal etishga qaratilgan, jumladan8:  mavjud ma'lumotlar bazasi hajmining yetarli emasligi;  serverlar xotira hajmining 90 foiz bandligi;  elektron xizmatlar soni 3,8 barobarga, axborot tizimlar soni 2,5 barobarga ortishi natijasida korporativ tarmoq tezligini oshirish zarurati yuzaga kelganligi;  turli axborot tizimlarining integratsiyalashuvi natijasida ma'lumotlar bazasida katta yuklanish hosil bo‘lganligi;  yagona platforma mavjud emasligi. Ma'lumotlarni qayta ishlash markazini modernizatsiya qilish natijasida9:  ma'lumotlarni qayta ishlash va tahlil qilish tezligi 10 barobargacha oshiriladi;  ma'lumotlar bazasidagi axborotlarni konfidensialligini ta'minlash darajasi 100 foiz oshadi, tashqi xavflardan himoya qilish hamda ma'lumotlarni xavfsiz va ishonchli saqlash imkoniyatlari kengayadi;  ma'lumotlar bazasi hajmi 1 Petabaytgacha yetkaziladi. 8 Vazirlar Mahkamasining 5.06.2020 yildagi “Soliq ma’muriyatchiligida zamonaviy aхborot-kommunikatsiya teхnologiyalarini keng joriy etishga doir qoʻshimcha chora-tadbirlar toʻgʻrisida”gi 359-son qarori. 9 Vazirlar Mahkamasining 5.06.2020 yildagi “Soliq ma’muriyatchiligida zamonaviy aхborot-kommunikatsiya teхnologiyalarini keng joriy etishga doir qoʻshimcha chora-tadbirlar toʻgʻrisida”gi 359-son qarori. 23 tadbirlar to‘g‘risida”gi 359-sonli qarori qabul qilindi. Mazkur qaror bilan Davlat soliq qo‘mitasining Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish Strategiyasi belgilandi. DSQ matbuot xizmati xabariga ko‘ra, unda DSQ ma'lumotlarini qayta ishlash markazi va telekommunikatsiya qurilmalarini modernizatsiya qilish, server va dasturiy ta'minotlar xarid qilish, axborot tizimlari majmuini yagona platformaga o‘tkazish, elektron davlat xizmatlari ko‘rsatish sifatini oshirish, katta hajmdagi ma'lumotlarni tezkor tahlil qilish tizimlarini yo‘lga qo‘yish kabi vazifalar nazarda tutilgan. Ushbu hujjat tizimning ma'lumotlar almashish bilan bog‘liq bo‘lgan bir qator muammolarini hal etishga qaratilgan, jumladan8:  mavjud ma'lumotlar bazasi hajmining yetarli emasligi;  serverlar xotira hajmining 90 foiz bandligi;  elektron xizmatlar soni 3,8 barobarga, axborot tizimlar soni 2,5 barobarga ortishi natijasida korporativ tarmoq tezligini oshirish zarurati yuzaga kelganligi;  turli axborot tizimlarining integratsiyalashuvi natijasida ma'lumotlar bazasida katta yuklanish hosil bo‘lganligi;  yagona platforma mavjud emasligi. Ma'lumotlarni qayta ishlash markazini modernizatsiya qilish natijasida9:  ma'lumotlarni qayta ishlash va tahlil qilish tezligi 10 barobargacha oshiriladi;  ma'lumotlar bazasidagi axborotlarni konfidensialligini ta'minlash darajasi 100 foiz oshadi, tashqi xavflardan himoya qilish hamda ma'lumotlarni xavfsiz va ishonchli saqlash imkoniyatlari kengayadi;  ma'lumotlar bazasi hajmi 1 Petabaytgacha yetkaziladi. 8 Vazirlar Mahkamasining 5.06.2020 yildagi “Soliq ma’muriyatchiligida zamonaviy aхborot-kommunikatsiya teхnologiyalarini keng joriy etishga doir qoʻshimcha chora-tadbirlar toʻgʻrisida”gi 359-son qarori. 9 Vazirlar Mahkamasining 5.06.2020 yildagi “Soliq ma’muriyatchiligida zamonaviy aхborot-kommunikatsiya teхnologiyalarini keng joriy etishga doir qoʻshimcha chora-tadbirlar toʻgʻrisida”gi 359-son qarori. 24  Business Intelligence va Big Data texnologiyalarini joriy etish strategiyaning asosiy vazifalaridan biri sifatida kiritilgan. Mazkur texnologiyalarning yo‘lga qo‘yilishi natijasida:  katta hajmdagi ma'lumotlarni qayta ishlash va tezkor tahlil qilish tizimlari kengayadi;  xufiyona aylanmalar darajasi keskin qisqaradi va soliq solinadigan baza kengayadi;  markazlashgan tizimlar orqali shakllangan ma'lumotlarni qayta ishlash natijasida bozor konyukturasini o‘rganish, tovar va xizmatlarning bozor narxlarini tahlil qilish hamda prognozlash imkoniyati yaratiladi;  xodimlarning 50-60 foizida ma'lumotlarni qayta ishlash va tahlil qilish bilan shug‘ullanish imkoniyati paydo bo‘ladi. Soliq organlarining axborot tizimlari majmui to‘liq yagona platformaga o‘tkazilishi:  ma'lumotlarni kiritish, to‘plash, tahlil qilish tizimlarini optimallashtiradi;  ma'lumotlar bazasidagi katta yuklanishlarning oldini oladi;  soliq to‘lovchilarning hisobot topshirish jarayonini 5-7 barobargacha yengillashtiradi;  inson omili aralashuvini 60 foizga qisqartiradi;  soliq ma'muriyatchiligi va nazoratining mutlaqo yangi tizimini yaratish, shuningdek, korrupsiyaviy omillarga yo‘l qo‘ymaslik va oldini olish choralarini qo‘llashga imkoniyat yaratadi.  Soliq ma'murchiligida biznes jarayonlarni avtomatlashtirilishi biznes jarayonga sarflangan umumiy vaqtni 20-30 foizga qisqartiradi. DSQ Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish strategiyasida nazarda tutilayotgan Case Management System, Case Assesment System tizimlarining yaratilishi orqali soliq auditi jarayonini avtomatik tarzda qayd etish, monitoring qilish, real vaqt rejimida ma'lumot va tahlillardan foydalanish orqali soliq tizimini takomillashtirishga erishiladi. 24  Business Intelligence va Big Data texnologiyalarini joriy etish strategiyaning asosiy vazifalaridan biri sifatida kiritilgan. Mazkur texnologiyalarning yo‘lga qo‘yilishi natijasida:  katta hajmdagi ma'lumotlarni qayta ishlash va tezkor tahlil qilish tizimlari kengayadi;  xufiyona aylanmalar darajasi keskin qisqaradi va soliq solinadigan baza kengayadi;  markazlashgan tizimlar orqali shakllangan ma'lumotlarni qayta ishlash natijasida bozor konyukturasini o‘rganish, tovar va xizmatlarning bozor narxlarini tahlil qilish hamda prognozlash imkoniyati yaratiladi;  xodimlarning 50-60 foizida ma'lumotlarni qayta ishlash va tahlil qilish bilan shug‘ullanish imkoniyati paydo bo‘ladi. Soliq organlarining axborot tizimlari majmui to‘liq yagona platformaga o‘tkazilishi:  ma'lumotlarni kiritish, to‘plash, tahlil qilish tizimlarini optimallashtiradi;  ma'lumotlar bazasidagi katta yuklanishlarning oldini oladi;  soliq to‘lovchilarning hisobot topshirish jarayonini 5-7 barobargacha yengillashtiradi;  inson omili aralashuvini 60 foizga qisqartiradi;  soliq ma'muriyatchiligi va nazoratining mutlaqo yangi tizimini yaratish, shuningdek, korrupsiyaviy omillarga yo‘l qo‘ymaslik va oldini olish choralarini qo‘llashga imkoniyat yaratadi.  Soliq ma'murchiligida biznes jarayonlarni avtomatlashtirilishi biznes jarayonga sarflangan umumiy vaqtni 20-30 foizga qisqartiradi. DSQ Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish strategiyasida nazarda tutilayotgan Case Management System, Case Assesment System tizimlarining yaratilishi orqali soliq auditi jarayonini avtomatik tarzda qayd etish, monitoring qilish, real vaqt rejimida ma'lumot va tahlillardan foydalanish orqali soliq tizimini takomillashtirishga erishiladi. 25 Soliq to‘lovchilarga ko‘rsatiladigan elektron davlat xizmatlari va ularning mobil ilovalari sonini ko‘paytirish esa soliq xizmati xodimlari bilan munosabatlarda inson omilini 60 foizga qisqartiradi. Bu nafaqat korrupsiyaning oldini oladi, balki qog‘oz shaklidagi hujjat ishlarini ham keskin kamaytiradi10. Ushbu qarorda davlat soliq xizmati organlarining boshqa vazirlik va idoralar bilan axborot almashinuv tizimlari sonini oshirish ham belgilangan. Bu choralar soliq to‘lovchilarning majburiyatlari hisobini yuritishga oid yirik hajmdagi axborotlarni elektron tarzda olish, tahlil qilish va soliq solish bazasini kengaytirishga xizmat qiladi Xulosa. Kurs ishini tayyorlash jarayonidagi tahlillar asosida quyidagi xulosalar ishlab chiqildi. Iqtisodiy barqarorlikka erishish maqsadida Davlat budjeti daromadlarini prognozini bajarish muhim ahamiyatga egadir. Soliq tizimini raqamlashtirish strategiyasi orqali ham budjetga tushumni ta’minlashimiz, ham Soliq kodeksidagi moddalarga amal qilishni nazorat qilishimiz mumkin. Soliq tizimini raqamli rivojlantirish orqali ma’lumotlarni qayta ishlash tezligini hamda aхborot tizimlari majmuini yagona platformaga oʻtkazish imkonini, elektron davlat хizmatlari koʻrsatish sifatini oshirish, katta hajmdagi ma’lumotlarni tezkor tahlil qilish tizimlarini yoʻlga qoʻyiladi. Soliq tizimini raqamli rivojlantirish asosiy vazifasi sifatida «kerakli axborotni kerakli joyga, kerakli vaqtda, kerakli hajmda, kerakli ko‘rinishda yetkazib berish» dan iboratdir. Axborot hajmining ko‘pligi ularning qayta ishlashda insondan ko‘p vaqtni va mehnatni talab qiladi. Lekin aksariyat hollarda bu ishlarni qisqa vaqt ichida bajarish zarur bo‘ladi. Soliq tizimi raqamlashtirish yordamida bu muammolar bartaraf etiladi. Soliq tizimini raqamli rivojlantirish strategiyasi orqali:  soliq tizimida ishbilarmonlik va investitsiyaviy faollik oshiriladi; 10 Vazirlar Mahkamasining 5.06.2020 yildagi “Soliq ma’muriyatchiligida zamonaviy aхborot-kommunikatsiya teхnologiyalarini keng joriy etishga doir qoʻshimcha chora-tadbirlar toʻgʻrisida”gi 359-son qarori. 25 Soliq to‘lovchilarga ko‘rsatiladigan elektron davlat xizmatlari va ularning mobil ilovalari sonini ko‘paytirish esa soliq xizmati xodimlari bilan munosabatlarda inson omilini 60 foizga qisqartiradi. Bu nafaqat korrupsiyaning oldini oladi, balki qog‘oz shaklidagi hujjat ishlarini ham keskin kamaytiradi10. Ushbu qarorda davlat soliq xizmati organlarining boshqa vazirlik va idoralar bilan axborot almashinuv tizimlari sonini oshirish ham belgilangan. Bu choralar soliq to‘lovchilarning majburiyatlari hisobini yuritishga oid yirik hajmdagi axborotlarni elektron tarzda olish, tahlil qilish va soliq solish bazasini kengaytirishga xizmat qiladi Xulosa. Kurs ishini tayyorlash jarayonidagi tahlillar asosida quyidagi xulosalar ishlab chiqildi. Iqtisodiy barqarorlikka erishish maqsadida Davlat budjeti daromadlarini prognozini bajarish muhim ahamiyatga egadir. Soliq tizimini raqamlashtirish strategiyasi orqali ham budjetga tushumni ta’minlashimiz, ham Soliq kodeksidagi moddalarga amal qilishni nazorat qilishimiz mumkin. Soliq tizimini raqamli rivojlantirish orqali ma’lumotlarni qayta ishlash tezligini hamda aхborot tizimlari majmuini yagona platformaga oʻtkazish imkonini, elektron davlat хizmatlari koʻrsatish sifatini oshirish, katta hajmdagi ma’lumotlarni tezkor tahlil qilish tizimlarini yoʻlga qoʻyiladi. Soliq tizimini raqamli rivojlantirish asosiy vazifasi sifatida «kerakli axborotni kerakli joyga, kerakli vaqtda, kerakli hajmda, kerakli ko‘rinishda yetkazib berish» dan iboratdir. Axborot hajmining ko‘pligi ularning qayta ishlashda insondan ko‘p vaqtni va mehnatni talab qiladi. Lekin aksariyat hollarda bu ishlarni qisqa vaqt ichida bajarish zarur bo‘ladi. Soliq tizimi raqamlashtirish yordamida bu muammolar bartaraf etiladi. Soliq tizimini raqamli rivojlantirish strategiyasi orqali:  soliq tizimida ishbilarmonlik va investitsiyaviy faollik oshiriladi; 10 Vazirlar Mahkamasining 5.06.2020 yildagi “Soliq ma’muriyatchiligida zamonaviy aхborot-kommunikatsiya teхnologiyalarini keng joriy etishga doir qoʻshimcha chora-tadbirlar toʻgʻrisida”gi 359-son qarori. 26  sog‘lom raqobat muhitini shakllantiriladi;  soliq islohotlarini samarali amalga oshirishga to‘sqinlik qilayotgan xufiyona iqtisodiyot darajasini qisqartiriladi ;  tadbirkorlik faoliyatini qonuniylashtirish jarayonlarini rag‘batlantiruvchi jamoatchilik nazorati mexanizmlari mukammallashtirish maqsadida soliq to‘lovchilarga xizmat ko‘rsatish jadal rivojlantiriladi;  soliq xizmatlari sifatini va soliq organlari faoliyatini jamoatchilik tomonidan mustaqil baholash mexanizmini yaratiladi;  soliq organlarida shaffoflik (oshkorlik) va hisobdorlikni kengaytirish, korrupsiya ko‘rinishlariga yo’l qo’ymaslik shakllantiriladi;  soliq organlari bo‘linmalari faoliyatining samaradorligini oshiriladi;  soliq organlari bo‘linmalari faoliyatining samaradorligini jamoatchilik fikri natijalarini hisobga olgan holda reyting baholashni joriy etiladi;  soliq majburiyatlarini bajarishda ma’muriy xarajatlar (sarflanadigan vaqt va mablag‘) darajasi qisqartiriladi;  soliq sohasida imtiyozlar berish borasida aniq mezon va mexanizmlar ishlab chiqiladi;  soliq to‘lovchi bilan soliq organlari o‘rtasida ma’lumot almashinuvini ta’minlovchi yagona standart va dasturiy mahsulotlar ishlab chiqiladi;  soliq hisobotini sifatini pasaytiradigan, soliq bazasining kengayishi va barqaror soliq tushumlarini ta’minlashga to‘sqinlik qiladigan idoralararo axborot hamkorligi almashinuvi yuqori bo‘ladi;  yuqori malakali kadrlarni tayyorlash sohasida hamda soliq organlari xodimlari faoliyatini baholashda yagona tizim yaratiladi. 26  sog‘lom raqobat muhitini shakllantiriladi;  soliq islohotlarini samarali amalga oshirishga to‘sqinlik qilayotgan xufiyona iqtisodiyot darajasini qisqartiriladi ;  tadbirkorlik faoliyatini qonuniylashtirish jarayonlarini rag‘batlantiruvchi jamoatchilik nazorati mexanizmlari mukammallashtirish maqsadida soliq to‘lovchilarga xizmat ko‘rsatish jadal rivojlantiriladi;  soliq xizmatlari sifatini va soliq organlari faoliyatini jamoatchilik tomonidan mustaqil baholash mexanizmini yaratiladi;  soliq organlarida shaffoflik (oshkorlik) va hisobdorlikni kengaytirish, korrupsiya ko‘rinishlariga yo’l qo’ymaslik shakllantiriladi;  soliq organlari bo‘linmalari faoliyatining samaradorligini oshiriladi;  soliq organlari bo‘linmalari faoliyatining samaradorligini jamoatchilik fikri natijalarini hisobga olgan holda reyting baholashni joriy etiladi;  soliq majburiyatlarini bajarishda ma’muriy xarajatlar (sarflanadigan vaqt va mablag‘) darajasi qisqartiriladi;  soliq sohasida imtiyozlar berish borasida aniq mezon va mexanizmlar ishlab chiqiladi;  soliq to‘lovchi bilan soliq organlari o‘rtasida ma’lumot almashinuvini ta’minlovchi yagona standart va dasturiy mahsulotlar ishlab chiqiladi;  soliq hisobotini sifatini pasaytiradigan, soliq bazasining kengayishi va barqaror soliq tushumlarini ta’minlashga to‘sqinlik qiladigan idoralararo axborot hamkorligi almashinuvi yuqori bo‘ladi;  yuqori malakali kadrlarni tayyorlash sohasida hamda soliq organlari xodimlari faoliyatini baholashda yagona tizim yaratiladi. 27 Foydalaniladigan adabiyotlar ro‘yxati: 1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitustiyasi –“O‘zbekiston”. T. 2020 y. 2. O‘zbekiston Respublikasining 30.12.2019 yildagi “O‘zbekiston Respublikasi soliq kodeksiga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi O‘RQ-599 sonli Qonuni. 3. O‘zbekiston Respublikasi 30.12.2020 yildagi ““2021-yil uchun O‘zbekiston Respublikasining davlat budjeti to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi qonuni qabul qilinganligi munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish haqida”gi O‘RQ-659 sonli Qonuni 4. O‘zbekiston Respublikasi 25.12.2020 yildagi “2021 yil uchun O‘zbekiston Respublikasining davlat byudjeti to‘g‘risida”gi O‘RQ-657 sonli Qonuni 5. O‘zbekiston Respublikasi 01.12.2020 yildagi “Koronavirus pandemiyasi va global inqiroz holatlarining iqtisodiyot tarmoqlariga salbiy ta’sirini yumshatish bo‘yicha chora-tadbirlar qabul qilinganligi munosabati bilan O‘zbekiston respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi O‘RQ-652 sonli Qonuni 6. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasinng 20.11.2020 yildagi “Soliq ma’muriyatchiligini yanada takomillashtirish bo’yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi VMQ-736 sonli qarori. 27 Foydalaniladigan adabiyotlar ro‘yxati: 1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitustiyasi –“O‘zbekiston”. T. 2020 y. 2. O‘zbekiston Respublikasining 30.12.2019 yildagi “O‘zbekiston Respublikasi soliq kodeksiga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi O‘RQ-599 sonli Qonuni. 3. O‘zbekiston Respublikasi 30.12.2020 yildagi ““2021-yil uchun O‘zbekiston Respublikasining davlat budjeti to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi qonuni qabul qilinganligi munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish haqida”gi O‘RQ-659 sonli Qonuni 4. O‘zbekiston Respublikasi 25.12.2020 yildagi “2021 yil uchun O‘zbekiston Respublikasining davlat byudjeti to‘g‘risida”gi O‘RQ-657 sonli Qonuni 5. O‘zbekiston Respublikasi 01.12.2020 yildagi “Koronavirus pandemiyasi va global inqiroz holatlarining iqtisodiyot tarmoqlariga salbiy ta’sirini yumshatish bo‘yicha chora-tadbirlar qabul qilinganligi munosabati bilan O‘zbekiston respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi O‘RQ-652 sonli Qonuni 6. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasinng 20.11.2020 yildagi “Soliq ma’muriyatchiligini yanada takomillashtirish bo’yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi VMQ-736 sonli qarori. 28 3. O‘zbekiston Respublikasi 09.12.2019 yildagi “2020 yil uchun O‘zbekiston Respublikasining davlat byudjeti to‘g‘risida”gi O‘RQ-589 sonli Qonuni 4. O‘zbekiston Respublikasining 07.01.2020 yildagi “O‘zbekiston Respublikasining soliq kodeksi qabul qilinishi munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartishlar va qo‘shimcha kiritish, shuningdek ayrim qonun hujjatlarini o’z kuchini yo’qotgan deb topish to‘g‘risida”gi O‘RQ-601 sonli Qonuni 5. O‘zbekiston Respublikasining 14.01.2020 yildagi “Notariat tizimini tubdan isloh qilinishi munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi O‘RQ-602 sonli Qonuni 6.“Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni. T. 2016 y. 7. O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo’mitasining 2020 yil 19 iyundagi "Davlat soliq xizmati organlarining tuzilmasini tasdiqlash hamda o‘zgartirish kiritish to‘g‘risida"gi 151-sonli Buyrug’i. 8. DSQning 15.06.2020dagi 143-sonli buyrug’i bilan tasdiqlangan “Davlat soliq xizmati organlarida soliq to’ovchilarning ShHlarini yuritish tartibi to‘g‘risida”gi Nizom 9. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 30 dekabrdagi “O‘zbekiston Respublikasining «2020 yil uchun O‘zbekiston Respublikasining davlat byudjeti to‘g‘risida»gi qonuni ijrosini ta’minlash chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-4555 sonli qarori. 10. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016-yil 28-oktabrdagi “Tadbirkorlik sub’ektlarini davlat ro’yxatidan o’tkazish va hisobga qo’yish tizimini takomillashtirish to‘g‘risida”gi PQ-2646-sonli qarori 11. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 13 avgustdagi “O‘zbekiston Respublikasida turizm sohasini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” gi PF-5781 sonli farmoni 12. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 27 iyundagi “Soliq va bojxona imtiyozlari berilishini yanada tartibga solish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-5755 sonli farmoni 28 3. O‘zbekiston Respublikasi 09.12.2019 yildagi “2020 yil uchun O‘zbekiston Respublikasining davlat byudjeti to‘g‘risida”gi O‘RQ-589 sonli Qonuni 4. O‘zbekiston Respublikasining 07.01.2020 yildagi “O‘zbekiston Respublikasining soliq kodeksi qabul qilinishi munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartishlar va qo‘shimcha kiritish, shuningdek ayrim qonun hujjatlarini o’z kuchini yo’qotgan deb topish to‘g‘risida”gi O‘RQ-601 sonli Qonuni 5. O‘zbekiston Respublikasining 14.01.2020 yildagi “Notariat tizimini tubdan isloh qilinishi munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi O‘RQ-602 sonli Qonuni 6.“Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni. T. 2016 y. 7. O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo’mitasining 2020 yil 19 iyundagi "Davlat soliq xizmati organlarining tuzilmasini tasdiqlash hamda o‘zgartirish kiritish to‘g‘risida"gi 151-sonli Buyrug’i. 8. DSQning 15.06.2020dagi 143-sonli buyrug’i bilan tasdiqlangan “Davlat soliq xizmati organlarida soliq to’ovchilarning ShHlarini yuritish tartibi to‘g‘risida”gi Nizom 9. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 30 dekabrdagi “O‘zbekiston Respublikasining «2020 yil uchun O‘zbekiston Respublikasining davlat byudjeti to‘g‘risida»gi qonuni ijrosini ta’minlash chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-4555 sonli qarori. 10. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016-yil 28-oktabrdagi “Tadbirkorlik sub’ektlarini davlat ro’yxatidan o’tkazish va hisobga qo’yish tizimini takomillashtirish to‘g‘risida”gi PQ-2646-sonli qarori 11. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 13 avgustdagi “O‘zbekiston Respublikasida turizm sohasini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” gi PF-5781 sonli farmoni 12. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 27 iyundagi “Soliq va bojxona imtiyozlari berilishini yanada tartibga solish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-5755 sonli farmoni 29 13. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 24 iyuldagi “Akstiz solig’iga tortiladigan ayrim mahsulot turlarini ishlab chiqarish va realizastiya qilishni tartibga solishni yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-5771 sonli farmoni 14. O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo’mitasining 2019 yil 14 avgustdagi 2019-52-sonli Qarori. 15. Ayupov R.X,, Kabulov A.V. Kriptografiya va kriptovalyutalar. Toshkent, “Navruz” nashriyoti, 2018 yil, 164 bet. 16. Ayupov R.X., Asraev U.M. Kraudsorsing va kraudfondingning raqamli iqtisodiyot uchun yaratadigan imkoniyatlari. Iqtisodioytning tarmoqlarini innovatsion rivojlanishida AKT ning axamiyati, 17. Respublika ilmiy-texnik anjumanining ma’ruzalar to’plami, 3-qism, 2019 yil. 14-15 mart, 398-399 betlar. 18. Ayupov R.X., Urunov R.S. O‘zbekistonda raqamli iqtisod va 4.0 Industriyaning rivojlanish tendentsiyalari. Iqtisodioytning tarmoqlarini innovatsion rivojlanishida AKT ning axamiyati, Respublika ilmiytexnik anjumanining ma’ruzalar to’plami, 3-qism, 2019 yil. 14-15 mart, 399-401 betlar. 19. Ayupov R.X., Qurbonov Z.M. Raqamli iqtisodiyotning davlat boshqaruvida yuzaga keladigan ijobiy va salbiy tomonlari. “Davlat boshqaruvida raqamlashtirish: muammo va yechimlar” mavzuidagi respublika ilmiy-amaliy konferentsiyasi materiallari to’plami. 2019 yil 12 aprel,43-44 betlar. Gazeta va jurnallar 1.Soliq va bojxona xabarlari", moliyaviy – itisodiy gazeta 2021 yil sonlari. 2.“Soliq info” haftalik itisodiy ijtimoiy gazeta 2021 yil sonlari Internet saytlari 1.www.soliq.uz 2.www.lex.uz 3.www.gov.uz 4O‘zbekiston Respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim Vazirligi veb sayti (www.bilimdon.uz) 29 13. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 24 iyuldagi “Akstiz solig’iga tortiladigan ayrim mahsulot turlarini ishlab chiqarish va realizastiya qilishni tartibga solishni yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-5771 sonli farmoni 14. O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo’mitasining 2019 yil 14 avgustdagi 2019-52-sonli Qarori. 15. Ayupov R.X,, Kabulov A.V. Kriptografiya va kriptovalyutalar. Toshkent, “Navruz” nashriyoti, 2018 yil, 164 bet. 16. Ayupov R.X., Asraev U.M. Kraudsorsing va kraudfondingning raqamli iqtisodiyot uchun yaratadigan imkoniyatlari. Iqtisodioytning tarmoqlarini innovatsion rivojlanishida AKT ning axamiyati, 17. Respublika ilmiy-texnik anjumanining ma’ruzalar to’plami, 3-qism, 2019 yil. 14-15 mart, 398-399 betlar. 18. Ayupov R.X., Urunov R.S. O‘zbekistonda raqamli iqtisod va 4.0 Industriyaning rivojlanish tendentsiyalari. Iqtisodioytning tarmoqlarini innovatsion rivojlanishida AKT ning axamiyati, Respublika ilmiytexnik anjumanining ma’ruzalar to’plami, 3-qism, 2019 yil. 14-15 mart, 399-401 betlar. 19. Ayupov R.X., Qurbonov Z.M. Raqamli iqtisodiyotning davlat boshqaruvida yuzaga keladigan ijobiy va salbiy tomonlari. “Davlat boshqaruvida raqamlashtirish: muammo va yechimlar” mavzuidagi respublika ilmiy-amaliy konferentsiyasi materiallari to’plami. 2019 yil 12 aprel,43-44 betlar. Gazeta va jurnallar 1.Soliq va bojxona xabarlari", moliyaviy – itisodiy gazeta 2021 yil sonlari. 2.“Soliq info” haftalik itisodiy ijtimoiy gazeta 2021 yil sonlari Internet saytlari 1.www.soliq.uz 2.www.lex.uz 3.www.gov.uz 4O‘zbekiston Respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim Vazirligi veb sayti (www.bilimdon.uz) 30 5.TDIU veb sayti www.tsue.uz 6.www.edu.uz. 7.http://www.statistics.uz 8.www.ziyo.net 30 5.TDIU veb sayti www.tsue.uz 6.www.edu.uz. 7.http://www.statistics.uz 8.www.ziyo.net