STANDARTLASHTIRISH BO‘YICHA DAVLAT TIZIMI. STANDARTLASHTIRISHNING TURLARI, TOIFALARI VA USULLARI.

Yuklangan vaqt

2025-02-02

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

9

Faytl hajmi

41,5 KB


 
 
 
 
 
 
STANDARTLASHTIRISH BO‘YICHA DAVLAT TIZIMI. 
STANDARTLASHTIRISHNING TURLARI, TOIFALARI VA USULLARI. 
 
REJA: 
1Standartlashtirish davlat tizimi. 
2.Standartlarning turlari va toifalari. 
                 3.Standartlarni ishlab chiqish, tasdiqlash va tadbiq etish tartib-
qoidalari. 
  
 1. Standartlashtirish davlat tizimi (SDT) 
Respublikamizda standartlashtirish jarayoni 3 bosqichdan iborat: 
− atamalarni standartlashtirish; 
− o‘lchovlarni, o‘lchash va sinov uskunalarini va ularni konstruksiyaga va 
mahsulot texnologiyasiga bog‘lab standartlashtirish; 
− mahsulotning o‘zini standartlashtirish.  
− ISO/MEK tomonidan yaratilgan konsultativ kengash texnika rivojining 
yo‘nalishini quyidagicha tavsiya qiladi: 
− standartlarni yaratishda va ularni kelishishda yangi mexanizmlarni yaratish; 
− harajatlarni ilk tadqiqotlarga va real istiqbolga ega bo‘lgan texnikaviy yutuqlarga 
to‘plamoq; 
− bor texnikaviy qo‘mitalarning ilmiy tadqiqot, tajribaviy konstruktorlik ishlarini 
shu jumladan ekologiya sohasidagi ishlarni, e’tiborga olgan holda yangi rejali 
ishlarni yaratish; 
− etakchi 
mutaxassislar 
boshchiligidagi 
o‘tkaziladigan seminarlar, 
ilmiy 
ma’ruzalar shaklidagi ikkilamchi mexanizmlardan foydalanish; 
STANDARTLASHTIRISH BO‘YICHA DAVLAT TIZIMI. STANDARTLASHTIRISHNING TURLARI, TOIFALARI VA USULLARI. REJA: 1Standartlashtirish davlat tizimi. 2.Standartlarning turlari va toifalari. 3.Standartlarni ishlab chiqish, tasdiqlash va tadbiq etish tartib- qoidalari. 1. Standartlashtirish davlat tizimi (SDT) Respublikamizda standartlashtirish jarayoni 3 bosqichdan iborat: − atamalarni standartlashtirish; − o‘lchovlarni, o‘lchash va sinov uskunalarini va ularni konstruksiyaga va mahsulot texnologiyasiga bog‘lab standartlashtirish; − mahsulotning o‘zini standartlashtirish. − ISO/MEK tomonidan yaratilgan konsultativ kengash texnika rivojining yo‘nalishini quyidagicha tavsiya qiladi: − standartlarni yaratishda va ularni kelishishda yangi mexanizmlarni yaratish; − harajatlarni ilk tadqiqotlarga va real istiqbolga ega bo‘lgan texnikaviy yutuqlarga to‘plamoq; − bor texnikaviy qo‘mitalarning ilmiy tadqiqot, tajribaviy konstruktorlik ishlarini shu jumladan ekologiya sohasidagi ishlarni, e’tiborga olgan holda yangi rejali ishlarni yaratish; − etakchi mutaxassislar boshchiligidagi o‘tkaziladigan seminarlar, ilmiy ma’ruzalar shaklidagi ikkilamchi mexanizmlardan foydalanish;  
 
− sanoatning yuqori rahbarlari orasida yangi g‘oyalarni targ‘ibot qilishga e’tiborni 
qaratmoq.  
Mana shuning uchun standartlashtirishda atamalarni bir erga to‘plamoq, ular 
asosida ta’riflar yaratmoq va nihoyat bu sohada standartlar yaratmoq hozirgikunning 
talabi, iqtisodiyotni rivojlantirishning dolzarb masalalarihisoblanadi.  
SHu 
maqsadda 
standartlashtirish 
sohasidagi 
atamalarni 
to‘plashda 
xalqarostandartlashtirish 
tashkilotining 
hujjatlariga, 
sobiq 
Ittifoqdagi 
ma’lumotlarga, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasida ilk yaratilgan 
hujjatlarga murojaat etildi. 
Bu sohadagi asosiy tushunchalar 61 atamadan iborat bo‘lib, ularning mohiyati 
ketma-ketligi bo‘yicha ma’lum tartibda joylashtirilib, hozirgi vaqtda chop etilgan 
O‘zRST 1.10-93 “O‘zbekiston Respublikasining standartlashtirish davlat tizimi. 
Asosiy atamalar va ta’riflar” standarti yaratildi.  
Standartlashtirish sohasidagi bir qancha asos bo‘luvchi hujjatlar O‘zstandart 
agentligi huzuridagi standartlashtirish, metrologiya, sertifikat-lashtirish instituti 
(SMSITI) da yaratilmoqda. Bular qatoriga dastlabki standartlar O‘z RST 1.0-92, O‘z 
RST 1.1-92, O‘z RST 1.2-92, O‘z RST 1.3-92 va boshqalar kiradi.  
O‘z RST 1.0-92 “O‘zbekiston Respublikasi standartlashtirish davlat tizimi. 
Asosiy qoidalar” bo‘yicha standartlashtirishning mohiyati, maqsad va vazifalari 
hamda qo‘llaniladigan asosiy tushunchalar bilan oldingi ma’ruzamizda tanishib 
chiqdik.  
Mazkur standart standartlashtirishning asosiy vazifa va maqsadini, 
standartlashtirish ishlarining tashkil etilishi va asosiy qonun-qoidalarini, me’yoriy 
hujjatlarning toifasini, standartlar turlarini, xalqaro hamkorlik bo‘yicha asosiy 
qoidalarni, standartlar va texnikaviy shartlarning qo‘llanishini, standartlarga va 
o‘lchash vositalariga nisbatan davlat nazoratini belgilaydi.  
 
 
 
2. Standartlarning turlari va toifalari 
− sanoatning yuqori rahbarlari orasida yangi g‘oyalarni targ‘ibot qilishga e’tiborni qaratmoq. Mana shuning uchun standartlashtirishda atamalarni bir erga to‘plamoq, ular asosida ta’riflar yaratmoq va nihoyat bu sohada standartlar yaratmoq hozirgikunning talabi, iqtisodiyotni rivojlantirishning dolzarb masalalarihisoblanadi. SHu maqsadda standartlashtirish sohasidagi atamalarni to‘plashda xalqarostandartlashtirish tashkilotining hujjatlariga, sobiq Ittifoqdagi ma’lumotlarga, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasida ilk yaratilgan hujjatlarga murojaat etildi. Bu sohadagi asosiy tushunchalar 61 atamadan iborat bo‘lib, ularning mohiyati ketma-ketligi bo‘yicha ma’lum tartibda joylashtirilib, hozirgi vaqtda chop etilgan O‘zRST 1.10-93 “O‘zbekiston Respublikasining standartlashtirish davlat tizimi. Asosiy atamalar va ta’riflar” standarti yaratildi. Standartlashtirish sohasidagi bir qancha asos bo‘luvchi hujjatlar O‘zstandart agentligi huzuridagi standartlashtirish, metrologiya, sertifikat-lashtirish instituti (SMSITI) da yaratilmoqda. Bular qatoriga dastlabki standartlar O‘z RST 1.0-92, O‘z RST 1.1-92, O‘z RST 1.2-92, O‘z RST 1.3-92 va boshqalar kiradi. O‘z RST 1.0-92 “O‘zbekiston Respublikasi standartlashtirish davlat tizimi. Asosiy qoidalar” bo‘yicha standartlashtirishning mohiyati, maqsad va vazifalari hamda qo‘llaniladigan asosiy tushunchalar bilan oldingi ma’ruzamizda tanishib chiqdik. Mazkur standart standartlashtirishning asosiy vazifa va maqsadini, standartlashtirish ishlarining tashkil etilishi va asosiy qonun-qoidalarini, me’yoriy hujjatlarning toifasini, standartlar turlarini, xalqaro hamkorlik bo‘yicha asosiy qoidalarni, standartlar va texnikaviy shartlarning qo‘llanishini, standartlarga va o‘lchash vositalariga nisbatan davlat nazoratini belgilaydi. 2. Standartlarning turlari va toifalari  
 
 
O‘zbekiston 
Respublikasi 
hududida 
standartlashtirish 
ob’ektlariga 
qo‘yiladigan talablarni belgilovchi me’yoriy hujjatlarning quyidagi toifalari amal 
qiladi: 
− Xalqaro (davlatlararo, mintaqaviy) standartlar; 
− O‘zbekiston Respublikasining standartlari; 
− Tarmoq standartlari; 
− Texnikaviy shartlari; 
− Korxona standartlari; 
− Xorijiy mamlakatlarning milliy standartlari.  
Xalqaro standart - bu standartlashtirish bilan (standartlashtirish bo‘yicha) 
shug‘ullanadigan xalqaro tashkilot tomonidan qabul qilingan va iste’molchilarning 
keng doirasiga yaroqli bo‘lgan standartdir.  
Mintaqaviy 
standart 
esa, 
standartlashtirish 
bilan 
shug‘ullanadigan 
mintaqaviy tashkilot tomonidan qabul qilingan va iste’molchilarning keng doirasiga 
yaroqli bo‘lgan hujjatdir.  
Davlatlararo standart "GOST" - bu standartlashtirish, metrologiya va 
sertifikatlashtirish bo‘yicha davlatlararo kengash tomonidan qabul qilingan, 
bajarilishi shart bo‘lgan hujjatdir.  
Milliy standart- bu standartlashtirish bilan shug‘ullanadigan milliy idora 
tomonidan qabul qilingan va iste’molchilarning keng doirasiga yaroqli bo‘lgan 
standartdir.  
Korxona standarti - bu mahsulotga, xizmatga yoki jarayonga korxonaning 
tashabbusi bilan ishlab chiqiladigan va uning tomonidan tasdiqlangan hujjatdir.  
Standartlarni qo‘llashda turli usullar mavjud. Bir mamlakat doirasida 
standartlar yangidan yaratilishi mumkin hamda xalqaro,mintaqaviy va davlatlararo 
standartlarni to‘g‘ridan-to‘g‘ri qo‘llanishi ham mumkin.  
Standartlardan 
tashqari 
rahbariy 
hujjatlar, 
texnikaviy 
shartlar, 
standartlashtirish 
bo‘yicha 
tavsiyanomalar, 
yo‘riqnomalar 
(qoidalar) 
ham 
mavjuddir.  
O‘zbekiston Respublikasi hududida standartlashtirish ob’ektlariga qo‘yiladigan talablarni belgilovchi me’yoriy hujjatlarning quyidagi toifalari amal qiladi: − Xalqaro (davlatlararo, mintaqaviy) standartlar; − O‘zbekiston Respublikasining standartlari; − Tarmoq standartlari; − Texnikaviy shartlari; − Korxona standartlari; − Xorijiy mamlakatlarning milliy standartlari. Xalqaro standart - bu standartlashtirish bilan (standartlashtirish bo‘yicha) shug‘ullanadigan xalqaro tashkilot tomonidan qabul qilingan va iste’molchilarning keng doirasiga yaroqli bo‘lgan standartdir. Mintaqaviy standart esa, standartlashtirish bilan shug‘ullanadigan mintaqaviy tashkilot tomonidan qabul qilingan va iste’molchilarning keng doirasiga yaroqli bo‘lgan hujjatdir. Davlatlararo standart "GOST" - bu standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish bo‘yicha davlatlararo kengash tomonidan qabul qilingan, bajarilishi shart bo‘lgan hujjatdir. Milliy standart- bu standartlashtirish bilan shug‘ullanadigan milliy idora tomonidan qabul qilingan va iste’molchilarning keng doirasiga yaroqli bo‘lgan standartdir. Korxona standarti - bu mahsulotga, xizmatga yoki jarayonga korxonaning tashabbusi bilan ishlab chiqiladigan va uning tomonidan tasdiqlangan hujjatdir. Standartlarni qo‘llashda turli usullar mavjud. Bir mamlakat doirasida standartlar yangidan yaratilishi mumkin hamda xalqaro,mintaqaviy va davlatlararo standartlarni to‘g‘ridan-to‘g‘ri qo‘llanishi ham mumkin. Standartlardan tashqari rahbariy hujjatlar, texnikaviy shartlar, standartlashtirish bo‘yicha tavsiyanomalar, yo‘riqnomalar (qoidalar) ham mavjuddir.  
 
Rahbariy hujjat deganda standartlashtirish idoralarining va xizmatlarning 
vazifalarini, burchlarini va huquqlarini, ularning ishlari yoki ishlarining ayrim 
bosqichlarini bajarish usullari, tartibini va mazmunini belgilaydigan me’yoriy hujjat 
tushuniladi.  
Texnikaviy shartlar (O’ZTSH) - bu buyurtmachi bilan kelishilgan holda, 
ishlab chiqaruvchi tomonidan yoki buyurtmachi tomonidan tasdiqlangan aniq 
mahsulotga (xizmatga) bo‘lgan texnikaviy talablarni belgilovchi me’yoriy hujjatdir.  
Yo‘riqnoma (qoidalar) - instruksiya (pravila) - bu ishlarni yoki ularning ayrim 
bosqichlarini mazmuni va tarkibini belgilovchi me’yoriy hujjatdir. 
Rahbariy hujjat deganda standartlashtirish idoralarining va xizmatlarning vazifalarini, burchlarini va huquqlarini, ularning ishlari yoki ishlarining ayrim bosqichlarini bajarish usullari, tartibini va mazmunini belgilaydigan me’yoriy hujjat tushuniladi. Texnikaviy shartlar (O’ZTSH) - bu buyurtmachi bilan kelishilgan holda, ishlab chiqaruvchi tomonidan yoki buyurtmachi tomonidan tasdiqlangan aniq mahsulotga (xizmatga) bo‘lgan texnikaviy talablarni belgilovchi me’yoriy hujjatdir. Yo‘riqnoma (qoidalar) - instruksiya (pravila) - bu ishlarni yoki ularning ayrim bosqichlarini mazmuni va tarkibini belgilovchi me’yoriy hujjatdir.  
 
 
 
Standartlashtirish ob’ektlariga o‘z navbatida quyidagilar kiradi: 
− yagona texnikaviy tilni qo‘shib hisoblaganda umumtexnikaviy ob’ektlar, 
umumiy 
mashinasozlikda 
qo‘llaniladigan 
buyumlarning 
namunaviy 
Ўзбекистон Давлат стандарлаштириш тизими 
(Ўз ДСТ) 
Стандарт 
поғоналари 
Давлатлараро 
стандартлар 
Узлуксиз 
таълимнинг 
Ўзбекистон Давлат 
стандартлари 
Ўзбекистон Давлат 
стандартлари 
Тармоқ 
стандартлари 
Раҳбарий 
ҳужжатлар, 
тавсияномалар 
Маъмурий-ҳудудий 
стандартлар 
Корхоналар 
стандартлари 
Тасдиқланиш 
даражаси 
Евроосиё 
Давлатлараро 
кенгаш  (ЕОВК) 
“Ўзстандарт” 
Агентлиги,Ҳокимия
тлар, Иқтисод 
тармоқлари, 
корхоналар  
“Ўзстандарт” 
Агентлиги, Иқтисод 
тармоқлари 
“Ўзстандарт” 
Агентлиги, Ўздав-
архитектқурқўм, Таб. 
муҳ. қил. дав. 
қўмитаси, Соғлиқни 
сақлаш вазирлиги 
Вазирлар 
маҳкамаси 
Ҳокимиятлар 
Корхона ва 
ташкилотлар 
Стандарт турлари 
 
Асосий стандартлар 
Ташкилий-услубий  
стандартлар 
 
Умумтехникавий 
стандартлар 
 
 
Маҳсулот (хизмат) 
стандартлари 
 
Жараёнлар 
стандартлари 
 
Назорат усуллари (синов 
ва ўлчашлар, анализ 
қилиш) стандартлари. 
Standartlashtirish ob’ektlariga o‘z navbatida quyidagilar kiradi: − yagona texnikaviy tilni qo‘shib hisoblaganda umumtexnikaviy ob’ektlar, umumiy mashinasozlikda qo‘llaniladigan buyumlarning namunaviy Ўзбекистон Давлат стандарлаштириш тизими (Ўз ДСТ) Стандарт поғоналари Давлатлараро стандартлар Узлуксиз таълимнинг Ўзбекистон Давлат стандартлари Ўзбекистон Давлат стандартлари Тармоқ стандартлари Раҳбарий ҳужжатлар, тавсияномалар Маъмурий-ҳудудий стандартлар Корхоналар стандартлари Тасдиқланиш даражаси Евроосиё Давлатлараро кенгаш (ЕОВК) “Ўзстандарт” Агентлиги,Ҳокимия тлар, Иқтисод тармоқлари, корхоналар “Ўзстандарт” Агентлиги, Иқтисод тармоқлари “Ўзстандарт” Агентлиги, Ўздав- архитектқурқўм, Таб. муҳ. қил. дав. қўмитаси, Соғлиқни сақлаш вазирлиги Вазирлар маҳкамаси Ҳокимиятлар Корхона ва ташкилотлар Стандарт турлари Асосий стандартлар Ташкилий-услубий стандартлар Умумтехникавий стандартлар Маҳсулот (хизмат) стандартлари Жараёнлар стандартлари Назорат усуллари (синов ва ўлчашлар, анализ қилиш) стандартлари.  
 
konstruksiyalari (mahkamlash vositalari, asboblar va boshqalar), materiallar va 
moddalarning xususiyati haqidagi ishonchli ma’lumotlar, texnikaviy-iqtisodiy 
axborotning tavsiflash va kodlash; 
− aniq maqsadga yo‘naltirilgan davlat ilmiy-texnikaviy va ijtimoiy-iqtisodiy 
dasturlar va loyiha ob’ektlari; 
− Respublikaga (yoki muayyan korxonalarga) mahsulot yoki texnologiyasining 
raqobat qilish qobiliyatini oshirishini ta’minlash imkoniyatini beradigan fan va 
texnika yutuqlari; 
− Respublikada ichki ehtiyojini qondirish uchun, shuningdek, boshqa davlatlarga 
eksport sifatida etkazib berish uchun ishlab chiqariladigan mahsulotlari;  
− standartlarning talablari va texnikaviy shartlari xalqaro, mintaqaviy va sanoati 
rivojlangan xorijiy mamlakatlarning milliy standartlari talablari bilan 
uyg‘unlashtirilishi.  
“O‘zstandart” agentligi, Davlat arxitektura va qurilish qo‘mitasi, Davlat 
tabiatni muhofaza qilish qo‘mitasi va Sog‘liqni saqlash vazirligi standartlashtirish 
bo‘yicha tarmoqlararo ishlarni tashkil qilish va muvofiqlashtirish uchun o‘z 
huquqlari doirasida yo‘riqnomalar, qoidalar, nizomlar, uslubiy ko‘rsatmalar, 
rahbariy hujjatlarni (RH) va tavsiyalarni (T) ishlab chiqadilar va manfaatdor 
tomonlar bilan kelishilgan holda tasdiqlaydilar. 
O‘zbekiston Respublikasining standartlarini ishlab chiqish, kelishish, 
tasdiqlash va ro‘yxatga olish tartibi O‘z RST 1.1-92 standarti bilan belgilanadi.  
Standartlashtirish 
ob’ektining 
o‘ziga 
xos 
xususiyatlariga 
va 
unga 
belgilanadigan talablar mazmuniga bog‘liq ravishda O‘zbekiston Respublikasi 
standartlashtirish tizimi asosiy turdagi standartlarni nazarda tutadi: 
- asos bo‘luvchi standartlar; 
- umumtexnikaviy standartlar; 
- texnikaviy shartlar (mahsulot, jarayon, xizmatlar uchun) standartlari; 
- texnikaviy talablar standartlari; 
- nazorat usullari (sinovlar, tahlillar, o‘lchashlar, ta’riflar) standartlari.  
konstruksiyalari (mahkamlash vositalari, asboblar va boshqalar), materiallar va moddalarning xususiyati haqidagi ishonchli ma’lumotlar, texnikaviy-iqtisodiy axborotning tavsiflash va kodlash; − aniq maqsadga yo‘naltirilgan davlat ilmiy-texnikaviy va ijtimoiy-iqtisodiy dasturlar va loyiha ob’ektlari; − Respublikaga (yoki muayyan korxonalarga) mahsulot yoki texnologiyasining raqobat qilish qobiliyatini oshirishini ta’minlash imkoniyatini beradigan fan va texnika yutuqlari; − Respublikada ichki ehtiyojini qondirish uchun, shuningdek, boshqa davlatlarga eksport sifatida etkazib berish uchun ishlab chiqariladigan mahsulotlari; − standartlarning talablari va texnikaviy shartlari xalqaro, mintaqaviy va sanoati rivojlangan xorijiy mamlakatlarning milliy standartlari talablari bilan uyg‘unlashtirilishi. “O‘zstandart” agentligi, Davlat arxitektura va qurilish qo‘mitasi, Davlat tabiatni muhofaza qilish qo‘mitasi va Sog‘liqni saqlash vazirligi standartlashtirish bo‘yicha tarmoqlararo ishlarni tashkil qilish va muvofiqlashtirish uchun o‘z huquqlari doirasida yo‘riqnomalar, qoidalar, nizomlar, uslubiy ko‘rsatmalar, rahbariy hujjatlarni (RH) va tavsiyalarni (T) ishlab chiqadilar va manfaatdor tomonlar bilan kelishilgan holda tasdiqlaydilar. O‘zbekiston Respublikasining standartlarini ishlab chiqish, kelishish, tasdiqlash va ro‘yxatga olish tartibi O‘z RST 1.1-92 standarti bilan belgilanadi. Standartlashtirish ob’ektining o‘ziga xos xususiyatlariga va unga belgilanadigan talablar mazmuniga bog‘liq ravishda O‘zbekiston Respublikasi standartlashtirish tizimi asosiy turdagi standartlarni nazarda tutadi: - asos bo‘luvchi standartlar; - umumtexnikaviy standartlar; - texnikaviy shartlar (mahsulot, jarayon, xizmatlar uchun) standartlari; - texnikaviy talablar standartlari; - nazorat usullari (sinovlar, tahlillar, o‘lchashlar, ta’riflar) standartlari.  
 
Lozim 
bo‘lgan 
taqdirda 
mahsulotning 
asosiy 
texnikaviy-iqtisodiy 
ko‘rsatkichlarini, uning nomlarini (turlarini) oqilona tarkibi va boshqa talablarni 
aniq belgilaydigan bir turdagi mahsulot guruhiga standart ishlab chiqilishi mumkin.  
Asos bo‘luvchi standartlar tashkiliy-texnikaviy jarayonlarning bajarilishi, 
ishlab chiqish, ishlab chiqarish va mahsulotni qo‘llash jarayonlari tartibini 
(qoidalarini), shuningdek faoliyatning muayyan sohasida ishlarni tashkil etishning 
asosiy (umumiy) qoidalarini belgilaydi.  
Umumtexnikaviy standartlar mahsulotning texnikaviy jihatdan bir-biriga 
mos bo‘lishini va o‘zaroalmashuvini ta’minlash uchun zarur bo‘lgan ishlab chiqish, 
ishlab chiqarish va mahsulotni qo‘llashning umumtexnikaviy talablarini, 
shuningdek mehnat havfsizligi, atrof-muhitni (ekologiya) zararli ta’sirlardan 
(shovqin, tebranish va boshqalardan) himoya qilish, namunaviy texnologik 
jarayonlar, mahsulot sifatini nazorat qilish (sinash) usullari, hujjatlarni 
birxillashtirish talablarini belgilaydi.  
O‘zbekiston Respublikasi standartlari va texnikaviy shartlarini ishlab chiqish, 
odatda har bir manfaatdor korxona va tashkilotning muxtor vakili bo‘lgan 
mutaxassislardan tashkil topgan texnikaviy qo‘mitalar (TQ) kuchi bilan yoki 
standartlash-tirish bo‘yicha tayanch tashkilotlari tomonidan amalga oshiriladi.  
 
3. Standartlarni ishlab chiqish, tasdiqlash va tadbiq etish tartib-qoidalari 
 
O‘z RST 1.1-92 “O‘zbekiston Respublikasining standartlashtirish 
davlat tizimi. O‘zbekiston Respublikasining standartini ishlab chiqish, kelishib 
olish, tasdiqlash va ro‘yxatdan o‘tkazish tartibi” standartiga binoan O‘zbekiston 
Respublikasi standarti (bundan keyin - standart deb yuritiladi) standartlashtirish 
bo‘yicha texnikaviy qo‘mitalar (bundan keyin TQ), standartlashtirish bo‘yicha 
tayanch tashkilotlari,vazirliklar, idoralar, uyushmalar, konsernlar, davlat, 
shirkat, pudratchi, aksioner, qo‘shma korxonalar, muassasalar va tashkilotlar 
tomonidan ishlab chiqiladi.  
Standartni har xil tashkilotlar mutaxassislarining ishchi guruhlari 
tomonidan ishlab chiqishga yo‘l qo‘yiladi. 
Lozim bo‘lgan taqdirda mahsulotning asosiy texnikaviy-iqtisodiy ko‘rsatkichlarini, uning nomlarini (turlarini) oqilona tarkibi va boshqa talablarni aniq belgilaydigan bir turdagi mahsulot guruhiga standart ishlab chiqilishi mumkin. Asos bo‘luvchi standartlar tashkiliy-texnikaviy jarayonlarning bajarilishi, ishlab chiqish, ishlab chiqarish va mahsulotni qo‘llash jarayonlari tartibini (qoidalarini), shuningdek faoliyatning muayyan sohasida ishlarni tashkil etishning asosiy (umumiy) qoidalarini belgilaydi. Umumtexnikaviy standartlar mahsulotning texnikaviy jihatdan bir-biriga mos bo‘lishini va o‘zaroalmashuvini ta’minlash uchun zarur bo‘lgan ishlab chiqish, ishlab chiqarish va mahsulotni qo‘llashning umumtexnikaviy talablarini, shuningdek mehnat havfsizligi, atrof-muhitni (ekologiya) zararli ta’sirlardan (shovqin, tebranish va boshqalardan) himoya qilish, namunaviy texnologik jarayonlar, mahsulot sifatini nazorat qilish (sinash) usullari, hujjatlarni birxillashtirish talablarini belgilaydi. O‘zbekiston Respublikasi standartlari va texnikaviy shartlarini ishlab chiqish, odatda har bir manfaatdor korxona va tashkilotning muxtor vakili bo‘lgan mutaxassislardan tashkil topgan texnikaviy qo‘mitalar (TQ) kuchi bilan yoki standartlash-tirish bo‘yicha tayanch tashkilotlari tomonidan amalga oshiriladi. 3. Standartlarni ishlab chiqish, tasdiqlash va tadbiq etish tartib-qoidalari O‘z RST 1.1-92 “O‘zbekiston Respublikasining standartlashtirish davlat tizimi. O‘zbekiston Respublikasining standartini ishlab chiqish, kelishib olish, tasdiqlash va ro‘yxatdan o‘tkazish tartibi” standartiga binoan O‘zbekiston Respublikasi standarti (bundan keyin - standart deb yuritiladi) standartlashtirish bo‘yicha texnikaviy qo‘mitalar (bundan keyin TQ), standartlashtirish bo‘yicha tayanch tashkilotlari,vazirliklar, idoralar, uyushmalar, konsernlar, davlat, shirkat, pudratchi, aksioner, qo‘shma korxonalar, muassasalar va tashkilotlar tomonidan ishlab chiqiladi. Standartni har xil tashkilotlar mutaxassislarining ishchi guruhlari tomonidan ishlab chiqishga yo‘l qo‘yiladi.  
 
Standartning bir nechta tashkilot tomonidan ishlab chiqilishida etakchi ishlab 
chiquvchi tashkilotlar (ijrochilar ro‘yxatida birinchi o‘rinda turadi) 
hamkorlikda ish bajaruvchi har bir tashkilot bilan ish ko‘lamini va 
muddatlarini aniqlaydi.  
Standart respublika hududida kimga qarashli ekanligi va mulk shaklidan 
qat’iy nazar, standart ishlab chiqilgan tashkilotlarni chiqaradigan va iste’mol 
qiladigan hamma korxona va tashkilotlar uchun majburiydir.  
Standartga kiritiladigan o‘zgarish asosiy standart uchun belgilangan tartibda 
majburiy kelishib olinishi, tasdiqlanishi va ro‘yxatdan o‘tkazilishi lozim.  
Standartlarning tuzilishi, mazmuni, bayon etilishi va rasmiylashtirilishi 
GOST 1.5-85 ga muvofiq bajariladi.  
Standartlarni ishlab chiqish tartibi 
Standartni ishlab chiqishda tashkiliy-usuliy birlikka erishish maqsadida 
hamda standartni ishlab chiqish bosqichlari bajarilishini nazorat qilish uchun 4 
bosqich joriy etiladi.  
1-bosqich - zaruriyat tug‘ilganda standartni ishlab chiqishda texnikaviy 
topshiriq ishlab chiqiladi va tasdiqlanadi; 
2-bosqich - standart loyihasini ishlab chiqish (birinchi tahriri) va uni fikr 
mulohazalar olish uchun yuborish; 
3-bosqich - fikr - mulohazalar ustida ishlash, standart loyihasini (oxirgi 
tahririni) ishlab chiqish, kelishish va tasdiqlashga taqdim etish; 
4-bosqich - standartni tasdiqlash va davlat ro‘yxatidan o‘tkazish. 
Standartlarni ishlab chiqish bosqichlarini bir-biri bilan qo‘shib olib borishga 
yo‘l qo‘yiladi. 
 
Takrorlash uchun savollar. 
1. Nima sababdan standartlar o‘zgartiriladi? 
2. Standartlarni ishlab chiqish nechta bosqichdan iborat? 
3. Standart loyihasi bo‘yicha texnikaviy qo‘mitaning funksiyasi nimalardan 
iborat? 
Standartning bir nechta tashkilot tomonidan ishlab chiqilishida etakchi ishlab chiquvchi tashkilotlar (ijrochilar ro‘yxatida birinchi o‘rinda turadi) hamkorlikda ish bajaruvchi har bir tashkilot bilan ish ko‘lamini va muddatlarini aniqlaydi. Standart respublika hududida kimga qarashli ekanligi va mulk shaklidan qat’iy nazar, standart ishlab chiqilgan tashkilotlarni chiqaradigan va iste’mol qiladigan hamma korxona va tashkilotlar uchun majburiydir. Standartga kiritiladigan o‘zgarish asosiy standart uchun belgilangan tartibda majburiy kelishib olinishi, tasdiqlanishi va ro‘yxatdan o‘tkazilishi lozim. Standartlarning tuzilishi, mazmuni, bayon etilishi va rasmiylashtirilishi GOST 1.5-85 ga muvofiq bajariladi. Standartlarni ishlab chiqish tartibi Standartni ishlab chiqishda tashkiliy-usuliy birlikka erishish maqsadida hamda standartni ishlab chiqish bosqichlari bajarilishini nazorat qilish uchun 4 bosqich joriy etiladi. 1-bosqich - zaruriyat tug‘ilganda standartni ishlab chiqishda texnikaviy topshiriq ishlab chiqiladi va tasdiqlanadi; 2-bosqich - standart loyihasini ishlab chiqish (birinchi tahriri) va uni fikr mulohazalar olish uchun yuborish; 3-bosqich - fikr - mulohazalar ustida ishlash, standart loyihasini (oxirgi tahririni) ishlab chiqish, kelishish va tasdiqlashga taqdim etish; 4-bosqich - standartni tasdiqlash va davlat ro‘yxatidan o‘tkazish. Standartlarni ishlab chiqish bosqichlarini bir-biri bilan qo‘shib olib borishga yo‘l qo‘yiladi. Takrorlash uchun savollar. 1. Nima sababdan standartlar o‘zgartiriladi? 2. Standartlarni ishlab chiqish nechta bosqichdan iborat? 3. Standart loyihasi bo‘yicha texnikaviy qo‘mitaning funksiyasi nimalardan iborat?  
 
4. Standartlarni belgilash tartibi qanday? 
5. Texnikaviy shartlarni yaratishning qanday tafovutli tomonlarini bilasiz? 
 
 
4. Standartlarni belgilash tartibi qanday? 5. Texnikaviy shartlarni yaratishning qanday tafovutli tomonlarini bilasiz?