Standartlashtirishning asosiy qonun qoidalari
Reja:
1. “Standartlashtirish tog’risidagi” O‘zbekiston respublikasi qonuni
2. Mamlakatimizdagi me’yoriy hujjatlar toifalari va standartlar turlari.
3. Respublikamizda standartlashtirish ishlarining tashkillanishi.
1. “Standartlashtirish to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi qonuni.
Standartlashtirish to‘g‘risida”gi Qonuni 1993 yil 28 dekabrda qabul qilingan.
Mazkur Qonunga quyidagilarga muvofiq o‘zgartirishlar kiritilgan:
O‘zR 26.05.2000 y. 82-II-Qonuni,
O‘zR 25.04.2003 y. 482-II-Qonuni,
O‘zR 10.10.2006 y. O‘RQ-59-son Qonuni Qonun 4 ta bo‘lim, 12 ta moddadan
iborat.
Standartlashtirishning asosiy maqsadlari (1-bo‘lim, 1-modda) quyidagilardir:
mahsulotlar, jarayonlar, ishlar va xizmatlarning (bundan buyon matnda "mahsulot"
deb yuritiladi) aholining hayoti, sog‘lig‘i va mol-mulkiga, atrof muhit uchun
xavfsizligi, resurslarni tejash masalalarida istehmolchilar va davlat manfaatlarini
himoya qilishdan; mahsulotlarning o‘zaro almashinuvchanligini va bir-biriga mos
kelishini tahminlashdan; fan va texnika taraqqiyoti darajasiga, shuningdek aholining
hamda xalq xo‘jaligining ehtiyojlariga muvofiq holda mahsulot sifatini hamda
raqobat qila olish imkonini oshirishdan; barcha turdagi resurslar tejalishiga
ko‘maklashishdan,
ishlab
chiqarishning
texnikiqtisodiy
ko‘rsatkichlarini
yaxshilashdan; ijtimoiy-iqtisodiy, ilmiy-texnikaviy dasturlar va loyihalarni amalga
oshirishdan; tabiiy va texnogen falokatlar hamda boshqa favqulodda vaziyatlar
yuzaga kelish xavf-xatarini hisobga olgan holda xalq xo‘jaligi obhektlarining
xavfsizligini tahminlashdan; istehmolchilarni ishlab chiqarilayotgan mahsulot
nomenklaturasi hamda sifati to‘g‘risida to‘liq va ishonchli axborot bilan
tahminlashdan; mudofaa qobiliyatini va safarbarlik tayyorligini tahminlashdan;
o‘lchovlarning yagona birlikda bo‘lishini tahminlashdan iboratdir.
Standartlarni nashr qilish va qayta nashr etishni ularni tasdiqlagan organlar
amalga oshiradilar. Standartlashtirish to‘g‘risidagi qonun hujjatlari ushbu Qonundan
va O‘zbekiston Respublikasining boshqa qonun hujjatlaridan iboratdir (1-bo‘lim, 4-
modda).
Qoraqalpog‘iston
Respublikasida
standartlashtirish
sohasidagi
munosabatlar Qoraqalpog‘iston Respublikasi qonun hujjatlari bilan ham tartibga
solinadi. Basharti xalqaro shartnoma yoki bitimda O‘zbekiston Respublikasi qonun
hujjatlarida tahriflanganidan o‘zgacha qoidalar belgilangan bo‘lsa, u holda xalqaro
shartnoma yoki bitim qoidalari qo‘llaniladi (1-bo‘lim, 5-modda).
Qonunda normativ hujjatlarning toifalari va ularga qo‘yiladigan asosiy
talablar
(2-bo‘lim,
6-
modda)
keltirilgan.
O‘zbekiston
Respublikasida
standartlashtirishga doir quyidagi toifadagi normativ hujjatlar qo‘llaniladi; xalqaro
(davlatlararo, mintaqaviy) standartlar; O‘zbekiston Respublikasining davlat
standartlari; tarmoq standartlari; texnik shartlar; korxona standartlari; xorijiy
mamlakatlarning milliy standartlari; ma’muriy-hududiy standartlar.
Standartlashtirish to‘rt muhim darajada amalga oshirilishi mumkin. Bu
xalqaro,
milliy,
birlashmasi
va
kompaniya
darajalaridir.
Kompaniyani
standartlashtirish barcha faoliyatni tartibga solishdan, ma’lumotlarni umumiy
muvofiqlashtirish va hujjatlashtirishdan, muhandislik standartlari, ishlab chiqarish
standartlari bilan shug‘ullanishdan iboratdir. Ma'muriy va moliyaviy me'yorlar
ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish uchun amaliyot kodlari va hatto xarajatlar,
anketalar kodlari kabi bozor smetasi sifatida faoliyat olib boriladi. Vositalarni
standartlashtirish va soddalashtirish uchun kompaniya uning operatsiyalari
ratsionalizatorlarini beradi.
Kompaniya standartlari milliy standartlar sifatida
qabul qilishi kerak. Korxonalar faqat o‘z standartlariga murojaat qilishi kerak, milliy
yoki xalqaro standartlar mavjud emas. Davlat yagona va uzluksiz ta’lim tizimida
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadigan davlat
ta’lim standartlari ishlab chiqiladi. Standartlashtirishga doir normativ hujjatlar
jumlasiga, shuningdek standartlashtirish qoidalari, normalari, texnik-iqtisodiy
axborot klassifikatorlari ham kiradi. Mazkur hujjatlarni ishlab chiqish va qo‘llash
tartibi "Texnik jihatdan tartibga solish" tomonidan belgilanadi.
Xalqaro (davlatlararo, mintaqaviy) standartlar va xorijiy mamlakatlarning
milliy standartlari, shuningdek xalqaro qoidalar va normalar O‘zbekiston
Respublikasi ishtirok etgan shartnoma yoki bitimlarga muvofiq qo‘llaniladi. Ushbu
standartlar, qoidalar va normalarni respublika hududida qo‘llash tartibini "Texnik
jihatdan tartibga solish" va davlat boshqaruvining boshqa organlari o‘z vakolatlari
doirasida belgilaydilar. Ular xalqaro savdo-sotiq uchun ortiqcha to‘sqinliklarni
vujudga keltirmasligi lozim.
Standartlashtirishga doir normativ hujjatlar vatanimiz hamda chet el fan va
texnikasining zamonaviy yutuqlariga asoslangan va O‘zbekiston Respublikasining
qonun hujjatlariga muvofiq bo‘lishi lozim. Ular xalqaro savdo-sotiq uchun ortiqcha
to‘sqinliklarni vujudga keltirmasligi lozim. Normativ hujjatlarsiz mahsulot ishlab
chiqarish va realizatsiya qilishga yo‘l qo‘yilmaydi. O‘zbekiston Respublikasining
manfaatlari himoya qilinishini va ishlab chiqarilayotgan mahsulotning raqobat qila
olish imkonini tahminlash uchun asosli hollarda standartlarda istiqbolga
mo‘ljallangan, anhanaviy texnologiyalarning imkoniyatlaridan ildamlashgan
dastlabki talablar belgilab qo‘yiladi.
Standartlarda mahsulotni yaratish, ishlab chiqarish va etkazib berish
shartnomasiga kiritilgan, qonun hujjatlarida nazarda tutilgan o‘zga talablar ham
belgilab
qo‘yilishi
mumkin.
Import
mahsulot,
basharti
u
O‘zbekiston
Respublikasida amal qilayottan standartlarning majburiy talablar qismiga
muvofiqligi tasdiqlanmagan bo‘lsa, etkazib berilishi va belgilangan maqsadda
ishlatilishi mumkin emas. Standartlashtirishga doir normativ hujjatlarning
sertifikatlashtirishda
qo‘llanilishi
(2-bo‘lim,
7-modda)
bo‘yicha
talablar
mahlumotlar keltirilgan bo‘lib, amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq majburiy
sertifikatlashtirilishi lozim bo‘lgan mahsulotni standartlashtirishga doir normativ
hujjatlar sertifikatlashtirishni amalga oshirishda rioya etiladigan talablarni,
shuningdek ushbu talablarga muvofiqlikni nazorat qilish va sinash usullarini o‘z
ichiga olishi lozim. Ko‘rsatib o‘tilgan hujjatlar mahsulotning mazkur turini
sertifikatlashtirish tizimida belgilangan qoida va tartiblarga muvofiq qo‘llanilishi
lozim.
Qonunning 3-bo‘lim 8 va 9-moddalarida davlat nazorati organlarining
standartlarning majburiy talablariga rioya etilishi ustidan davlat nazoratini amalga
oshirishlari hamda davlat inspektorlari, ularning huquqlari va javobgarliklari
to‘g‘risida
mahlumotlar
keltirilgan. Standartlashtirish to‘g‘risidagi
qonun
hujjatlarini buzganlik uchun javobgarlik tafsilotlari 3- bo‘lim, 10-moddada berilgan
bo‘lib, ushbu Qonun qoidalari buzilishida aybdor bo‘lgan yuridik va jismoniy
shaxslar, shuningdek davlat boshqaruv organlarining mansabdor shaxslari amaldagi
qonun hujjatlariga muvofiq javobgarlikka tortilishi aytib o‘tilgan.
Davlat yo‘li bilan standartlashtirish va nazorat qilishga doir ishlarning
moliyaviy tahminoti bo‘yicha 4-bo‘lim, 11-moddada quyidagilar keltirilgan.
Standartlashtirish va nazorat qilishga doir ishlar, xususan: xalqaro (davlatlararo,
mintaqaviy) standartlarni, standartlashtirish qoidalari, normalari va tavsiyalarini
ishlab chiqish yoki ishlab chiqishda ishtirok etish; aniq standartlashtirish obhektlari
bo‘yicha qonun hujjatlarini ishlab chiqish, shuningdek standartlarning tarkibiy
tashkiliy-texnik va umumtexnik majmuilarini ishlab chiqish va ularning amal
qilishini tahminlash; texnik-iqtisodiy axborot klassifikatorlarini ishlab chiqish, ular
to‘g‘risida rasmiy axborot tayyorlash va nashr etish, shuningdek ularni barcha
manfaatdor foydalanuvchilarga yuborish; standartlashtirish bo‘yicha umumdavlat
ahamiyatiga molik ilmiy-tadqiqot va o‘zga isharni olib borish; standartlarning
majburiy talablariga rioya etilishi ustidan davlat nazoratini olib borish; standartlar
fondini, texnik-iqtisodiy axborotlar klassifikatorlarini, xalqaro (davlatlararo,
mintaqaviy) standartlarni, standartlashtirish qoidalari, normalari va tavsiyalarini,
xorijiy mamlakatlarning milliy standartlarini, shuningdek standartlarga muvofiqlik
belgisi bilan tamg‘alangan mahsulot va xizmatlar Davlat reestrini shakllantirish
hamda yuritish; standartlashtirish sohasida O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasi aniqlaydigan o‘zga ishlar davlat yo‘li bilan moliyaviy tahminlanishi
shart. Nashr qilingan (qayta nashr etilgan) standartlarni, texnik-iqtisodiy axborot
klassifikatorlarini, mahsulot va xizmatlar Davlat reestriga kiritilgan, standartlarga
muvofiqlik belgisi bilan tamg‘alangan mahsulot va xizmatlarning nashr qilingan
(qayta nashr etilgan) katalogini sotishdan belgilangan tartibda olinadigan
mablag‘lar, shuningdek ushbu Qonun qoidalarini buzganlik uchun undiriladigan
jarima
mablag‘larining
O‘zbekiston
Respublikasi
Vazirlar
Mahkamasi
belgilaydigan tartibda davlat nazorati organlariga yo‘llanadigan qismi ham
standartlashtirish, standartlarning majburiy talablariga rioya etilishi ustidan davlat
nazoratiga doir ishlarni moliyaviy tahminlash manbalari bo‘lishi mumkin.
Respublika byudjeti mablag‘laridan to‘liq yoki qisman tahminlanadigan davlat
dasturlarini ishlab chiqishda mahsulot sifatini normativ jihatdan tahminlash
bo‘limlari nazarda tutilishi lozim.
Standartlar qo‘llanilishini rag‘batlantirish (4- bo‘lim, 12-modda). Davlat
standartlarga, shu jumladan istiqbolga mo‘ljallangan, anhanaviy texnologiyalarning
imkoniyatlaridan ildamlashgan dastlabki talablarni o‘z ichiga olgan standartlarga
muvofiqlik belgisi bilan tamg‘alangan mahsulotni ishlab chiqaradigan xo‘jalik
faoliyati subhektlari iqtisodiy qo‘llab-quvvatlanishi va rag‘batlantirilishini
kafolatlaydi. Mahsulot ishlab chiqarishni amalga oshirayotgan va mahsulotlarni
standartlarga muvofiqlik belgisi bilan tamg‘alash huquqini olgan xo‘jalik faoliyati
subhektlarini iqtisodiy qo‘llabquvvatlash va rag‘batlantirish chora-tadbirlari
O‘zbekiston
Respublikasi
Vazirlar
Mahkamasi
tomonidan
belgilanadi.
Standartlashtirish bo‘yicha davlat nazorat organlari va obyektlari. Xo‘jalik faoliyati
subyektlari standartlarning majburiy talablariga, standartlashtirishga taalluqli
boshqa qonun hujjatlariga rioya etishi ustidan davlat nazoratini "Texnik jihatdan
tartibga solish" agentligi, "Davarxitektqurilish" qo‘mitasi, Davlat tabiatni muhofaza
qilish qo‘mitasi, Sog‘liqni saqlash vazirligi va ularning hududiy organlari,
shuningdek boshqa maxsus vakil kilingan davlat boshqaruv organlari o‘z vakolatlari
doirasida amalga oshiradilar (3-bo‘lim, 8- modda). Idoraviy bo‘ysunuvi va mulk
shaklidan qathi nazar xo‘jalik faoliyati subhektlarining, shuningdek tadbirkorlik
faoliyati bilan shug‘ullanayotgan jismoniy shaxslarning mahsuloti, shu jumladan
sertifikatlashtirilgan mahsulot (ishlab chiqish, tayyorlash, saqlash, tashish,
foydalanish, tahmirlash va chiqindini foydali suratda ishlatish bosqichlarida) davlat
nazorati obhekti hisoblanadi. Xo‘jalik faoliyati subhektlari davlat nazoratini amalga
oshirish uchun barcha zarur sharoitni yaratishlari shart. Standartlarning majburiy
talablariga rioya etilishi ustidan davlat nazoratini: standartlarni tekshirish va nazorat
qilish hamda o‘lchovlarning yagona birlikda bo‘lishini tahminlash bo‘yicha
O‘zbekiston Respublikasi bosh davlat inspektori; standartlarni tekshirish va nazorat
qilish hamda o‘lchovlarning yagona birlikda bo‘lishini tahminlash bo‘yicha
Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar bosh davlat
inspektorlari; standartlarni tekshirish va nazorat qilish hamda o‘lchovlarning yagona
birlikda bo‘lishini tahminlash bo‘yicha davlat inspektorlari amalga oshiradilar.
Davlat inspektorlari, ularning huquqlari va javobgarligi 3-bo‘lim, 9-moddada
keltirilgan. Standartlarning majburiy talablariga rioya etilishi ustidan davlat
nazoratini amalga oshiradigan davlat inspektorlari davlat boshqaruv organlarining
vakillari hisoblanadilar. Davlat inspektori: xo‘jalik faoliyati subhektining xizmat va
ishlab chiqarish binolariga belgilangan tartibda kirish; xo‘jalik faoliyati subhektidan
davlat nazoratini o‘tkazish uchun kerakli hujjatlar va mahlumotlarni olish; davlat
nazoratini o‘tkazishda xo‘jalik faoliyati subhektining texnika vositalaridan
foydalanish va mutaxassislarni jalb etish; standartlashtirish bo‘yicha amaldagi
normativ hujjatlarga muvofiq standartlarning majburiy talablariga muvofiqligini
tekshirish uchun mahsulotlarning namunalari hamda nusxalarini tanlab olishni
o‘tkazish, bunda ishlatib yuborilgan nusxalarning qiymati va sinovlarni (tahlillarni,
o‘lchovlarni) o‘tkazish xarajatlari tekshirilayotgan xo‘jalik faoliyati subhektlarining
ishlab chiqarish chiqimlariga kiritiladi; mahsulotni yaratish, ishlab chiqarishga
tayyorlash, tayyorlash, realizatsiya qilish (etkazib berish, sotish), undan foydalanish
(uni ishlatish), mahsulotni saqlash, tashish va chiqindini foydali suratda ishlatish
bosqichlarida, standartlar majburiy talablarining aniqlangan buzilishlarini bartaraf
etish to‘g‘risida ko‘rsatmalar berish; xo‘jalik faoliyati subhekti tekshiruvdan bo‘yin
tovlagan taqdirda mahsulotni realizatsiya qilishni man etish hukuqiga ega.
Standartlarni tekshirish va nazorat qilish hamda o‘lchovlarning yagona birlikda
bo‘lishini tahminlash bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi bosh davlat inspektori,
standartlarni tekshirish va nazorat qilish hamda o‘lchovlarning yagona birlikda
bo‘lishini tahminlash bo‘yicha Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va
Toshkent shahar bosh davlat inspektorlari bundan tashqari: Davlat inspektorlarining
mahsulotni realizatsiya qilishni (etkazib berishni, sotishni) man etish yoki to‘xtatib
qo‘yish to‘g‘risidagi ko‘rsatmasini buzganlik uchun xo‘jalik faoliyati subhektlari
O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlarida belgilangan tartibda jarima to‘laydilar.
Jarima solish sud tomonidan, xo‘jalik faoliyati subhekti sodir etilgan
huquqbuzarlikdagi aybiga iqror bo‘lgan va jarimani ixtiyoriy ravishda to‘lagan
takdirda esa, O‘zbekiston Respublikasi Bosh davlat inspektori, Qoraqalpog‘iston
Respublikasi, viloyatlar, Toshkent shahar bosh davlat inspektorlari tomonidan
amalga oshiriladi. Xo‘jalik faoliyati subhektlari berilgan ko‘rsatmalar va qarorlarni
bajarmagan takdirlarida davlat inspektorlari zarur materiallarni prokuratura
organlariga yoki sudga oshiradilar. Davlat inspektorlari zimmalariga yuklangan
majburiyatlarni bajarmagan yoki lozim darajada bajarmagan, davlat yoki tijorat
sirini oshkor qilgan takdirlarida qonun hujjatlarida belgilangan javobgarlikka
tortiladilar.
2. Mamlakatimizdagi me’yoriy hujjatlar toifalari va standartlar turlari.
Me’yoriy hujjatlarni tuzish, bayon qilish, mundarija va rasmiylashtirishga
talablar O’z DSt 1.6:2003 “O‘z SDT. Me’yoriy hujjatlar. Tuzish, bayon qilish,
mundarija va rasmiylashtirishga talablar” davlat standarti tomonidan belgilangan.
Standartda keltirilgan nizomlar tarmoq, ma’muriy-hududiy darajadagi me’yoriy
hujjatlarning va korxona standartlarining tuzilishiga nisbatan majburiy emas, lekin
MH ni rasmiylashtirishda birlilikka erishish uchun keltirilgan standartdagi
nizomlarga amal qilish kerak.
Me’yoriy hujjatlarning tuzilishiga talablar
Me’yoriy hujjatlar tuzilishiga ko‘ra quyidagi tarkibiy qismlarga ega bo‘lishi
mumkin:
– sarvaraq;
– so‘z boshi;
– mundarija;
– kirish;
– nomi;
– qo‘llanish doirasi;
– me’yoriy havolalar;
– atamalar va ta’riflar;
– belgilar va qisqartmalar;
– talablar;
– ilovalar;
– bibliografik ma’lumotlar.
MH ga qo‘shish uchun “Sarvaraq” (titul varaq), “So‘z boshi”, “Mundarija”,
“Nomi”, “Talablar” majburiydir.
Me’yoriy. hujjatning sarvarag‘ida uning belgisi va nomi keltiriladi:
So‘z boshida mazkur hujjat to‘g‘risida umumiy ma’lumotlar keltiriladi
me’yoriy hujjatni ishlab chiqish va tasdiqlashga taqdim qilish; ushbu me’yoriy
hujjatning qaysi me’yoriy hujjat o‘rniga ishlab chiqilgani to‘g‘risida ma’lumot va b.
So‘z boshi sarvaraqdan keyingi betda uning orqa tomonida joylashtiriladi va
tegishli sarlavhadan boshlanadi. Sarlavha betning yuqori qismida, o‘rtada, bosh
harflar bilan yoziladi va quyuqroq shrift bilan ajratiladi.
Mundarija me’yoriy hujjat hajmi o‘n betdan oshgan hollarda yoziladi.
Mundarijaga bo‘limlarning tartib raqamlari va nomi (zarur bo‘lganda kichik
bo‘limlar nomi), ilovalar belgisi va sarlavhasi bilan, zarur bo‘lganda esa, grafik
materiallar ham qaysi betda joylashganini ko‘rsatib yoziladi.
Standart mundarijasi so‘z boshidan keyin, odatda yangi betdan boshlanadi.
“Mundarija” so‘zi betning o‘rta qismida bosh harflar bilan yoziladi.
Standartning nomi qisqa bo‘lishi, standartlashtirish ob’ektini aniq tavsiflashi
va standartni standartlar axborot ko‘rsatkichiga kiritish uchun uning to‘g‘ri
tasniflanishini ta’minlashi lozim. Standart nomida, odatda, qisqartmalar
(mahsulotning shartli belgisidan tashqari), rim harflari, matematik belgilar, yunon
harflari ruhsat etilmaydi.
Me’yoriy hujjatning nomi, odatda, sarlavha va kichik sarlavhadan iborat
bo‘lishi lozim.
O‘zining vazifasi va qo‘llanish sohasiga ko‘ra, moddalar va materiallar tarkibi
va xossalarining standart namunalari ham o‘lchash vositalariga kiradi. Standart
namunalar bo‘yicha batafsil ma’lumot quyida keltirilgan.
O‘lchash vositalari turli birliklarni (massa, temperatura, bosim, chastota, vaqt,
tok kuchi va b. ni) o‘lchash uchun odamlarning hayotiy faoliyatining turli sohalarida
(sanoat, savdo, qurilish, maishiy va h.k.) foydalaniladi. Keng foydalaniladigan
o‘lchash vositalariga, masalan, tarozilar, termometrlar, manometrlar, chizg‘ichlar,
soatlar kiradi.
O‘lchash vositalaridan davlat metrologik tekshiruv va nazorati qo‘llaniladigan
sohada va boshqa sohada (masalan, maishiy hayotda) ham foydalanish mumkin.
Davlat metrologik tekshiruv va nazorati qo‘llaniladigan sohada foydalaniladigan
o‘lchash vositalari davlat metrologik xizmat tomonidan tekshiriladi.
Texnik jihatdan tartibga solish Agentligi O‘zbekiston Respublikasida
qo‘llanishga ruxsat etilgan o‘lchash vositalarini davlat ro‘yxatidan o‘tkazadi.
Davlat
metrologik
tekshiruv
va
nazorati
qo‘llaniladigan
sohada
foydalaniladigan o‘lchash vositalari ishlab chiqarilgandan keyin, ta’mirlashdan
keyin, import bo‘yicha keltirilganda va foydalanilganda majburiy ravishda
qiyoslanadi.
O‘lchash vositalarini qiyoslashda metrologik tekshiruv har bir nusha o‘lchash
vositasining me’yoriy hujjatlarda o‘rnatilgan texnik talablarga muvofiqligini
eksperimental baholashdan va mazkur nushadan o‘z vazifasi bo‘yicha va
reglamentlangan
sharoitlarda
foydalanishni
davom
ettirish
mumkinligini
aniqlashdan iborat bo‘ladi.
O‘lchash vositalarini qiyoslash tartibi va qoidalariga talablar O’z DSt
8.003:2005 “O‘Z O‘DT. O‘lchash vositalarini qiyoslash. Asosiy nizomlar.”da
belgilangan.
Vazifasi va qo‘llanishiga qarab qiyoslanishi lozim bo‘lgan o‘lchash
vositalarining ro‘yxati o‘lchash vositalaridan foydalanuvchilar tomonidan
aniqlanadi va davlat metrologik xizmati idoralari tomonidan tekshiriladi.
Bunday ro‘yxatlarni tuzish tartibini Texnik jihatdan tartibga solish Agentligi
belgilaydi.
O‘zbekiston
Respublikasi
hududida
standartlashtirish
obyektlariga
qo‘yiladigan talablarni belgilovchi me’yoriy hujjatlarning quyidagi toifalari amal
qiladi:
– xalqaro (davlatlararo, mintaqaviy) standartlar;
– O‘zbekiston Respublikasining standartlari;
– tarmoq standartlari;
– texnikaviy shartlar;
– korxona standartlari;
– xorijiy mamlakatlarning milliy standartlari.
Xalqaro standart – bu standartlashtirish bilan (standartlashtirish bo‘yicha)
shug‘ullanadigan xalqaro tashkilot tomonidan qabul qilingan va iste’molchilarning
keng doirasiga yaroqli bo‘lgan standartdir.
Mintaqaviy standart esa, standartlashtirish bilan shug‘ullanadigan
mintaqaviy tashkilot tomonidan qabul qilingan va iste’molchilarning keng doirasiga
yaroqli bo‘lgan hujjatdir.
Davlatlararo standart «GOST» – bu standartlashtirish, metrologiya va
sertifikatlashtirish bo‘yicha davlatlararo kengash tomonidan qabul qilingan,
bajarilishi shart bo‘lgan hujjatdir.
Milliy standart – bu standartlashtirish bilan shug‘ullanadigan milliy idora
tomonidan qabul qilingan va iste’molchilarning keng doirasiga yaroqli bo‘lgan
standartdir.
Korxona standarti – bu mahsulotga, xizmatga yoki jarayonga korxonaning
tashabbusi bilan ishlab chiqiladigan va uning tomonidan tasdiqlangan hujjatdir.
Standartlarni qo‘llashda turli usullar mavjud. Bir mamlakat doirasida standartlar
yangidan yaratilishi hamda xalqaro, mintaqaviy va davlatlararo standartlarning
to‘g‘ridan to‘g‘ri qo‘llanilishi ham mumkin. Standartlardan tashqari rahbariy
hujjatlar,
texnikaviy
shartlar,
standartlashtirish
bo‘yicha
tavsiyanomalar,
yo‘riqnomalar (qoidalar) ham mavjuddir.
Rahbariy hujjat deganda standartlashtirish idoralarining va xizmatlarning
vazifalarini, burchlarini va huquqlarini, ularning ishlari yoki ishlarining ayrim
bosqichlarini bajarish usullari, tartibi va mazmunini belgilaydigan me’yoriy hujjat
tushuniladi.
Texnikaviy shartlar (O‘ZTSH) – bu buyurtmachi bilan kelishilgan holda,
ishlab chiqaruvchi yoki buyurtmachi tomonidan tasdiqlangan aniq mahsulotga
(xizmatga) bo‘lgan texnikaviy talablarni belgilovchi me’yoriy hujjatdir. Yo‘riqnoma
