Stomatologiya va tish shifokorligi rivojlanishning asosiy tarixiy bosqichlari
Tibbiyotni bir necha yillar asrlarga teng tarixiga qaramay, stomatologiya
tibbiyotning eng yosh sohalaridan biri hisoblanadi. Stomatologiya o'z tarixiy yo'lini
bosib o'tishida, rivojlanishida yuz-jag jarrohlari va tish shifokorlari katta rol
o'ynaganlar. Ma'lumki, eramizdan 2500 yil avval Qadimgi Misrda tish davolashni
amalga oshirganlar. Tish shifokorlari ishlari, rivojlangan sharq mamlakatlarida keng
tarqalgan.
Xitoyda, Hindistonda va Vavilonda tish og'rig'ini qoldirish uchun, har xil
vositalardan foydalanganlar.
Gippokrat tish og'rig'ini qoldirish uchun gon chiqarish, kuchsiz ko'ngil
aynituvchi dori vositalar va maxalliy qalampir va kvarsdan (achchiq tosh)
foydalangan.
Ulug' daholar Abu Ali Ibn Sino (980-1037), Abdul Qozim (936-1013) tish va
og'iz bo'shlig'i kasalliklarini davolash, tishlarni olib tashlash uchun maxsus
asboblar, omburlar ishlab chiqargan va bu ishlarni bajarish tabiblar, sartaroshlar
zimmasida bo'lgan.
XVIII asrda Fransiyada tish shifokorligi ajralib chiqib, xirurg-dentist
mutaxassisligi berilib, unga alohida imtihon joriy etilgan. Bunda Pyer Fosharni
xizmatlari bo'lib, u ilmiy tish shifokorligini asoschilardan biri hisoblangan. U klassik
"Xirurg-dantist yoki tishlarni davolash" nomli asar yozgan.
Pyer Fosharni bu kitobi XVIII asrda asosiy manba hisoblangan. Foshar tishlarni
davolash uchun asbob-uskunalarni takomillashtirgan va yaratgan. U tishlarni
charxlash uchun bormashinaga o'xshash borni aylantiruvchi asbobdan foydalangan.
Tishlarni plombalash uchun har xil egilgan shtoferlardan foydalangan.
Plombalovchi ashyo sifatida qo'rg'oshin, qalay va oltindan foydalangan. Davolangan
tishlar 20-30 yil xizmat qilishi mumkinligini ta'kidlagan.
1770-yilda hozirgilarga yaqin plomba ashyolari paydo bo'la boshla- gan.
XIX asrda fransuz shifokorlari Amazzan (1808) va Delabarr (1815) lar kariyes
bo'shliqlarini davolash va planbalash usullarini taklif qilganlar. Delabarr emal
pichoqlari bilan bo'shliqlariga ishlov bergan va pulpitlami davolashda pulpani
kuydirib, ustidan oltin fal'ga bilan yopgan. Kuydirish- da qizigan simni pulpaga tiqib
maqsadga erishgan.
Shu paytda, boshqa fransuz shifokori Darsse tarkibi 8 qism vismut, 5 qism
qo'rg'oshni va 3 qism sink (rux) va yengil eruvchi metaldan bo'lgan plomba
ashyosini yaratgan. Bu keng qo'llanilgan. Renar esa bunga bir qism simob qo'shib
amalgamani yaratilishiga sababchi bo'lgan.
1819-yilda Bell birinchi bo'lib amalgamani kumush qipiqlarni, kukunlari
bilan simcbni qo'shib tayyorlashni taklif etgan.
1859-yilda nems tish shifokori Lippold misli amalgamani taklif etgan.
Amalgamalar hozirda ham takomillashib, terapevtik stomatologiya amalyotida
ma'lum sharoitlarda qo'llanilmoqda.
1836-yilda
amerikalik
tish
shifokor
Vud
Spuner
pulpani
devitalizatsiyalash-jonsizlantirish, o'ldirish uchun margu- mush (mishyak)
kislotasini qo'llagan.
1866-yilda Djoni Toms qo'l bormashinasidan foydalangan.
1868- yilda amerikalik shifokor Morrison oyoqli bormashinani yaratgan
va uni butun dunyoga tarqatdi. Bormashina bilan kariyes bo'shliqlarini chandash,
tish bo'shlig'ini ochish, ildiz kanallarini kengaytirish, tishlar- ning o'tkir qirralami
silliqlashda foydalanildi.
Taniqli gistolog olimlardan Retsius, Kellikur, Ouen, Nasmit, Vedlya va
boshqalar tish to'qimalarini anatomiya, gistalogiya, mikroskopik tuzilishini
o'rgandilar. Toms kariyesni patologik-anatomik manzarasini o'rgandi. U pulpa
yalig'lanishini o'tkir va surunkali turlarga bo'ldi va alveolada o'zgarish bo'lsagina
tishni olish mumkin deb hisobladi. Ingliz olimlari Robinzon va Tomslar katta
ishlarni amalga oshirdilar.
Toms 1848-1855-yillarda pulpa va periodent tuzilishini yoritib berdi.
