Stomatologiya va tish shifokorligi rivojlanishning asosiy tarixiy bosqichlari

Yuklangan vaqt

2024-04-07

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

4

Faytl hajmi

19,4 KB


Stomatologiya va tish shifokorligi rivojlanishning asosiy tarixiy bosqichlari Tibbiyotni bir necha yillar asrlarga teng tarixiga qaramay, stomatologiya tibbiyotning eng yosh sohalaridan biri hisoblanadi. Stomatologiya o'z tarixiy yo'lini bosib o'tishida, rivojlanishida yuz-jag jarrohlari va tish shifokorlari katta rol o'ynaganlar. Ma'lumki, eramizdan 2500 yil avval Qadimgi Misrda tish davolashni amalga oshirganlar. Tish shifokorlari ishlari, rivojlangan sharq mamlakatlarida keng tarqalgan. Xitoyda, Hindistonda va Vavilonda tish og'rig'ini qoldirish uchun, har xil vositalardan foydalanganlar. Gippokrat tish og'rig'ini qoldirish uchun gon chiqarish, kuchsiz ko'ngil aynituvchi dori vositalar va maxalliy qalampir va kvarsdan (achchiq tosh) foydalangan. Ulug' daholar Abu Ali Ibn Sino (980-1037), Abdul Qozim (936-1013) tish va og'iz bo'shlig'i kasalliklarini davolash, tishlarni olib tashlash uchun maxsus asboblar, omburlar ishlab chiqargan va bu ishlarni bajarish tabiblar, sartaroshlar zimmasida bo'lgan. XVIII asrda Fransiyada tish shifokorligi ajralib chiqib, xirurg-dentist mutaxassisligi berilib, unga alohida imtihon joriy etilgan. Bunda Pyer Fosharni xizmatlari bo'lib, u ilmiy tish shifokorligini asoschilardan biri hisoblangan. U klassik "Xirurg-dantist yoki tishlarni davolash" nomli asar yozgan. Pyer Fosharni bu kitobi XVIII asrda asosiy manba hisoblangan. Foshar tishlarni davolash uchun asbob-uskunalarni takomillashtirgan va yaratgan. U tishlarni charxlash uchun bormashinaga o'xshash borni aylantiruvchi asbobdan foydalangan. Tishlarni plombalash uchun har xil egilgan shtoferlardan foydalangan. Plombalovchi ashyo sifatida qo'rg'oshin, qalay va oltindan foydalangan. Davolangan tishlar 20-30 yil xizmat qilishi mumkinligini ta'kidlagan. Stomatologiya va tish shifokorligi rivojlanishning asosiy tarixiy bosqichlari Tibbiyotni bir necha yillar asrlarga teng tarixiga qaramay, stomatologiya tibbiyotning eng yosh sohalaridan biri hisoblanadi. Stomatologiya o'z tarixiy yo'lini bosib o'tishida, rivojlanishida yuz-jag jarrohlari va tish shifokorlari katta rol o'ynaganlar. Ma'lumki, eramizdan 2500 yil avval Qadimgi Misrda tish davolashni amalga oshirganlar. Tish shifokorlari ishlari, rivojlangan sharq mamlakatlarida keng tarqalgan. Xitoyda, Hindistonda va Vavilonda tish og'rig'ini qoldirish uchun, har xil vositalardan foydalanganlar. Gippokrat tish og'rig'ini qoldirish uchun gon chiqarish, kuchsiz ko'ngil aynituvchi dori vositalar va maxalliy qalampir va kvarsdan (achchiq tosh) foydalangan. Ulug' daholar Abu Ali Ibn Sino (980-1037), Abdul Qozim (936-1013) tish va og'iz bo'shlig'i kasalliklarini davolash, tishlarni olib tashlash uchun maxsus asboblar, omburlar ishlab chiqargan va bu ishlarni bajarish tabiblar, sartaroshlar zimmasida bo'lgan. XVIII asrda Fransiyada tish shifokorligi ajralib chiqib, xirurg-dentist mutaxassisligi berilib, unga alohida imtihon joriy etilgan. Bunda Pyer Fosharni xizmatlari bo'lib, u ilmiy tish shifokorligini asoschilardan biri hisoblangan. U klassik "Xirurg-dantist yoki tishlarni davolash" nomli asar yozgan. Pyer Fosharni bu kitobi XVIII asrda asosiy manba hisoblangan. Foshar tishlarni davolash uchun asbob-uskunalarni takomillashtirgan va yaratgan. U tishlarni charxlash uchun bormashinaga o'xshash borni aylantiruvchi asbobdan foydalangan. Tishlarni plombalash uchun har xil egilgan shtoferlardan foydalangan. Plombalovchi ashyo sifatida qo'rg'oshin, qalay va oltindan foydalangan. Davolangan tishlar 20-30 yil xizmat qilishi mumkinligini ta'kidlagan. 1770-yilda hozirgilarga yaqin plomba ashyolari paydo bo'la boshla- gan. XIX asrda fransuz shifokorlari Amazzan (1808) va Delabarr (1815) lar kariyes bo'shliqlarini davolash va planbalash usullarini taklif qilganlar. Delabarr emal pichoqlari bilan bo'shliqlariga ishlov bergan va pulpitlami davolashda pulpani kuydirib, ustidan oltin fal'ga bilan yopgan. Kuydirish- da qizigan simni pulpaga tiqib maqsadga erishgan. Shu paytda, boshqa fransuz shifokori Darsse tarkibi 8 qism vismut, 5 qism qo'rg'oshni va 3 qism sink (rux) va yengil eruvchi metaldan bo'lgan plomba ashyosini yaratgan. Bu keng qo'llanilgan. Renar esa bunga bir qism simob qo'shib amalgamani yaratilishiga sababchi bo'lgan. 1819-yilda Bell birinchi bo'lib amalgamani kumush qipiqlarni, kukunlari bilan simcbni qo'shib tayyorlashni taklif etgan. 1859-yilda nems tish shifokori Lippold misli amalgamani taklif etgan. Amalgamalar hozirda ham takomillashib, terapevtik stomatologiya amalyotida ma'lum sharoitlarda qo'llanilmoqda. 1836-yilda amerikalik tish shifokor Vud Spuner pulpani devitalizatsiyalash-jonsizlantirish, o'ldirish uchun margu- mush (mishyak) kislotasini qo'llagan. 1866-yilda Djoni Toms qo'l bormashinasidan foydalangan. 1868- yilda amerikalik shifokor Morrison oyoqli bormashinani yaratgan va uni butun dunyoga tarqatdi. Bormashina bilan kariyes bo'shliqlarini chandash, tish bo'shlig'ini ochish, ildiz kanallarini kengaytirish, tishlar- ning o'tkir qirralami silliqlashda foydalanildi. Taniqli gistolog olimlardan Retsius, Kellikur, Ouen, Nasmit, Vedlya va boshqalar tish to'qimalarini anatomiya, gistalogiya, mikroskopik tuzilishini o'rgandilar. Toms kariyesni patologik-anatomik manzarasini o'rgandi. U pulpa yalig'lanishini o'tkir va surunkali turlarga bo'ldi va alveolada o'zgarish bo'lsagina tishni olish mumkin deb hisobladi. Ingliz olimlari Robinzon va Tomslar katta ishlarni amalga oshirdilar. Toms 1848-1855-yillarda pulpa va periodent tuzilishini yoritib berdi. 1770-yilda hozirgilarga yaqin plomba ashyolari paydo bo'la boshla- gan. XIX asrda fransuz shifokorlari Amazzan (1808) va Delabarr (1815) lar kariyes bo'shliqlarini davolash va planbalash usullarini taklif qilganlar. Delabarr emal pichoqlari bilan bo'shliqlariga ishlov bergan va pulpitlami davolashda pulpani kuydirib, ustidan oltin fal'ga bilan yopgan. Kuydirish- da qizigan simni pulpaga tiqib maqsadga erishgan. Shu paytda, boshqa fransuz shifokori Darsse tarkibi 8 qism vismut, 5 qism qo'rg'oshni va 3 qism sink (rux) va yengil eruvchi metaldan bo'lgan plomba ashyosini yaratgan. Bu keng qo'llanilgan. Renar esa bunga bir qism simob qo'shib amalgamani yaratilishiga sababchi bo'lgan. 1819-yilda Bell birinchi bo'lib amalgamani kumush qipiqlarni, kukunlari bilan simcbni qo'shib tayyorlashni taklif etgan. 1859-yilda nems tish shifokori Lippold misli amalgamani taklif etgan. Amalgamalar hozirda ham takomillashib, terapevtik stomatologiya amalyotida ma'lum sharoitlarda qo'llanilmoqda. 1836-yilda amerikalik tish shifokor Vud Spuner pulpani devitalizatsiyalash-jonsizlantirish, o'ldirish uchun margu- mush (mishyak) kislotasini qo'llagan. 1866-yilda Djoni Toms qo'l bormashinasidan foydalangan. 1868- yilda amerikalik shifokor Morrison oyoqli bormashinani yaratgan va uni butun dunyoga tarqatdi. Bormashina bilan kariyes bo'shliqlarini chandash, tish bo'shlig'ini ochish, ildiz kanallarini kengaytirish, tishlar- ning o'tkir qirralami silliqlashda foydalanildi. Taniqli gistolog olimlardan Retsius, Kellikur, Ouen, Nasmit, Vedlya va boshqalar tish to'qimalarini anatomiya, gistalogiya, mikroskopik tuzilishini o'rgandilar. Toms kariyesni patologik-anatomik manzarasini o'rgandi. U pulpa yalig'lanishini o'tkir va surunkali turlarga bo'ldi va alveolada o'zgarish bo'lsagina tishni olish mumkin deb hisobladi. Ingliz olimlari Robinzon va Tomslar katta ishlarni amalga oshirdilar. Toms 1848-1855-yillarda pulpa va periodent tuzilishini yoritib berdi. XIX asr oxirida A. Vitsel (1878) pulpitlarni amputasion usul bilan davolashni taklif etdi. Miller 1885-yilda kariyes kasalligini kimyo-parozitar kelib chiqish nazariyasini yaratdi. Shunday qilib, XVII asr oxirlarida XVIII asr boshlarida tibbiyot mutaxassislari orasida tish shifokorligi rivojlandi. Asosiy beriladigan yordam og'rigan tishni sug'irish, olib tashlash bilan chegaralangan edi holos. Shifokori P. Foshar sun'iy tilla karonkani yaratish, kumushli amalgama bilan tishlarni plombalash kabi ishlarga asos soldi. 1810-yillarda Rossiyada tish shifokorligi rivojlana boshlangan. 1923-yildan boshlab, institut direktori Aleksandr Ivanovich Evdokimov bo'lgan. 1935-yilda "Moskva o'quv stomatologiya instituti" ga aylantirilgan, yaʼni xuddi shu yildan boshlab "stomatologiya", "odontologiya" iboralari o'rniga "stomatologiya" so'zi bilan aytila boshlangan va tugatganlami "shifokor- stomatolog" deb atay boshlashgan. Ushbu institutda 1937-yilda xirurgik (mudir A.I.Evdokinov), 1938- yilda terapevtik (mudir dos. Ya.S.Pekker), ortopedik (mudir M.S. Nemo- nov) stomatologiya kafedralar tashkil topgan. 1949 yil 20-sentabrda Moskva stomatologiya instituti (MSI) "Moskva tibbiyot stomatologiya instituti" (MMSI) ga aylantirilgan va uning tarkibida davolash va boshqa fakultetlar ham ochilgan. Shu yildan boshlab, o'qish muddati 5 yil deb belgilangan, institutga yana A.I. Evdokimov rahbarlik qila boshlagan. 1954-yilda, o'sha paytdagi ToshMIda xirurg-stomatolog, dotsent, Mixail Vladimirovich Paradoksovning stomatologiya fakultetini ochilishiga xizmat qo'shdi. Toshkent tibbiyot institutida terapevtik stomatologiya kafedrasi birinchi bor 1956- yilda ochildi. Birinchi kafedra mudiri bo'lib, dotsent A.T. Busigin (1956-1957) ishlagan. Keyinroq kafedrani M.V. Busigina (1956-1959, 1965-1966) boshqargan. 1966-1967 va 1990-1991- yillarda kafedra mudiri bo'lib professor V.A. Yepishev ishlagan. 1992- yildan boshlab terapevtik stomatologiya kafedrasini tibbiyot fanlari doktori, professor Safarov Toshpo'lat hamdamovich boshqargan. XIX asr oxirida A. Vitsel (1878) pulpitlarni amputasion usul bilan davolashni taklif etdi. Miller 1885-yilda kariyes kasalligini kimyo-parozitar kelib chiqish nazariyasini yaratdi. Shunday qilib, XVII asr oxirlarida XVIII asr boshlarida tibbiyot mutaxassislari orasida tish shifokorligi rivojlandi. Asosiy beriladigan yordam og'rigan tishni sug'irish, olib tashlash bilan chegaralangan edi holos. Shifokori P. Foshar sun'iy tilla karonkani yaratish, kumushli amalgama bilan tishlarni plombalash kabi ishlarga asos soldi. 1810-yillarda Rossiyada tish shifokorligi rivojlana boshlangan. 1923-yildan boshlab, institut direktori Aleksandr Ivanovich Evdokimov bo'lgan. 1935-yilda "Moskva o'quv stomatologiya instituti" ga aylantirilgan, yaʼni xuddi shu yildan boshlab "stomatologiya", "odontologiya" iboralari o'rniga "stomatologiya" so'zi bilan aytila boshlangan va tugatganlami "shifokor- stomatolog" deb atay boshlashgan. Ushbu institutda 1937-yilda xirurgik (mudir A.I.Evdokinov), 1938- yilda terapevtik (mudir dos. Ya.S.Pekker), ortopedik (mudir M.S. Nemo- nov) stomatologiya kafedralar tashkil topgan. 1949 yil 20-sentabrda Moskva stomatologiya instituti (MSI) "Moskva tibbiyot stomatologiya instituti" (MMSI) ga aylantirilgan va uning tarkibida davolash va boshqa fakultetlar ham ochilgan. Shu yildan boshlab, o'qish muddati 5 yil deb belgilangan, institutga yana A.I. Evdokimov rahbarlik qila boshlagan. 1954-yilda, o'sha paytdagi ToshMIda xirurg-stomatolog, dotsent, Mixail Vladimirovich Paradoksovning stomatologiya fakultetini ochilishiga xizmat qo'shdi. Toshkent tibbiyot institutida terapevtik stomatologiya kafedrasi birinchi bor 1956- yilda ochildi. Birinchi kafedra mudiri bo'lib, dotsent A.T. Busigin (1956-1957) ishlagan. Keyinroq kafedrani M.V. Busigina (1956-1959, 1965-1966) boshqargan. 1966-1967 va 1990-1991- yillarda kafedra mudiri bo'lib professor V.A. Yepishev ishlagan. 1992- yildan boshlab terapevtik stomatologiya kafedrasini tibbiyot fanlari doktori, professor Safarov Toshpo'lat hamdamovich boshqargan. 1965-1967-yillar mobaynida birinchi bo'lib assistentlar Yu.H. Yunusov, T.X. Safarov, V.S. Kargin, I.G. Giyasovlar kandidatlik dissertatsiyalari yoqladilar. Terapevtik stomatologiya kafedrasida ko'p yillar assistent lavozimida L.N. Popova, G.F. Chernankov, L.S. Alpayeva, S.P. Yurkova, A.T. Tura- bov, T.M. Shualova, I.G. Grigoryan, F.I. Xersonskaya, I.F. Yunusova, L.L. Volk, S.N. Allaverdova, S.I. Bektashev, T.N. Petersburg va boshqalar ishlab kelganlar. 1974-yilda terapevtik stomatologiya kafedrasi ikkita kafedraga bo'lindi: propedevtika kafedrasiga mudir professor V.A.Epishev va gospi- tal terapevtik stomatologiya kafedrasi mudir dotsent T.X.Safarovlar tayinlandilar. 1965-1967-yillar mobaynida birinchi bo'lib assistentlar Yu.H. Yunusov, T.X. Safarov, V.S. Kargin, I.G. Giyasovlar kandidatlik dissertatsiyalari yoqladilar. Terapevtik stomatologiya kafedrasida ko'p yillar assistent lavozimida L.N. Popova, G.F. Chernankov, L.S. Alpayeva, S.P. Yurkova, A.T. Tura- bov, T.M. Shualova, I.G. Grigoryan, F.I. Xersonskaya, I.F. Yunusova, L.L. Volk, S.N. Allaverdova, S.I. Bektashev, T.N. Petersburg va boshqalar ishlab kelganlar. 1974-yilda terapevtik stomatologiya kafedrasi ikkita kafedraga bo'lindi: propedevtika kafedrasiga mudir professor V.A.Epishev va gospi- tal terapevtik stomatologiya kafedrasi mudir dotsent T.X.Safarovlar tayinlandilar.