STRATEGIYA VA RAQOBATCHILIK USTUNLIGI Reja : 1.Raqobatning 5 ta umumiy strategiyasi. 2.Raqobat ustunligini saqlab qolish uchun xujumkorlik strategiyasidan foydalanish. 3.Raqobat ustunligini ximoya qilish uchun mudofaa strategiyalaridan foydalanish. 4.Vertikal integratsiya strategiyasi va raqobat ustunligi. 5.Boshlovchilikning ustunliklari va kamchiliklari. 1. Raqobatning 5 ta umumiy strategiyasi. Kompaniyaning raqobat strategiyasi - bu biznesga yondoshuv va mijozlarni jalb qilishga qaratilgan tashabbuslar, kompaniyaning bozordagi pozitsiyani mustaxkamlash uchun olib boradigan kurashidan iborat. Bozordagi raqobatni urushga o‘xshatish mumkin. Bu urushda raqiblar yarador bo‘lishi, zarar ko‘rishi mumkin. Bunda faqat eng yaxshi strategiya galaba qozonadi. Kompaniyaning raqobat strategiyasi xujumkorlik va mudofaa xarakatlarini, qisqa muddatli taktik va uzoq muddatli xarakatlarni o‘z ichiga oladi. Bozordagi raqobatchilar nechta bo‘lsa raqobatchilik strategiyasining variantlari va ko‘rinishlari shuncha bo‘ladi. Biroq ularning turi qanchalik ko‘p bo‘lmasin, ularning o‘xshashliklari topiladi. Strategiyaga yondoshishning keng tarqalgan 5 ta varianti mavjud bulib ular quyida keltirilgan: 1. Xarajatlar buyicha ilgorlik strategiyasi. Tovar va xizmatlarni ishlab chikarishda tula xarajatlarini pasaytirishni kuzda tutadi. Bu esa kup sonli xaridorni jalb kiladi. 2. Keng tabaqalashtirish strategiyasi. Kompaniya tovarlariga rakobatchi firmalar tovarlaridan fark kildiradigan uziga xos chizgilarni berishga karatilgan. Bu xam xaridorlarni jalb etishga yordam beradi. 3. Optimal xarajatlar strategiyasi. Xaridorlarga past xarajatlar va maxsulotni keng tabaqalashtirishni uygunlashtirish xisobiga kimmatli tovar olish imkoniyatini beradi. Asosiy vazifa uxshash tovarni ishlab chikaruvchilarga nisbatan optimal xarajat va past baxolarni ta’minlashdan iboratdir. 4. Fokuslangan strategiya. Bunda strategiya past xarajatlarga asoslangan bulib, xaridorlarning tor segmentiga yunaltiriladi. Bunda firma uz rakobatchilaridan ancha past baxolar xisobiga utib ketadi. 5. Ifodalangan strategiya yoki maxsulotni tabaqalashtirishga asoslangan bozor uyasi strategiyasi. Uning maksadi - tanlangan segmentlar namoyondalarini ularning did va talablariga yanada tularok javob beradigan tovar va xizmatlar bilan ta’minlashdir. 2.Raqobat ustunligini saqlab qolish uchun xujumkorlik strategiyasidan foydalanish. Rakobat ustunligiga deyarli xar doim muvaffakiyatli xujumkor strategik xarakatlar xisobiga erishiladi. Ustunlikka erishishni ta’minlash uchun muvaffakiyatli xujumkor strategiyaga kancha vakt talab etilishi tarmokdagi rakobat tavsifiga boglik. Ustunlikni ta’minlash vakti kiska bulishi, xizmat kursatish soxasidagi kabi, murakkab texnologik jarayonli kapital talab etadigan tarmoklardagi kabi ancha davomli bulishi xam mumkin. Ideal darajada sozlangan xarakatlar mikyosi ancha katta bulgan ( masalan, yangi kimmatbaxo dorining patentiga farmatsevtikada ega bulish sezilarli ustunlikni ta’minlaydi) yoki uncha katta bulmagan (masalan, tikuvchilik sanoatida. Bunda kiyimlarning yangi modadagi fasonlari osongina uzlashtirilishi mumkin, nusxa kuchirish orkali) rakobat ustunligini yaratishi mumkin. Muvaffakiyatli xujumdan sung «mevalarning samarasini» kurish davri keladi. Bu davrning davomiyligi esa rakiblarga yukotilgan pozitsiyalarni kaytarib olish uchun xujumga utishga kancha vakt kerak bulishiga boglikdir. Rakiblar firma yaratgan ustunlikka karshi jiddiy karshi xujum boshlashlari bilan uning emirilishi boshlanadi. Egallangan mavkeini saklab kolish uchun firma ikkinchi strategik xujumni amalga oshirishi kerak. Uning fundamentini esa rakobatchi ustunlikka erishish maksadida kurashni kuchaytirgan paytlarida xujumga utishga tayyor turish uchun «mevalarni samarasini» kurish davrida kurib kuyish kerak buladi. Rakobat ustunligini saklab turish uchun firma rakiblardan bir bosh baland bulishi kerak. Bozordagi uzining pozitsiyasini mustaxkamlash uchun ketma-ket strategik xujumlar uyushtirishi va xaridorlarning moyilligini saklab turishi lozim. Xujumkor strategiyaning oltita asosiy turi ajratiladi: 1. Rakobatchining kuchli tomonlariga qarshilik kursatish yoki ulardan o‘zib ketishga qaratilgan xarakatlar. 2. Raqobatchining zaif tomonlaridan foydalanishga qaratilgan xarakatlar. 3. Bir nechta frontlarda bir vaqtda xujumga o‘tish. 4. Egallanmagan bushliqlarni egallash. 5. Partizan urushi. 6. Zarbalar. 3.Raqobat ustunligini ximoya qilish uchun mudofaa strategiyalaridan foydalanish. Rakobat bozorlarida barcha firmalar rakobatchilar uyushtiradigan xujumlarning ob’ektlari bulishi mumkin. Xujumlar xuddi eski, amaldagi firmalar tomonidan bulganidek, yangi firmalar tomonidan bulganidek, yangi firmalar tomonidan xam bulishi mumkin. Ximoyaviy strategiyaning maksadi xujumga uchrash xavfini kamaytirish yoki ularni eng kam yukotish bilan utkazib yuborish. Ximoya strategiyasi kompaniyaning rakobat ustunligini kuchaytirmasa xam, rakobat pozitsiyasi atrofida mudofaa inshootlarini tashkil etish va rakobat ustunligini saklab kolish imkonini beradi. Rakobat ustunligini ximoya kilishning bir kancha yullari mavjud. Ulardan biri - rakobatchilarning sozlangan xarakatlarni boshlashlari uchun xalal berish. Bunday yondoshuv kuyidagi asosiy kadamlarni kuzda tutadi: 1. Bush bozor uyalarini tuldirish uchun maxsulot nomenklaturasini kengaytirish. 2. Rakobatchilar ega bulgan yoki ega bulishi mumkin bulgan modellar va maxsulotlar sortlarini ishlab chikish. 3. Pastrok narxlarda rakobatchilarning maxsulotlariga yakin modellarni taklif etish. 4. Rakobatchilarni vositachi va distribyuterlarning taksimlash tarmogidan sikib chikarish uchun ular bilan shartnomalar imzolash. 5. Vositachilar va distribyuterlar boshka ta’minotchilar bilan aloka boglashlariga xalal berish uchun ularga sezilarli skidkalarni kafolatlash. 6. Iste’molchilarni bepul yoki past narxlarda ukitishni taklif etish. 7. O‘z maxsulotiga iste’molchilar talabini saqlab kolish uchun choralar ko‘rish. 8. Kreditga sotish xajmlarini oshirish. 9. Butlovchi qismlar etkazib berish vaktini qisqartirish. 10. Muqobil texnologiyalarni patentlash. 11. Xususiy nou-xaularni ximoyalash. 12. Eng yaxshi ta’minotchilar bilan eksklyuziv kontraktlar imzolash. 13. Rakobatchilarni yakinlashtirmaslik uchun xom ashyolarni katta xajmlarda sotib olish. 14. Raqobatchilar bilan ishlaydigan ta’minotchilardan voz kechish. 15. Tovarlar va rakobatchilar xarakatlarni doimo nazorat kilib turish. Ximoyaviy strategiyaga bulgan ikkinchi yondoshuv rakobatchilarga ularning xarakatlari javobsiz kolmasligi va kompaniya xujumga tayyor ekanligini etkazib turishdan iborat. Rakobatchilarning xujumkor xarakatlariga karshilik kursatishning boshka yuli rakobatchilarni uziga jalb etadigan va ularni xujumkor xarakatlarga undaydigan foydani kamaytirishga urinishdan iborat. Firmaning foydaliligi kanchalar yukori bulsa, bu boshkalar uchun uziga jalb etadigan «xurak» vazifasini utaydi va xujumkor xarakatlar kilish istagini tugdiradi. Bunday sharoitda kompaniya xisob mexanizmlari yordamida ximoyalanishi mumkin. 4. Vertikal integratsiya strategiyasi va raqobat ustunligi Kompaniya mablaglarini vertikal integratsiyaga investitsiya kilishning asosiy sababi uning rakobat pozitsiyasini kuchayishidir. Agar vertikal integratsiya kompaniya xarajatlarini sezilarli darajada pasayishiga yoki kushimcha rakobat ustunligiga erishishga olib kelmas ekan, u strategik xisoblanmaydi va unga mablag sarflashning foydasi yuk. «Orqaga» integratsiya shundagina xarajatlarni pasayishiga olib keladiki, unda ishlab chikarishning talab etiladigan xajmi shu darajada yukori bo‘ladiki, u xuddi ta’minotchilardagi kabi ishlab chikarish miqyoslarida shunday tejamkorlikni ta’minlaydi. «Oldinga» vertikal integratsiya xam ana shunday ildizlarga ega. Vertikal integratsiyaning kamchiliklariga kuyidagilar kiradi: 1. Integrallashgan firmalar yangi texnologiyalarga sekin kunikish tendensiyasiga ega buladilar, chunki bu katta xarajatlar bilan boglik. 2. Integratsiya ta’minotchilarni erkin tanlash xususida firmaning imkoniyatlarini cheklaydi. 3. Vertikal integratsiya kadriyatlar zanjiridagi xar bir boskichda kuvvatlarni balansligi bilan boglik bulgan muammolarga olib keladi. 4. «Oldingi» yoki «orkaga» integratsiya turli malaka, maxorat va ishbop kobiliyatlarini talab etadi. SHunday kilib, vertikal integratsiya strategiyasining xam kuchli, xam kuchsiz tomonlari bulishi mumkin. Integratsiyaning kanday yunalish va kanday mikyoslarini tanlash kuyidagilarga boglik: 1. Integratsiya kompaniyaning strategik jixatdan muxim bulgan ish soxalari xarajatlarini pasaytirish yoki tabaqalashtirishni chuqurlashtirish tomoniga yaxshilashga kodirmi? 2. Kapital xarajatlar, javobiy reaksiyaning chapdastligi va tezligiga, ma’muriy xarajatlarga kanday ta’sir kursatadi? 3. Rakobat ustunligini yaratishga kodirmi? 5.Boshlovchilikning ustunliklari va kamchiliklari. Vakt omili strategiyani tanlashda xal kiluvchi rol uynaydi:Ustunlikka erishish uchun «kaldirgoch» firmaning «kaltis vaktda strategik xarakat kerakmi yoki kerak emas?» degan savolga javob beradi. Strategik kadamlarni birinchi bulib kuygan firma shundagina yukori natijalarga erishishi mumkin, kachonki: 1. Tashabbuskorlik firmaning obro‘ orttirishiga yordam bersa. 2. Xom ashyo, yangi texnologiyalar ta’minotchilari, sotish tarmoklari bilan erta urnatilgan alokalar mutlok ustunlikni egallashga imkoniyat yaratishi mumkin. 3. Birinchi xaridorlar takroriy xaridlarni amalga oshirib kompaniyaga kuchli ixlosmandlikni saklab koladilar. Ammo kutish xar doim xam muvaffakiyatsiz yondoshuv bulavermaydi. «Qaldirgoch»lar uchun kiyinchiliklar paydo buladi, qachonki: 1.Birinchi bulib yurish, yulboshchilardan keyin yurishga karaganda ancha kimmatga tushadi. 2.Texnologik uzgarishlar shunchalik tez amalga oshadiki, ilk investitsiyalar tezda samarali bulmay koladi. 3.Kutayotganlarga bozorga kirish osonrok, chunki xaridorlar xar doim xam «kaldirgoch»larga sadokatni saklab kolavermaydilar. 4.Ilgarilab ketayotganlarning maxorat va nou-xaularidan osongina nusxa kuchirilishi mumkin yoki xatto orkada kolayotganlar tomonidan takomillashtirilishi xam mumkin.