Streptomitsinlar sinfi preparatlari shakllarda retseptlar yozish. Darsning maqsadi: Bu amaliy mashgulotda talabalarga Antibiotiklar, ularning sinflari va preparatlari bilan tanishishadi. Mulohazalar o‘tkazadi. Xar xil sxemalarda retseplar yozadi. Darsning utkazish usuli: Talabalar bu dasrga ta’luqli bo‘lgan barcha dori moddalari bilan tanishadi. Antibiotiklar sinflariga doir dorilarning lotincha nomlarini yozish. Dars uchun kerakli jixozlar va vositalar: Streptomitsin sulfat, digifostreptomitsin sulfat jadvallar, plakatlar. Antibiotik preparatlarning katta guruhini tashkil qilib, turli mikroblarga qarshi ta’sir hususiyatlariga ega bo‘lgan moddalar hisoblanaladi. O‘simlik dunyosida, glikozidalar keng tarqalgan glikozidlar orasida ko‘plab biologik faol moddalar–vitaminlar, fermentlar, antibiotiklar, alkaloidlar va boshqalar mavjud bo‘lib, ular tibbiyot va veterinariya amaliyotida, kasalliklarni davolovchi vositalari sifatida qo‘llaniladi. Birinchi glikozidli antibiotik – streptomitsin bo‘lib, u 1944 yili Vaksman tomonidan ajratib olingan, streptomitsinning organik asosi glikozid bo‘lib, 4 qismdan iborat: Streptomitsin va uning unumlari, yuqori mikroblarga qarshi ta’sir etishi doirasiga ega. Ko‘plab grammusbat va bir qator grammanfiy mikroorganizmlarga, xususan penitsillinga chidamli bo‘lganlariga ham samarali faol ta’siri mavjud. Streptomitsinlar asosan sil (tuberkulez) kasalligini davolashda ko‘proq tavsiya etiladi, chunki ushbu antibiotiklar kislota chidamli bakteriyalarga ham antimikrob ta’sir ko‘rsatish husiyatiga ega. Sil tayoqchasi ham kislotaga chidamli hisoblanadi. Tibbiyot va veterinariya amaliyotida, streptomitsin sulfat; streptosulmitsin sulfat va boshqa aralashmali preparatlari–streptomitsin tuzini saqlaydi, digidrostreptomitsin va streptomitsin ta’siriga sinergist bo‘lgan benzilpenitsillin preparatlari qo‘llaniladi. Ta’sir mehanizmida, mikrob hujayrasidagi oqsil sintezlanishini, ribosoma darajasida to‘xtatadi. Uning zaharlovchi va allergik salbiy ta’sirlari mavjud. Bunday hususiyatlaridan eng asosiysi, hayvonda eshitish qobilyatini buzulishidir. Steptomitsinlarni yuqori dozada, uzoq vaqt mobaynida qo‘llash natijasida, ovozni eshitmaslik, karlik kelib chiqadi. Yana shuni takidlash keraki, ushbu guruh preparatlarini ingayasiya usulida qo‘llash paytida, xizmat ko‘rsatuvchilarni havfsizligini ta’minlashga e’tiborni qaratish lozim. Preparatlari: Streptomitsin sulfat (Streptomycini sulfas), Streptomitsinni xlor kalsiyli yig‘masi-(Streptomycini et Calcii chloridum) Barcha Streptomitsinlarning faolligi bir hilda bo‘lib, 1 TB = 1 mkg ni tashkil etadi. Streptomitsinni xlor kalsiyli yig‘masi 1000 TB= 730 mkg. Streptomitsinlar kolibakterioz, salmanellyoz, mastitlar va pnevmaniya kasalliklarini davolashda samarali vosita sifatida qo‘llansada, ushbu preparatlarni birinchi o‘rinda turuvchi, silga qarshi vositalar ekanligini unutmasligimiz lozim. Iloji bo‘lsa ularni, yuqorida ko‘rsatilgan kasalliklarda qo‘llamagan ma’qul. Aminoglikozidli antibiotiklar. Ushbu guruh vositalari ( neomitsin, manomitsin, gentamitsin kanalitsin va boshqalar) tuzilishi bo‘yicha streptomitsinga o‘xshashdir. Ular molekulalari tarkibiga amin guruhlari kiradi. Ushbu guruhga mansub ko‘plab antibiotiklar zamburuhlardan ( Actinomyces fradiae va boshqalar) olinadi. Yarim sun’iy usulda olingan unumlari ham mavjud. Barcha aminoglikozidli antibiotiklar yuqori ta’sir doirasiga ega bo‘lib, grammusbat va asosan grammanfiy mikroorganizmlarga bakteritsid ta’sir ko‘rsatadi. Kolibakterioz, salmonellyoz va pasterellyoz qo‘zg‘atuvchilariga qarshi yuqori ta’sir etish samaradorligiga ega. Asosiy ta’sir mexanizmida, mikrob xujayrasida, oqsil sintezini, ribosoma darajasida to‘xtatib, shu bilan birgalikda bir qator ferment tizimiga ham ta’sir etadi. 1 mg da, 680-1000 TB dagi faollik mavjud. Asosan nerrotoksik va ototoksik salbiy ta’sirlari mavjud. Neomitsin sulfat (Neomycini sulfas). Zamburug‘larni fermentatsiya qilinishi natijasida hosil bo‘ladigan va asosini neo‘mitsin tashqi qiluvchi yig‘ma antibiotik. Oq yoki sariqsimon oq rangdagi, hidsiz kukun suvda yengil spirti kam eriydi. Uni muskul orasiga yuborilsa, tezda qonga so‘rilib organizmda 8-12 soatgacha o‘z faoligini saqlaydi. Kuchli nerrotoksik va ototoksik, salbiy ta’siri mavjud. B- ruyxat. Monomitsin ( Monomycinum). Nurli zamburug‘ mahsulotidan olinadigan, tarkibini sulfatlar aralashmasi tashkil qiluvchi modda. Mikroblarga qarshi tasiri va kimyoviy tuzilishi jihatidan neomitsinga yaqinroq. Farqi u bir qator kasallik chaqiruvchi sodda hayvonlarni, teri leyshmoniyozi, toksoplazmoz, dizentiriya va bashqa qo‘zg‘atuvchilarni o‘sish va rivojlanishini to‘xtatadi. Kanomitsin (Kanomycinum). Neomitsinga o‘xshash, yuqori ta’sir doirasiga ega bo‘lgan antibiotik. Bundan tashqari kislotaga chidamli bakteritslarga, shu jumladan sil mikobakteriyalarga ham ta’sir ko‘rsatadi. Tuzli aralashmalari holatida kanomitsin monosulfat (Kanomycini sulfas) ishlab chiqariladi. Kukun shaklida, suvda yengil eriydi. Uning birinchi preparati oziq orqali, ichak infeksiyalarida (ichak tayoqchalari, salmonellyoz va boshqalar) ikkinchisi esa, bunga sezuvchi bo‘lgan, mikrofloralar chaqiradigan infeksiyalarda, muskul orasiga yuborib, qo‘llaniladi. Gentamitsin sul’fat (Gentamycini sulfas) suvda yaxshi, spirtda erimaydigan, oq kukun. Boshqa aminoglikozidli antibiotiklar kabi, yuqori mikroblarga qarshi ta’sir ko‘rsatish doirasiga ega preparat. Uni terapivtik dozada in’eksiya qilinganda organizmda 1 soat ichida ta’siri namoyon bo‘lib, 8-12 soatgacha davom etadi. Bronxopnevmaniya, peritonit, septitsemiya, yarali infeksiyalar, nafas yo‘llari infeksiyasi, salmonellyoz va boshqa shu kabi yuqimli kasalliklarda davolovchi vosita sifatida qo‘llaniladi. Sinergist sifatida, ampitsillin va karbenitsillin bilan birgalikda, muntazam qo‘llanib kelinmoqda. Shuningdek gentamitsinni aerozol shaklida va turli tilozin yoki farmazin bilan birgalikda inkubatsiya tuxumlarini zararsizlantirish maqsadida kasalliklarni ( likoplazmoz) oldini olish va davolash maqsadlari ham qo‘llaniladi. Gentamitsin 4% Ineksiya uchun eritma 1 ml preparat tarkibi: Gentamitsin 40 mg Farmakologiyasi: Gentamitsin keng doiradagi mikroblarga qarshi ta’sirga ega bo‘lgan preparat. Penitsillin va boshqa antibiotiklarga nisbatan chidamli stafilokokk shtammlarini nisbatan; ba’zi streptokokklar bo‘lgan, hamda ko‘pgina gram-manfiy mikroorganizmlarga (ko‘k yiring tayoqchasi, klebsiella, enterobakter, salmonellalar, shigellalar, protey) nisbatan yuqori, samarali ta’sirga ega. Antibiotik anaerob bakteriyalar, viruslar, sodda hayvonlar va zamburug‘larga ta’sir etmaydi. Preparat yuqori bio o‘zlashuvchanlikka ega. Mushak ichiga yuborilganda ko‘pgina a’zo va to‘qimalar ichiga yaxshi kirib boradi. Preparatning qondagi yuqori miqdori yuborilgandan so‘ng 30-60 daqiqa o‘tgandan keyin erishiladi. Bir martalik ineksiyadan so‘ng antibiotikning organizmdagi davolovchi miqdori 8-12 soat davomida saqlanadi. Organizmdan asosan buyraklar orqali chiqib, siydik tarkibida uning yuqori miqdori hosil bo‘ladi. Qo‘llash uchun ko‘rsatma: Gentamitsinning 4% li eritmsi yirik qoramol va mayda shoxli hayvonlar, ot, cho‘chqa, it va mushuklarning respirator va oshqozon- ichak kasalliklarini, sepsis, peritonit, pielonefrit, artrit, poliartrit va dermatit hamda gentamitsinga sezgir mikroorganizmlar tomonidan yuzaga keladigan boshqa hayvon kasalliklarini davolash uchun qo‘llanadi Qo‘llash tartibi va miqdori: Preparat mushak ichiga quyidagi dozalarda qo‘llaniladi: - yirik qoramol, mayda shoxli hayvonlar (qo‘y, echki), ot va cho‘chqalarga: hayvonning 10 kg tana vazniga 0,5-0,75 ml eritma (1 kg tana vazniga 2-3 mg gentamitsin) kuniga ikki marta, - it va mushuklarga: birinchi kuni – hayvonning 10 kg tana vazniga 1,0 ml eritma kuniga ikki marta (1 kg vazniga 4 mg gentamitsin); ikkinchi va undan keyingi kunlari – hayvonning 10 kg tana vazniga 1,0 ml eritma kuniga bir marta. Yangi tug‘ilgan hayvonlarga hayotining birinchi kunlarida tavsiya etilgan dozaning faqat yarmisi beriladi. Davolash kursi 3 – 5 kun. Amikatsin sul’fat (Amikacini sulfas). Kanamitsinni yarim sun’iy unumi. Yuqori mikroblarga qarshi ta’sir doirasida ega bo‘lgan preparat. Ko‘plab kasallik chaqiruvchilarga, gentamitsin, sezimitsin va tobromitsin kabi samarali ta’sir ko‘rsatadi. Organizmdagi ta’siri 10-12 saotgacha davom etadi. Boshqa aminoglikozidlar kabi yuqori zaharlilik hususiyatiga ega. Preparat muskul orasiga vena qon tomiriga va bo‘shliqqa yuborilib qo‘llaniladi. Dozasi: bir kunda 5-7,5 mg/ kgdan 2 marta. U 100 va 500 mgli flakonlarda ishlab chiqariladi. Oxirga yillarda veterinariyada, aminoglikozidlardan, tobramitsin (Tobramycinum), sizomitsin sul’fat (Sisomycini sulfas) preparatlari, sinovdan o‘tkazilmoqda. Bu preparatlarni aralash infeksiyalarga samarali ta’siri namoyon bo‘lmoqda. 11-Mavzu: Levomitsitin sinfi preparatlari va turli shakllarda retseptlar yozish. Darsning maqsadi: Bu amaliy mashgulotda talabalarga Antibiotiklar, ularning sinflari va preparatlari bilan tanishishadi. Mulohazalar o‘tkazadi. Xar xil sxemalarda retseplar yozadi. Darsning utkazish usuli: Talabalar bu dasrga ta’luqli bo‘lgan barcha dori moddalari bilan tanishadi. Antibiotiklar sinflariga doir dorilarning lotincha nomlarini yozish. Dars uchun kerakli jixozlar va vositalar:Levomitsetin va boshqa preparatlari jadvallar, plakatlar. Antibiotiklarning katta gruhi vakillari ichida, hushbiy qator birikmalaridan xloramfenikol yoki levomitsetin, 1947 yildan boshlab qo‘llanilib kelinmoqda. Levomisetin birinchi antibiotiklardan bo‘lib, kimyoviy sintez qilish sanoat asosida yulga qo‘yilgan. Levomisetin va uning preparatlari hayvonlarning ko‘plab bakteriali infeksiyalarida, yuqori faolikka ega. Shu bilan birgalikda ularning ko‘zga