Suyuqlikli bosim o‘lchash asboblari Reja: 1. Suyuqlikli bosim o’lchash asboblari haqida tushuncha. 2. Ikki naychali monometr. 3. Qalqovichli difmonometr. Suyuqlikli bosim o’lchash asboblarining ishlash prinsipi o’lchanayotgan bosimning suyuqlik ustunining gidrostatik bosimi bilan muvozanatlashishiga asoslangan. Asboblar turli ishchi suyuqliklar, ko‘pincha simob, transformator moyi, suv va spirt bilan toidiriladi. Asboblarda tutash idishlar prinsipi q o ilanadi. Ularda ishchi suyuqlik sathlari ular ustidagi bosim teng boiganda mos tushadi, bosim teng boim aganda esa suyuqlik sathi shunday holatni egallaydiki, bir idishdagi ortiqcha bosim boshqa idishdagi suyuqlikning ortiqcha ustunining gidrostatik bosimi bilan m uvozanatlashtiriladi. Ko‘pgina suyuqlikli manom etrlar ishchi suyuqlik ko‘rinadigan sathga ega. O‘sha sath bo‘yicha ko‘rsatishlarni bevosita yozib olish mumkin. Shunday suyuqlikli asboblar guruhi borki, ularda ishchi suyuqlikning sathi bevosita ko‘rinib turmaydi. Sathning o‘zgarishi qalqovichning siljishiga yoki boshqa qurilmatasniflarining o‘zgarishiga olib keladi. Bu tasniflar yo raqamli qurilmalar yordamida oichanayotgan kattalikning bevosita ko‘rsatishini, yoki uning qiymatini o‘zgartirish va masofaga uzatishni ta’minlaydi. Qiymatini o‘zgartirish va masofaga uzatishni ta’minlaydi. Suyuqlikli asboblarning ba’zi turlarini ko‘rib chiqamiz. Ikki naychali manometr. Bosim, siyraklanish va bosimlar farqini oichash uchun sathi ko‘rinadigan ikki naychali U- simon manometrlardan, vakuumm etrlardan va difmanometrlardan foydalaniladi. Bunday manometrning prinsipial sxemasi 3 .1 -rasmda tasvirlangan. Ikki tik tutash naycha 1 va 2 metall yoki yog‘och asos 3 ga mahkamlangan b o iib , unga shkala 4 o‘rnatilgan. Agar naychaning ochiq qismidagi suyuqlik ustunining gidrostatik bosimi ikkinchi qismidagi bosim bilan mos kelsa, asbobda suyuqlik ustuni balandliklari bir xil holatda boiadi. Shunga asoslanib, quyidagi ifodani yozish mumkin: bu yerda: Rmut — oichanayotgan bosim, Pa; Ratm — atmosfera bosimi, Pa; S— naycha ko‘ndalang kesimining yuzi, m2; N — suyuqlik sathining (ustun uzunligining) farqi, m; ρ — suyuqlikning zichligi, kg/m3; ρ1 — manometrdagi suyuqlik ustidagi muhitning zichligi, kg/m3; g — erkin tushish tezlanishi, m/s2. Demak Agar manometrdagi suyuqlik ustida gaz boisa, u holda: Suyuqlik ustuni balandligini topish uchun ikki marta ustun balandliklarini hisoblab chiqish (bir tirsakdagi kamayishini, ikkinchisida esa ko‘payishini) va ularning qiymatini qo‘shish lozim, ya’ni H=h1+h2 Bosimlar farqini (o‘zgarishini) oichashda suyuqlikli differensial ikki naychali manometrning bir tirsagiga (musbat) katta bosim, ikkinchi tirsagiga esa (manfiy) kichik bosim beriladi. Musbat va manfiy tirsaklardagi suyuqlik sathining farqi oichanayotgan bosimlar farqiga mutanosib (AR): M anom etrlarda ish suyuqligi kapillar kuchlarning ta ’siridan xalos b o iish uchun ichki diametri 8 ... 10 mm boigan shisha naychalardan foydalaniladi. Agar ishchi suyuqlik sifatida spirt olinsa, naychalarning diametrini kamaytirish mumkin. Ikki naychali manometrlardagi xatoliklar manbayi mahalliy erkin tushish tezlanishi g ning hisobiy qiymatidan chetga chiqishi, ish suyuqligi va o‘lchanayotgan m uhitning zichligi p ham P,, h, va h2 balandliklam o‘lchashdagi xatolardan iborat. Ularning ko‘rsatish xatosi 20°C haroratda 2 mm dan oshmaydi. Ular noagressiv suyuqlik va gazlarning ortiqcha bosimi va siyraklanishini 0...10 kPa chegaralarda o ‘lchash uchun moijallangan. M azkur asboblardan bosimlar farqini oichashda difm anom etr sifatida foydalanish mumkin. Tuzilishiga qarab naychali suyuqlikli asboblarning bir naychali (kosali), og‘ma naychali va boshqa turlari mavjud. Bu asboblar ikki naychali asbobning bir turi boiib, ikkinchi naycha o'rniga keng idish (kosa) ishlatiladi. Suyuqlikli asboblar laboratoriya va ishlab chiqarish tajribasida keng qollanadi. Ularning kamchiliklari — ko‘rsatishlarni masofaga uzatish mumkin emasligi, o’lchashlarning chegaralarining kichikligi, ko‘rsatishlarning yaqqol emasligi va mexanik mustahkam emasligidan iborat. Texnik olchashlarda kombinatsiyalashgan suyuqlikli mexanik asboblar q ollanadi. Ular yuqorida ko‘rilgan asboblardan farqli o’laroq, ishchi suyuqlikning ko‘rinadigan sathiga ega emas. Ularga qalqovichli, qo‘ng‘iroqli va halqali asboblar kiradi. Qalqovichli difmanometrlar. Qalqovichli difm anom etrlarning ishlash prinsipi kosali m anom etrlarnikiga o ‘xshash, ammo ularda bosim o’lchashlarni chashda kosadagi suyuqlik sathi balandligining o ‘zgarishi natijasida qalqovichning siljishidan foydalaniladi. Uzatish qurilm asi yordam ida qalqovichning siljishi strelkaga uzatiladi. Bular, ko‘pincha, bosimning o ‘zgarishini o ich ash uchun ishlatiladi. 3.2- rasmda qalqovichli difmanometr sxemasi ko‘rsatilgan. Katta bosim beriladigan idish musbat, kichik bosim beriladigan idish manfiy deyiladi. Musbat idishga Pj > P2 bosim berilganda undagi suyuqlik sathi h2 ga pasayib, manfiy idishdagi sath hx ga ko‘tariladi. R —P2 bosimlar ayirmasi suyuqlik ustunining h uzunligi orqali muvozanatlashadi: Yuqorida ko‘rilgan suyuqlikli manometrlarning va difmanometrlarning afzalligi ularning soddaligi va katta aniqlikda oichashda ishonchliligidadir. Qalqovichli difmanometrlarda toldiruvchi ishchi suyuqlik sifatida simob, vazelin moyi, shuningdek, transform ator moyi ishlatilar edi, ammo simobning zararliligi tufayli uning ishlatilishi keskin cheklangan, shuning uchun qalqovichli asboblar o‘rniga ko‘proq deformatsion asboblar ishlatilmoqda. 3.3-§. P