Ilmiybaza.uz
SYEMYENTLI, OHAKLI, SILIKATLI VA YELIMLI BO‘YOQLAR.
LATYEKSLAR. KRYEMNIY ORGANIK BO‘YOQLAR. ENYERGIYA
SAMARADOR BO‘YOQ TARKIBLARI
Reja:
1.
Bo‘yoq tarkiblarning turlari.
2.
Noorganik bog‘lovchilar asosidagi bo‘yoqlar
Bo‘yoq tarkiblarning turlari
Moyli bo‘yoqlar. Moyli bo‘yoqlar pigmentlarni oliflarda maxsus bo‘yoq
qorgich mashinalarda sinchiklab aralashtirib tayyorlanadi. Qorish natijasida bir xil
tarkibli suspenziya hosil bo‘ladi. Bunda deyarli har bir pigment zarrachasi atrofida
qisman unga shimilgan olif bog‘lovchisi asosidagi qobiq hosil bo‘ladi. Moyli
bo‘yoqlar quyuq qorilgan (pastasimon) va suyuq qorilgan tarkiblarga bo‘linadi.
Quyuq qorilgan bo‘yoq tarkiblari ishlatishdan oldin olif yoki emulsion
suyultirgichlarda normal konsistensiyagacha suyultirib olinadi. Suyuq qorilgan
bo‘yoq tarkiblarida 40-50% gacha olif bog‘lovchisi bo‘lib, ishlatishga tayyor holda
ishlab chiqariladi.
Tayyorlangan bo‘yoqlar quyqalarsiz bir jinsli bo‘lishi, ma’lum muddat
konsistensiyani saqlab turishi, rangi bo‘yicha etalonga mos bo‘lishi kerak.
Moyli bo‘yoqlar nurga va atmosfera muhitiga chidamli bo‘lishi, tekis yuzali
qoplama hosil qilishi kerak.
Moyli bo‘yoq tarkiblari ishlatilgan pigmentlar va bog‘lovchilar hamda
qo‘shimchalar turiga qarab ishlatilish sohalari belgilanadi.
Qo‘rg‘oshinli belila va surik asosida metall, yog‘och va boshqa
konstruksiyalarni korroziya muhitidan himoyalash uchun ishlatiladigan bo‘yoq
tarkiblar tayyorlanadi. Juda sifatli moyli bo‘yoqlar tabiiy (natural) oliflar va tabiiy
Ilmiybaza.uz
mineral pigmentlar yoki nodir metall oksidlari asosidagi pigmentlarni ishlatib
olinadi.
Sun’iy oliflar asosida olingan bo‘yoq tarkiblar atmosfera muhitiga chidamsiz
bo‘lgani uchun asosan binolarni ichki tomondan bezashda ishlatiladi.
Moyli bo‘yoqlarni odatda metall konstruksiyalarni korroziyadan saqlashda,
yog‘och konstruksiyalarni, rom va eshiklarni namdan himoyalashda, pollarni va nam
tegishi mumkin bo‘lgan devorlarning pastki qismlarini bezashda ishlatish tavsiya
etiladi.
Moyli bo‘yoqlar qurishi davrida hajmi o‘zgarmaydi va mayda yoriqlar hosil
bo‘lmaydi.
Loklar va emalli bo‘yoqlar. Loklar tabiiy va sun’iy smolalarni organik
erituvchilardagi eritmasidir. Loklar yuzalarga surkalganda yoki sepilganda organik
erituvchilar bug‘lanishi natijasida asosga mustahkam yopishgan qoplama hosil
qilishi kerak.
Lok qoplamalari sifatini oshirish uchun tarkibiga plastifikator, qotiruvchi va
maxsus qo‘shimchalar kiritiladi.
Qurilish tizimida asosan moy-smolali, moysiz sintetik, bitumli (asfaltli), spirtli
loklar va nitroloklar ishlatiladi. Moy-smolali loklar organik erituvchilarda eritilgan
o‘simlik moylari bilan modifitsirlangan tabiiy hamda alkid smolalardan (gliftalli,
pentaftalli va boshq.) iborat qorishmadir.
Moy-smolali loklar asosan binolarning ichida moyli bo‘yoqlar ustidan
qoplashda, yog‘och yuzalarni va konstruksiyalarni himoyalashda ishlatiladi.
Bundan tashqari ular tashqi metall va yog‘och konstruksiyalarni qoplashda,
emallarni suyultirishda, mastika va shpaklevkalar tayyorlashda qo‘llaniladi.
Moysiz sintetik loklar asosan perxlorvinil smolasini organik erituvchilarda
eritib olinadi.
Ular rangsiz, 200S haroratda 2 soat davomida quriydi. Moysiz sintetik loklar
moyli bo‘yoqlar ustiga surtish, qurilish konstruksiyalarini atmosfera muhitidan
himoyalash uchun ishlatiladi.
Karbamid-formaldegid polimeri asosida olingan moysiz sintetik loklar parket
Ilmiybaza.uz
pollarni, yog‘och-tolali va yog‘och payraxali plitalarni, duradgorlik buyumlarini
qoplash uchun qo‘llaniladi.
Bitumli yoki asfaltli loklar neft bitumlarini yoki asfaltni yoki ularning
aralashmasini o‘simlik moylari bilan qorishtirib organik erituvchilarda eritib
tayyorlanadi. Ular kanalizatsiyada ishlatiladigan cho‘yan quvurlarni, sanitariya-
texnika uskunalarining metall qismlarini va boshqa yer ostida ishlatiladigan metall
konstruksiyalarni qoplash uchun mo‘ljallangan. Toshko‘mir loki toshko‘mir
pekining
organik
erituvchilardagi
eritmasi
bo‘lib,
cho‘yan
va
po‘lat
konstruksiyalarni korroziya muhitidan himoyalash uchun ishlatiladi.
Nitroloklar-nitrosellyulozaning organik erituvchilardagi eritmasi bo‘lib,
plastifikatorlar sifatida turli smolalar ishlatiladi. Ular tez quriydi va qotgach yaltiroq
parda hosil qiladi. Nitroloklar yog‘ochdan tayyorlangan buyum va qismlarni loklash
va bo‘yoq ustidan yaltiratish uchun ishlatiladi.
Spirtli loklar va politura tabiiy va sun’iy smolalarning spirtdagi eritmasi
bo‘lib, tarkibiga pigmentlar aralashtirib turli ranglarda tayyorlanishi mumkin. Ular
yog‘och yuzalarni pardozlash, shisha va metall buyumlarni qoplash uchun
ishlatiladi.
Emalli bo‘yoqlar pigmentning lokdagi suspenziyasi bo‘lib, maxsus
apparatlarda tayyorlanadi. Emalli bo‘yoqlar qotgach muayyan darajada qattiq,
atmosfera muhitiga chidamli, 1-2 sut. davomida xona haroratida qurishi va chiroyli
ko‘rinishda bo‘lishi talab etiladi.
Sintetik emalli bo‘yoqlarga alkidli, perxlorvinilli emallar kiradi. Alkidli
emallarga pigmentlarning gliftal, pentaftal, alkid-stirol va boshqa alkid loklardagi
suspenziyalari kiradi.
Bino va inshootlarni tashqi tomondan qoplashda gliftalli GF-13 va pentaftalli
PF-14 emalli bo‘yoqlari ishlatiladi. Perxlorvinil emalli bo‘yoqlar (PXV) gruntovka
qoplamali metall yuzalarni va betonli fasadlarni qoplash uchun ishlatiladi.
Hozirgi kunda rivojlangan mamlakatlarda kremniyorganik polimerlar asosida
emallar tayyorlash dolzarb masala hisoblanadi. Kremniyorganik polimerlardan
tayyorlangan bo‘yoqlar qotgach atmosfera muhitiga va issiqqa bardoshli, gidrofob
Ilmiybaza.uz
yuza hosil qiluvchi xususiyatga ega bo‘ladi. Bunday qoplamalar havo oqimini
bemalol o‘tkazadi.
Organik erituvchilarda tayyorlangan xlorkauchukli emallar suv va korroziya
muhitlariga chidamli bo‘ladi. Ular metall va temirbeton konstruksiyalarni
korroziyadan saqlash uchun ishlatiladi. Emallar tarkibida uchuvchi moddalar
miqdorini kamaytirish qoplamalar sifatini oshirishga olib keladi.
Suv-dispersiyali bo‘yoqlar (latekslar). Suv-dispersiyali bo‘yoqlar oddiy
sharoitda bir-biri bilan aralashmaydigan moddalarni sirt- tarangligini keskin
kamaytiruvchi emulgatorlar vositasida emulsiya holatiga keltirib olinadi. Suv-
dispersiyali bo‘yoqlarda suv tashqi faza bo‘lib, bo‘yoq qoplamasi hosil qiladigan
komponentlar ushbu fazada globula holatida bo‘ladi. Bo‘yoq yuzaga surkalganda
suv qisman asosga shimiladi va bug‘lanadi, natijada emulsiya parchalanadi va
globulalar bir-biriga yopishib silliq qoplama hosil qiladi. Qoplama havoda qurib
qotgach, namlikka chidamli va havo oqimini o‘tkazuvchi qoplama hosil bo‘ladi. Bu
usulda olingan latekslar inson organizmiga zararsiz, texnologik jihatdan qulay,
yonmaydigan material bo‘lib, qoplama qalinligi va zichligini uning tarkibiga suv
kiritib istalgancha o‘zgartirish mumkin.
Suv-dispersiyali latekslar ichida eng keng tarqalgani polivinilatsetat emulsion
bo‘yoqlardir. Ular polivinilatsetat polimerining suvdagi dispersiyasi bo‘lib,
dibutilftalat bilan plastifitsirlanadi va xossalarini yaxshilash maqsadida tarkibiga
pigment va modifitsirlovchi qo‘shimchalar kiritiladi. Olingan dispersion bo‘yoq
atmosfera va nam sharoitga chidamli va beton, suvoq, yog‘och yuzalarga adgeziyasi
yuqori bo‘ladi.
Akrilat dispersion bo‘yoqlar akril polimerlarining suvdagi emulsiyasi bo‘lib,
atmosfera muhitiga chidamli va uzoq muddat xizmat qiladi. Akrilat latekslari bino
va inshootlarni tashqi tomondan va namlik bo‘lishi ehtimoli bo‘lgan xonalarni
bezashda ishlatiladi.
Kremniyorganik polimerlar asosida olingan latekslar gidrofoblik xossasiga ega
bo‘ladi. Ular issiq harorat ta’sirida uzoq muddat parchalanmaydi. Kremniyorganik
latekslar bino, inshootlar va qurilish konstruksiyalarini qoplashda ishlatiladi.
Ilmiybaza.uz
Butadiyenstirol emulsion bo‘yoqlar gliftal loklarning suvdagi dispersiyasi
bo‘lib, yuqori sifatli bezak qoplamalari hosil qilishda qo‘llaniladi. Hozirgi kunda
yuvilmaydigan, uzoq muddat xizmat qiladigan, arzon, mahalliy komponentlar
asosida olinadigan suv-dispersiyali bo‘yoqlar tayyorlash dolzarb masala
hisoblanadi.
1.
Noorganik bog‘lovchilar asosidagi bo‘yoqlar
Ohakli bo‘yoqlar so‘ndirilgan ohak bog‘lovchisi asosida olinadi. Ularning suv
ushlashlik xususiyatini oshirish uchun tarkibiga kalsiy xlorid, osh tuzi, maxsus
polimerlar kiritish kerak. Ohakli bo‘yoqlarning atmosfera muhitiga chidamliligi
yuqori emas. Sementli bo‘yoqlar oq va rangli sementlar asosida tayyorlanadi.
Ularning suv ushlashlik xususiyatini yaxshilash maqsadida tarkibiga ohak-
pushonkasi, kalsiy xlorid, polimerlar va boshqalar qo‘shiladi. Sementli bo‘yoqlar
binolarning tashqi tomonidan va namlik yuqori bo‘lmagan xonalarni ichki
tomondan beton va suvoq yuzalarni bezash uchun ishlatiladi.
Silikatli bo‘yoqlar suyuq shisha tarkibida pigmentlar va aktiv mineral dispers
kukunlarning (trepel, opoka, diatomit va sh.k.) suspenziyasi bo‘lib, suv muhitiga
chidamlidir. Silikatli bo‘yoqlar bilan bino fasadlari bezatiladi, namlik yuqori
bo‘ladigan xonalar hamda yonishdan saqlash maqsadida yog‘och konstruksiyalar
himoyalanadi.
Yelimli bo‘yoqlar hayvon yoki o‘simlik yelimlarining suvdagi eritmasida
pigmentlar va bo‘r kukuni aralashmasidan tashkil topgan. Ular yuqori namlikka
chidamli bo‘lmagani uchun quruq ichki xonalar suvoqli yuzalarini qoplashda
ishlatiladi.
Kazeinli bo‘yoqlar kazein, pigment, bo‘r, ohak va bura aralashmasini qurilish
maydonida qaynoq suvda eritib olinadi. Bo‘yoq tarkibiga kiritilgan ohak uning
suvga va atmosfera muhitiga chidamliligini oshiradi.
Pastali bo‘yoqlar. Pastali bo‘yoq tarkiblari sintetik smola yoki polimerlarning
suvdagi dispersiyasi bog‘lovchilari asosida tayyorlanadi.
