Ta’lim muassasasi pedagogik tizim va ilmiy boshqaruv ob’ekti sifatida

Yuklangan vaqt

2024-07-22

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

12

Faytl hajmi

36,5 KB


Ta’lim muassasasi pedagogik tizim va ilmiy boshqaruv ob’ekti sifatida Reja: 1. Ta’lim muassasasi pedagogik tizim sifatida. 2. Pedagogik tizimning harakatlantiruvchi omillari. 3. Pedagogik tizimni amalga oshirishning ijtimoiy-pedagogik va vaqt bilan bog‘liq shart-sharoitlari. 4. Pedagogik tizim tuzilishining tarkibiy qismlari. Zamonaviy pedagogika fani boshqaruv g’oyalarini har tomonlama, turli nuqtai nazardan o’rganishga intilish bilan bir qatorda ularni ta’lim amaliyotiga tatbiq etishning yo’l-yo’riqlarini ishlab chiqadi. Bugungi kun pedagogika fanida tizimli yondashuv metodologiyasisiz boshqaruv muammolarining hal etilishini tasavvur qilib bo’lmaydi. Bunday yondashuvning joriy etilishi boshqaruvda tasodifiy va kutilmagan holatlarning oldini olishga xizmat qiladi. Tizimli yondashuvda ta’lim muassasasi tizim sifatida, ya’niy tashqi muhitda xizmat qilayotgan murakkab tizim sifatida ko’rib chiqiladi. Bunda uning aloqalari va vositalarining mazmun va mohiyatiga ko’ra ob’ektni bir butun, ya’niy yaxlit holda tasavvur qilish talab etiladi. Ta’lim muassasasini o’rganishda alohida xususiyatlarga ega bo’lgan bir necha qismlarga ajratib, ular o’rtasidagi aloqalar hamda o’aro bog’liqlik xusuiyatlari aniqlanadi, chunki har bir qism yaxlit tizimning o’zgarishiga o’z hissasini qo’shadi. Kengroq ma’noda tizimli yondashuv – bu falsafa metodologiyasi bilan tabiiy holdagi ilmiy tadqiqotlarning metodlari o’rtasidagi vaziyatni egallab turuvchi fan, ilmiy bilish nazariyasining metodologik asoslaridir. Tizimli yondashuv fan sifatida aniq bir yangi tushunchalar bermaydi, lekin ob’ektni o’rganishda o’ziga xos yaxlitlik, umumiylik, universallik, differentsiyallik kabi tushunchalar asosida Ta’lim muassasasi pedagogik tizim va ilmiy boshqaruv ob’ekti sifatida Reja: 1. Ta’lim muassasasi pedagogik tizim sifatida. 2. Pedagogik tizimning harakatlantiruvchi omillari. 3. Pedagogik tizimni amalga oshirishning ijtimoiy-pedagogik va vaqt bilan bog‘liq shart-sharoitlari. 4. Pedagogik tizim tuzilishining tarkibiy qismlari. Zamonaviy pedagogika fani boshqaruv g’oyalarini har tomonlama, turli nuqtai nazardan o’rganishga intilish bilan bir qatorda ularni ta’lim amaliyotiga tatbiq etishning yo’l-yo’riqlarini ishlab chiqadi. Bugungi kun pedagogika fanida tizimli yondashuv metodologiyasisiz boshqaruv muammolarining hal etilishini tasavvur qilib bo’lmaydi. Bunday yondashuvning joriy etilishi boshqaruvda tasodifiy va kutilmagan holatlarning oldini olishga xizmat qiladi. Tizimli yondashuvda ta’lim muassasasi tizim sifatida, ya’niy tashqi muhitda xizmat qilayotgan murakkab tizim sifatida ko’rib chiqiladi. Bunda uning aloqalari va vositalarining mazmun va mohiyatiga ko’ra ob’ektni bir butun, ya’niy yaxlit holda tasavvur qilish talab etiladi. Ta’lim muassasasini o’rganishda alohida xususiyatlarga ega bo’lgan bir necha qismlarga ajratib, ular o’rtasidagi aloqalar hamda o’aro bog’liqlik xusuiyatlari aniqlanadi, chunki har bir qism yaxlit tizimning o’zgarishiga o’z hissasini qo’shadi. Kengroq ma’noda tizimli yondashuv – bu falsafa metodologiyasi bilan tabiiy holdagi ilmiy tadqiqotlarning metodlari o’rtasidagi vaziyatni egallab turuvchi fan, ilmiy bilish nazariyasining metodologik asoslaridir. Tizimli yondashuv fan sifatida aniq bir yangi tushunchalar bermaydi, lekin ob’ektni o’rganishda o’ziga xos yaxlitlik, umumiylik, universallik, differentsiyallik kabi tushunchalar asosida mujassamlashtirilgan texnologiyalar, ya’niy tadqiqotning integratsion texnologiyalarini o’z ichiga oladi. Universal tushunchalar apparati, abstraktsiyaning yoqari darajasi, asosiy tamoyillarning integrative xususiyatlari – insonlarning turli xil sohalar bo’yicha tushunchalari, fikrlashi va dunyoqarashini o’rganishning samarali usuli sifatida tizimli yondashuvni qo’llash imkoniyatini yaratadi. Tizimli yondashuv yo’nalishidagi barcha bilim, ko’nikma va malakalar majmuasi ixtiyoriy faoliyatni rejalashtirish va tashkil etishda, rahbarlik qilish, ya’niy rahbarlarning boshqaruv faoliyatida eng zaruriy shartlardan biri hisoblanadi. V.I.Bogoslovskiy tizimli yondashuvning tushunchalar apparati sifatida quyidagi tushunchalarni ajratib ko’rsatadi: harakatlanish, tashkil etish, munosabat, tartibga solish, aloqa, muhit, mustaqil uyushmoq, tashkil toppish, tashkiliy tuzilish, boshqarish chidamlilik, funktsiyalar, yaxlitlilik, markazlashtirish, tizim. Tizimli yondashuvning asosiy tushunchasi “tizim” bo’lib, aloqa, munosabatlar, integratsiya, yaxlitlik, tashkil etuvchi qismlar kabi tushunchalar orqali ifodalanadi. Bu tizimning bir-biri bilan bog’liq bo’lgan, o’zaro ta’sir etuvchi qismlarining majmui yaxlit ob’ektni tashkil etadi. Pedagogikada “tizim” tushunchasi juda keng qo’llaniladi, masalan, ta’lim tizimi, tarbiya tizimi, ta’lim-tarbiya jarayonini tashkil etish shakllari va metodlari tizimi va hokazo. Ijtimoiy tizimning turlaridan biri hisoblangan ta’lim tizimi – insonlarga va yosh avlodga ta’lim va tarbiya berish, ta’lim jarayonini tashkil etish maqsadlariga xizmat qiluvchi turli strukturaviy va funktsional bog’liq bo’lgan komponentlar majmuasidan iborat bo’ladi. Ta’lim tizimini o’zgartirish, uni qayta tashkil etish va moslashtirish qaysidir qism yoki qismlarning o’zaro ta’sir ko’rsatish yo’nalishiga bog’liq: moddiy-texnik bazani mustahkamlash, mazmunini takomillashtirish va h.k. Tizimli yondashuv yo’nalishida turlicha qarashlar mavjud bo’lib, ular quyidagilarni o’z ichiga oladi: 1. Tizimlilik, yaxlitlilik – bunday shakldagi tizimni koponentlar, o’zaro ta’sir etuvchi qismlar va bug’inlarning o’zaro birikishi tashkil etadi va uning funktsional vazifalarini amalga oshirish va rivojlantirishni ta’minlaydi. mujassamlashtirilgan texnologiyalar, ya’niy tadqiqotning integratsion texnologiyalarini o’z ichiga oladi. Universal tushunchalar apparati, abstraktsiyaning yoqari darajasi, asosiy tamoyillarning integrative xususiyatlari – insonlarning turli xil sohalar bo’yicha tushunchalari, fikrlashi va dunyoqarashini o’rganishning samarali usuli sifatida tizimli yondashuvni qo’llash imkoniyatini yaratadi. Tizimli yondashuv yo’nalishidagi barcha bilim, ko’nikma va malakalar majmuasi ixtiyoriy faoliyatni rejalashtirish va tashkil etishda, rahbarlik qilish, ya’niy rahbarlarning boshqaruv faoliyatida eng zaruriy shartlardan biri hisoblanadi. V.I.Bogoslovskiy tizimli yondashuvning tushunchalar apparati sifatida quyidagi tushunchalarni ajratib ko’rsatadi: harakatlanish, tashkil etish, munosabat, tartibga solish, aloqa, muhit, mustaqil uyushmoq, tashkil toppish, tashkiliy tuzilish, boshqarish chidamlilik, funktsiyalar, yaxlitlilik, markazlashtirish, tizim. Tizimli yondashuvning asosiy tushunchasi “tizim” bo’lib, aloqa, munosabatlar, integratsiya, yaxlitlik, tashkil etuvchi qismlar kabi tushunchalar orqali ifodalanadi. Bu tizimning bir-biri bilan bog’liq bo’lgan, o’zaro ta’sir etuvchi qismlarining majmui yaxlit ob’ektni tashkil etadi. Pedagogikada “tizim” tushunchasi juda keng qo’llaniladi, masalan, ta’lim tizimi, tarbiya tizimi, ta’lim-tarbiya jarayonini tashkil etish shakllari va metodlari tizimi va hokazo. Ijtimoiy tizimning turlaridan biri hisoblangan ta’lim tizimi – insonlarga va yosh avlodga ta’lim va tarbiya berish, ta’lim jarayonini tashkil etish maqsadlariga xizmat qiluvchi turli strukturaviy va funktsional bog’liq bo’lgan komponentlar majmuasidan iborat bo’ladi. Ta’lim tizimini o’zgartirish, uni qayta tashkil etish va moslashtirish qaysidir qism yoki qismlarning o’zaro ta’sir ko’rsatish yo’nalishiga bog’liq: moddiy-texnik bazani mustahkamlash, mazmunini takomillashtirish va h.k. Tizimli yondashuv yo’nalishida turlicha qarashlar mavjud bo’lib, ular quyidagilarni o’z ichiga oladi: 1. Tizimlilik, yaxlitlilik – bunday shakldagi tizimni koponentlar, o’zaro ta’sir etuvchi qismlar va bug’inlarning o’zaro birikishi tashkil etadi va uning funktsional vazifalarini amalga oshirish va rivojlantirishni ta’minlaydi. 2. Pedagogik tizimda tizimni tashkil etuvchi omillardan biri maqsad bo’lib, unga erishish uchun uslub va vositalar zarur hisoblanadi. Maqsadga erishishda tizim va uning komponentlarining harakati tizim funktsiyasining mohiyatini belgilaydi. 3. Pedagogik tizim tarkibiy qismlardan iborat bo’lib, uning o’zgarishi ichki ziddiyatlarga bog’liq bo’ladi. 4. Tizim ochiq bo’lganligi sababli tashqi muhit bilan ko’pgina kommunikatsiyalar orqali bog’liq bo’lib, muhitning munosabatlari tizimning harakatlanishi va rivojlanishiga o’z ta’sirini ko’rsatadi. 5. Axborotlarning pedagogik tizimga kelib tushishi va undan qayta uzatilishi tizim komponentlarining o’zaro va butun bir tizim bilan hamda tizimning tashqi muhit bilan aloqa qilish uslublari hisoblanadi. 6. Talab etilayotgan, mavjud bo’lgan va istiqbol tizimlar o’rtasidagi farqni boshqaruv jihatlari belgilaydi. Mamlakatimizda va xorijda ta’limni boshqarishning ilmiy asoslari paydo bo’lishi o’zining chuqur tarixiy ildizlariga ega bo’lib – bu tizimli boshqaruvning rivojlanish jarayonidir. Boshqaruvga ilmiy yondashuvning barcha asoslari umumnazariy, umumboshqaruv, umumtexnologik, umumtizimlilik yondashuvlar bo’yicha olib borilgan izlanishlarning natijalariga asoslanadi. Shundan kelib chiqib, tadqiqotchi, olim, rahbar har bir hodisa va voqeani, har bir boshqaruv ob’ektini hamda o’z faoliyatini tizim sifatida hisoblab, tizimli yondashuv tamoyillarini qo’llashi zarur. Ta’lim muassasasi rahbarlari boshqaruv faoliyatining asosiy vazifasi ta’lim jarayonini tashkil etishda ijobiy natijalarga erishish uchun jamoada zaruriy sharoitlarni yaratish, raqobatbardosh bitiruvchilar tayyorlash va yaxlit ta’lim tizimini rivojlantirish hisoblanadi. Shundan kelib chiqib, maktab bilan ta’lim jarayonini o’zaro bog’liq holda yaxlit tizim deb hisoblasak, ularni boshqarish ham tizimli hususiyatga ega bo’lishi 2. Pedagogik tizimda tizimni tashkil etuvchi omillardan biri maqsad bo’lib, unga erishish uchun uslub va vositalar zarur hisoblanadi. Maqsadga erishishda tizim va uning komponentlarining harakati tizim funktsiyasining mohiyatini belgilaydi. 3. Pedagogik tizim tarkibiy qismlardan iborat bo’lib, uning o’zgarishi ichki ziddiyatlarga bog’liq bo’ladi. 4. Tizim ochiq bo’lganligi sababli tashqi muhit bilan ko’pgina kommunikatsiyalar orqali bog’liq bo’lib, muhitning munosabatlari tizimning harakatlanishi va rivojlanishiga o’z ta’sirini ko’rsatadi. 5. Axborotlarning pedagogik tizimga kelib tushishi va undan qayta uzatilishi tizim komponentlarining o’zaro va butun bir tizim bilan hamda tizimning tashqi muhit bilan aloqa qilish uslublari hisoblanadi. 6. Talab etilayotgan, mavjud bo’lgan va istiqbol tizimlar o’rtasidagi farqni boshqaruv jihatlari belgilaydi. Mamlakatimizda va xorijda ta’limni boshqarishning ilmiy asoslari paydo bo’lishi o’zining chuqur tarixiy ildizlariga ega bo’lib – bu tizimli boshqaruvning rivojlanish jarayonidir. Boshqaruvga ilmiy yondashuvning barcha asoslari umumnazariy, umumboshqaruv, umumtexnologik, umumtizimlilik yondashuvlar bo’yicha olib borilgan izlanishlarning natijalariga asoslanadi. Shundan kelib chiqib, tadqiqotchi, olim, rahbar har bir hodisa va voqeani, har bir boshqaruv ob’ektini hamda o’z faoliyatini tizim sifatida hisoblab, tizimli yondashuv tamoyillarini qo’llashi zarur. Ta’lim muassasasi rahbarlari boshqaruv faoliyatining asosiy vazifasi ta’lim jarayonini tashkil etishda ijobiy natijalarga erishish uchun jamoada zaruriy sharoitlarni yaratish, raqobatbardosh bitiruvchilar tayyorlash va yaxlit ta’lim tizimini rivojlantirish hisoblanadi. Shundan kelib chiqib, maktab bilan ta’lim jarayonini o’zaro bog’liq holda yaxlit tizim deb hisoblasak, ularni boshqarish ham tizimli hususiyatga ega bo’lishi kerak. Ta’lim musassasalarining o’ziga xos xususiyatlarini tahlil qilishga tizimli yondashuvning mazmun va mohiyatini quyidagi tamoyillar asosida ko’rishimiz mumkin:  sub’ektlar faoliyatining maqsadga yo’naltirilganligi;  majmuaviylilik – ob’ekt o’zaro bog’langan tashkil etuvchi qismlarning majmuasi ekanligi;  integrativlik – harakatlanish va rivojlanishga xizmat qiluvchi ichki va tashqi omillarning o’zaro birligi;  o’zaro bog’liqlik – ob’ekt alohida bir tizim sifatida va yoqori tartibli yaxlit tizimning tashkil etuvchi qismi sifatida mavjudligi;  kommunikativlik – tashqi muhit va boshqa tizimlar bilan o’zaro ta’sir etish xususiyatlariga ega ekanligi. Boshqaruv faoliyatining tizimli ob’ekti sifatida ta’lim muassasasining quyidagi o’ziga xos xusuiyatlari mavjud:  integrativ sifatlar, alohida olingan tashkil etuvchi qismlardan birortasi ham bunday sifatlarga ega emas;  tashkil etuvchi komponentlar, ular maktabning tashkiliy qismlari hisoblanadi;  struktura – bu tashkil etuvchi qismlar o’rtasidagi belgilangan aloqa va munosabatlar;  tizimning va uning alohida komponentlarining funktsional tavsiflari;  ichki va tashqi muhitlar o’rtasidagi o’zaro ta’sir natijasida vujudga keluvchi kommunikativ xusuiyatlar. Ta’lim muassasasi (qonuniy va me’yoriy hujjatlar, davlat ta’lim standartlari doirasida) o’z faoliyati funktsiyalarining yo’nalishini, mazmun va mohiyatini, tartibini belgilash va to’ldirib borish huquqiga ega. Ta’lim jarayoni funktsiyalari kerak. Ta’lim musassasalarining o’ziga xos xususiyatlarini tahlil qilishga tizimli yondashuvning mazmun va mohiyatini quyidagi tamoyillar asosida ko’rishimiz mumkin:  sub’ektlar faoliyatining maqsadga yo’naltirilganligi;  majmuaviylilik – ob’ekt o’zaro bog’langan tashkil etuvchi qismlarning majmuasi ekanligi;  integrativlik – harakatlanish va rivojlanishga xizmat qiluvchi ichki va tashqi omillarning o’zaro birligi;  o’zaro bog’liqlik – ob’ekt alohida bir tizim sifatida va yoqori tartibli yaxlit tizimning tashkil etuvchi qismi sifatida mavjudligi;  kommunikativlik – tashqi muhit va boshqa tizimlar bilan o’zaro ta’sir etish xususiyatlariga ega ekanligi. Boshqaruv faoliyatining tizimli ob’ekti sifatida ta’lim muassasasining quyidagi o’ziga xos xusuiyatlari mavjud:  integrativ sifatlar, alohida olingan tashkil etuvchi qismlardan birortasi ham bunday sifatlarga ega emas;  tashkil etuvchi komponentlar, ular maktabning tashkiliy qismlari hisoblanadi;  struktura – bu tashkil etuvchi qismlar o’rtasidagi belgilangan aloqa va munosabatlar;  tizimning va uning alohida komponentlarining funktsional tavsiflari;  ichki va tashqi muhitlar o’rtasidagi o’zaro ta’sir natijasida vujudga keluvchi kommunikativ xusuiyatlar. Ta’lim muassasasi (qonuniy va me’yoriy hujjatlar, davlat ta’lim standartlari doirasida) o’z faoliyati funktsiyalarining yo’nalishini, mazmun va mohiyatini, tartibini belgilash va to’ldirib borish huquqiga ega. Ta’lim jarayoni funktsiyalari amalga oshirilishining natijaviyligi o’quvchilarning shaxsiy rivojlanishi va tayyorgarligining davlat ta’lim standartlari talablariga muvofiqlik darajasini belgilaydi. Ta’lim muassasasi faoliyatida vujudga kelayotgan ta’lim-tarbiya jarayonidagi muammolarning ko’pqirraliligi va murakkabligi, nafaqat ta’limni boshqarishni sifat jihatdan o’zgartirish shartini qo’yadi, balki ta’lim muassasalarini boshqarishni takomillashtirish zaruriyatini ham belgilaydi. Ta’lim muassasasini isloh qilish jarayonlari odatda lokal, alohida, qismlar bo’yicha, ayrim o’qituvchilarning ijodiy-pedagogik faoliayti doirasida o’zaro bog’liq bo’lmagan yangiliklardan boshlanadi. Keyin islohotlar sohalar, tarmoqlar, bo’g’in va qismlarni qamrab oladi. Islohotlar jarayoni to’la obiektni, ta’lim muassasani qamrab olgan davrda barcha o’quvchilar, o’qituvchilar, rahbarlar ishtirok etadilar hamda rivojlanishga, ijobiy natijalarga erishishga yo’naltirilgan yangi maqsadlarni va tarkibiy tuzilishga ega bo’lgan yangi turdagi ta’lim muassasasini yaratish zaruriyati va imkoniyati vujudga keladi. Bunday hollarda ta’lim muassasasi alohida bir ijtimoiy organism, ijtimoiy tizim sifatida rivojlanadi. Maktab oldiga qo’yilgan maqsadlarga erishish uchun qaratilgan, oldindan yaratilgan, mavjud bo’lgan salohiyatlar asosidagi faoliyatlar jarayoni asosiy va yordamchi (ta’lim jarayonlari) jarayonlar hamda ularni ta’minlovchi va sharoitlar yaratuvchi jarayonlarni o’z ichiga oladi. Rivojlanish jarayonlari faoliyatlar bilan bog’liq holda, salohiyatni boyitish, kengaytirish asosida yanada yangi sifatlarga, yo’qori va samarali natijalarga erishishga yo’naltirilgan va uning samaradorligini oshirishga qaratilgan bo’lib, ulardan foydalanishda samaradorlikka erishish va rivojlantirish uchun odatda belgilangan mezonlarni almashtirish; asosiy (ta’lim- tarbiyaviy) va yordamchi (ta’minlovchi) jarayonlarni yoki faoliyat jarayonini takomillashtirish zarur bo’ladi. Faoliyatning muvaffaqiyatsizliklari va natijalarning zamonaviy talablarga mos kelmayotganligi to’g’risidagi ma’lumotlarni olib, tizim mavjud bo’lgan muammolarni o’z salohiyati darajasida eski usullar asosida amalga oshiriladi. Maktab bir butun organizm sifatida ichki o’zgarishlarga asosan rivojlanadi va o’zaro aloqalar tizimi barqarorlashadi. Maqsadga erishishdagi vazifalar, turli xil yangi amalga oshirilishining natijaviyligi o’quvchilarning shaxsiy rivojlanishi va tayyorgarligining davlat ta’lim standartlari talablariga muvofiqlik darajasini belgilaydi. Ta’lim muassasasi faoliyatida vujudga kelayotgan ta’lim-tarbiya jarayonidagi muammolarning ko’pqirraliligi va murakkabligi, nafaqat ta’limni boshqarishni sifat jihatdan o’zgartirish shartini qo’yadi, balki ta’lim muassasalarini boshqarishni takomillashtirish zaruriyatini ham belgilaydi. Ta’lim muassasasini isloh qilish jarayonlari odatda lokal, alohida, qismlar bo’yicha, ayrim o’qituvchilarning ijodiy-pedagogik faoliayti doirasida o’zaro bog’liq bo’lmagan yangiliklardan boshlanadi. Keyin islohotlar sohalar, tarmoqlar, bo’g’in va qismlarni qamrab oladi. Islohotlar jarayoni to’la obiektni, ta’lim muassasani qamrab olgan davrda barcha o’quvchilar, o’qituvchilar, rahbarlar ishtirok etadilar hamda rivojlanishga, ijobiy natijalarga erishishga yo’naltirilgan yangi maqsadlarni va tarkibiy tuzilishga ega bo’lgan yangi turdagi ta’lim muassasasini yaratish zaruriyati va imkoniyati vujudga keladi. Bunday hollarda ta’lim muassasasi alohida bir ijtimoiy organism, ijtimoiy tizim sifatida rivojlanadi. Maktab oldiga qo’yilgan maqsadlarga erishish uchun qaratilgan, oldindan yaratilgan, mavjud bo’lgan salohiyatlar asosidagi faoliyatlar jarayoni asosiy va yordamchi (ta’lim jarayonlari) jarayonlar hamda ularni ta’minlovchi va sharoitlar yaratuvchi jarayonlarni o’z ichiga oladi. Rivojlanish jarayonlari faoliyatlar bilan bog’liq holda, salohiyatni boyitish, kengaytirish asosida yanada yangi sifatlarga, yo’qori va samarali natijalarga erishishga yo’naltirilgan va uning samaradorligini oshirishga qaratilgan bo’lib, ulardan foydalanishda samaradorlikka erishish va rivojlantirish uchun odatda belgilangan mezonlarni almashtirish; asosiy (ta’lim- tarbiyaviy) va yordamchi (ta’minlovchi) jarayonlarni yoki faoliyat jarayonini takomillashtirish zarur bo’ladi. Faoliyatning muvaffaqiyatsizliklari va natijalarning zamonaviy talablarga mos kelmayotganligi to’g’risidagi ma’lumotlarni olib, tizim mavjud bo’lgan muammolarni o’z salohiyati darajasida eski usullar asosida amalga oshiriladi. Maktab bir butun organizm sifatida ichki o’zgarishlarga asosan rivojlanadi va o’zaro aloqalar tizimi barqarorlashadi. Maqsadga erishishdagi vazifalar, turli xil yangi masalalarni hal etish zamonaviy usullar yordamida amalga oshiriladi, natijalar zamon talablariga moslashadi va tizim o’z faoliyatini ijobiy baholaydi. Maktabning muammolarini hal qilish yo’nalishidagi yondashuvlar, an’analar, taomillar, belgilangan tartib va me’yorlarni o’z ichiga oluvchi maktab madaniyati pedagogic tizimning muhim tarkibiy qismi hisoblanadi. Maktab falsafasi va maktab madaniyatini (boshqaruv, pedagogic, o’quv, ma’naviy) o’zaro moslashtirish juda zarurdir. Maktabni boshqarish uchun rahbarlar va jamoaning boshqa vakillaridan iborat maktabning ichki boshqaruvi, ya’ni ichki nazorat tashkil etiladi. Makatb jamoasi – bu murakkab tizim bo’lib, o’quv va mehnat faoliyatini qoniqarli tashkil etish, shuningdek, maktab faoliyatining natijalariga o’z ta’sirini ko’rsatuvchi rasmiy va norasmiy, gorizontal va vertical, shaxslararo va mehnat faoliyatiga oid aloqalar hamda munosabatlarni qamrab oladi. Ta’lim muassasasi boshqaruv faoliyatining tizimli obiekti sifatida quyidagi xususiyatlarga ega: zaruriyat, imkoniyat, ta’lim muassasasining ko’rsatkichlari va o’z qobiliyatini baholash mezonlarini hisobga olish asosidagi rivojlanish yo’nalishi; uning salohiyati, funktsional imkoniyatlari, individualligi va madaniyligi; maktabning mentaliteti; uning yaxlit pedagogik va maktab jamoalarining rivojlanishi, shuningdek, maktabning ichki boshqaruv tizimi va uning rivojlanishi. Ta’lim muassasalarini boshqarish dasturlarini loyihalashda tizimli ob’ekt sifatida yaxlit ta’lim muassasasining rivojlanishi va uning unikal modelini takomillashtirishda tashkil etuvchi qismlar ta’sir ko’rsatishining ahamiyatini inobatga olish, shuningdek, bir xil, teng sharoitda ta’lim muassasasining rivojlanishiga ko’proq ta’sir ko’rsatuvchi ba’zi qism va bo’g’inlarni o’zgartirishga imtiyozlar berish zarur. Ta’lim muassasasining umumiy modelini o’zgartirishda direktor, rahbarlar va pedagoglarning ishonchlariga aosolanish kerak, chunki yangilangan model zamonaviy talablar darajasida o’quvchilar va bo’lajak o’quvchilar, yosh avlodning o’zgaruvchan ta’lim-tarbiyaviy, ma’naviy ehtiyojlarini qondira olish, yuqori darajada ko’nikma va malakalarga ega bulgan o’qituvchilarning tajribalarini qo’llash hamda pedagoglarning ijodiy salohiyatini rivojlantirishga etarli masalalarni hal etish zamonaviy usullar yordamida amalga oshiriladi, natijalar zamon talablariga moslashadi va tizim o’z faoliyatini ijobiy baholaydi. Maktabning muammolarini hal qilish yo’nalishidagi yondashuvlar, an’analar, taomillar, belgilangan tartib va me’yorlarni o’z ichiga oluvchi maktab madaniyati pedagogic tizimning muhim tarkibiy qismi hisoblanadi. Maktab falsafasi va maktab madaniyatini (boshqaruv, pedagogic, o’quv, ma’naviy) o’zaro moslashtirish juda zarurdir. Maktabni boshqarish uchun rahbarlar va jamoaning boshqa vakillaridan iborat maktabning ichki boshqaruvi, ya’ni ichki nazorat tashkil etiladi. Makatb jamoasi – bu murakkab tizim bo’lib, o’quv va mehnat faoliyatini qoniqarli tashkil etish, shuningdek, maktab faoliyatining natijalariga o’z ta’sirini ko’rsatuvchi rasmiy va norasmiy, gorizontal va vertical, shaxslararo va mehnat faoliyatiga oid aloqalar hamda munosabatlarni qamrab oladi. Ta’lim muassasasi boshqaruv faoliyatining tizimli obiekti sifatida quyidagi xususiyatlarga ega: zaruriyat, imkoniyat, ta’lim muassasasining ko’rsatkichlari va o’z qobiliyatini baholash mezonlarini hisobga olish asosidagi rivojlanish yo’nalishi; uning salohiyati, funktsional imkoniyatlari, individualligi va madaniyligi; maktabning mentaliteti; uning yaxlit pedagogik va maktab jamoalarining rivojlanishi, shuningdek, maktabning ichki boshqaruv tizimi va uning rivojlanishi. Ta’lim muassasalarini boshqarish dasturlarini loyihalashda tizimli ob’ekt sifatida yaxlit ta’lim muassasasining rivojlanishi va uning unikal modelini takomillashtirishda tashkil etuvchi qismlar ta’sir ko’rsatishining ahamiyatini inobatga olish, shuningdek, bir xil, teng sharoitda ta’lim muassasasining rivojlanishiga ko’proq ta’sir ko’rsatuvchi ba’zi qism va bo’g’inlarni o’zgartirishga imtiyozlar berish zarur. Ta’lim muassasasining umumiy modelini o’zgartirishda direktor, rahbarlar va pedagoglarning ishonchlariga aosolanish kerak, chunki yangilangan model zamonaviy talablar darajasida o’quvchilar va bo’lajak o’quvchilar, yosh avlodning o’zgaruvchan ta’lim-tarbiyaviy, ma’naviy ehtiyojlarini qondira olish, yuqori darajada ko’nikma va malakalarga ega bulgan o’qituvchilarning tajribalarini qo’llash hamda pedagoglarning ijodiy salohiyatini rivojlantirishga etarli sharoitlarini yaratib berish zarur bo’lib, ta’lim muassasini boshqarishning asosiy tamoiyllarini inobatga olish lozim Zamonaviy maktab diretkorlarining o’z-o’zini baholashi, o’z faoliyatini va shaxsi sifatlarini o’zi tashxis etishi, ichki ruhiy faoliyatining mexanizmi orqali amalga oshirilishini ochib berish orqli psixologlar tomonidan ularning kasbiy va shaxsiy pozitsiyalari etarli darajada aniq ta’riflab berilgan. A.G.Vigotskiyning fikricha, direktorlarda psixologik mexanizmlar asosida vujudga keladigan ijodiy izlanishlar, innovatsion faoliyatlarning yo’nalishlari, o’zini-o’zi idora qilishning reflektiv tamoyillari belgilangan kasbiy funktsiyalarni bajarish uchun tayyorlanishga asoslanadi. Pedagogik manbalarda “refleksiya” tushunchasi o’tmishga (orqaga) murojaat qilish sifatida talqin etiladi; fikrlash, o’z-o’zini anglash, o’z-o’zini nazorat qilish; o’zining shaxsiy xatti-harakatlari va ularning oqibatlarini anglash ushun yo’naltirilgan faoliyat, insonning nazariy faoliyatlari shakli. Zamonaviy maktabni boshqarishning asosiy tamoyillari Boshqaruvning asosiy tamoyillari  samarali rivojlanish yo’llari tasodifiy holatda, taxminiy belgilanishi mumkin, shuning uchun maktab rivojlanishidagi muvaffaqiyatlar rahbarning qobiliyatlariga, qulay vaziyatlarni ko’ra olishi va ularni qo’ldan chiqarmasligiga bog’liq;  boshqaruv faoliyatining tizimli ob’ekti sifatida maktabning muvaffaqiyatli rivojlanishi uchun barcha tarkibiy qismlarning rivojlanish sur’atlarini, sub’ektlar va faoliyatlarning integratsiyasi hamda muvofiqlashtirish zaruriyati;  maktabning rivojlanishidagi muvaffaqiyatlar hozirgi vaqtda mavjud bo’lgan omillarga asoslanib direktorning keljakni ko’ra olishi va rivojlanish imkoniyatlarini oldindan aniqlay olishi mahoratlariga bog’liqligi; sharoitlarini yaratib berish zarur bo’lib, ta’lim muassasini boshqarishning asosiy tamoiyllarini inobatga olish lozim Zamonaviy maktab diretkorlarining o’z-o’zini baholashi, o’z faoliyatini va shaxsi sifatlarini o’zi tashxis etishi, ichki ruhiy faoliyatining mexanizmi orqali amalga oshirilishini ochib berish orqli psixologlar tomonidan ularning kasbiy va shaxsiy pozitsiyalari etarli darajada aniq ta’riflab berilgan. A.G.Vigotskiyning fikricha, direktorlarda psixologik mexanizmlar asosida vujudga keladigan ijodiy izlanishlar, innovatsion faoliyatlarning yo’nalishlari, o’zini-o’zi idora qilishning reflektiv tamoyillari belgilangan kasbiy funktsiyalarni bajarish uchun tayyorlanishga asoslanadi. Pedagogik manbalarda “refleksiya” tushunchasi o’tmishga (orqaga) murojaat qilish sifatida talqin etiladi; fikrlash, o’z-o’zini anglash, o’z-o’zini nazorat qilish; o’zining shaxsiy xatti-harakatlari va ularning oqibatlarini anglash ushun yo’naltirilgan faoliyat, insonning nazariy faoliyatlari shakli. Zamonaviy maktabni boshqarishning asosiy tamoyillari Boshqaruvning asosiy tamoyillari  samarali rivojlanish yo’llari tasodifiy holatda, taxminiy belgilanishi mumkin, shuning uchun maktab rivojlanishidagi muvaffaqiyatlar rahbarning qobiliyatlariga, qulay vaziyatlarni ko’ra olishi va ularni qo’ldan chiqarmasligiga bog’liq;  boshqaruv faoliyatining tizimli ob’ekti sifatida maktabning muvaffaqiyatli rivojlanishi uchun barcha tarkibiy qismlarning rivojlanish sur’atlarini, sub’ektlar va faoliyatlarning integratsiyasi hamda muvofiqlashtirish zaruriyati;  maktabning rivojlanishidagi muvaffaqiyatlar hozirgi vaqtda mavjud bo’lgan omillarga asoslanib direktorning keljakni ko’ra olishi va rivojlanish imkoniyatlarini oldindan aniqlay olishi mahoratlariga bog’liqligi;  murakkab tuzilishga ega bo’lgan tizimlarning (ta’lim muassasasi) ichki ehtiyojlarini aniqlamasdan ular rivojlanishlarining yo’nalishini majburan belgilashni mumkin emasligi. Ta’lim muassasasini samarali boshqarish nafaqat kuchli, majburiy va keng qamrovli ta’sir ko’rsatish kabi boshqaruv usullari asosida amalga oshiriladi, balki tashkil etuvchi qismlar, lokal, bo’g’inlar bo’yicha aniq belgilangan tartibda ta’sir ko’rsatish, ta’lim muassasasining barcha bo’g’inlarining samarali rivojlanishida yaxshi natijalarga erishishga asos bo’ladi. Mamlakatimizning bir qator olimlari tomonidan berilgan ta’rifga ko’ra, refleksiya – bu samarali fikrlashning muhim mexanizmi; yuz berayotgan hodisani keng tizim kontekstida tushunish jarayonlarini alohida tashkil etish (u vaziyat va harakatlarni baholash, vazifalarni hal qilish usullari va operatsiyalarini topishni o’z ichiga oladi); vazifalarni hal qilishga jalb etilgan individ hamda boshqa odamlarning o’zini-o’zi tahlil qilishi, o’z holati hamda harakatlarini faol o’ylab ko’rishdan iborat jarayon. Shu sababli refleksiya (orqaga qaytish) ichdan (bir individning kechinmalari va o’ziga-o’zi hisob berishi) ham, tashqaridan (jamoa bo’lib fikrlash faoliyati va birgalikda echim izlash sifatida) ham bo’lishi mumkin. Bundan tashqari, refleksiya faoliyat predmetiga, faoliyatning o’ziga, individning yoki boshqa odamlarning harakatlariga, ularning o’zaro aloqalariga qaratilgan bo’lishi mumkin. Reflektsiya – xulq-atvorning ma’nolarini aniqlashga yordam beradi va fikrlashning shaxs uchun ahamiyatli bo’lgan kmponentlari bilan qo’shilib, samarali vaziyatlarni hal qilish chog’ida etakchi faoliyat sifatida namoyon bo’ladi. Refleksiya fikrlash jarayonida hamda xulq-atvorni va harakatlarni tartibga solishda o’ynaydigan rolning ahamiyati refleksiyani ta’lim jarayonlarining juda kerakli unsure deb hisoblashga asos bo’ladi. Refleksiv boshqaruv. Shaxs rivojlanishiga ta’sir etuvchi turli xil omillar bilan o’zaro aloqaga kirishadi, bunda xatti-harakatlarning mazmun-mohiyati va maqsadga yo’naltirilgan o’zgartiuvchi faoliyatning ehtiyojini anglash mumkin  murakkab tuzilishga ega bo’lgan tizimlarning (ta’lim muassasasi) ichki ehtiyojlarini aniqlamasdan ular rivojlanishlarining yo’nalishini majburan belgilashni mumkin emasligi. Ta’lim muassasasini samarali boshqarish nafaqat kuchli, majburiy va keng qamrovli ta’sir ko’rsatish kabi boshqaruv usullari asosida amalga oshiriladi, balki tashkil etuvchi qismlar, lokal, bo’g’inlar bo’yicha aniq belgilangan tartibda ta’sir ko’rsatish, ta’lim muassasasining barcha bo’g’inlarining samarali rivojlanishida yaxshi natijalarga erishishga asos bo’ladi. Mamlakatimizning bir qator olimlari tomonidan berilgan ta’rifga ko’ra, refleksiya – bu samarali fikrlashning muhim mexanizmi; yuz berayotgan hodisani keng tizim kontekstida tushunish jarayonlarini alohida tashkil etish (u vaziyat va harakatlarni baholash, vazifalarni hal qilish usullari va operatsiyalarini topishni o’z ichiga oladi); vazifalarni hal qilishga jalb etilgan individ hamda boshqa odamlarning o’zini-o’zi tahlil qilishi, o’z holati hamda harakatlarini faol o’ylab ko’rishdan iborat jarayon. Shu sababli refleksiya (orqaga qaytish) ichdan (bir individning kechinmalari va o’ziga-o’zi hisob berishi) ham, tashqaridan (jamoa bo’lib fikrlash faoliyati va birgalikda echim izlash sifatida) ham bo’lishi mumkin. Bundan tashqari, refleksiya faoliyat predmetiga, faoliyatning o’ziga, individning yoki boshqa odamlarning harakatlariga, ularning o’zaro aloqalariga qaratilgan bo’lishi mumkin. Reflektsiya – xulq-atvorning ma’nolarini aniqlashga yordam beradi va fikrlashning shaxs uchun ahamiyatli bo’lgan kmponentlari bilan qo’shilib, samarali vaziyatlarni hal qilish chog’ida etakchi faoliyat sifatida namoyon bo’ladi. Refleksiya fikrlash jarayonida hamda xulq-atvorni va harakatlarni tartibga solishda o’ynaydigan rolning ahamiyati refleksiyani ta’lim jarayonlarining juda kerakli unsure deb hisoblashga asos bo’ladi. Refleksiv boshqaruv. Shaxs rivojlanishiga ta’sir etuvchi turli xil omillar bilan o’zaro aloqaga kirishadi, bunda xatti-harakatlarning mazmun-mohiyati va maqsadga yo’naltirilgan o’zgartiuvchi faoliyatning ehtiyojini anglash mumkin bo’ladi, chunki o’z-o’zini chuqur anglab etish natijasida jamoada o’z o’rnini aniqlash, o’zini namoyon qilish (o’zini ko’rsata bilish), o’z-o’zini (harakatlarini, fe’l-atvorini) ma’qullash, o’zining ichki imkoniyatlaridan, qobiliyatidan foydalanish, o’z-o’zini idora qilish vujudga keladi. Shaxs-faoliyat yondashuvi. Mazkur yondashuv boshqaruv jarayonida zarur hisoblanib, boshqaruv faoliyati jarayonida pedagogik tizimlarning boshqarishni maqsadga muvofiq ravishda amalga oshirishda, aniq maqsadlarga ega bo’lgan boshqaruv sub’ektining motivlashtirish yo’nalishi sifatida vujudga keladi. Zamonaviy psixologik va pedagogik nashrlarda ta’limga shaxsning yondashuvi bilan alohida tanlab olingan, ya’ni mo’ljallangan yondashuvlarning mujassamlashgan faoliyati bo’yicha ma’lumotlar keng yoritilgan. Biraq, bu yondashuv shaxs-faoliyat yondashuviga nisbatan ancha torroq bo’lib, I.A.Zimneyning ta’kidlashicha, bunday yondashuvda insonning faoliyati va xatti-harakatlarining barchasi e’tibordan chetda qoladi. Shaxs-faoliyat yondashuvida shaxsning va faoliyatning komponentlari bir- biri bilan chambarchas bog’langan, chunki bu yondashuv jarayonida shaxs sub’ekt sifatida faoliyat ko’rsatadi va o’z navbatida, shaxsning sub’ekt sifatida rivojlanishi turli xil omillar ta’sirida aniqlanadi. Ta’lim-tarbiya jarayoni va pedagogik faoliyatning tez o’zgaruvchan xususiyatlari yana bir metodologik yondashuvni joriy etishga e’tibor qaratish zaruriyatini belgilaydi, ya’ni boshqariluvchi ob’ektning ma’lum bir sharoitdagi ichki va tashqi vaziyatiga qarab boshqarishning ma’qul uslubini qo’llashni talab qiladi. Vaziyatli yondashuv – boshqarishning samaradorligini aniq vaziyatlarga ko’ra aniqlashni ko’zda tutadi. Vujudga kelayotgan vaziyatlarga muvofiqlashtirilgan boshqaruv eng samarali hisoblanadi. Vaziyatli yondashuvda boshqariluvchi ob’ektning aniq sharoitdagi ichki va tashqi vaziyatiga qarab boshqarishning maqbul uslubi qo’llaniladi va mazkur jarayonda quyidagilar inobatga olinadi: muhim ahamiyatga ega bo’lgan muammolarni aniqlash maqsadida ta’lim-tarbiya jarayonining vaziyatlarini tahlil bo’ladi, chunki o’z-o’zini chuqur anglab etish natijasida jamoada o’z o’rnini aniqlash, o’zini namoyon qilish (o’zini ko’rsata bilish), o’z-o’zini (harakatlarini, fe’l-atvorini) ma’qullash, o’zining ichki imkoniyatlaridan, qobiliyatidan foydalanish, o’z-o’zini idora qilish vujudga keladi. Shaxs-faoliyat yondashuvi. Mazkur yondashuv boshqaruv jarayonida zarur hisoblanib, boshqaruv faoliyati jarayonida pedagogik tizimlarning boshqarishni maqsadga muvofiq ravishda amalga oshirishda, aniq maqsadlarga ega bo’lgan boshqaruv sub’ektining motivlashtirish yo’nalishi sifatida vujudga keladi. Zamonaviy psixologik va pedagogik nashrlarda ta’limga shaxsning yondashuvi bilan alohida tanlab olingan, ya’ni mo’ljallangan yondashuvlarning mujassamlashgan faoliyati bo’yicha ma’lumotlar keng yoritilgan. Biraq, bu yondashuv shaxs-faoliyat yondashuviga nisbatan ancha torroq bo’lib, I.A.Zimneyning ta’kidlashicha, bunday yondashuvda insonning faoliyati va xatti-harakatlarining barchasi e’tibordan chetda qoladi. Shaxs-faoliyat yondashuvida shaxsning va faoliyatning komponentlari bir- biri bilan chambarchas bog’langan, chunki bu yondashuv jarayonida shaxs sub’ekt sifatida faoliyat ko’rsatadi va o’z navbatida, shaxsning sub’ekt sifatida rivojlanishi turli xil omillar ta’sirida aniqlanadi. Ta’lim-tarbiya jarayoni va pedagogik faoliyatning tez o’zgaruvchan xususiyatlari yana bir metodologik yondashuvni joriy etishga e’tibor qaratish zaruriyatini belgilaydi, ya’ni boshqariluvchi ob’ektning ma’lum bir sharoitdagi ichki va tashqi vaziyatiga qarab boshqarishning ma’qul uslubini qo’llashni talab qiladi. Vaziyatli yondashuv – boshqarishning samaradorligini aniq vaziyatlarga ko’ra aniqlashni ko’zda tutadi. Vujudga kelayotgan vaziyatlarga muvofiqlashtirilgan boshqaruv eng samarali hisoblanadi. Vaziyatli yondashuvda boshqariluvchi ob’ektning aniq sharoitdagi ichki va tashqi vaziyatiga qarab boshqarishning maqbul uslubi qo’llaniladi va mazkur jarayonda quyidagilar inobatga olinadi: muhim ahamiyatga ega bo’lgan muammolarni aniqlash maqsadida ta’lim-tarbiya jarayonining vaziyatlarini tahlil qilish; turli pedagogik vaziyatlarda erishiladigan natijalarning samaradorligini aniqlash; ta’lim-tarbiya jarayonini va pedagogic faoliyatni ilmiy asosda tashkil etishda mavjud bo’lgan vaziyatlar asosida pedagogik tizimning rivojlanishini oldindan belgilash. Muvofiqlashtirilgan yondashuv. Ta’lim samaradorligini oshirish, ko’zlangan maqsadga erishishda boshqaruv faoliyatiga jalb etiladigan sarf-xarajatlarning me’yordan ortmasligini ta’minlovchi, maktabning sharoitiga mos keluvchi, eng qulay bo’lgan hamda boshqaruv jarayoni va unin tarkibiy tuzilishini qayta tashkil eta oladigan tizimni vujudga keltirish muvofiqlashtirilgan yondashuvni joriy etishdir. Soda qilib aytganimizda, muvofiqlashtirilgan yondashuvning amaliyotga tatbiq etilishi natijasida boshqaruvchi sub’ektning mehnati va vaqti tejaladi, shuningdek, boshqaruvda bir tomonlamalilik bartaraf etiladi. Milliy-hududiy yondashuv. Hozirgi kunda ta’lim-tarbiya jarayonini boshqarishni rivojlantirish tizimida yondashuvning mazkur turiga ham juda katta ahamiyat berilmoqda. Ta’lim muassasalarini mintaqalashtirish jarayonlari turli xil tizimlar va tizimosti bo’g’inlar o’rtasidagi o’zaro munosabatlarning sezilarli darajada o’zgarishiga sabab bo’lmoqda. Boshqaruv qarorlarining mazmun va mohiyati turli xil darajada belgilanmoqda: davlat, hududiy, shahar, tuman va muassasalar miqyosida. Bugungi kundagi tizimning avvalgi tizimdan asosiy farqlaridan, afzalliklaridan biri ta’limni boshqarishning davlat-jamiyat tizimiga o’tilishidadir. Shundan kelib chiqib, ta’lim muassasasini boshqarishda sub’ektlar mustaqil siyosatini olib boorish, taktika va strategiyani mustaqil belgilash, hududiy va boshqa rivojlanish dasturlarini ishlab chiqish imkoniyatlariga ega. Natijalar bo’yicha boshqaruv. Bunday yondashuvning asosiy g’oyasi shundan iboratki, hesh bir tashkilot (boshqaruv, avvalo, muassasa) o’z-o’zicha hesh qanday ahamiyat kasb etmaydi, ammo, u boshlangan natijalarga erishish uchun o’zaro birlashgan individlarni yoki ularning guruhlarini tartibga solishni ko’zda tutadi. Natijalar bo’yicha boshqaruv tushunchasi rivojlanish tizimi sifatida amal qiladi, bular yordamida ta’lim muassasasining barcha sub’ektlari bilan kelishilgan holda belgilangan natijalarga erishish mumkin. Mazkur qilish; turli pedagogik vaziyatlarda erishiladigan natijalarning samaradorligini aniqlash; ta’lim-tarbiya jarayonini va pedagogic faoliyatni ilmiy asosda tashkil etishda mavjud bo’lgan vaziyatlar asosida pedagogik tizimning rivojlanishini oldindan belgilash. Muvofiqlashtirilgan yondashuv. Ta’lim samaradorligini oshirish, ko’zlangan maqsadga erishishda boshqaruv faoliyatiga jalb etiladigan sarf-xarajatlarning me’yordan ortmasligini ta’minlovchi, maktabning sharoitiga mos keluvchi, eng qulay bo’lgan hamda boshqaruv jarayoni va unin tarkibiy tuzilishini qayta tashkil eta oladigan tizimni vujudga keltirish muvofiqlashtirilgan yondashuvni joriy etishdir. Soda qilib aytganimizda, muvofiqlashtirilgan yondashuvning amaliyotga tatbiq etilishi natijasida boshqaruvchi sub’ektning mehnati va vaqti tejaladi, shuningdek, boshqaruvda bir tomonlamalilik bartaraf etiladi. Milliy-hududiy yondashuv. Hozirgi kunda ta’lim-tarbiya jarayonini boshqarishni rivojlantirish tizimida yondashuvning mazkur turiga ham juda katta ahamiyat berilmoqda. Ta’lim muassasalarini mintaqalashtirish jarayonlari turli xil tizimlar va tizimosti bo’g’inlar o’rtasidagi o’zaro munosabatlarning sezilarli darajada o’zgarishiga sabab bo’lmoqda. Boshqaruv qarorlarining mazmun va mohiyati turli xil darajada belgilanmoqda: davlat, hududiy, shahar, tuman va muassasalar miqyosida. Bugungi kundagi tizimning avvalgi tizimdan asosiy farqlaridan, afzalliklaridan biri ta’limni boshqarishning davlat-jamiyat tizimiga o’tilishidadir. Shundan kelib chiqib, ta’lim muassasasini boshqarishda sub’ektlar mustaqil siyosatini olib boorish, taktika va strategiyani mustaqil belgilash, hududiy va boshqa rivojlanish dasturlarini ishlab chiqish imkoniyatlariga ega. Natijalar bo’yicha boshqaruv. Bunday yondashuvning asosiy g’oyasi shundan iboratki, hesh bir tashkilot (boshqaruv, avvalo, muassasa) o’z-o’zicha hesh qanday ahamiyat kasb etmaydi, ammo, u boshlangan natijalarga erishish uchun o’zaro birlashgan individlarni yoki ularning guruhlarini tartibga solishni ko’zda tutadi. Natijalar bo’yicha boshqaruv tushunchasi rivojlanish tizimi sifatida amal qiladi, bular yordamida ta’lim muassasasining barcha sub’ektlari bilan kelishilgan holda belgilangan natijalarga erishish mumkin. Mazkur jarayonning vazifalari, mazmun va mohiyatini har bir qatnashuvchiga tushuntirish, ma’muriy buyruqbozlikni bartaraf etishda va shaxsning o’z-o’zini anglashi hamda o’z faoliyatiga ijodiy yondashuvni joriy etishga xizmat qiladi. “Natija” tushunchasining o’zi bunday yondashuvlarda juda keng ma’noni anglatib, asosiy tushuncha sifatida u quyidagi turlarga bo’linadi. Ta’lim muassasasi faoliyatini tashkil etishda uni motivlashtirish, tashabbuslarni ishlab chiqish va tahlil qilish uchun sharoitlar yaratish, barcha tarkibiy qism va bo’limlarning faoliyatini muvofiqlashtirish, ijtimoiy amaliyot va ta’lim ehtiyojlaridan kelib chiqqan holda natijalarning samaradorligini tahlil qilishni hamkorlikda tashkil etish, davlat talablari asosida pedagoglarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish orqali amalga oshirish zarur. Nazorat ushun savollar: 1. Ta’lim muassasasi pedagogik tizim sifatida? 2. Pedagogik tizimning harakatlantiruvchi omillari haqida ma’lumot bering? 3. Pedagogik tizimni amalga oshirishning ijtimoiy-pedagogik va vaqt bilan bog‘liq shart-sharoitlari haqida tushuncha bering? 4. Pedagogik tizim tuzilishining tarkibiy qismlari haqida ma’lumot bering? Mustaqil o’qish uchun adabiyotlar: Natija Funktsional faoliyat natijalari Tashkiliy faoliyat natijalari Qo’llab- quvvatlash natijalari jarayonning vazifalari, mazmun va mohiyatini har bir qatnashuvchiga tushuntirish, ma’muriy buyruqbozlikni bartaraf etishda va shaxsning o’z-o’zini anglashi hamda o’z faoliyatiga ijodiy yondashuvni joriy etishga xizmat qiladi. “Natija” tushunchasining o’zi bunday yondashuvlarda juda keng ma’noni anglatib, asosiy tushuncha sifatida u quyidagi turlarga bo’linadi. Ta’lim muassasasi faoliyatini tashkil etishda uni motivlashtirish, tashabbuslarni ishlab chiqish va tahlil qilish uchun sharoitlar yaratish, barcha tarkibiy qism va bo’limlarning faoliyatini muvofiqlashtirish, ijtimoiy amaliyot va ta’lim ehtiyojlaridan kelib chiqqan holda natijalarning samaradorligini tahlil qilishni hamkorlikda tashkil etish, davlat talablari asosida pedagoglarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish orqali amalga oshirish zarur. Nazorat ushun savollar: 1. Ta’lim muassasasi pedagogik tizim sifatida? 2. Pedagogik tizimning harakatlantiruvchi omillari haqida ma’lumot bering? 3. Pedagogik tizimni amalga oshirishning ijtimoiy-pedagogik va vaqt bilan bog‘liq shart-sharoitlari haqida tushuncha bering? 4. Pedagogik tizim tuzilishining tarkibiy qismlari haqida ma’lumot bering? Mustaqil o’qish uchun adabiyotlar: Natija Funktsional faoliyat natijalari Tashkiliy faoliyat natijalari Qo’llab- quvvatlash natijalari 1. Xodjaev B. Umumiy pedagogika nazariyasi va amaliyoti. – T.: Sano-Standart, 2017. 2. Dilorom Qosimova. Menejment nazariyasi. T.: “Tafakkur bo’stoni” 2011. 3. R.I.Gimush, F.M.Matmurodov, Innovatsion menejment. T.: O‘zbekis-ton Faylasuflari Milliy jamiyati, 2010. 4. Djuraev R.X., Turg‘unov S.T. Ta’lim menejmenti. – Toshkent., “Voris-Nashriyot”., 2006. 5. SHarifxo‘jaev M., Abdullaev YO. Menejment. Darslik. –T.: O‘qituvchi, 2001. 6. Alex Moore. Teaching and Learning: Pedagogy, Curriculum and Culture. USA, 2012 Routledge. 1. Xodjaev B. Umumiy pedagogika nazariyasi va amaliyoti. – T.: Sano-Standart, 2017. 2. Dilorom Qosimova. Menejment nazariyasi. T.: “Tafakkur bo’stoni” 2011. 3. R.I.Gimush, F.M.Matmurodov, Innovatsion menejment. T.: O‘zbekis-ton Faylasuflari Milliy jamiyati, 2010. 4. Djuraev R.X., Turg‘unov S.T. Ta’lim menejmenti. – Toshkent., “Voris-Nashriyot”., 2006. 5. SHarifxo‘jaev M., Abdullaev YO. Menejment. Darslik. –T.: O‘qituvchi, 2001. 6. Alex Moore. Teaching and Learning: Pedagogy, Curriculum and Culture. USA, 2012 Routledge.