TA’LIM MUASSASASI XODIMLARINING UZLUKSIZ MALAKA OSHIRISH TIZIMINI YARATISHGA INNOVATSION YONDASHUV

Yuklangan vaqt

2024-07-22

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

11

Faytl hajmi

31,1 KB


1 TA’LIM MUASSASASI XODIMLARINING UZLUKSIZ MALAKA OSHIRISH TIZIMINI YARATISHGA INNOVATSION YONDASHUV Reja: 1. Ta’lim muassasasi xodimlarining uzluksiz malaka oshirishini tashkil etishning metodalogik asoslari: 2. Malaka oshirish davriyligini asoslash, malaka oshirish kurslari davomiyligida bir xillikdan voz kechish; 3. Ilg‘or pedagogik va axborot-kommunikatsion texnologiyalarning nazariy va amaliy asoslarini o‘zlashtirish; 4. Ta’lim muassasasida uzluksiz malaka oshirishning asosiy tashkiliy shakllari. O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni, O‘zbekiston Respublika Prezidentining Farmon va qarorlari hamda Vazirlar Mahkamasining ta’lim tizimini isloh qilish va takomillashtirsh bo‘yicha chiqargan qarorlarida belgilangan vazifalardan kelib chiqib, yuqori malakali, raqobatbordosh, salohiyatli kadrlarni tayyorlash, ularning malakasini oshirish va qayta tayyorlashning samarali tizimini yaratish. Ta’lim muassasalari ta’lim mazmunining zamon talablari darajasida modernizatsiya qilinishi bilan birga, ta’limning mazmun-mohiyatidan kelib chiqqan holda malaka oshirishning Davlat talablari, o‘quv reja va o‘quv dasturlarni tahlil va tahrir qilishda quyidagilarni nazarda tutish bo‘yicha quyidagi tavsiyalar beriladi: 1 TA’LIM MUASSASASI XODIMLARINING UZLUKSIZ MALAKA OSHIRISH TIZIMINI YARATISHGA INNOVATSION YONDASHUV Reja: 1. Ta’lim muassasasi xodimlarining uzluksiz malaka oshirishini tashkil etishning metodalogik asoslari: 2. Malaka oshirish davriyligini asoslash, malaka oshirish kurslari davomiyligida bir xillikdan voz kechish; 3. Ilg‘or pedagogik va axborot-kommunikatsion texnologiyalarning nazariy va amaliy asoslarini o‘zlashtirish; 4. Ta’lim muassasasida uzluksiz malaka oshirishning asosiy tashkiliy shakllari. O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni, O‘zbekiston Respublika Prezidentining Farmon va qarorlari hamda Vazirlar Mahkamasining ta’lim tizimini isloh qilish va takomillashtirsh bo‘yicha chiqargan qarorlarida belgilangan vazifalardan kelib chiqib, yuqori malakali, raqobatbordosh, salohiyatli kadrlarni tayyorlash, ularning malakasini oshirish va qayta tayyorlashning samarali tizimini yaratish. Ta’lim muassasalari ta’lim mazmunining zamon talablari darajasida modernizatsiya qilinishi bilan birga, ta’limning mazmun-mohiyatidan kelib chiqqan holda malaka oshirishning Davlat talablari, o‘quv reja va o‘quv dasturlarni tahlil va tahrir qilishda quyidagilarni nazarda tutish bo‘yicha quyidagi tavsiyalar beriladi: 2 1. Davlat talablarida ta’lim muassasalari rahbar xodimlari, metodistlari, o‘qituvchi-pedagog xodimlari va tarbiyachilarning faoliyatida zarur bo‘ladigan nazariy bilimlar aniq shajaralash tizimini hisobga olish. 2. Ularning pedagogik faoliyatida bevosita va bilvosita amalda qo‘llaniladigan amaliy ko‘nikma va malakalar aniq ko‘rsatilishi (masalan: o‘qituvchi quyidagilarni bajara olishi, qo‘llay olishi, uddalay olishi) lozim. 3. Mazkur davlat talablaridan zamonaviy o‘qituvchining ma’naviy, kasbiy, pedagogik, psixologik va metodik qiyofasi to‘g‘risida to‘liq tasavvur hosil qilish. 4. Pedagogik, psixologik, metodik va kasbiy mahorat faoliyatining o‘zgaruvchanligi, moslashuvchanligi va boshqa komponentlar to‘g‘risida to‘liq tasavvur hosil qilish. 5. Tayanch o‘quv rejadagi amaliyotga va ma’ruzaga qo‘yiladigan soatlar hamda kurslar bo‘yicha yaratilgan modelli malaka oshirish dasturlari davlat ta’lim standarti va davlat talablari asosida variyativ o‘quv dasturlar ishlab chiqish. Ta’lim jarayonini tashkil etishga mas’uliyat bilan yondashadigan, kasbiy bilimdon, metodik mahoratga ega, ilg‘or pedagogik texnologiyalarni mukammal o‘zlashtirib olgan, innovatsiyalar asosida darsni tashkil etuvchi, yuksak shaxsiy fazilatlarga ega o‘qituvchilarga talab tobora ortib bormoqda. Amaldagi o‘quv reja va o‘quv dasturlari tinglovchilarning ma’lumoti, ish tajribasi, faoliyat darajasini bahloshning har yillik reyting ballari va toifalari hisobga olish, shu bilan birga o‘z malakalarini uzluksiz oshirib borayotgan yuqori toifa (oliy, birinchi) va faoliyat diagnostika natijalariga ko‘ra yuqori ko‘rsatkichlarga ega bo‘lgan o‘qituvchilar ham xozirgi kunda barcha toifalar uchun ishlab chiqilgan o‘quv reja va o‘quv dasturlar asosida malaka oshirish kurslarini quyidagi metodologik asoslarini ishlab chiqish bo‘yicha tavsiyalar: 1. Malaka oshirish ta’limini tashkil etish borasidagi xalqaro va mamlakatimizda erishilgan ilg‘or tajribalarni e’tiborga olib, mashg‘ulotlarning kunlik davomiyligini tinglovchilar salohiyati va ehtiyojidan kelib chiqib belgilash, uning tartibini ishlab chiqish va amalyotga joriy etish; 2 1. Davlat talablarida ta’lim muassasalari rahbar xodimlari, metodistlari, o‘qituvchi-pedagog xodimlari va tarbiyachilarning faoliyatida zarur bo‘ladigan nazariy bilimlar aniq shajaralash tizimini hisobga olish. 2. Ularning pedagogik faoliyatida bevosita va bilvosita amalda qo‘llaniladigan amaliy ko‘nikma va malakalar aniq ko‘rsatilishi (masalan: o‘qituvchi quyidagilarni bajara olishi, qo‘llay olishi, uddalay olishi) lozim. 3. Mazkur davlat talablaridan zamonaviy o‘qituvchining ma’naviy, kasbiy, pedagogik, psixologik va metodik qiyofasi to‘g‘risida to‘liq tasavvur hosil qilish. 4. Pedagogik, psixologik, metodik va kasbiy mahorat faoliyatining o‘zgaruvchanligi, moslashuvchanligi va boshqa komponentlar to‘g‘risida to‘liq tasavvur hosil qilish. 5. Tayanch o‘quv rejadagi amaliyotga va ma’ruzaga qo‘yiladigan soatlar hamda kurslar bo‘yicha yaratilgan modelli malaka oshirish dasturlari davlat ta’lim standarti va davlat talablari asosida variyativ o‘quv dasturlar ishlab chiqish. Ta’lim jarayonini tashkil etishga mas’uliyat bilan yondashadigan, kasbiy bilimdon, metodik mahoratga ega, ilg‘or pedagogik texnologiyalarni mukammal o‘zlashtirib olgan, innovatsiyalar asosida darsni tashkil etuvchi, yuksak shaxsiy fazilatlarga ega o‘qituvchilarga talab tobora ortib bormoqda. Amaldagi o‘quv reja va o‘quv dasturlari tinglovchilarning ma’lumoti, ish tajribasi, faoliyat darajasini bahloshning har yillik reyting ballari va toifalari hisobga olish, shu bilan birga o‘z malakalarini uzluksiz oshirib borayotgan yuqori toifa (oliy, birinchi) va faoliyat diagnostika natijalariga ko‘ra yuqori ko‘rsatkichlarga ega bo‘lgan o‘qituvchilar ham xozirgi kunda barcha toifalar uchun ishlab chiqilgan o‘quv reja va o‘quv dasturlar asosida malaka oshirish kurslarini quyidagi metodologik asoslarini ishlab chiqish bo‘yicha tavsiyalar: 1. Malaka oshirish ta’limini tashkil etish borasidagi xalqaro va mamlakatimizda erishilgan ilg‘or tajribalarni e’tiborga olib, mashg‘ulotlarning kunlik davomiyligini tinglovchilar salohiyati va ehtiyojidan kelib chiqib belgilash, uning tartibini ishlab chiqish va amalyotga joriy etish; 3 2. Malaka oshirish davriyligini asoslash, malaka oshirish kurslari davomiyligida bir xillikdan voz kechish. Kurslarning davomiylik muddatini belgilashda mazkur kurslarda ta’lim oladigan tinglovchilarning ma’lumoti, ish tajribasi, olib borayotgan ilmiy-metodik, ma’naviy-ma’rifiy ishlari faoliyat darajasini diagnostik bahloshning har yillik reyting ballarini hisobga olingan me’yoriy xujjatlar ishlab chiqish; 3. Pedagoglarning kasbiy-shaxsiy, metodik va pedagogik-psixologik tayyorgarligiga qarab, ularning o‘z malakalarini uzluksiz oshirib borayotgan yuqori toifa (oliy, birinchi) va faoliyat diagnostika natijalariga ko‘ra yuqori ko‘rsatkichlarga ega bo‘lgan o‘qituvchilar uchun mualliflik yoki maqsadli yoki muammoli qisqa muddatli (modelli) malaka oshirish kurslaridan o‘tib borganlarini inobatga olib, ulardan yakuniy test yoki yozma ish va 1 yoki 2 para ochiq dars o‘tib berish asosida tashkil etilib, test va sinov natijasi hamda ularining samaradorlik darajasiga ko‘ra malaka oshirish turi (yoki shakli)ni imkoniyatini berish tartibini ishlab chiqish bo‘yicha tavsiya sifatida taklif etilmoqda. Islohotlarning sifati va samaradorligi o‘qituvchining ijodkorligi, faolligi, izlanuvchanligi, pedagogik mahoratiga bog‘liqdir. Ta’lim muassasalarida faoliyat ko‘rsatayotgan pedagoglarning kasbiy mahoratini oshirish va axborotlarga bo‘lgan ehtiyojlarini o‘rganish hamda monitoringini olib borish, ta’lim jarayonida pedagoglarning ilmiy, pedagogik, psixologik, didaktik va metodik usullardan foydalanishidagi bo‘shliqlarni aniqlash, to‘ldirish yo‘llarini belgilashni muvofiqlashtirish yo‘llarini belgilash zarur. Bunda bevosita Xalq ta’limi vazirligi tomonidan ma’lum o‘quv jarayonida joriy etilgan an’anaviy “Ustoz-shogird ta’lim tashkiloti” tizimi o‘ziga xos ahamiyatga ega bo‘lgan. Ushbu jarayon samaradorligini yanada takomillashtirishda tuman metodika sho‘basi, tayanch ta’lim tashkilotilarda tashkil etilgan tuman fan uyushmalari va malaka oshirish hududiy markazlari bilan hamkorlikda aniq yo‘naltirilgan chora-tadbirlarni ishlab chiqish lozim. Ya’ni uzluksiz metodik xizmat ko‘rsatishning sifat va samaradorligini oshirish hamda uni takomillashtirib borish talab etiladi. 3 2. Malaka oshirish davriyligini asoslash, malaka oshirish kurslari davomiyligida bir xillikdan voz kechish. Kurslarning davomiylik muddatini belgilashda mazkur kurslarda ta’lim oladigan tinglovchilarning ma’lumoti, ish tajribasi, olib borayotgan ilmiy-metodik, ma’naviy-ma’rifiy ishlari faoliyat darajasini diagnostik bahloshning har yillik reyting ballarini hisobga olingan me’yoriy xujjatlar ishlab chiqish; 3. Pedagoglarning kasbiy-shaxsiy, metodik va pedagogik-psixologik tayyorgarligiga qarab, ularning o‘z malakalarini uzluksiz oshirib borayotgan yuqori toifa (oliy, birinchi) va faoliyat diagnostika natijalariga ko‘ra yuqori ko‘rsatkichlarga ega bo‘lgan o‘qituvchilar uchun mualliflik yoki maqsadli yoki muammoli qisqa muddatli (modelli) malaka oshirish kurslaridan o‘tib borganlarini inobatga olib, ulardan yakuniy test yoki yozma ish va 1 yoki 2 para ochiq dars o‘tib berish asosida tashkil etilib, test va sinov natijasi hamda ularining samaradorlik darajasiga ko‘ra malaka oshirish turi (yoki shakli)ni imkoniyatini berish tartibini ishlab chiqish bo‘yicha tavsiya sifatida taklif etilmoqda. Islohotlarning sifati va samaradorligi o‘qituvchining ijodkorligi, faolligi, izlanuvchanligi, pedagogik mahoratiga bog‘liqdir. Ta’lim muassasalarida faoliyat ko‘rsatayotgan pedagoglarning kasbiy mahoratini oshirish va axborotlarga bo‘lgan ehtiyojlarini o‘rganish hamda monitoringini olib borish, ta’lim jarayonida pedagoglarning ilmiy, pedagogik, psixologik, didaktik va metodik usullardan foydalanishidagi bo‘shliqlarni aniqlash, to‘ldirish yo‘llarini belgilashni muvofiqlashtirish yo‘llarini belgilash zarur. Bunda bevosita Xalq ta’limi vazirligi tomonidan ma’lum o‘quv jarayonida joriy etilgan an’anaviy “Ustoz-shogird ta’lim tashkiloti” tizimi o‘ziga xos ahamiyatga ega bo‘lgan. Ushbu jarayon samaradorligini yanada takomillashtirishda tuman metodika sho‘basi, tayanch ta’lim tashkilotilarda tashkil etilgan tuman fan uyushmalari va malaka oshirish hududiy markazlari bilan hamkorlikda aniq yo‘naltirilgan chora-tadbirlarni ishlab chiqish lozim. Ya’ni uzluksiz metodik xizmat ko‘rsatishning sifat va samaradorligini oshirish hamda uni takomillashtirib borish talab etiladi. 4 Ta’lim muassasasida uzluksiz malaka oshirishning asosiy tashkiliy shakli pedagog kadrlarning yakka tartibda shaxsiy dasturi (ish rejasi) asosida uzluksiz mustaqil malaka oshirishlari hisoblanadi. Keyingi yillarda “uzluksiz o‘rganish”, “umr bo‘yi ta’lim” tushunchalari dolzarb bo‘lmoqda. Doimiy rivojlanish, o‘z shaxsini takomillashtirish jarayoni ko‘pchilik tadqiqotchilarning diqqat-e’tiborini tortmoqda. O‘qituvchi faoliyatining kasbiy diagnostikasi uning yanada yuqori natijaga erishishini ta’minlash uchun o‘zlashtirishi va o‘z faoliyatida qo‘llashi zarur bo‘lgan nazariy bilimlar, amaliy ish ko‘nikmalari hamda malakalarni aniqlashdan iborat. Buning uchun o‘qituvchi kacbiy faoliyatining tarkibiy qismlari bo‘yicha tayyorgarlik darajasini aniqlab, xulosalar chiqariladi. Pedagog tuman metodika shu’basi metodisti (fani yo‘nalishida), ta’lim muassasasi ma’muriyati va metodbirlashmasi rahbari tomonidan pedagogik diagnostikadan o‘tkazilgandan keyin uning kasbiy mahorati, metodik tayyorligi, psixologik va pedagogik, umumiy madaniy-ma’rifiy darajasi, huquqiy, iqtisodiy, milliy g‘oya va ma’naviyat asoslari fanlari bo‘yicha bilim, ko‘nikma va malakasi yuzasidan malakasini oshirish bo‘yicha tavsiyalar beriladi. Yuqoridagidan kelib chiqib, o‘qituvchi faoliyatini quyidagi asosiy tarkibiy qismlarga ajratib diagnostika qilish mumkin: • mutaxassislik fani bo‘yicha nazariy bilimlari va shu sohadagi so‘nggi yangiliklarni bilishi; • fanni o‘qitish metodikasi bo‘yicha bilimlari, kasbiy mahorati va ularni amalda qo‘llashi samaradorligi; • tegishli me’yoriy-huquqiy hujjatlarni bilishi; • ilg‘or pedagogik tajribalarni o‘rganishi va ulardan amalda foydalanishi; • ilg‘or pedagogik va innovatsion axborot texnologiyalarni o‘zlashtirishi va amalda qo‘llashi; • pedagogik, psixologik, iqtisodiy masalalar, milliy g‘oya va ma’naviyat asoslari bo‘yicha tayyorgarligi darajasi; 4 Ta’lim muassasasida uzluksiz malaka oshirishning asosiy tashkiliy shakli pedagog kadrlarning yakka tartibda shaxsiy dasturi (ish rejasi) asosida uzluksiz mustaqil malaka oshirishlari hisoblanadi. Keyingi yillarda “uzluksiz o‘rganish”, “umr bo‘yi ta’lim” tushunchalari dolzarb bo‘lmoqda. Doimiy rivojlanish, o‘z shaxsini takomillashtirish jarayoni ko‘pchilik tadqiqotchilarning diqqat-e’tiborini tortmoqda. O‘qituvchi faoliyatining kasbiy diagnostikasi uning yanada yuqori natijaga erishishini ta’minlash uchun o‘zlashtirishi va o‘z faoliyatida qo‘llashi zarur bo‘lgan nazariy bilimlar, amaliy ish ko‘nikmalari hamda malakalarni aniqlashdan iborat. Buning uchun o‘qituvchi kacbiy faoliyatining tarkibiy qismlari bo‘yicha tayyorgarlik darajasini aniqlab, xulosalar chiqariladi. Pedagog tuman metodika shu’basi metodisti (fani yo‘nalishida), ta’lim muassasasi ma’muriyati va metodbirlashmasi rahbari tomonidan pedagogik diagnostikadan o‘tkazilgandan keyin uning kasbiy mahorati, metodik tayyorligi, psixologik va pedagogik, umumiy madaniy-ma’rifiy darajasi, huquqiy, iqtisodiy, milliy g‘oya va ma’naviyat asoslari fanlari bo‘yicha bilim, ko‘nikma va malakasi yuzasidan malakasini oshirish bo‘yicha tavsiyalar beriladi. Yuqoridagidan kelib chiqib, o‘qituvchi faoliyatini quyidagi asosiy tarkibiy qismlarga ajratib diagnostika qilish mumkin: • mutaxassislik fani bo‘yicha nazariy bilimlari va shu sohadagi so‘nggi yangiliklarni bilishi; • fanni o‘qitish metodikasi bo‘yicha bilimlari, kasbiy mahorati va ularni amalda qo‘llashi samaradorligi; • tegishli me’yoriy-huquqiy hujjatlarni bilishi; • ilg‘or pedagogik tajribalarni o‘rganishi va ulardan amalda foydalanishi; • ilg‘or pedagogik va innovatsion axborot texnologiyalarni o‘zlashtirishi va amalda qo‘llashi; • pedagogik, psixologik, iqtisodiy masalalar, milliy g‘oya va ma’naviyat asoslari bo‘yicha tayyorgarligi darajasi; 5 • o‘quvchilarining bilim, ko‘nikma va malakalarini DTSga mosligi, ularning fan olimpiadalari, ko‘rik-tanlovlarda ishtiroki; • ta’lim muassasasi pedagogika kengashi, fan metodbirlashmasi ishidagi faolligi, tayyorlagan ilmiy-metodik ma’ruzalari, axborotlarining mazmun-mohiyati, ilmiy- metodik jihatdan asoslanganligi; • sinfdan tashqari mashg‘ulotlar olib borish sifati va samaradorligi hamda o‘quvchilarining bo‘sh vaqtlarini to‘g‘ri taqsimlashda sinfdan va ta’lim tashkilotidan tashqari to‘garaklar va qo‘shimcha ta’limga jalb etishi; • ta’lim muassasasi, oila, mahalla va nodavlat tashkilotlar bilan hamkorlik ishlari samaradorligi; • ko‘rik-tanlov, musobaqa, konferensiya, seminarlarda ishtiroki; • ommaviy axborot vositalarida (gazeta, jurnal, radio, televedenie, ...) chiqishlari; • hamkasblari, o‘quvchilari va ota-onalarning baholari. Yuqorida keltirilgan o‘qituvchining amalga oshirishi kerak bo‘lgan tarkibiy qismlar bo‘yicha kasbiy diagnostika tegishlicha shakl va usullarda amalga oshiriladi: hujjatlar asosida o‘rganish, kuzatish, suhbat, so‘rovnoma, test, o‘zini-o‘zi diagnostika qilish, Xalqaro baholash dasturi asosida o‘qituvchining pedagogik faoliyati to‘g‘risida hamkasblari, o‘quvchilar, ota-onalar fikrlarini o‘rganish hamda to‘plangan ma’lumotlarni tahlil qilish, umumlashtirish, xulosa chiqarish va tavsiyalar berishdan iborat. Berilgan tavsiyalar asosida pedagog ta’lim muassasasi rahbariyati bilan kelishib, uzluksiz mustaqil malaka oshirish (pedagogning kursdan- kursgacha bo‘lgan davrdagi) ish reja-dasturini ishlab chiqadi. Pedagog kasbiy faoliyatida qaysi sohada qiynalayotgan bo‘lsa, shu masalalarni ish reja-dasturiga kiritadi va o‘quv-tarbiyaviy ishlari bo‘yicha direktor o‘rinbosari tomonidan tasdiqlanadi. (“Tasdiqlayman” ............ tumanidagi ........ – sonli ta’lim muassasasining o‘quv-tarbiyaviy ishlar bo‘yicha rahbar o‘rinbosari; Ismi, sharifi; imzo, yil, sana). Pedagog uzluksiz mustaqil malaka oshirish ish reja dasturini ishlab chiqishda quyidagilarni hisobga olishi tavsiya etiladi: 5 • o‘quvchilarining bilim, ko‘nikma va malakalarini DTSga mosligi, ularning fan olimpiadalari, ko‘rik-tanlovlarda ishtiroki; • ta’lim muassasasi pedagogika kengashi, fan metodbirlashmasi ishidagi faolligi, tayyorlagan ilmiy-metodik ma’ruzalari, axborotlarining mazmun-mohiyati, ilmiy- metodik jihatdan asoslanganligi; • sinfdan tashqari mashg‘ulotlar olib borish sifati va samaradorligi hamda o‘quvchilarining bo‘sh vaqtlarini to‘g‘ri taqsimlashda sinfdan va ta’lim tashkilotidan tashqari to‘garaklar va qo‘shimcha ta’limga jalb etishi; • ta’lim muassasasi, oila, mahalla va nodavlat tashkilotlar bilan hamkorlik ishlari samaradorligi; • ko‘rik-tanlov, musobaqa, konferensiya, seminarlarda ishtiroki; • ommaviy axborot vositalarida (gazeta, jurnal, radio, televedenie, ...) chiqishlari; • hamkasblari, o‘quvchilari va ota-onalarning baholari. Yuqorida keltirilgan o‘qituvchining amalga oshirishi kerak bo‘lgan tarkibiy qismlar bo‘yicha kasbiy diagnostika tegishlicha shakl va usullarda amalga oshiriladi: hujjatlar asosida o‘rganish, kuzatish, suhbat, so‘rovnoma, test, o‘zini-o‘zi diagnostika qilish, Xalqaro baholash dasturi asosida o‘qituvchining pedagogik faoliyati to‘g‘risida hamkasblari, o‘quvchilar, ota-onalar fikrlarini o‘rganish hamda to‘plangan ma’lumotlarni tahlil qilish, umumlashtirish, xulosa chiqarish va tavsiyalar berishdan iborat. Berilgan tavsiyalar asosida pedagog ta’lim muassasasi rahbariyati bilan kelishib, uzluksiz mustaqil malaka oshirish (pedagogning kursdan- kursgacha bo‘lgan davrdagi) ish reja-dasturini ishlab chiqadi. Pedagog kasbiy faoliyatida qaysi sohada qiynalayotgan bo‘lsa, shu masalalarni ish reja-dasturiga kiritadi va o‘quv-tarbiyaviy ishlari bo‘yicha direktor o‘rinbosari tomonidan tasdiqlanadi. (“Tasdiqlayman” ............ tumanidagi ........ – sonli ta’lim muassasasining o‘quv-tarbiyaviy ishlar bo‘yicha rahbar o‘rinbosari; Ismi, sharifi; imzo, yil, sana). Pedagog uzluksiz mustaqil malaka oshirish ish reja dasturini ishlab chiqishda quyidagilarni hisobga olishi tavsiya etiladi: 6 1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining amaldagi Farmon va qarorlari, Vazirlar Mahkamasining ta’limga oid qarorlari va boshqa huquqiy-ma’yoriy xujjatlarni mazmun-mohiyatini o‘rganib borish. 2. Kasbiy mahoratni oshirish uchun optimallashtirilgan va takomillashtirilgan Davlat ta’lim standarti, modernizatsiya qilingan o‘quv dasturi, darsliklar, zarur bo‘lgan metodik tavsiyanoma, qo‘llanmalar va boshqa me’yoriy hujjatlar talablari, ishlanmalar, davriy, ommabop axborot vositalari, respublika (viloyat, shahar) gazeta va jurnallaridagi ta’lim tizimiga oid yangiliklarni o‘rganib borish. O‘z kasbiy bilim, ko‘nikma va malakalarini chuqurlashtirishga, yangilashga erishishni ta’minlash. 3. Ilmiy-metodik mahoratni oshirish (innovatsiya, pedagogik texnologiya yo‘nalishlarida): • ilg‘or ta’lim texnologiyalari, innovatsion jarayonlarni amalga oshirishda, ta’lim jarayoni sifat va samaradorligini oshirishni yangicha loyihalashtirishda, har bir dars mavzusi bo‘yicha uning mazmunini algoritmlash va maqsadga muvofiq shakldagi tizimga keltirish, o‘quv jarayonini ilg‘or innovatsion texnologiyalar asosida modellashtirishda ishtirok etish; • hududlardagi ilg‘or tajriba tayanch ta’lim muassasalariga borib, innovatsiya, ilg‘or pedagogik texnologiyalarni o‘rganib borish va ular bilan hamkorlik ishlarini tashkil etish; • pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish hududiy markazlarining tegishli kafedra va bo‘limlaridan (internet tizimi yoki boshqa uslublardan foydalangan holda) fanga (yoki ta’lim menejmenti, pedagogika, psixologiya va h.k.) tegishli yangiliklarni o‘rganib borish va uni amaliyotga tatbiq etish; • tuman, shahar (viloyat) bosqichlarida o‘tkaziladigan doimiy harakatdagi o‘quv-seminar, seminar-treninglarda faol ishtirok etish va o‘zining ilg‘or o‘qitish metodikalari, ma’ruzalari bilan qatnashish; • ta’lim muassasasi rejalari asosida namunaviy ochiq darslarni tashkil etib borish. 6 1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining amaldagi Farmon va qarorlari, Vazirlar Mahkamasining ta’limga oid qarorlari va boshqa huquqiy-ma’yoriy xujjatlarni mazmun-mohiyatini o‘rganib borish. 2. Kasbiy mahoratni oshirish uchun optimallashtirilgan va takomillashtirilgan Davlat ta’lim standarti, modernizatsiya qilingan o‘quv dasturi, darsliklar, zarur bo‘lgan metodik tavsiyanoma, qo‘llanmalar va boshqa me’yoriy hujjatlar talablari, ishlanmalar, davriy, ommabop axborot vositalari, respublika (viloyat, shahar) gazeta va jurnallaridagi ta’lim tizimiga oid yangiliklarni o‘rganib borish. O‘z kasbiy bilim, ko‘nikma va malakalarini chuqurlashtirishga, yangilashga erishishni ta’minlash. 3. Ilmiy-metodik mahoratni oshirish (innovatsiya, pedagogik texnologiya yo‘nalishlarida): • ilg‘or ta’lim texnologiyalari, innovatsion jarayonlarni amalga oshirishda, ta’lim jarayoni sifat va samaradorligini oshirishni yangicha loyihalashtirishda, har bir dars mavzusi bo‘yicha uning mazmunini algoritmlash va maqsadga muvofiq shakldagi tizimga keltirish, o‘quv jarayonini ilg‘or innovatsion texnologiyalar asosida modellashtirishda ishtirok etish; • hududlardagi ilg‘or tajriba tayanch ta’lim muassasalariga borib, innovatsiya, ilg‘or pedagogik texnologiyalarni o‘rganib borish va ular bilan hamkorlik ishlarini tashkil etish; • pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish hududiy markazlarining tegishli kafedra va bo‘limlaridan (internet tizimi yoki boshqa uslublardan foydalangan holda) fanga (yoki ta’lim menejmenti, pedagogika, psixologiya va h.k.) tegishli yangiliklarni o‘rganib borish va uni amaliyotga tatbiq etish; • tuman, shahar (viloyat) bosqichlarida o‘tkaziladigan doimiy harakatdagi o‘quv-seminar, seminar-treninglarda faol ishtirok etish va o‘zining ilg‘or o‘qitish metodikalari, ma’ruzalari bilan qatnashish; • ta’lim muassasasi rejalari asosida namunaviy ochiq darslarni tashkil etib borish. 7 5. Pedagogik-psixologik bilimlarni oshirib borish, xususiy metodikaning metodologik asoslarini chuqur o‘zlashtirish, dars mashg‘ulotlarida guruh (sinf)dagi tarbiyasi og‘ir, noqobul bo‘lgan bolalarga: • pedagogik yondashuv; • psixologik yondashuv; • individual yondashuvni takomillashtirib borish. O‘quvchida o‘qish jarayonida motivatsiya hosil qilish, his-tuyg‘usini uyg‘otish, uning qiziqishi, xohishi, qobiliyati, moyilligiga xos xususiyatlari va ulardan ta’lim-tarbiya maqsadlarida samarali foydalanish. 6. Ilg‘or pedagogik va axborot-kommunikatsion texnologiyalarning nazariy va amaliy asoslarini o‘zlashtirish hamda ularni o‘quv jarayonida qo‘llash. O‘qitishning yangi innovatsion texnologiyalaridan, internetdan erkin, samarali foydalanish. 7. Pedagoglarning mustaqil fikrlashlari asosida o‘quvchilarda takomillashtirilgan DTS va moderniazatsiya qilingan o‘quv dasturlariga mos keladigan bilim, ko‘nikma va malakalarni shakllantirish. 8. Ilmiy, ilmiy-ommabop, siyosiy, o‘quv-metodik, badiiy va boshqa adabiyotlarni mustaqil ravishda o‘qish va o‘rganish hamda ularning qisqacha mazmunini konspektlashtirish. 9. Interfaol usullardan foydalanish va tashkil etish uchun guruhlarda ishlash, ijodiy fikrlash, didaktik o‘yinlar, munozara, bahs, auksion dars, dars-sud, dars- parlament, debat-muloqot, insert, klaster, tanqidiy fikrlash va boshqa noan’anaviy darslarda ishtirok etish hamda amaliyotda qo‘llash. 10. Ilg‘or tajribaga ega bo‘lgan, tashabbuskor pedagoglarning (o‘zi ishlayotgan va ishlamayotgan ta’lim muassasalarda – kelishgan holda) dars tahliliga kirish orqali ilg‘or ish tajribalarni kuzatish, o‘rganish, to‘plash, tanlash, tahlil etish va ijobiy natijalarni amaliyotda qo‘llash. 11. Metodbirlashma tomonidan tasdiqlangan jadval asosida belgilangan muddatlarda “Ochiq dars”larni ilg‘or pedagogik, zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalangan holda interaktiv metodlarni qo‘llagan holda tashkil etib borish. 7 5. Pedagogik-psixologik bilimlarni oshirib borish, xususiy metodikaning metodologik asoslarini chuqur o‘zlashtirish, dars mashg‘ulotlarida guruh (sinf)dagi tarbiyasi og‘ir, noqobul bo‘lgan bolalarga: • pedagogik yondashuv; • psixologik yondashuv; • individual yondashuvni takomillashtirib borish. O‘quvchida o‘qish jarayonida motivatsiya hosil qilish, his-tuyg‘usini uyg‘otish, uning qiziqishi, xohishi, qobiliyati, moyilligiga xos xususiyatlari va ulardan ta’lim-tarbiya maqsadlarida samarali foydalanish. 6. Ilg‘or pedagogik va axborot-kommunikatsion texnologiyalarning nazariy va amaliy asoslarini o‘zlashtirish hamda ularni o‘quv jarayonida qo‘llash. O‘qitishning yangi innovatsion texnologiyalaridan, internetdan erkin, samarali foydalanish. 7. Pedagoglarning mustaqil fikrlashlari asosida o‘quvchilarda takomillashtirilgan DTS va moderniazatsiya qilingan o‘quv dasturlariga mos keladigan bilim, ko‘nikma va malakalarni shakllantirish. 8. Ilmiy, ilmiy-ommabop, siyosiy, o‘quv-metodik, badiiy va boshqa adabiyotlarni mustaqil ravishda o‘qish va o‘rganish hamda ularning qisqacha mazmunini konspektlashtirish. 9. Interfaol usullardan foydalanish va tashkil etish uchun guruhlarda ishlash, ijodiy fikrlash, didaktik o‘yinlar, munozara, bahs, auksion dars, dars-sud, dars- parlament, debat-muloqot, insert, klaster, tanqidiy fikrlash va boshqa noan’anaviy darslarda ishtirok etish hamda amaliyotda qo‘llash. 10. Ilg‘or tajribaga ega bo‘lgan, tashabbuskor pedagoglarning (o‘zi ishlayotgan va ishlamayotgan ta’lim muassasalarda – kelishgan holda) dars tahliliga kirish orqali ilg‘or ish tajribalarni kuzatish, o‘rganish, to‘plash, tanlash, tahlil etish va ijobiy natijalarni amaliyotda qo‘llash. 11. Metodbirlashma tomonidan tasdiqlangan jadval asosida belgilangan muddatlarda “Ochiq dars”larni ilg‘or pedagogik, zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalangan holda interaktiv metodlarni qo‘llagan holda tashkil etib borish. 8 12. O‘quvchilarga qo‘shimcha ta’lim berish, sinfdan va ta’lim muassasasidan tashqari ishlarning samaradorligini oshirish maqsadida ta’lim tashkiloti, oila, mahalla hamkorligini rivojlantirish bo‘yicha izlanish, yangi ilg‘or tajribalarni tatbiq etish. 13. Ta’lim muassasasalarning metodik xizmatni takomillashtirish yo‘nalishida tegishli metodika xizmat ko‘rsatish sub’ektlari (metodika markazi, malaka oshirish hududiy markazlari, iste’dod markazi va h. k.) bilan hamkorlik ishlarida faol ishtirok etish; 14. Turli yo‘nalishdagi ko‘rik-tanlovlar, musobaqa, konferensiya (uyushmalar), seminarlarda ishtirok etish. 15. Ommaviy axborot vositalarida (gazeta, jurnal, radio, televidenie,...) chiqishlar qilish. Mazkur mustaqil malaka oshirish dasturini tuzishda oliy va birinchi toifali o‘qituvchilar (ustozlar) uchun alohida, ikkinchi toifali va mutaxassis o‘qituvchilar (shogirdlar) uchun alohida talablar qo‘yilishini nazarda tutish lozim. Uzluksiz mustaqil malaka oshirish reja-dasturi bir o‘quv yiliga mo‘ljallanib, yil yakunida biror muammoli mavzu ustida izlanish, referat, tavsiya, ishlanma, uslubiy maqola yozish, metodbirlashma, pedagogik kengashlarda ma’ruzalar, ijodiy hisobotlar berish bilan yakunlanadi. O‘qituvchi o‘z faoliyatining diagnostik tahlili natijalariga ko‘ra navbatdagi yangi o‘quv yiliga shaxsiy uzluksiz malaka oshirish dasturini yanada boyitgan va sohadagi yangiliklardan kelib chiqqan holda tuzadi. Agar har bir o‘qituvchida ilmiy-pedagogik, metodik adabiyotlar hamda boshqa axborot vositalari bilan mustaqil ishlash ko‘nikmasi shakllantirib borilsa, ularda tinimsiz o‘qish, izlanish, yaratuvchanlik, bunyodkorlik, yangicha qarash, yangicha ishlash malakasi shakllanadi. Mazkur ishlarni samarali tashkil etishda (yuqoridagi 15 ta punktda ta’kidlangan vazifalarni hisobga olganda) Pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish hududiy markazi bosh bo‘g‘in + boshqarma huzuridagi Metodika markazi + tuman metodika shu’basi + tuman fan uyushmalari + ilg‘or tajriba ta’lim tashkilotii + yosh mutaxassislar ta’lim tashkilotii + ta’lim tashkiloti 8 12. O‘quvchilarga qo‘shimcha ta’lim berish, sinfdan va ta’lim muassasasidan tashqari ishlarning samaradorligini oshirish maqsadida ta’lim tashkiloti, oila, mahalla hamkorligini rivojlantirish bo‘yicha izlanish, yangi ilg‘or tajribalarni tatbiq etish. 13. Ta’lim muassasasalarning metodik xizmatni takomillashtirish yo‘nalishida tegishli metodika xizmat ko‘rsatish sub’ektlari (metodika markazi, malaka oshirish hududiy markazlari, iste’dod markazi va h. k.) bilan hamkorlik ishlarida faol ishtirok etish; 14. Turli yo‘nalishdagi ko‘rik-tanlovlar, musobaqa, konferensiya (uyushmalar), seminarlarda ishtirok etish. 15. Ommaviy axborot vositalarida (gazeta, jurnal, radio, televidenie,...) chiqishlar qilish. Mazkur mustaqil malaka oshirish dasturini tuzishda oliy va birinchi toifali o‘qituvchilar (ustozlar) uchun alohida, ikkinchi toifali va mutaxassis o‘qituvchilar (shogirdlar) uchun alohida talablar qo‘yilishini nazarda tutish lozim. Uzluksiz mustaqil malaka oshirish reja-dasturi bir o‘quv yiliga mo‘ljallanib, yil yakunida biror muammoli mavzu ustida izlanish, referat, tavsiya, ishlanma, uslubiy maqola yozish, metodbirlashma, pedagogik kengashlarda ma’ruzalar, ijodiy hisobotlar berish bilan yakunlanadi. O‘qituvchi o‘z faoliyatining diagnostik tahlili natijalariga ko‘ra navbatdagi yangi o‘quv yiliga shaxsiy uzluksiz malaka oshirish dasturini yanada boyitgan va sohadagi yangiliklardan kelib chiqqan holda tuzadi. Agar har bir o‘qituvchida ilmiy-pedagogik, metodik adabiyotlar hamda boshqa axborot vositalari bilan mustaqil ishlash ko‘nikmasi shakllantirib borilsa, ularda tinimsiz o‘qish, izlanish, yaratuvchanlik, bunyodkorlik, yangicha qarash, yangicha ishlash malakasi shakllanadi. Mazkur ishlarni samarali tashkil etishda (yuqoridagi 15 ta punktda ta’kidlangan vazifalarni hisobga olganda) Pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish hududiy markazi bosh bo‘g‘in + boshqarma huzuridagi Metodika markazi + tuman metodika shu’basi + tuman fan uyushmalari + ilg‘or tajriba ta’lim tashkilotii + yosh mutaxassislar ta’lim tashkilotii + ta’lim tashkiloti 9 pedagogika kengashi + ta’lim tashkiloti metodbirlashmasi hamkorlikdagi uzluksiz metodik xizmat ko‘rsatish tizimi ishlashini takomillashtirish talab etiladi. Demak, malaka oshirishda muntazamlik, uzluksizlik, uzviylik shakllanadi, umuman, jahon malaka oshirish tizimida o‘z-o‘zining malakasini oshirish eng samarali yo‘l sifatida qabul qilinganligini, shu o‘rinda alohida ta’kidlab o‘tish maqsadga muvofiqdir. Rejalashtirilgan ushbu vazifalarni sifatli amalga oshirish uchun quyidagi komponentlarni nazarda tutish maqsadli bo‘ladi: • barcha ta’lim muassasalaridagi monitoring (diagnostika) xonasini (kamida ikkita) zamonaviy kompyuter texnikasi bilan ta’minlash, uni internet tizimiga ulash; • barcha pedagoglarni va metodistlarni kompyuter, shu jumladan internet tarmog‘i bilan ishlay olish savodxonligini oshirish yuqori darajaga ko‘tarish; • tayanch ta’lim tashkilotilar va tuman metodika shu’basi saytlarini yaratish va uni RTM va XTXQTMOXMlarga ma’lum etish. Xuddi shunday RTM (markazniki va xodimlariniki) va XTXQTMOHM (markazniki va professor- o‘qituvchilariniki) saytlarini ularga ma’lum etishi lozim; • tayanch ta’lim tashkiloti + tuman metodika shu’basi + PKQTMOHM (A.Avloniy va hududiy)+ Respublika ta’lim markazi elektron pochta (yoki Thebtt tizimi) orqali axborotlarni olish va uzatish imkoniyatlarini tashkil etish; • mazkur tashkil etilgan saytlarga ustoz va shogirdlar uchun tegishli modellar bo‘yicha uslubiy materiallar kiritib borilishini ko‘zda tutish; • tuman metodika shu’basi XTXQTMO hududiy markaz bilan hamkorlikda ta’lim-tarbiya samaradorligi va uning mazmunini takomillashtirish hamda pedagoglarga amaliy-uslubiy yordam berish maqsadida mavzular bo‘yicha seminar va seminar-treninglar o‘tkazishni oldindan rejalashtirish; • institut professor-o‘qituvchilari va ilg‘or tajribaga ega bo‘lgan pedagoglar tomonidan yaratilgan hamda ilmiy kengashdan o‘tkazilgan metodik tavsiyanoma va uslubiy qo‘llanmalarni pedagog kadrlarga yetkazib borish. 9 pedagogika kengashi + ta’lim tashkiloti metodbirlashmasi hamkorlikdagi uzluksiz metodik xizmat ko‘rsatish tizimi ishlashini takomillashtirish talab etiladi. Demak, malaka oshirishda muntazamlik, uzluksizlik, uzviylik shakllanadi, umuman, jahon malaka oshirish tizimida o‘z-o‘zining malakasini oshirish eng samarali yo‘l sifatida qabul qilinganligini, shu o‘rinda alohida ta’kidlab o‘tish maqsadga muvofiqdir. Rejalashtirilgan ushbu vazifalarni sifatli amalga oshirish uchun quyidagi komponentlarni nazarda tutish maqsadli bo‘ladi: • barcha ta’lim muassasalaridagi monitoring (diagnostika) xonasini (kamida ikkita) zamonaviy kompyuter texnikasi bilan ta’minlash, uni internet tizimiga ulash; • barcha pedagoglarni va metodistlarni kompyuter, shu jumladan internet tarmog‘i bilan ishlay olish savodxonligini oshirish yuqori darajaga ko‘tarish; • tayanch ta’lim tashkilotilar va tuman metodika shu’basi saytlarini yaratish va uni RTM va XTXQTMOXMlarga ma’lum etish. Xuddi shunday RTM (markazniki va xodimlariniki) va XTXQTMOHM (markazniki va professor- o‘qituvchilariniki) saytlarini ularga ma’lum etishi lozim; • tayanch ta’lim tashkiloti + tuman metodika shu’basi + PKQTMOHM (A.Avloniy va hududiy)+ Respublika ta’lim markazi elektron pochta (yoki Thebtt tizimi) orqali axborotlarni olish va uzatish imkoniyatlarini tashkil etish; • mazkur tashkil etilgan saytlarga ustoz va shogirdlar uchun tegishli modellar bo‘yicha uslubiy materiallar kiritib borilishini ko‘zda tutish; • tuman metodika shu’basi XTXQTMO hududiy markaz bilan hamkorlikda ta’lim-tarbiya samaradorligi va uning mazmunini takomillashtirish hamda pedagoglarga amaliy-uslubiy yordam berish maqsadida mavzular bo‘yicha seminar va seminar-treninglar o‘tkazishni oldindan rejalashtirish; • institut professor-o‘qituvchilari va ilg‘or tajribaga ega bo‘lgan pedagoglar tomonidan yaratilgan hamda ilmiy kengashdan o‘tkazilgan metodik tavsiyanoma va uslubiy qo‘llanmalarni pedagog kadrlarga yetkazib borish. 10 Zaruriyat tug‘ilganda, pedagoglarning talab va istaklarini hisobga olib, bu metodik tavsiyanoma va uslubiy qo‘llanmalarning mazmun-mohiyati bo‘yicha joylarda seminarlar tashkil etish. Navbatdagi vazifa esa ta’lim tashkiloti ma’muriyati va metodbirlashma rahbari tomonidan pedagogning yuqorida ta’kidlangan mustaqil malaka oshirish jarayoni natijalari qay darajada samarali bo‘lgani ta’lim tashkilotida tashkil etilgan diagnostika (yoki monitoring) natijalari orqali aniqlashdir. Taklif sifatida shuni ta’kidlash lozimki, mazkur diagnostik tahlil asosida malaka oshirish hududiy markazlari uchun ishlab chiqilgan tayanch o‘quv rejasining qaysi modellari bo‘yicha yoki tegishli mavzular yo‘nalishdagi modelli dastur asosida malaka oshirishga muhtoj bo‘lgan pedagoglarni ajratib olib, ularni buyurtma asosida maqsadli ravishda malakalarini oshirishni tashkil etish kerak. Muhtojlik sezmayotgan pedagoglar uchun tayanch ta’lim tashkilotilarida muammoli, maqsadli va mualliflik hamda ilg‘or pedagogik innovatsion va axborot- kommunikatsion texnologiyalar bo‘yicha seminar va seminar-treninglar tashkil etib borish, malaka oshirish turlari va shakllaridan (mustaqil malaka oshirish, masofaviy o‘qish) foydalanish maqsadga muvofiqdir. Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Po‘latov Sh.P. Ta’lim menejmenti yoxud ta’lim muassasasini ilmiy- metodik boshqarish texnologiyasi. «Yosh kuch», 2017; 592 b. 2. Po‘latov Sh.P. Ta’lim menejmenti yoxud ta’lim muassasasini ilmiy- metodik boshqarish strategiyasi. «Yosh kuch», 2019; 594 b. 3. Zokirov A.Sh. Ta’lim muassasasi hujjatlarini rasmiylashtirishni o‘rganamiz. T. 2008 4. Bekniyozov. N. M. O‘qituvchi nimalarni bilishi kerak. «Fan va texnologiya» 2016 yil. 5. Tojiev M., va bosh. Ta’lim jarayonini zamonaviy pedogogik texnologiya asosida tashkil qilishda qo‘llaniladigan pedogogik usullar. Metodik tavsiyanoma. – «Fan va texnologiya», 2016 - 96 b. 10 Zaruriyat tug‘ilganda, pedagoglarning talab va istaklarini hisobga olib, bu metodik tavsiyanoma va uslubiy qo‘llanmalarning mazmun-mohiyati bo‘yicha joylarda seminarlar tashkil etish. Navbatdagi vazifa esa ta’lim tashkiloti ma’muriyati va metodbirlashma rahbari tomonidan pedagogning yuqorida ta’kidlangan mustaqil malaka oshirish jarayoni natijalari qay darajada samarali bo‘lgani ta’lim tashkilotida tashkil etilgan diagnostika (yoki monitoring) natijalari orqali aniqlashdir. Taklif sifatida shuni ta’kidlash lozimki, mazkur diagnostik tahlil asosida malaka oshirish hududiy markazlari uchun ishlab chiqilgan tayanch o‘quv rejasining qaysi modellari bo‘yicha yoki tegishli mavzular yo‘nalishdagi modelli dastur asosida malaka oshirishga muhtoj bo‘lgan pedagoglarni ajratib olib, ularni buyurtma asosida maqsadli ravishda malakalarini oshirishni tashkil etish kerak. Muhtojlik sezmayotgan pedagoglar uchun tayanch ta’lim tashkilotilarida muammoli, maqsadli va mualliflik hamda ilg‘or pedagogik innovatsion va axborot- kommunikatsion texnologiyalar bo‘yicha seminar va seminar-treninglar tashkil etib borish, malaka oshirish turlari va shakllaridan (mustaqil malaka oshirish, masofaviy o‘qish) foydalanish maqsadga muvofiqdir. Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Po‘latov Sh.P. Ta’lim menejmenti yoxud ta’lim muassasasini ilmiy- metodik boshqarish texnologiyasi. «Yosh kuch», 2017; 592 b. 2. Po‘latov Sh.P. Ta’lim menejmenti yoxud ta’lim muassasasini ilmiy- metodik boshqarish strategiyasi. «Yosh kuch», 2019; 594 b. 3. Zokirov A.Sh. Ta’lim muassasasi hujjatlarini rasmiylashtirishni o‘rganamiz. T. 2008 4. Bekniyozov. N. M. O‘qituvchi nimalarni bilishi kerak. «Fan va texnologiya» 2016 yil. 5. Tojiev M., va bosh. Ta’lim jarayonini zamonaviy pedogogik texnologiya asosida tashkil qilishda qo‘llaniladigan pedogogik usullar. Metodik tavsiyanoma. – «Fan va texnologiya», 2016 - 96 b. 11 6. Tojiev M., Ziyomuhammedov B. Milliy pedogogik texnologiyani ta’lim- tarbiya jarayoniga tatbig‘i va uni yoshlar intellektual salohiyatini yuksaltirishdagi o‘rni. Monografiya. – T.: Mumtoz so‘z, 2010. - 224 b. 11 6. Tojiev M., Ziyomuhammedov B. Milliy pedogogik texnologiyani ta’lim- tarbiya jarayoniga tatbig‘i va uni yoshlar intellektual salohiyatini yuksaltirishdagi o‘rni. Monografiya. – T.: Mumtoz so‘z, 2010. - 224 b.