TA’LIMNI BAHOLASHDA INNOVATSION YONDASHUV. PIRLS BAHOLASH DASTURI

Yuklangan vaqt

2024-05-16

Yuklab olishlar soni

5

Sahifalar soni

6

Faytl hajmi

121,5 KB


Ilmiybaza.uz TA’LIMNI BAHOLASHDA INNOVATSION YONDASHUV. PIRLS BAHOLASH DASTURI Mashg'ulotdan maqsad: Ta’limni baholashda innovatsion yondashuv haqidagi bilimlarini kengaytirish, uni amalga oshirishda zamonaviy ta’lim texnologiyalariga asoslangan usullar haqida tasavvur va tushunchalar hosil qilish. PIRLS baholash dasturi haqida bilimlarni boyitish. Kerakli jihozlar: Ta’limni baholashda innovatsion yondashuvga oid uslubiy qo'llanmalar, tarqatma va didaktik materiallar. PIRLS baholash dasturiga oid testlar Bilishi kerak bo’lgan manbalar: - Ta’limni baholashda innovatsion yondashuv to'g'risidagi adabiyotlar; - PIRLS baholash dasturiga oid adabiyotlarni. Bajarishi kerak bo’lgan topshiriqlar: - Ta’limni baholashda innovatsion yondashuvga oid adabiyotlarni o'rganish; - PIRLS baholash dasturi bo’yicha topshiriqlar tizimi. Ishni bajarish tartibi: Ta’limni baholashda innovatsion yondashuvga oid adabiyotlardan ma'lumotlar yig'ish; PIRLS baholash dasturi haqida bilimlar berish; Ta’limni baholashda innovatsion yondashuvning o'quv jarayonidagi ahamiyati haqida suhbat; Ilmiybaza.uz TA’LIMNI BAHOLASHDA INNOVATSION YONDASHUV. PIRLS BAHOLASH DASTURI Mashg'ulotdan maqsad: Ta’limni baholashda innovatsion yondashuv haqidagi bilimlarini kengaytirish, uni amalga oshirishda zamonaviy ta’lim texnologiyalariga asoslangan usullar haqida tasavvur va tushunchalar hosil qilish. PIRLS baholash dasturi haqida bilimlarni boyitish. Kerakli jihozlar: Ta’limni baholashda innovatsion yondashuvga oid uslubiy qo'llanmalar, tarqatma va didaktik materiallar. PIRLS baholash dasturiga oid testlar Bilishi kerak bo’lgan manbalar: - Ta’limni baholashda innovatsion yondashuv to'g'risidagi adabiyotlar; - PIRLS baholash dasturiga oid adabiyotlarni. Bajarishi kerak bo’lgan topshiriqlar: - Ta’limni baholashda innovatsion yondashuvga oid adabiyotlarni o'rganish; - PIRLS baholash dasturi bo’yicha topshiriqlar tizimi. Ishni bajarish tartibi: Ta’limni baholashda innovatsion yondashuvga oid adabiyotlardan ma'lumotlar yig'ish; PIRLS baholash dasturi haqida bilimlar berish; Ta’limni baholashda innovatsion yondashuvning o'quv jarayonidagi ahamiyati haqida suhbat; Ilmiybaza.uz PIRLS baholash dasturining ahamiyatini yoritib berish; egallagan bilimlarni nazorat qilish va baholash. Umumiy ma'lumot: Maktabda ta'lim olayotgan har bir bola iqtidorini, individual imkoniyatlarini va boshqa qator shaxsiy sifatlarini batafsil o’rganmay, tahlil qilmay turib mazkur o’quvchi kelajagini pedagogik jihatdan to’g‘ri baholab bolmaydi. O'quvchilarning faolligini ta’minlashda bugungi kunda psixologik xizmat tizimi tomonidan bartaraf qilinishi lozim bo’lgan qator muammolar mavjud. Bolalarni ruhiv intellektual tayyorgarligi asosida maktabga qabul qilish shunday masalalardan biridir. Keyingi paytda olti, yetti yoshga kirgan barcha bolalarni yoppasiga maktabga qabul qilish an'anaga avlangan. Psixologlar esa hech qachon ishni bunday tartibda hal etishga yo’l qo’ymagan bo‘lar edilar. Sababi, har bir bola ham aqliy, ham jismoniy jihatdan o’ziga xos individual imkonivatlarga ega: ba'zi bolalar olti, yetti, hatto sakkiz yoshga to’lsalar-da, talimni boshqa tengdoshlari qatori o’zlashtirishga tayyor bo’lmaganlar. Biz esa ularni maktab rejasiga. ba'zan esa ota-onasining xohishiga qarab maktabga qabul qilaveramiz. Mashg’ulotlarga esa bolalarni majburan olib boramiz. Natijada bola ruhiv jihatdan turli kasalliklarga yo'liqishi mumkin. Bu esa bolaning aqliy va intellektual jihatdan tabiiy rivojlanishi ildiziga ataylab bolta urish demakdir. Bunday holatlarga zudlik bilan barham berish, ya'ni har bir maktab ta’limiga ilk bor qadam qo’ygan bolani maxsus va mukammal ishlab chiqilgan psixologik testdan o’kazish va uning natijalari asosidagina maktabga qabul qilish haqida mas’uliyat bilan o'ylashimizga to’g’ri keladi. Maktabda baholash ham psixologik mezonlar asosida amalga oshirilishi kerak. Psixologik-pedagogik adabiyotlardan ma’lumki, boshlang'ich sinf o'quvchisi uchun eng birinchi maqsad - bu yaxshi baho olish va shu baho orqali o'z «men»ligini ilk bor his etish, ota-onasi va kattalar hurmatiga sazovor bo'lishdir. Shuning uchun o'quvchilar yaxshi baho olishga intiladilar. Lekin ko'p hollarda baholash mezonining buzilishi o'quvchi ruhiyatiga, ayni paytda, shaxs sifatidagi Ilmiybaza.uz PIRLS baholash dasturining ahamiyatini yoritib berish; egallagan bilimlarni nazorat qilish va baholash. Umumiy ma'lumot: Maktabda ta'lim olayotgan har bir bola iqtidorini, individual imkoniyatlarini va boshqa qator shaxsiy sifatlarini batafsil o’rganmay, tahlil qilmay turib mazkur o’quvchi kelajagini pedagogik jihatdan to’g‘ri baholab bolmaydi. O'quvchilarning faolligini ta’minlashda bugungi kunda psixologik xizmat tizimi tomonidan bartaraf qilinishi lozim bo’lgan qator muammolar mavjud. Bolalarni ruhiv intellektual tayyorgarligi asosida maktabga qabul qilish shunday masalalardan biridir. Keyingi paytda olti, yetti yoshga kirgan barcha bolalarni yoppasiga maktabga qabul qilish an'anaga avlangan. Psixologlar esa hech qachon ishni bunday tartibda hal etishga yo’l qo’ymagan bo‘lar edilar. Sababi, har bir bola ham aqliy, ham jismoniy jihatdan o’ziga xos individual imkonivatlarga ega: ba'zi bolalar olti, yetti, hatto sakkiz yoshga to’lsalar-da, talimni boshqa tengdoshlari qatori o’zlashtirishga tayyor bo’lmaganlar. Biz esa ularni maktab rejasiga. ba'zan esa ota-onasining xohishiga qarab maktabga qabul qilaveramiz. Mashg’ulotlarga esa bolalarni majburan olib boramiz. Natijada bola ruhiv jihatdan turli kasalliklarga yo'liqishi mumkin. Bu esa bolaning aqliy va intellektual jihatdan tabiiy rivojlanishi ildiziga ataylab bolta urish demakdir. Bunday holatlarga zudlik bilan barham berish, ya'ni har bir maktab ta’limiga ilk bor qadam qo’ygan bolani maxsus va mukammal ishlab chiqilgan psixologik testdan o’kazish va uning natijalari asosidagina maktabga qabul qilish haqida mas’uliyat bilan o'ylashimizga to’g’ri keladi. Maktabda baholash ham psixologik mezonlar asosida amalga oshirilishi kerak. Psixologik-pedagogik adabiyotlardan ma’lumki, boshlang'ich sinf o'quvchisi uchun eng birinchi maqsad - bu yaxshi baho olish va shu baho orqali o'z «men»ligini ilk bor his etish, ota-onasi va kattalar hurmatiga sazovor bo'lishdir. Shuning uchun o'quvchilar yaxshi baho olishga intiladilar. Lekin ko'p hollarda baholash mezonining buzilishi o'quvchi ruhiyatiga, ayni paytda, shaxs sifatidagi Ilmiybaza.uz taraqqiyotiga salbiy ta’sir etmay qolmaycli. Shuning uchun boshlang'ich sinf o'quvchilarida baholashning psixologik mezonlari chuqurroq o'vlab ko'rilishi kerak. Bola shaxsini to'g'ri tushunish va uning harakatlarini tahlil qila olish zarur. «Har bir shaxs qaytarilmas temperamentdir», - degan edi fiziolog olim I.P.Pavlov. Qolaversa, har bir shaxsning o'zigagina xos imkoniyatlari mavjudligi va unga hamisha jiddiy e’tibor berish zarurligi haqida O‘rta Osiyoning buyuk mutafakkirlari Abu Ali ibn Sino, al-Forobiy va Abu Rayhon Beruniy ham o'z zamonlarida alohida qayd etib o'tganlar. Chunonchi, o'qituvchi bola shaxsini tarbiyalash uchun dastavval uning «Betakror olamiga» kira olishi va shunga mos keluvchi tarbiyaviy tadbirlar rejasini tuzmog'i va qo’llamog'i lozim. PIRLS (inglizcha: Progress in International Reading Literacy Study') — bu turli mamlakatlarda boshlangʻich sinfda tahsil oluvchi oʻquvchi yoshlarning matnni oʻqish va tushunish darajalari sifatini baholab beruvchi xalqaro baholash tizimidir. Tadqiqot davriy ravishda - har besh yilda bir marta o'tkaziladi va hozirgacha besh marta: 2001, 2006, 2011, 2016 va 2021-yillarda o'tkazilgan. PIRLS 2016 PIRLS o'qish ta'limini takomillashtirish uchun dalillarga asoslangan qarorlar qabul qilish imkoniyatini beradi. Davlatlar PIRLS dan quyidagi maqsadlarda foydalanadilar: Ilmiybaza.uz taraqqiyotiga salbiy ta’sir etmay qolmaycli. Shuning uchun boshlang'ich sinf o'quvchilarida baholashning psixologik mezonlari chuqurroq o'vlab ko'rilishi kerak. Bola shaxsini to'g'ri tushunish va uning harakatlarini tahlil qila olish zarur. «Har bir shaxs qaytarilmas temperamentdir», - degan edi fiziolog olim I.P.Pavlov. Qolaversa, har bir shaxsning o'zigagina xos imkoniyatlari mavjudligi va unga hamisha jiddiy e’tibor berish zarurligi haqida O‘rta Osiyoning buyuk mutafakkirlari Abu Ali ibn Sino, al-Forobiy va Abu Rayhon Beruniy ham o'z zamonlarida alohida qayd etib o'tganlar. Chunonchi, o'qituvchi bola shaxsini tarbiyalash uchun dastavval uning «Betakror olamiga» kira olishi va shunga mos keluvchi tarbiyaviy tadbirlar rejasini tuzmog'i va qo’llamog'i lozim. PIRLS (inglizcha: Progress in International Reading Literacy Study') — bu turli mamlakatlarda boshlangʻich sinfda tahsil oluvchi oʻquvchi yoshlarning matnni oʻqish va tushunish darajalari sifatini baholab beruvchi xalqaro baholash tizimidir. Tadqiqot davriy ravishda - har besh yilda bir marta o'tkaziladi va hozirgacha besh marta: 2001, 2006, 2011, 2016 va 2021-yillarda o'tkazilgan. PIRLS 2016 PIRLS o'qish ta'limini takomillashtirish uchun dalillarga asoslangan qarorlar qabul qilish imkoniyatini beradi. Davlatlar PIRLS dan quyidagi maqsadlarda foydalanadilar: Ilmiybaza.uz  global miqyosida ta'lim tizimi darajasidagi yutuqlarning tendensiyalarini kuzatib borish;  yangi yoki qayta ko'rib chiqilgan ta'lim siyosatining ta'sirini kuzatib borish;  ta'limning zaif nuqtalarini belgilash va o'quv islohotini amalga oshirish;  PIRLS ma'lumotlarini tadqiq va tahlil qilish orqali o'qitish va o'qishni takomillashtirish;  adolatlilikni kuzatish yoki qo'shimcha sinflarda o'quvchilarni baholash kabi tegishli ishlarni olib borish;  o'qishni va o'qitishni o'rganish. PIRLS xalqaro tadqiqoti boshlang'ich sinf o'quvchilarining o'qib tushunish ko'nikmalarini qay darajada rivojlanganligi haqidagi ma'lumotlarni xalqaro miqyosda taqqoslash imkonini beradigan, o'qish va o'qitishni yaxshilashda ta'lim sohasidagi davlat siyosatiga xizmat qilishi mumkin bo'lgan tahlillarni taqdim etadi. Hozirgi vaqtda PIRLS ta'rifiga ko'ra, o'qish savodxonligi jamiyat tomonidan talab qilinadigan va inson tomonidan qadrlanadigan yozma til shakllarini tushunish va ulardan foydalanish, shuningdek, matnlardan turli shakllarda ma'no hosil qila olish qobiliyati hamdir. Tadqiqot doirasida asosiy e'tibor tushunishni namoyon qilishdan o'zlashtirilgan ma'lumotlarni qanday qilib yangi loyihalar va vaziyatlarda qo'llay olish qobiliyatlarini namoyon qilishga qaratilgan. O'quvchi bu jarayonning faol qatnashuvchisi bo'lib, ma'no yaratadi, matn ustida mushohada yuritadi va samarali o'qish strategiyalarini ongli ravishda tanlab qo'llaydi. Har bir matn turi odatiy shakl va qoidalarga amal qilgan holda o'quvchiga matnni sharhlashga yordam beradi. Har qanday matn turli shaklga ega bo'lishi mumkin. Bular an'anaviy kitoblar, jurnallar, hujjatlar va gazetalar, shuningdek, raqamli ko'rinishdagi yozma shakllarni ham o'z ichiga oladi. PIRLS tadqiqotida o'quvchilarning dars vaqtida va maktabdan tashqari vaqtlarida o'qishini ikki turi baholanadi: Ilmiybaza.uz  global miqyosida ta'lim tizimi darajasidagi yutuqlarning tendensiyalarini kuzatib borish;  yangi yoki qayta ko'rib chiqilgan ta'lim siyosatining ta'sirini kuzatib borish;  ta'limning zaif nuqtalarini belgilash va o'quv islohotini amalga oshirish;  PIRLS ma'lumotlarini tadqiq va tahlil qilish orqali o'qitish va o'qishni takomillashtirish;  adolatlilikni kuzatish yoki qo'shimcha sinflarda o'quvchilarni baholash kabi tegishli ishlarni olib borish;  o'qishni va o'qitishni o'rganish. PIRLS xalqaro tadqiqoti boshlang'ich sinf o'quvchilarining o'qib tushunish ko'nikmalarini qay darajada rivojlanganligi haqidagi ma'lumotlarni xalqaro miqyosda taqqoslash imkonini beradigan, o'qish va o'qitishni yaxshilashda ta'lim sohasidagi davlat siyosatiga xizmat qilishi mumkin bo'lgan tahlillarni taqdim etadi. Hozirgi vaqtda PIRLS ta'rifiga ko'ra, o'qish savodxonligi jamiyat tomonidan talab qilinadigan va inson tomonidan qadrlanadigan yozma til shakllarini tushunish va ulardan foydalanish, shuningdek, matnlardan turli shakllarda ma'no hosil qila olish qobiliyati hamdir. Tadqiqot doirasida asosiy e'tibor tushunishni namoyon qilishdan o'zlashtirilgan ma'lumotlarni qanday qilib yangi loyihalar va vaziyatlarda qo'llay olish qobiliyatlarini namoyon qilishga qaratilgan. O'quvchi bu jarayonning faol qatnashuvchisi bo'lib, ma'no yaratadi, matn ustida mushohada yuritadi va samarali o'qish strategiyalarini ongli ravishda tanlab qo'llaydi. Har bir matn turi odatiy shakl va qoidalarga amal qilgan holda o'quvchiga matnni sharhlashga yordam beradi. Har qanday matn turli shaklga ega bo'lishi mumkin. Bular an'anaviy kitoblar, jurnallar, hujjatlar va gazetalar, shuningdek, raqamli ko'rinishdagi yozma shakllarni ham o'z ichiga oladi. PIRLS tadqiqotida o'quvchilarning dars vaqtida va maktabdan tashqari vaqtlarida o'qishini ikki turi baholanadi: Ilmiybaza.uz 1. O'quvchining adabiy tajribasini baholash maqsadida o'qish; 2. Ma'lumotni o'zlashtirish va undan foydalanish maqsadida o'qish. Tadqiqot qoidalariga muvofiq, badiiy va informatsion matnlarni o'qiyotganda o'qish qobiliyatining to'rtta guruhi baholanadi:  aniq ko'rsatilgan ma'lumotlarni topish;  xulosalarni shakllantirish;  ma'lumotlarni talqin va sintez qilish;  mazmuni, til xususiyatlari va matn tuzilishini tahlil qilish va baholash. Tadqiqotdagi matnlar murakkabligiga ko'ra, o'rtacha 500 dan 800 tagacha, o'quvchilarning o'qish savodxonligi darajasi past bo'lgan mamlakatlar uchun 400– 500 ta, ePIRLSda esa, taxminan 1000 ta so'zdan iborat bo'ladi. Matnning mazmuni 9-10 yoshdagi o'quvchilarga mos, ayrim madaniyatlarga juda xos bo'lgan mavzulardan chetlashgan, shuningdek, qiziqarli hamda o'quvchiga unchalik tanish bo'lmaydi. PIRLS tadqiqotida o'qish savodxonligining darajalari quyidagicha tavsiflanadi: Eng yuqori daraja (625 ball va undan yuqori) – O'quvchilar matnni yaxlit o'zlashtira oladi va ayni paytda uning alohida qismlarini bir-biri bilan bog'liq holda tushunadi. Muallifning g'oyasini izohlashda o'z fikrini asoslash uchun matnga tayana oladi. Yuqori daraja (550 ball) – O'quvchilar matnning ahamiyatli xabarlarini tushunadi, matnga asoslanib o'z xulosalarini chiqaradi, matn mazmuniga ham, shakliga ham baho bera oladi, uning ayrim til xususiyatlariga e'tibor qarata oladi. O'rta daraja (475 ball) – O'quvchilar matndan axborot topa oladi, matn shakli va tilining ba'zi xususiyatlaridan foydalanib, matnga asosan o'z xulosalarini chiqaradi. Nazorat savollari: Ilmiybaza.uz 1. O'quvchining adabiy tajribasini baholash maqsadida o'qish; 2. Ma'lumotni o'zlashtirish va undan foydalanish maqsadida o'qish. Tadqiqot qoidalariga muvofiq, badiiy va informatsion matnlarni o'qiyotganda o'qish qobiliyatining to'rtta guruhi baholanadi:  aniq ko'rsatilgan ma'lumotlarni topish;  xulosalarni shakllantirish;  ma'lumotlarni talqin va sintez qilish;  mazmuni, til xususiyatlari va matn tuzilishini tahlil qilish va baholash. Tadqiqotdagi matnlar murakkabligiga ko'ra, o'rtacha 500 dan 800 tagacha, o'quvchilarning o'qish savodxonligi darajasi past bo'lgan mamlakatlar uchun 400– 500 ta, ePIRLSda esa, taxminan 1000 ta so'zdan iborat bo'ladi. Matnning mazmuni 9-10 yoshdagi o'quvchilarga mos, ayrim madaniyatlarga juda xos bo'lgan mavzulardan chetlashgan, shuningdek, qiziqarli hamda o'quvchiga unchalik tanish bo'lmaydi. PIRLS tadqiqotida o'qish savodxonligining darajalari quyidagicha tavsiflanadi: Eng yuqori daraja (625 ball va undan yuqori) – O'quvchilar matnni yaxlit o'zlashtira oladi va ayni paytda uning alohida qismlarini bir-biri bilan bog'liq holda tushunadi. Muallifning g'oyasini izohlashda o'z fikrini asoslash uchun matnga tayana oladi. Yuqori daraja (550 ball) – O'quvchilar matnning ahamiyatli xabarlarini tushunadi, matnga asoslanib o'z xulosalarini chiqaradi, matn mazmuniga ham, shakliga ham baho bera oladi, uning ayrim til xususiyatlariga e'tibor qarata oladi. O'rta daraja (475 ball) – O'quvchilar matndan axborot topa oladi, matn shakli va tilining ba'zi xususiyatlaridan foydalanib, matnga asosan o'z xulosalarini chiqaradi. Nazorat savollari: Ilmiybaza.uz 1. Masofaviy ta’limda zamonaviy axborot texnologiyalarining o’rnini qanday izohlaysiz ? 2. O’quv jarayonida masofaviy ta’limni tatbiq etishning ilmiy asoslari nimada? 3. Masofaviy ta’limning samaradorligini oshirishga oid ta’lim tamoyillari haqida tushuncha bering? 4. Markaziy Osiyo davlatlarida ta’lim mustaqillikkacha bo’lgan davrlarda qay darajada bo’lgan? Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Mavlonova R., Rahmonqulova N. Boshlang‘ich ta’limni integratsiyalash. -Toshkent. 2011. B.182. 2. Omonov H.T. Olamning umumiy ilmiy manzarasini yaratishda fanlar integratsiyasi va differentsiatsiyasining roli // Ta’lim tizimida ijtimoiy-gumanitar fanlar. -2007. - № 3. B.437. 3. Nuriddinova M.I. Tabiatshunoslikni o’qitish metodikasi.- O’quv qo’llanma.T., 2005. 4.Shirinboyev Sh. Tabiatshunoslik darslarida ekologik tarbiya// “Boshlang‘ich ta’lim”. -1993. - №5-6. B.319. 5. Norbo‘tayev X.B., Shoyqulova N. Fanlararo ekologik tarbiya. Uslubiy qo‘llanma. - Toshkent: “DIZAYN-PRESS”, 2012. B.106. Ilmiybaza.uz 1. Masofaviy ta’limda zamonaviy axborot texnologiyalarining o’rnini qanday izohlaysiz ? 2. O’quv jarayonida masofaviy ta’limni tatbiq etishning ilmiy asoslari nimada? 3. Masofaviy ta’limning samaradorligini oshirishga oid ta’lim tamoyillari haqida tushuncha bering? 4. Markaziy Osiyo davlatlarida ta’lim mustaqillikkacha bo’lgan davrlarda qay darajada bo’lgan? Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Mavlonova R., Rahmonqulova N. Boshlang‘ich ta’limni integratsiyalash. -Toshkent. 2011. B.182. 2. Omonov H.T. Olamning umumiy ilmiy manzarasini yaratishda fanlar integratsiyasi va differentsiatsiyasining roli // Ta’lim tizimida ijtimoiy-gumanitar fanlar. -2007. - № 3. B.437. 3. Nuriddinova M.I. Tabiatshunoslikni o’qitish metodikasi.- O’quv qo’llanma.T., 2005. 4.Shirinboyev Sh. Tabiatshunoslik darslarida ekologik tarbiya// “Boshlang‘ich ta’lim”. -1993. - №5-6. B.319. 5. Norbo‘tayev X.B., Shoyqulova N. Fanlararo ekologik tarbiya. Uslubiy qo‘llanma. - Toshkent: “DIZAYN-PRESS”, 2012. B.106.