TA’LIMNI TASHKILIY SHAKLLARI O‘QITISH TEXNOLOGIYASI KOMPONENTI Reja: 1. Ta’lim shakllari: mohiyati va mazmuni. 2. Guruxlar shakllanishini aniqlovchi prinsiplar (asosiy qonun-qoidalar). 3. Guruxlarda xamkorlikda ishlashni tashkillashtirish texnologiyasi. 4. O‘zaro hamkorlikdagi ta’lim. «Zigzag», («Pila - Arra»), «O‘rganamiz» texnikalari. II. Asosiy turkum va tushunchalar: Ta’lim shakli, ta’limni tashkiliy shakli, frontal, kollektiv bilan (jamoa bilan), guruxlar bilan va yakka tartibda (individual) ishlash. 1. Ta’lim shakli: mohiyati va mazmuni Ta’lim shakli (lotincha forma – tashqi ko‘rinish, tashqi chiziqlar) – bu o‘quv jarayonini mavjudlik tarzini, uning ichki mohiyatini, mantiiqi va mazmuni uchun qobiqdir. Bu belgilangan tartibda va aniq rejada sodir bo‘ladigan, ta’lim beruvchi va ta’lim oluvchining maxsus tashkil qilingan faoliyatini tashqi ifodasidir. Shunday qilib, ta’limning tashkiliy shakli, didaktik kategoriya (turkumlari) sifatida, o‘quv jarayonining quyidagi tashqi tomonlarini aks etadi: (1) uning mavjudlik tarzi: tartibi va rejasi; (2) o‘quv ishlarni tashkillashtirish shakli: ma’ruza, seminar, mustaqil ish va bosh.; (3) ta’lim beruvchi va ta’lim oluvchining hamkorlikdagi faoliyatini tashkillashtirish yo‘llari: frontal, kollektiv bilan, guruxlar bilan, individual (yakka tartibda); Ta’lim texnologiyasini loyixalashtirishda, muhimi o‘quv jarayon tartibi va rejasi emas - bu ikkinchi darajali, ta’lim oluvchilar bilan hamkorlikdagi faoliyatning tashqi ifodasi sifatida uning tashkiliy shakli qiziqtiradi.  frontal – barcha ta’lim oluvchilar bilan bir vaqtda ishlash;  kollektiv (jamoa) bilan ishlash – u frontal va guruxlar bilan ishlashga o‘xshash desa ham bo‘ladi: (1) kutilayotgan ish rejasining birgalikdagi muxokamasi → (2) vazifalarning taqsimlanishi, hisobot shaklini tanlash → (3) (yakun) xulosalarni muxokama qilish (tartib bilan ayrim ta’lim oluvchilarning fikrlari tinglanadi va muxokama qilinadi). → (4) ratsional yechimini shakllantirish (asta-sekinlik bilan, ko‘pchilikning roziligi bilan);  guruxlar bilan ishlash– bitta vazifani birgalikda mini-guruxlarda bajarish;  individual ishlash – o‘quv vazifani individual (yakka tartibda) bajarish. Xar bir aytib o‘tilgan tashkiliy shakllarning o‘ziga yarasha afzallik va kamchilik taraflari, o‘ziga xos xususiyatlari va optimal qo‘llanilish sohalari bor, ular ta’lim oluvchilar mustaqilliligining turli darajasini, ta’lim beruvchi tomonidan o‘qitish jarayonini boshqarishning turli yo‘llarini ta’riflaydi. O‘qitish texnologiyasini loyixalashtirishda ularning tanlovi nimaga asoslangan bo‘lishi lozim? Shubxasiz, bu eng avvalo ular bilan ta’lim maqsadi va ta’lim usullarining o‘zaro munosabatlaridan kelib chiqadi. 1.1. Ta’lim shakllarining o‘ziga xos xususiyatlari Индивидуал эришилган ютуқларнинг якуни; бунда кучли қатнашчилар катта хажмдаги мураккаб вазифа- ни бажарадилар Ўқув фаолиятнинг бу- тун таркибини бошқа- ради Шакллар обу- чения Фронтал Коллектив билан Гурухларда Индивидуал (якка тар- тибда) Алоқа тури Белгилари: Таълим берувчи ва таълим олувчилар Таълим берувчи ва таълим олувчи Таълим берувчи– микро гурухлар- таълим олувчилар Таълим берувчи – ўқув гурухи (1)Ўқув вазифалар Таълим олувчиларга битта вазифа Ўқув гурухи (синф) учун битта вазифа) Умумий / ҳар бир мини-гурух учун ўзига хос Индивидуал Бир хил вазифани бир хил жадалликда инди- видуал (алохида - алохида) бажарадилар (4)Олинган натижанинг таснифи Коллектив ижодининг якуни Хар бир гурух аъзоси- нинг қўшган хиссасига асосланган ҳолат гу- рухлардаги ҳамкорлик- нинг якуни. Индивидуал ижоднинг якуни Янада фаолроқ ва тай- ёргарлик кўрганларга таянган ҳолда таълим олувчилар билан ҳам- корликда иш олиб бо- ради Мини-гурухлар фаоли- ятини лидерлар ёрда- мида бошқаради Индивидуал (якка тар- тибдаги) ишни бошқа- ради (2)Таълим олувчилар фаолияти таснифи, иш жадаллиги (3)Таълим берувчи фаолиятининг таснифи Бир хил вазифани бир хил жадалликда кол- лектив билан бажара- дилар Гурух вазифасини бир хил жадалликда олдин индивидуал, кейин ҳамкорликда бажарадилар Шахсий ўқув иконият- ларига, қоби- лиятларига, ўрганган- лик даражасига таян- ган щолда индивидуал вазифани мустақил равишда бажарадилар 2. Guruxlarning shakllanishini aniqlab beruvchi qonun-qoidalar (prinsiplar) [1-bo‘yicha] Таълим мақсадини, натижаларини ва усулларини ҳисобга олган ҳолда таълим олувчилар гурухларини тузиш Гурухларнинг гурухли билим орттиришлик фаолиятини амалга ошириш қуйидагиларда шаклланади: Педагогик вазифаларнинг қўйилишида; Ўқув натижаларнинг режалаштирилганлигида; Ўқитиш технологиясини лойихалаштириш жараёнида танланган таълим усуллари. Таълим олувчиларни гурухларга бириктиришни белгиловчи белгиларни ҳисобга олиш Вазифаларнинг (қандайлигини) таснифини щисобга олган ҳолда гурух таркибининг сонини аниқлаш (1) тасодифий белгилар билан: - Таълим олувчилар 1 дан 5 гача (ёки 6 гача, ёки 8 гача) мўлжаллаб, кейин кичик «биринчисидан», «иккинчисидан», «учинчисидан» ва в.к. гурухчаларга бирлашадилар - ёки ихтиёрий, масалан, аудиторияда жойлашиш жойига қараб. (2) ўқув ютуқлари даражасини очиб бериш асосида: - гурухлар– тўғриланади; - мадад гурухлари; - ривожланиш гурухлари (Гузеев В.В., 1996 й.).  Унча катта былмаган вазифаларни бажариш учун энг оптимал гурух таркиби – 3 дан 5 кишигача (машқ, ўқув турнири, китоб билан ишлаш ва бош.);  Кўп катта мехнат талаб қилинадиган мураккаб вазифалар учун (масалан, вазифаларни лойихалаштириш) 5 дан 7 кишигача.  жуфтлик былиб ишлаш масалаларни ечишда яхши натижа беради. Щар бир гурухга берилган вазифани ечиши учун қанча вақт ажратилган былса шунча вақт фаолият кўрсатади: дарс қисмидан то бир нечта ўқув машғулотларигача. Лекин вазифа бажарилгач, гурух хисобот бергач – ундан кейин гурух бўлиб фаолият кўрсатмайди. Гурух фаолияти вақтини хисобга олиш (ўзоқ ёки қисқа вақт ичида) Гурух таркибини алмаштирилишини хисобга олиш Гурухлардаги иш щамма таълим олувчиларга фаолликни, ҳар бир кишининг дифференциал ривожланишини таъминлаб бериши шарт, чунки коллектив учун ҳар бир гурух аъзосининг ўқув имкониятлари максимал самара билан амалга ошиши лозим бўлсин. Шунинг учун гурух таркиби хар доим ўзгариб туради. Гурухларни шакллантириш бўйича қонун-қоидалар 3. Guruxlarda hamkorlikda ishlashni tashkillashtirish texnologiyasi [1- bo‘yicha] Технологик операциялар 1. Гурухларда таълимни ташкиллаштириш тайёргарлиги учун рефлексия, ызини ызи бащолаш Таълим берувчининг фаолияти 2. Мақсадлаштириш Саволларга жавоб олади:  Нима учун мен таълим берувчиларни гурухларда ишлашларини хохлайман? Мен бунга тайёрманми?  Буни қандай қилишни мен биламанми?  Таълим олувчиларнинг ызлари гурухларда ишлашга тайёрмилар? Улар гурухли таълим шакллари шароитида ишлаш қоидаларини биладиларми? Талим мақсадларини қўдилар ва натижаларни режалаштирадилар. ўқув режага мувофиқ вақт ўлчами қўйилган мақсадга ва режалаштирилган натижаларга эришишни амалга ошириш учун зарур былган вақтга ўзаро мослиги. Гурухларда ишлашни амалга ошириш учун реал (мавжуд) вақтни белгилайди. 4. Ўқув машғулот моделини танлаш 3. Гурухда ишлаш учун зарур былган ва ўқув режада ажратилган вақт (қирқими) нинг ўзаро боғлиқлиги Энг яхши модель: (1) щамма ўқув гурухига вазифани тушунтириш, (2) кичик мини-гурухларда ишлашни ташкиллаштириш, олдин индивидуал, кейин эса мулоқот билан, (3) гурух ишлари натижалари бўйича презинтация қилиш ва коллектив билан якун ясаш. I. Тайёрлов босқичи Bir xil turdagi guruxiy ishlar o‘quv guruxlari uchun bir xil vazifalarni bajarishni taxmin qiladi. Differensial (tabaqalashgan) guruxiy ishlar turli vazifalarni guruxlar bilan ishlashni taxmin qiladi. Қўйилган таълим мақсадига мос келадиган бир турдаги / дифференциал (табақалашган) вазифаларни танлайди. Уни таълим олувчиларнинг хусусиятлари, қобилиятлари ва БМК даражаларидан келиб чиққан ҳолда шакллантиради. Бу вазифани бажаришда ҳамма гурух аъзолари иштирок этишларини таъминлаб беришга имкон яратади. Аудитория шундай бўлиши керакки, унда бир-бирларига халақит қилмасдан бир нечта гурухлар ишлаши мумкин. Полларига винт билан стол ва стуллар маҳкамланган аудиториялар тўғри келмайди. 6. Вазифани танлаш ва унинг таърифи 5. Гурухлар ишлаш жойини танлаш  тайёрлайди: гурух учун – ёзма равишдаги йўл- йўриқлар: гурух бу вазифани қандай тушунганлиги ва уни бажарилиши уларга боғлиқ; йўл-йўриқларни тўғри тушуниш бу гурухлар ичидаги ишларнинг самарасини таъминлаб беради;  таълим олувчилар учун - индивидуал натижалар карточкаси. 7. Ўқув материалларни ва йўл- йўриқларни тайёрлаш Instruksiyaga (yo‘l-yo‘riqlarga) talablar: Yo‘l-yo‘riqlar bo‘lishi lozim: ! - vazifaning aniq shakliga ega bo‘lishi; - kutiladigan natijalarni aniq belgilash; - amaliyotda qo‘llangan bo‘lishi: bu yo‘l-yo‘riqni avval o‘zingiz bajarib ko‘ring yoki xamkasbingizdan iltimos qiling; - gurux vazifani mustaqil ravishda bajarishi uchun vazifani bajarishning batafsil tavsiyanomasiga ega bo‘lish; - har bir ta’lim oluvchi tilida tushunarli qilib yozilgan bo‘lishi lozim. ! Individual natijalar kartochkasi - Vazifani bajarishda nimaga javob berishini har bir ta’lim beruvchi tushunishi kerak; - Shunday savollarni kirgizish mumkinki, ularga bitta emas bir nechta javob olish mumkin. Bu ta’lim oluvchilarning shaxsiy dunyoqarashni tasavvur etishga va nimani o‘rganganligiga qarab ma’suliyatni tushunishga qiziqtiradi; uning asosiy malakalarining rivojlanishini ko‘rsatadi; - Har bir ta’lim (beruvchi) oluvchi ishini baholashga imkon beradi. (1) ўқув гурухида дўстона муносабатлар шароитини яратади: шундагина улар ҳамкорликдаги вазифани самарали ва ижодий хал қилиб бажарадилар; (2)таълим олувчилар (берувчилар) гурухларда ишлашга йўналтирилган бўлишлари ва қоидаларни билишлари керак. 8. Таълим олувчиларни ҳамкорликда таълим олишга Guruxlarda ishlash qoidalari: Har bir qatnashchi xushmuomala va ochiq ko‘ngilli bo‘lishi va do‘stlarining fikrlarini ham tinglashi (inobatga olishlari) shart; Har bir qatnashchi faol, o‘zaro birgalikda ishlashi, berilgan vazifaga ma’suliyat bilan qarashi lozim; Har bir qatnashchi yordam kerak bo‘lsa, so‘rashi lozim; Har bir qatnashchi boshqalar yordam so‘rasa, yordam berishi lozim; Har bir qatnashchi gurux ishi natijalarini baholashda qatnashishi lozim; har bir qatnashchi tushunishi lozim: - boshqalarga yordam berib, o‘zimiz o‘rganamiz! - biz bir kemadamiz: birgalikda suzamiz yoki birgalikda cho‘kamiz! Guruxlarni joylashtirishning optimal sxemasi 10. Гурухларда таълим олувчилар бажариши лозим былган ролларини 11. Ишлаш жойини тайёрлайди Таълим олувчилар бажариши лозим былган ролларни аниқлайди: маслахатчи, сардор, докладчи (сўзга чиқувчи), баённома юритувчи, расмийлаштирувчи ва бош. Бунда таълим олувчининг кучли ва заиф томонлари инобатга олинади. Столларни қандай жойлаштириш кераклигини таъминлайди, улар шундай жойланиши керакки:  Таълим олувчилар аудиторияда бемалол харакат қилишлари лозим;  Гурух аъзолари битта жойда жойлашишлари лозим, улар бир-бирларини кыриб, эшитиб туришлари лозим;  Зарурий ўқув дастурлардан ҳамма бемалол фойдаланиши лозим. Кичик гурухларни тузиш (жойлаштириш) йылларини танлайди:  Белгилари быйича;  Сони бўйича:  Вақти бўйича. Ким таълим олувчиларни гурухларга ажратишини ани=лайди? Агар бажариш учун турли вазифалар берилса улар ўз қизиқишларига қараб гурухларни танлашлари мумкин. 9. Гурухларга бўлиш йылларини танлаш Таълим берувчи II bosqich. Gurux bo‘yicha vazifani bajarishga kirishish Faoliyat Ta’lim beruvchi Ta’lim oluvchilar 1. Bilish lozim bo‘lgan vazifalarni qo‘yadi (muammoli vaziyatni tavsiya etadi), ta’lim oluvchilar bilan muammoni yechish yo‘llari va ketmaketligini muxokama qiladi (amaliyotda qo‘llash). 2. Ish oxirida qanday natijalar kutilishini tushuntiradi. 3. Guruxlarda o‘zaro faoliyat natijalarini taqdim etish shaklini e’lon qiladi. Har bir qatnashchining va guruxlarning baholanish me’zonlarini tushuntirib beradi. 4. Ta’lim oluvchilarni guruxlarga ajratadi. 5. Ish bajarish uchun zarur bo‘lgan materiallarni Vazifani muhokama qiladilar. guruxlarga tarqatadi. Vazifani bajarishda qanday qo‘shimcha materiallardan foydalanish mumkinligini (zaruriy sharoitlarda) tushuntirib beradi. 6. Guruxli ishlarni doskada bajarish yo‘l-yo‘riqlarini tarqatadi yoki yozadi. Bu yo‘l-yo‘riqlarni muxokama qilib tushuntirib beradi va hamma tushunganligiga amin bo‘ladi. 7. Individual natijalar kartochkasini tarqatadi. O‘quv materiallari, uning yo‘l-yo‘riqlari va individual natijalar kartochkasi bilan tanishadilar. III etap. Gurux bo‘yicha ishlash Faoliyat Ta’lim beruvchi Ta’lim oluvchilar Kuzatuvchi sifatida ishtirok etadi. Lekin bunda: 1) ish olib boruvchi guruxlarni nazorat qiladi, lekin ularni boshqarmaydi: ta’lim oluvchilar o‘zlariga o‘zlari javob beradilar. Xatto, ular xato qilsalar ham, o‘zlari ish olib borishlariga ruxsat beradi; 2) individual ish bo‘yicha aniq vazifani bajarishda zarur bo‘lgan malakani shakllantirishga e’tibor beradi; 3) ta’lim oluvchilarga nimani bajarib bo‘lganliklarini aytib turishlarini tavsiya etadi va ochiq savollar berib ularga yordam beradi:  «Qanday?» – ular xodisalarni taxlil qilishlari uchun;  «Nima uchun bu usul yaxshi yoki yomon?» – ular o‘z fikrlarni aytishlari uchun;  «Nima uchun sen. . . . deb o‘ylaysan?» – o‘z ishlari va boshqa ishlarni kuzatish vaqtida ma’lumotlarni tanlab olishlari uchun; Guruxlarda ishlashni rejalashtiradilar. Gurux ichida vazifalarni taqsimlaydilar. Vazifalarni individual bajaradilar. Individual natijalarni muhokama qiladilar. Guruxli ishning umumiy natijalarini shakllantiradilar va ularni prezintatsiyaga tayyorlaydilar.  «Agarda . . . . ? Qanday boshqa yo‘llar mavjud? Boshqalar . . . .foydalanish mumkin deb o‘ylaydilar» – ular tovush chiqarib fikr yuritishlari, boshqalarni tinglashlari, olingan axborotlardan ma’lumotlarni ajratib olishlari uchun; 4) ta’lim oluvchilarni ishlash yo‘llarini tushuntirib beradi; ular yutuqlarini baholashga aloqador bo‘lgan aniq axborotni beradi; tez-tez, aniq va chin dildan nasixatlar beradi. ! Guruxlarda ishlarning tashkillashtirilmaganligidan chiqib ketish yo‘llari Gurux ishlarini doimiy ravishda muvofiqlashtirib turish lozim: mavzudan uzoqlashish – bu ta’lim oluvchilarni aldash xisoblanadi. Gurux sardorlariga e’tibor berish kerak. Hamma ish uchun zarur bo‘lgan bor materiallardan foydalana olishiga ishonch xosil qilish kerak. Vazifani bajarish uchun yetarlicha vaqt ta’minlanib berilishi lozim. Xamma haqqoniy baho olishini nazorat qilish. Guruxlarda ish olib borish qoidalarini aniqlash. Har bir gurux o‘zining olg‘a siljishini o‘zi rejalashtirishiga ruxsat berish. IV bosqich. Yakun yasash, taxlil va baho Faoliyat Ta’lim beruvchi Ta’lim oluvchilar 1. Ish natijalarini, o‘zaro muxokamani va baxoni e’lon qilishlari uchun gurux vakillarini tayinlaydi. Baholash ko‘rsatkichlari va mezonlarini eslatib o‘tadi. 2. Natijalar nazoratini o‘tkazadi:  gurux qatnashchilarining har biri bilan suxbatlashadi;  yoki uni oldindan tayinlangan nazoratchi qiladi;  yoki vazifa bajarilishi jarayonida egallangan materialga aloqador test o‘tkazadi;  yoki har bir gurux, (gurux a’zolari berilgan material qismlarini qay darajada egallaganliklarini aniqlash uchun), o‘zaro bir-birlarini tekshirishlari uchun o‘zlariga savollar tayyorlaydilar va bir-birlariga shu savollarni beradilar. Bunda gurux a’zolari testlarga tayyorgarlik ko‘rishda (tekshirish uchun) o‘zaro bir-birlariga yordam berishlariga ruxsat beriladi. 3. Guruxlar ishlarini taxlil qiladi, vazifani bajarishda yakun yasaydi, xulosalar chiqaradi va oldilariga qo‘yilgan maqsadga erishilgan yoki erishilmaganliklari yuzasidan xulosalar beradi. Gurux vakillari ish natijalarini e’lon qiladilar. ! Natijalarni prezintatsiya qilish uchun gurux vakilini aniqlash variantlari: 1) guruxning o‘zi uni tayinlaydi; 2) ta’lim oluvchilarga tayinlash. Jarayonni boshqarish nuqtai nazaridan ikkinchi variantni tanlash yaxshiroqdir. «Demokratik» birinchi variantda gurux a’zolari eng kuchli qatnashchini tanlaydilar. Bu vakil ish yakunlanib prezintatsiyaga chiqish vaqtida tayinlanishi lozim, oldindan vazifani topshirilgan vaqtida emas. Agarda ish boshida prezintatsiya qilishga vakilni tayinlab qo‘ysangiz unda boshqa gurux a’zolari ishda qatnashmay qo‘yadilar. Gurux a’zolarining har biri ishda faol qatnashishlari kerak, ularning qay birlari oldindan xisobot berishlarini bilmasliklari lozim. 4. O‘zaro / muloqotdagi ta’lim 4.1. O‘zaro muloqot: «Zigzag» («Pila-Arra») texnikasi O‘zaro ta’lim umumlashgan qonun-qoidalar bazasiga asoslangan: o‘quv guruxlari kichik guruxlarga bo‘linadilar. Har bir gurux a’zosi o‘rganilayotgan mavzuning bir bo‘lagiga maslaxatchi bo‘ladi boshqalarga o‘rgatadi. Xar bir guruxning maqsadi hamma qatnashchilar mavzuni to‘liq egallab olishlari lozim. «Zigzag» («Arra») texnikasidan foydalanilgan holda guruxlarda ishlashni tashkillashtirishning protsessual tuzilishi . III II I Самостоятельная работа 4.1.1. «Zigzag» («Arra») texnikasining texnologik xaritasi Bosqic h Faoliyat Ta’lim beruvchi Ta’lim oluvchilar 1 O‘quv material ustida ishlash uchun guruxlarni 4-6 kishiga bo‘lib tashlaydi. O‘quv materiallarni murakkabligi va xajmi jixatidan teng fragmentlarga (mantiiqiy va ma’noli bloklar) bo‘lib tashlaydi. 2 Kutilayotgan ishning xususiyatlarini tushuntiradi, ekspert varaqalarini tarqatadi – har bir gurux a’zosi umumiy ishning bir bo‘lagini oladi. Shundan so‘ng u o‘zining o‘quv materiali doirasida ekspert xisoblanadi. 2.1. Har bir gurux a’zosi o‘quv materiallardan ekspert varaqasi savollariga mos kelgan zaruriy axborotni qidirib topadi. 2.2. «Ekpertlarni kutib olish» – turli guruxlarda bitta materialni o‘rganuvchilar ekspertlar sifatida uchrashadilar va axborotlar bilan almashinadilar, o‘z savollarini chuqurroq ishlab chiqadilar va o‘z guruxlari a’zolariga bu axborotni qay darajada samarali bayon etish mumkinligini aytib rejalashtiradilar. 2.3. «Ekspertlar» dastlabki guruxlariga qaytadilar va o‘zlari o‘rgangan hamma yangiliklar bo‘yicha boshqalarni o‘qitadilar: xar birlari o‘zlariga tegishli vazifa bo‘lagi (bitta arraning ko‘p tishchalariga o‘xshab) to‘g‘risida chiqish qiladilar. 2.4. Butun mavzu bo‘yicha bir-birlariga savollar beradilar va bilimlarini baholaydilar, yoki butun mavzu bo‘yicha ta’lim beruvchilar tomonidan tuzilgan testlarni bajaradilar. 3 Gurux ishi yakunlangandan so‘ng xoxlagan ta’lim oluvchiga mavzu bo‘yicha xoxlagan savollarga javob berishini tavsiya etishi mumkin. 4.2. Xamkorlikdagi ta’limni tashkillashtirish Shaxsga yo‘naltirilgan ta’lim fikrlarini namoyon etadi: a. har bir ta’lim oluvchi BMK larni u rivojlanishning individual xusiyatlari darajasiga qarab egallashi; b. kommunikativ malakalarini shakllantirish: birgalikda ishlashga o‘rganish, o‘qish va ijod qilish, har doim bir-birlariga yordamga kelishga tayyor turish, muvoffaqiyat xursandchiliklarini yoki omad kelmagan kunlarni birga baxam ko‘rishi. Xamkorlikda ta’lim oluvchilar uchun asosiy qonun-qoidalar:  birgalikda o‘qish, shunchaki vazifani birga bajarish emas;  musobaqa emas xamkorlikdir. Xamkorlikdagi ta’limni tashkillashtirish prinsiplari (yo‘l- yo‘riqlari): (1) gurux uchun bitta vazifa; (2) bitta rag‘batlantirish: gurux hamma uchun bitta baho oladi. Bu baho sekin- asta xamkorlikdagi ishni baholash (ya’ni gurux muvoffaqiyati har bir gurux a’zosining qo‘shgan xissasiga bog‘liq) va akademik natijalar (umumiy natijaga erishish uchun hamma gurux (komanda) a’zolari sarf qilgan xarakat kuchlari baholanadi) baholariga qo‘shilib boriladi; (3) shaxsiy muvoffaqiyatlar va boshqa gurux a’zolari muvoffaqiyati uchun har bir gurux a’zosining shaxsiy javobgarligi; (4) xamkorlikdagi faoliyat: guruxli muzokara, xamkorlik, o‘zaro yordam kabilar o‘zaro xarakat yo‘llarida quriladi; (5) muvoffaqiyatga erishishning teng imkoniyatlari: har bir ta’lim oluvchini o‘zining shaxsiy muvoffaqiyatlariga erishishiga, o‘zining shaxsiy imkoniyat kuchlariga qarab o‘qishiga, boshqalar bilan teng baholanadigan qobiliyatiga ishontirish (motivatsiya qilish); (6) ta’lim beruvchi pozitsiyasini o‘zgartirish: ta’lim oluvchilar bilan yangi o‘zaro xarakatga (o‘zaro ishlashga) tayyorligi va qobiliyati. 4.2.1. «Birgalikda o‘rganamiz» («Koop-koop») texnikasining texnologik xaritasi Ish bosqich lari Faoliyat Ta’lim beruvchi Ta’lim oluvchilar 1 Turli bilimlilik darajasiga ega 3-5 kishilik guruxlarni shakllantiradi. 2 Hamma o‘quv guruxlari ish olib boruvchi umumiy mavzuning bir bo‘lagidan – bitta vazifani har bir guruxga bo‘lib beriladi. Tayanch ekspert varaqalarini taqdim etadi. Har bir gurux ichida umumiy vazifa taqsimlanadi. 3 Vazifani muvoffaqiyatli bajarilishini, muomala madaniyatini nazorat qiladi. 3.1. Hamma individual vazifani bajaradi va butun mavzu bo‘yicha mustaqil ishlaydi. 3.2. Gurux a’zolarining mini- dokladlarini tinglaydilar. O‘z guruxida spiker o‘qishi uchun umumiy dokladni shakllantiradilar. 4 Guruxlarda ish tugatilganligini va natijalarni prezintatsiya qilish boshlanganligini e’lon qiladi. Gurux spikerlari dokladlar prezintatsiyasini o‘tkazadilar. 5 Gurux natijalarini taxlil qiladi va baxolaydi, g‘olib komandani aniqlaydi. Guruxning yakuniy baxosiga doklad uchun umumiy balllar ham, mustaqil ish uchun individual ballar ham kiritiladi. III. Mavzuning alohida savollari va ularni chuqurroq o‘rganish uchun foydalanilgan va tavsiya etiladigan adabiyotlar ro‘yxati: 1. Butz M., Faltus R., Soxen E. Rabota v gruppax / Sbornik statey. Varshava: Fond obrazovaniya dlya demokratii, 1994. 2. Guzeev V.V. Obrazovatelnaya texnologiya: ot priema do filosofii. M.: Sentyabr, 1996. 3. Djenni Stil, Kert Meredis, Charlz Pimpl. Obucheniya soobha / Uchebnaya programma. Obucheniya soobha: chtenie i pismo dlya razvitiya kriticheskogo mo‘shleniya. T.: Fond Soros – Ko‘rgo‘stan. 1999. 4. Podlaso‘y M.L. Pedagogika. Novo‘y kurs: uchebnik dlya studentov ped. vuzov: V 2 kn. K.1.: Obhie osnovo‘ protsessa obucheniya. M.: VLADOS, 1999. IV. Mustaxkamlash uchun savol va vazifalar: 1. «Ta’lim shakllari» tushunchasiga batafsil izox keltiring. 2. Ta’lim beruvchi bilan ta’lim oluvchi o‘rtasidagi o‘zaro xamkorlik faoliyatini tashkillashtirishning farqlovchi belgilarini aytib bering 3. Guruxlarni tuzishning asosiy qonun-qoidalarini aytib bering. 4. Qanday belgilar bilan guruxlar shakllanadi? Tushuntirib bering. 6. Guruxlarda ishlashni tashkillashtirish qoidalarini aytib bering. 7. Guruxlardagi ishlar qanday baholanadi va yakunlanadi? 8. Keyingi vazifalarni yechish uchun guruxlarda ishni tashkillashtirish texnologiyasidan foydalangan holad o‘quv mashg‘ulotni qanday qurish lozim?: (8.1) uy vazifasini tekshirish; (8.2) yangi materialni tushuntirish; (8.3) hamma ta’lim oluvchilarda uning egallanishini tekshirish; (8.4) ta’lim oluvchilarga o‘rganilayotgan materiallarni amaliyotda foydalanish imkoniyatini berish. 9. Guruxlarni joylashtirishning optimal sxemasini taqdim eting. 10. O‘T da «Zigzag» va «Birgalikda o‘rganamiz» texnikasining roli va o‘rnini tushuntirib bering.