TARBIYA DARSLARIDA O‘QUVCHINI O‘Z USTIDA ISHLASH JARAYONI
(1-4 SINF TARBIYA DARSI).
Reja:
1. O‘quvchida ijtimoiy faollik ko‘nikmalarini shakllantirishning pedagogik-
psixologik xususiyatlari.
2. O‘quvchilarda jismoniy va intellektual imkoniyatlarni rivojlantirish
3. O‘quvchilarda kreativ sifatlarini namoyon qilishning mazmuni.
4. Vatan oldidagi huquq, burch va majburiyatlarini anglash.
5. O’quvchilarning o’z ustida ishlashga o’rgatish.
6. O’quvchilarning kommunikativ kompetensiyalarini shakllantirish.
Tayanch so’zlar: ko’nikma, intellectual qobiliyat, kreativlik, burch, huquq,
majburiyat, kommunikatsiya.
1.O‘quvchida ijtimoiy faollik ko‘nikmalarini shakllantirishning pedagogik-
psixologik xususiyatlari.
O‘zbekistonda islohotlarning davomiyligini ta’minlash hamda demokratik
fuqarolik jamiyatini shakllantirish, yoshlar, xususan, ularning ijtimoiy faolligiga
bog‘liq. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoevning BMT Bosh
Assambleyasining 2017 yil 19 sentyabrdagi 72-sessiyasida so‘zlagan nutqida: «...
Bizning asosiy vazifamiz – yoshlarning o‘z salohiyatini namoyon qilishi uchun zarur
sharoitlar yaratish, zo‘ravonlik g‘oyasi «virusi» tarqalishining oldini olishdir. Buning
uchun yosh avlodni ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash, uning huquq va manfaatlarini
himoya qilish borasidagi ko‘p tomonlama hamkorlikni rivojlantirish lozim, deb
hisoblaymiz. Shu munosabat bilan O‘zbekiston globallashuv va
axborotkommunikatsiya texnologiyalari jadal rivojlanib borayotgan bugungi
sharoitda yoshlarga oid siyosatni shakllantirish va amalga oshirishga qaratilgan
umumlashtirilgan xalqaro huquqiy hujjat – BMTning YOshlar huquqlari to‘g‘risidagi
xalqaro konvensiyasini ishlab chiqishni taklif etadi. Bizning nazarimizda, mazkur
hujjatni imzolaydigan davlatlar ushbu sohani o‘z ijtimoiy siyosatining asosiy va
muhim hayotiy ustuvor yo‘nalishlaridan biri darajasiga ko‘tarish bo‘yicha qat’iy
majburiyatlarni o‘z zimmasiga olishi kerak» – degan fikrlari dunyo hamjamiyati
tomonidan ham keng e’tirof etilmoqda. Yosh avlodning har tomonlama kamol topishi
jamiyat taraqqiyotini ta’minlovchi asosiy omil bo‘lishi bilan bir qatorda uning shaxs
sifatida ijtimoiy faollashuvida ham etakchi o‘rin tutadi.
O‘quvchi shaxsining ijtimoiy faolligi quyidagi ikki jihatga ko‘ra muhim
ahamiyatga ega: birinchidan, shaxsning jamiyatda o‘z o‘rnini topishi uchun zamin
yaratadi, ikkinchidan esa, uning bilimi, kuch-quvvati, imkoniyati hamda iqtidori
jamiyat rivoji yo‘lida mehnat qilishga yo‘naltiriladi. Manbalarning tahlili shuni
ko‘rsatadiki, demokratik jamiyatda o‘quvchilar ijtimoiy faolligi o‘z-o‘zidan yuzaga
kelmaydi, balki muntazam tarzda maqsadli ravishda olib borilgan pedagogik faoliyat
natijasida shakllantiriladi. O‘quvchiyoshlarga nazariy-amaliy bilimlarni berish, ularda
ijtimoiy faollik ko‘nikma va malakalarini hosil qilish pedagogika nazariyasi va
amaliyoti uchun ham o‘ziga xos ahamiyatga ega ekanligi bilan dolzarblik kasb etadi
Bugungi jamiyatda kichik maktab yoshidan boshlab bolalarning ijodiy faolligini
rivojlantirish ta'lim tizimining dolzarb vazifasidir. Bizning vaqt - o'zgarishlar davri.
Endi bizga nostandart qarorlar qabul qilishga qodir, ijodiy fikrlashga qodir insonlar
kerakonsepsiya Afsuski, zamonaviy maktab hali ham bilimlarni o'zlashtirishga ijodiy
bo'lmagan yondashuvni saqlab qolmoqda. Xuddi shu harakatlarning monoton,
stereotipli takrorlanishi o'rganishga bo'lgan qiziqishni o'ldiradi, bolalar kashfiyot
quvonchidan mahrum bo'ladi. Zamonaviy maktab ta'limi asosan o'quvchining
mantiqiy tafakkurini rivojlantirishga qaratilgan. Ta'limga bunday yondashuv
shaxsning ijodiy tomonining rivojlanishini sekinlashtirishi mumkin. Shuning uchun
kichik maktab yoshidan o‘quvchilarning ijodiy faoliyatni rivojlantirish muammosi har
tomonlama dolzarb bo‘lib qolmoqda. Ijod - bu ongning oliy darajasi, faoliyatning
yuqori va ancha murakkab shakli bo‘lib, u insonga hosdir. Ijod insonning barcha
psixik jarayonlarni, barcha bilim, malaka, barcha hayotiy tajriba, ahloqiy, jismoniy
kuchini mobilizatsiyasi natijasida original va tarixiy-ijtimoiy, betakror sifat
yangiliklari bo‘lib tug‘iluvchi mo‘jizadir. Ta’limda ijodning natijasi yangi g‘oyalar va
rivojlanishga xizmat qiluvchi innovatsion tadqiqotlar hisoblanadi. - ijodkorlik - bu
o‘ziga xos qiymatga ega bo‘lgan g‘oyalarni yaratish jarayonidir. Bu bir kechada sodir
bo'lgan voqea emas, balki jarayon. Asl g'oyalar kamdan-kam hollarda tasodifan
yuzaga keladi (garchi ular shunday bo'lsa ham). Qoidaga ko'ra, murakkab muammoni
hal qilishdan oldin siz ko'p vaqt va kuch sarflashingiz kerakonsepsiya Keyin bu
qarorni amalga oshirish kerak va yakuniy natija asl g'oyadan juda farq qilishi
mumkin. - ijodiy fikrlash asl fikrlashdir. Butun dunyo uchun yangi narsalarni o'ylab
topish shart emas, fikr o'zingiz uchun va, ehtimol, sizning davrangiz uchun o'ziga xos
bo'lishi kerakonsepsiya Ba'zida odamlarning atrofdagi dunyoga bo'lgan qarashlarini
butunlay o'zgartiradigan kashfiyotlar sodir bo'ladi, ammo bu ijodkorlik uchun zaruriy
shart emas. - har qanday ijodiy jarayonda “ideal”ga erishish uchun o‘z ishimizga baho
berib, tanqid qilishimiz kerakonsepsiya Siz she'r yozyapsizmi, nutq so'zlayapsizmi
yoki rejalashtiryapsizmi, o'z ishingizga qarab, "bu men o'ylaganimdan biroz
boshqacha" yoki "Men yaxshi ish qilganimga ishonchim komil emas" kabi his qilish
tabiiy. u." Biz doimo biror narsani baholaymiz, o'zgartiramiz, chunki ijodkorlik
boshlanishi va oxiri bo'lgan o'z-o'zidan paydo bo'ladigan jarayon emas. Ko'pincha
hamma narsa aqliy hujum, nazariyalar va farazlar bilan boshlanadi, keyin esa tinimsiz
mehnat, hamma narsani to'g'ri qilishga qayta-qayta urinish.
Boshlang'ich maktab o'quvchilarining ijodiy faoliyatini faollashtirish jarayonini
o'rganish uchun asos sifatida biz G.S.ning asarlariga murojaat qildikonsepsiya
Altshuller, X.Aristova, D.B.Epiphany, G.Weintswaig, L.S.Vygotskiy, G.M.Komskiy,
E.V.Krilova, V.A.Molyako, miloddan avvalgi Muxina, A.N.Luk, R.A.Nizomov,
V.V.Belich, G.I.Shchukina, L.I.Bojovich, A.V.Zaporojets va boshqalar.
Qadriyat yo'nalishlari hayot davomida shakllanadi, lekin axloqiy va qadriyat
yo'nalishlarini rivojlantirish uchun eng muhimi 6-12 yoshda bo'lib, bu yoshda
atrofdagi dunyoni va o'zini bilishning intellektual mexanizmlari shakllanadi.
Maktabga qabul qilish bilan bolalar rivojlanishida burilish yuz beradi. Butun hayot
tarzi va qadriyatlari boshqacha bo'ladi. Kichik maktab o'quvchisida yangi intilishlar
imkoniyatini va voqelikka munosabatning zarur darajasini belgilaydigan shaxsiy
xususiyatlarning jadal shakllanishi mavjud. Kichik maktab yoshi - bilimlarni
o'zlashtirish, to'plash davri, mukammal assimilyatsiya davri. Ushbu muhim hayotiy
funktsiyani muvaffaqiyatli bajarishga ushbu yoshdagi bolalarning o'ziga xos
qobiliyatlari to'sqinlik qiladi: hokimiyatga ishonchli bo'ysunish, sezgirlikni oshirish,
ta'sirchanlik, ular duch keladigan ko'p narsalarga sodda o'ynoqi munosabat. Kichik
maktab yoshidagi o‘quvchilarning o'rganilayotgan o'quv materialiga va o'z o'quv
faoliyati jarayoniga shaxsiy va semantik munosabatini tahlil qilish va baholash
imkonini beruvchi ko'rsatkich бўлиб, ular quyidagilardir:
➢ umuman mavzuga bevosita qiziqish;
➢ o‘rganilayotgan fanning ijtimoiy ahamiyatiga o‘quvchining bahosi;
➢ kognitiv faoliyat tajribasidan foydalanish va ijobiy o'zgartirish zarurati: o'quv
ishlari usullari, to'plangan bilimlar;
➢ мaktab o'quvchilari tomonidan mustaqil ravishda ishlab chiqilgan (intellektual,
axborot, tadqiqot va boshqalar) o'quv ishining usullarini shakllantirish, unda o'quv
jarayonida o'zlashtirilgan material bilan ishlash usullari va ўқувчиning o'z tajribasini
to'plash natijalari taqdim etiladi; Maktab o'quvchilarining meta-bilimga ega bo'lish
mezoni quyidagi ko'rsatkichlarda namoyon bo'ladi:
➢ meta-bilimni o'zlashtirish zarurati (bilim haqidagi bilim);
➢ meta-bilimning mavjudligi - o'quv materialini o'zlashtirish texnikasi va
vositalari haqidagi bilimlar (aqliy faoliyat texnikasining mohiyati haqida bilim);
➢ har qanday turdagi matnlarning mazmuni va tuzilishini, o'quv topshiriqlarini
tahlil qilish qobiliyati;
➢ ta'riflar, muammolar va teoremalarda asosiy narsani ajratib ko'rsatish
qobiliyati. ➢ kognitiv ob'ektlarni taqqoslash, tasniflash qobiliyati. Keyingi
ko`rsatkich o`quvchining ilmiy bilim mantig`ini o`zlashtirish mezoni hisoblanadi.
Ushbu mezon doirasida talabalarning fan bo'yicha bilim sifati hisobga olinadi.
Shunday qilib, bizning fikrimizcha, "ta'lim sifati" ni quyidagicha belgilash mumkin.
O'qitish sifati - bu diagnostik maqsadlarga erishish mezoni sifatida maqsadlar va
o'quv natijalarining nisbati bo'lib, u o'zlashtirish jarayonida o'qituvchi va talabaning
o'zaro ta'siri natijasini tavsiflovchi ta'lim ko'rsatkichlarining yaxlit to'plami bilan
tavsiflanadi. ikkinchisi tomonidan taqdim etilgan o'quv materiali. Bugungi kunda
maktab ichidagi boshqaruvdagi nazorat o'z o'rnini diagnostikaga bo'shatib bormoqda.
An'anaviy nazorat usullarini qayta ko'rib chiqishga nima sabab bo'ldi?
Bu ta’limtarbiya jarayonini insonparvarlashtirishning kuchayishi, o‘quvchiga faol,
ongli, teng huquqli ishtirokchi sifatida munosabatda bo‘lish, bolalarning
imkoniyatlari va qobiliyatiga jiddiy e’tibor qaratish bilan bog‘liq. Ijodkorlikni
baholab bo'lmaydi, degan fikr bor. Biroq, ta'rifga qaytadigan bo'lsak, ijodkorlikning
asosiy tushunchalari o'ziga xoslik va qiymatdir. Har qanday o'ziga xoslik mezonlarini
belgilash mumkin, shuningdek, qanday g'oyalarni qimmatli deb hisoblash, qanday
g‘oyalarning kreativ va noyob ekanligini tahlil qilish mumkin. Buning uchun
o‘qituvchining ta’lim - tarbiya jarayoniga akmeologik yondashuvi o‘quvchilardagi
kreativlikning rivojlanishiga yordam beradi. Kreativ shaxsni tayyorlash - ijodkorlikka
o'rgatish va o'zini o'zi ijodiy namoyon etish jarayonida shaxsda barqaror kreativ
sifatlarni shakllantirish va rivojlantirish mazmuni; Ijod - ijtimoiy sub'ektning
yangiligi, ahamiyati va foydaliligi jamiyat yoki muayyan guruh tomonidan tan
olingan faoliyati yoki faoliyati natijasi Pedagoglarda kreativ faoliyatni tashkil etishga
imkon beradigan malakalar guruhlari:
1) bilishga oid (gnostik) malakalar;
2) loyihalash malakalari;
3) ijodiy-amaliy (konstruktiv) malakalar;
4) tadqiqotchilik malakalari;
5) muloqotga kiruvchanlik (kommunikativ) malakalari;
6) tashkilotchilik malakalari;
7) izchillikni ta’minlovchi (protsesssual) malakalar;
8) texnik-texnologik malakalar
Mehnat ijodning ichida boshqa faoliyatlar qatori (ancha yashirin, «ichki» sezgi,
hotira, tafakkur va boshq.) faoliyat bo‘lsada, unda ijodning natijalari yaqqol ko‘rinadi.
Boshlang‘ich sinf o‘quv jarayonlarida o‘quvchilarini ijodkorlikka o‘rgatishning
o‘ziga xos psixologik xususiyatlari mavjud bo‘lib, har bir bolada o’zgacha namoyon
bo’ladi. Psixologiyada shaxsiyatning xususiyatlari, o'zlarini muntazam ravishda
namoyon etadigan asosiy xususiyatlarning barcha turlarini qamrab oladi. Masalan, har
bir kishi tasodifiy kerakli ma'lumotlarni unutishi mumkin, ammo umuman olganda
hammasi unutilmaydi. Yagona holatlar belgilar xususiyatining mavjudligini
ko'rsatmaydi. Qarama-qarshilikka uchragan shaxslarning xarakteristikalari odat va
bezovtalik kabi xususiyatlarni o'z ichiga olishi mumkin, lekin bu boshqalarga
g'azablanishga qodir bo'lgan har bir kishi ziddiyatli shaxs bo'lishini anglatmaydi.
Shuni aytib o'tish joizki, inson hayot tajribasini yig'ib oladigan barcha fazilatlar oladi.
Doimiy ravishda emas, balki umr bo'yi o'zgarishi mumkin. Qobiliyatlar, qiziqishlar va
xarakterlar - bularning barchasi hayot tarzida o'zgarishi mumkin. Shaxs ekan,
rivojlanadi va o'zgaradi.
2. O’quvchilarda jismoniy va intellectual qobiliyatini rivojlantirish
Boshlang'ich sinf o'quvchisining jismoniy sifatlarini rivojlantirish uchun harakatli
o'yinga asoslangan dars, mashqlarni to'g'ri tashkil etish va o'tkazish eng muhim
masaladir. K.Balsevich tadqiqoti bo'yicha, bolalarning jismoniy faolligini
quyidagicha ta'riflab beradi: 1-4 sinf bolalar jismoniy sifati ko'rsatkichining barchasi
o'sishning yuqori tempda borayotganligini namoyon etadi. Faqat egiluvchanlik
ko'rsatkichining tempi bu davrda pasayib boradi. Bu yoshdagi bolalarda biodinamik
harakatning va eng avvalo, koordinatsion qismlarning shiddatli rivojlanishi ro'y
beradi. 1-4 sinf orasida jismoniy sifatlarning va koordinatsion qobiliyatning, inson
harakat faolligining namoyon bo'lishi uchun amaliy jihatdan juda yaxshi zamin
tayyorlanadi. F.N.Nasriddinov, A.Sh.Qosimovlar ko'rsatkichlari bo'yicha jismoniy
tayyorgarlik natijalari yoshdan yoshga o'tish bilan hamma ko'rsatkichlar ma'lum
miqdorda ortib borishini ko'rsatadi. A.N.Liviskiy ilmiy tadqiqot ishlarining
ko'rsatishicha, qo'l panjalari mushaklarining kuchi 7 yoshda 13-14 kg.ga yetadi. Shu
yoshdan boshlab, harakatli o'yinlar vositasida, bu sifatlarni yanada rivojlantirish
ehtimoli kuchli. Yosh o'zgarishi dinamikasida ayrim keskin bosqichlar belgilanganki,
ular morfologik va funksional xususiyatlar majmui bilan tavsiflanadi. Boshlang'ich
sinf o'quvchilarning sog'lomlashtirish-tarbiyaviy ishlarini harakatli o'yinlar vositasida
yanada jonlantirish uchun ularning jismoniy rivojlanish va tayyorgarlik ko'rsatkichi
o'rtasidagi o'zaro bog'liqligini aniqlash lozim. Bu samarali vositalarni tanlashga, keyin
pedagogik sinov-tajriba o'tkazishga imkoniyat yaratadi.
Maktab o'quvchisining shaxs, komil inson bo'lib shakllanishida, rivojlanishida
jismoniy tarbiya alohida ahamiyat kasb etishi shubhasiz. Xalq jismoniy tarbiyasi esa
insoniyat rivojining ilk bosqichlaridayoq bola va o'smirlarning shakllanishida asosiy
vositalaridan biri bo'lgan. Shu bois bugungi o'zligimizga qaytgan davrimizda xalqning
milliy qadriyatlariga asoslangan jismoniy tarbiya alohida ahamiyat kasb etmoqda.
Boshlang'ich sinf o'quvchilari o'yinlarining ruhi, tabiati, xarakteri,
ishtirokchilarning xatti-harakatlari kabi jihatlariga ham e'tibor berish zarur.
Boshlang'ich sinf o'quvchilari jismoniy tarbiyasini qiziqarli va foydali o'tkazish uchun
biz tavsiya etayotgan ba'zi milliy o'yinlardan foydalanishda ham xuddi shu
xususiyatlarga e'tibor berish kerak. Boshlang'ich sinf o'quvchilarida jismoniy tarbiya
darslarida qadriyatlarga muhabbat uyg'otish, xalq an'analarini avaylab-asrashga
o'rgatish ko'p jihatdan xalq milliy harakatli o'yinlaridan unumli foydalana bilishga
bog'liq bo'ladi. Sababi, milliy harakatli o'yinlar orqali bola bir tomondan jismoniy
bilimlarni shu orqali qadriyatlarga qiziqtirish muhim ahamiyat kasb etadi. 1-4 sinf
bolalar yoshiga mos o'yinlarni jismoniy sifatlarni rivojlantirishiga ko'ra quyidagi
guruhlarga ajratish mumkin:
1. Bolalarda tezkorlikni va egiluvchanlikni tarbiyalovchi o'yinlar;
2. Bolalarda kuchni oshirib beruvchi o'yinlar.
3. Bolalarda chidamlilikni va chaqqonliknirivojlantiruvchi o'yinlar.
Ayrim o'yin turlari bolalarning barcha bo'g'inlariga mos kelishi mumkin, ya'ni
jismoniy sifatlarni yaxlit holda tarbiyalashga qaratilgan o'yinlar ko'pchilikni ta shkil
etadi, ularda turli jismoniy sifatlar ketma-ket rivojlanishi mumkin. Milliy harakatli
o'yinlardan foydalanish jarayonida boshlang'ich maktab o'quvchilarining quyidagi
o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olish kerak:
1. Boshlang'ich sinf o'quvchisining kattalar faoliyati, ularning predmetlarga
munosabati va o'zaro muomalasiga, munosabatiga qiziqishining ortishi.
2. Bolalar xalq harakatli o'yinlari atrofdagi voqelikning eng tashqi ifodali, jo'shqin
his-tuyg'uli jihatlarini aks ettirishini.
3. Xarakatli o'yinlarda boshlang'ich sinf o'quvchisining kattalar bilan bir xil
sharoitda, yagona zaminda yashayotganini his etgan holda o'z istagini amaliyotga
tadbiq qila olishi.
Yosh avlodning jismoniy jihatdan to'kis, sog'lom, Vatan himoyasiga tayyor,
baquvvat tarzda o'sib-ulg'ayishidan xalq ham, jamiyat ham manfaatdor, Buning uchun
o'quvchilar jismoniy tarbiya bilan chuqur shug'ullanishlari, turli milliy harakatli
o'yinlardan foydalanish mahoratini egallashlari zarur. Bu esa yosh avlod tarbiyasiga
e'tiborni yanada kuchaytirish, ularni o'z xalqi, mustaqil davlati va jamiyat oldidagi
burchini his etish ruhida tarbiyalashdek g'oyat muhim vazifalar bilan bog'liq tarzda
maktabda o'qiy boshlagan birinchi kundanoq mehnatga muhabbat, ishchanlik,
boshlangan ishini oxiriga yetkazish, sabotlilik xususiyatlarini shakllantirish imkoni
yaratiladi. Bunda jismoniy tarbiyaning barcha zamonaviy vositalari bilan birga o'zbek
xalq milliy harakatli o'yinlari juda qo'l keladi, chunki bu o'yinlar bolalarni ruhiy,
jismoniy, ma'naviy jihatdan tarbiyalashning barcha jihatlarini o'z ichiga ola biladi.
Zero, millatning kelajagi bo'lgan yoshlarni sog'lom, yetuk va komil inson qilib
tarbiyalash mustaqil yurtimiz kelajagining egallasa, ikkinchi tomondan, uni jismoniy
tarbiyaga, zamini mustahkam bo'lishiga xizmat etadi. Xarakatli o'yinlari va milliy
sport turlari tarixiy taraqqiyot jarayonida jiddiy o'zgargani, har bir iqtisodiy tuzum
ularning mazmuni, qoidalarida o'zining muayyan izini qoldirgani haqida yuqorida
to'xtalgan edik. Ba'zi o'yinlarning nomi va qoidalari hozircha saqlanib qolgan. Ana
shunday o'yinlardan foydalanishda bolalarga jismoniy ta'siridan tashqari tarbiyaviy
ta'sir ko'rsatishini ham nazardan soqit qilmaslik, ularni ijodiy qo'llashni maqsadga
muvofiqlashtirish kerak. Masalan, Uloq» o'yini deganda odatda ot bilan o'ynaladigan,
chavandozlar haqiqiy uloq uchun kurashadigan qadimiy ko'pkari o'yini tushuniladi.
Ma'lumki, bolalar jismoniy tarbiyasi, jismoniy rivojlanishi va tayyorgarligini
usuliy, pedagogik nuqtai nazardan to'g'ri aniqlash uchun bolalar fiziologiyasi hamda
ruhiyatini yaxshi bilish shart, shularga suyangan holda har bir mashg'ulot oldidan
ma'lum vazifalar qo'yilishi lozim. Vazifalar soni ikki-uchtadan iborat bo'lib, ularni bir
necha guruhlarga bo'lib o'tish, asosiy harakatlar va mashqlar, milliy harakatli o'yinlar
tanlanadi. Tanlangan mashqlar, birinchidan, asosiy harakatlar bilan bog'liq bo'lishi
lozim. Ikkinchidan, mashqlar o'quvchilarning yoshiga, tayyorgarlik darajasiga, jinsiga
mos bo'lishi ham kerak. Bundan tashqari bu mashqlar bolaga oddiy, tushunarli, tanish
va ular bajara oladigan bo'lishi lozim.
3. O‘quvchilarda kreativ sifatlarini namoyon qilishning mazmuni.
Shaxsiyatning hech qaysi belgisi tug'ma bo'lishi mumkin emas, deb ishoniladi -
ularning barchasi hayot davomida qo'lga kiritilgan. Tug'ilganda, insonga his-tuyg'ular
organlari, asab tizimi va miya ishlarini o'z ichiga olgan fiziologik xususiyatlar beriladi
va ularning xususiyatlari xarakterning rivojlanishi hisoblanadi. Masalan, o‘quv
jarayonida o‘qituvchining yuksak pedagogik mahorati va akmeologik yondashuvi
orqali topshiriqni bajarish jarayonida o‘quvchilardagi yashirinib turgan kreativlikka
yon bosuvchi psixologik holatlar yuzaga kela boshlaydi. Ayniqsa, hissiyot - ijod
kuchlari orasida alohida o‘rinni egallaydi, bu reproduktiv kuchi deb aytiladi, qaysiki
uning yordami bilan inson tashqi olam bilan aloqada bo‘ladi va o‘zining aql-idroki
bilan aks ettiradi. Hissiyot idrok, sezgi, hotira asosida, shuningdek tafakkur va
boshqalar bilan insonga hayotdan olgan taassurotlar zapasiga ega bo‘lishni taqozo
etadiva bu sohada turli faoliyatlarni amalga oshiradi, jumladan, mehnatning eng oliy
darajasi hisoblangan ijod bilan ham. Shunday qilib, mehnatning oliy shakli ijoddir.
Har bir inson dunyoni idrok qiladi, tasavvur qiladi, yaqqolroq his etib boradi.
Kuzatishlar asosida ko‘pdan-ko‘p taassurotlar olib, eshitib, o‘qib xotirada ancha
yorqin saqlab qolishga harakat qiladi. Bular asar yaratishda juda ham zarur, qaysiki,
hotirada faqat o‘z mazmunida borliqqa estetik, hissiy munosabat aks etib turuvchi
voqealar aks etadi.
Xotira - xuddi hissiyot kabi badiiy ijodning reproduktiv kuchi hisoblanib, u o‘z
navbatida o‘zida eng zaruriy psixik jarayonni - odamning o‘tgan tajribasini namoyon
etadi. Jumladan, yodga olish, yodda saqlash va so‘ngra shunday narsa yaratiladiki, uni
o‘tmish tajriba mazmuni bilan bog‘lamasdan hotiraning aralashuvisiz borliqni,
jumladan, badiiylikni ham idroq etib bo‘lmaydi. Xotira badiiylikni aks ettirishda
xizmat qiladi. Inson hayotida va har qanday faoliyatida xotirani chetlab o‘tolmay
qoladi, xususan u o‘sha taassurotlar bilangina yashab yuradi. U o‘tgan, ko‘rganlarini,
anglaganlarini va taasurot materiallarini taxliliga ko‘ra, tafakkurning natijalaridan
foydalanishi zarur bo‘ladi. O‘tmish tajriba faqat hotira evazigagina saqlanib qolishi
mumkin. Iroda - ijod kuchining samarasini belgilovchi, ijod uchun eng zaruriy psixik
jarayonlardan biri hisoblanadi. Iroda mehnat faoliyatinig asosiy turi sifatida amalga
oshsada, lekin mehnatning samarasi irodaviy xususiyatlarning namoyon bo‘lishiga
bog‘liq. Irodasizlik ma’naviyatning kuchsizlanishiga olib kelishi, so‘ngra jismoniy
kuch va insonda dangasalik va xatto ongsizlikka olib kelishi mumkin. Bu holda
insonning biror ahamiyatli narsa yaratishi xaqida gap ham bo‘lishi mumkin emas.
Iroda psixologik nuqtai-nazaridan o‘zida shaxsning ongli ravishda o‘z xarakatlarini
boshqaradigan psixik jarayon bo‘lib, maqsadga erishish yo‘lidagi qiyinchiliklarni
bartaraf etish yo‘lidagi ko‘nikmasini egallashdagi urinishlarida namoyon bo‘ladi.
Iroda maqsadga yetish uchun aqliy va jismoniy kuch-quvvatini ongli ravishda
boshqara olish yoki aksincha qandaydir voqeani amalga oshirmoqlikdir. U faqat
insonga hosdir. Iroda oddiy va murakkab xarakatlar orqali amalga oshadi. Murakkab
irodaviy xarakatlar avvalo, anglash va masalani qo‘yish, masalani qo‘yish va
rejalashtirish, rejalashtirish va maqsadni amalga oshirishni nazarda tutadi. Iroda
ma’lum xususiyatlari bilan xarakterlanadi: ➢ harakatchanlik
➢ mustaqillik
➢ qat’iyatlilik,
➢ sabr-toqatlilik
➢ o‘z-o‘zini boshqara olish.
Irodaviy xususiyatlarning namoyon bo‘lishi, irodaviy imkoniyatlarni so‘zsiz,
quyidagi psixik jarayonlar - hayol, sezgi, hotira, tasavvur kabilar bilan bog‘laydi.
Shunday qilib, iroda katta kuch sifatida ijodni aktivlashtiradi, yuqori natijalarga
erishishi va yana o‘quvchining yetuk shaxs sifatida shakllanishida yuzaga chiqadi.
Tafakkur - ijodiy faoliyatning mukammallashtiruvchi kuchlaridan biri bo‘lib, borliq
materiallari haqida fikrlashda, tahlil qilishda idrok, sezgi, hissiyot va esda qoldirishda
asosiy rol o‘ynaydi. Intuitsiya - sezgirlik, bu inson hayotida alohida fenomenal va
murakkab faoliyat bo‘lib, inson ruhiy faoliyatida - ya’ni ijodiy mexnatda, xususan
badiiy ijodda katta rol o‘ynaydi. Shu bilan birga so‘zsiz intuitsiya hotira, tafakkur va
obrazli tasavvur bilan jips aloqada bo‘ladi. Intuitsiya obyektiv borliqni aks ettiruvchi
sifatida bo‘lsada, uni rivojlantirish yo‘llari ham bordir. Mana shu zaruriy jarayonda
o‘qituvchi o‘'quvchilarning kreativ fikrlash qobiliyatlarini qulay muhitda to‘la
namoѐn qilishlari uchun imkoniyat yaratib bera olsa, o'quvchilar birin - ketin
muvaffaqiyatga erishib boradilar. Agar ta’lim berishda noto‘g‘ri metod yoki yo‘nalish
tanlansa, ya’ni o‘quvchi tanqidga uchrasa bunday vaziyatda unda kreativ fikrlash
ko‘nikmalarini samarali shakllantirish ѐki rivojlantirish mumkin bo‘lmaydi.
O'quvchilarda kreativlikni odatga aylantirish orqaligina kreativ fikrlash ko‘nikmasini
muvaffaqiyatli shakllantirish mumkin.
4. Vatan oldidagi huquq, burch va majburiyatlarini anglash
Fuqaro-fuqaroligi huquqiy jihatdan e'tirof etilgan hamda muayyan jamiyat a'zosi
bo'lgan shaxs. Fuqarolik-insonning Vatan, xalq oldidagi huquq va vazifalari, ijtimoiy
va axloq me'yorlariga bo'ysunishi, ijtimoiy faolligini hamda ma'naviy yetukligidir.
Fuqarolik -deganda, insonni huquqiy yoki siyosiy -huquqiy tomondan himoyalanishi
va qonuniy manfaatlarininingushbu davlat ichida va uning tashqarisida himoyalanishi
tushuniladi. Fuqarolik tarbiyasi fuqarolik tushunchasining mohiyatini anglatish orqali
o'quvchilarda yuksak darajadagi fuqarolik madaniyatini shakllantirish, ularni xalq,
Vatan, jamiyat manfaatlari yo'lida kurashuvchi fuqarolar etib tarbiyalashga
yo'naltirilgan jarayon. Fuqarolik tarbiyasining vazifalari tizimini quyidagilar tashkil
etadi:
Yosh avlodni doimiy ravishda jamiyatda ustuvor mavqega ega bo'lgan axloqiy va
huquqiy me'yorlarga rioya etishga o'rgatib borish. O'quvchilarga fuqarolik huquq va
burchlari to'g'risida ma'lumotlar berib borish, ularda fuqarolik faoliyatini tashkil etish
borasida ko'nikma va malakalar hosil qilish.
O'quvchilarda davlat ramzlariga nisbatan hurmat va muhabbatni qaror toptirish,
Respublika Prezidenti sha'ni, or-nomusini himoya qilishga tayorlik hissini
shakllantirish.
O'quvchilarda xalq o'tmishi, milliy qadriyatlarga nisbatan muhabbat tuyg'usini
uyg'otish, ulardan g'ururlanish, faxrlanish va iftixor hislarini oshirish.
Vatan, xalq va millat ishiga sodiqlik o'z manfaatlarini yurt manfaatlari bilan
uyg'unlashtira olishga erishish, fidoyi fuqaroni tarbiyalab voyaga yetkazish.
Yosh avlodga turli fanlar asoslarini chuqur o'zlashtirish ularning tafakkuri va
dunyoqarashini boyitishga, shuningdek, fuqaro sifatida o'z majburiyatlarini to'laqonli
anglashlari uchun imkoniyat yaratishni tushuntirib borish maqsadga muvofiqdir.
Fidoyilik, intiluvchanlik, tashabbuskorlik, qa'iyat, matonat, uyushqoqlik kabi xislatlar
o'quvchilarda fuqarolik tarbiyasini tashkil etish jarayonida tarbiyalanadi. Fuqarolik
tarbiyasini tashkil etish uchun ma'lum shart -sharoitlarning mavjudligi taqozo etiladi:
O'quv yurtida tashkil etilayotgan ta'lim -tarbiya jarayoni yuksak darajada
uyushtirilishi kerak;
Fuqarolik tarbiyasini tashkil etish jarayonining muvaffaqiyati o'qituvchi va
o'quvchilar jamosiningsaviyasiga bog'liq;
tarbiyaviy ishning rejali, uzluksiz, tizimli bo'lishiga erishish; oila, maktab va
mahalla o'rtasida o'zaro hamkorlikning yuzaga kelish fuqarolik tarbiyasining
muvaffaqiyatini ta'minlaydi;
o'quvchilarning axloqiy va huquqiy me'yorlar, umumiy tartibga qat'iy rioya
etishga o'rganish, zimmasidagi birinchi to'laqonliado etishlariga qaratish.
Fuqarolik tarbiyasini tashkil etishda suhbat, munozara, ma'ruza, bahslardan
foydalanish, mashq, test, anketa savollariga javoblar olish kutilgan natijani qo'lga
kiritishga imkon beradi.
Vatanparvarlik shaxsning o'zi mansub bo'lgan millat, tug'ilib o'sgan vatani
tarixidan g'ururlanishi, buguni to'g'risida qayg'urishi hamda uning porloq istiqboliga
bo'lgan ishonchini ifoda etuvchi yuksak insoniyfazilat hisoblanadi. Vatanparvar shaxs
qiyofasida quyidagi sifatlar namoyon bo'ladi: Vatanga bo'lgan mehr-muhabbat, unga
bo'lgan sadoqat.
O'zi mansub bo'lgan millat o'tmishini, urf-odatlari, an'analari va qadriyatlariga
sodiqlik. Vatan va millat tarixidan g'ururlanish. Yurtning moddiy, shuningdek, millat
tomonidan yaratilgan ma'naviy boyliklarini asrash, ularni ko'paytirish borasida
g'amxo'rlik qilish. Vatan ravnaqi va millat taraqqiyoti yo'lida mehnat qilish. Vatan
ozodligi va millat erkiga qilnayotgan har qanday tahdidga qarshi kurashish. Vatan
millat obro'i, sha'ni, or-nomusini himoya qilish. Vatan ravnaqi va millat taraqqiyotiga
nisbatan ishonchga ega bo'lishi.
Baynalmilallik o'zga millat va elatlarning haq-huquqlari, erki, urf-odatlari,
an'analari, turmush tarzi, tili hamda vijdon erkinligini hurmat qilish, ularning
manfaatlariga ziyon yetkazilmaslikni ifoda etuvchi shaxsga xos ma'naviy -axloqiy
fazilatlardan biridir. O'quvchilar o'rtasida vatanparvarlik va baynalmilallik tarbiyasi
ularga oid mavzularda suhbat, davra suhbati, matbuot konferensiyasi, viktorina,
uchrashuv, ko'rik -tanlov, bahs -munozaralar tashkil etish kabi shakllarda amalga
oshirilishi mumkin. Shuningdek, o'quvchilarni Respublika Baynalmilallik markazi
yoki joylardagi Milliy-madaniy Markazlarining faoliyati bilan yaqindan tanishtirish,
ayni paytda respublika hududida turli millat va elat vakillarini birlashtiruvchi 138ta
Milliy -madaniy markazlar faoliyat yuritayotgani to'g'risida ma'lumotlar berib, ular
tomonidan uyushtirilayotgan tadbirlarga o'quvchilarni faol jalb etish ham ijobiy
natijalarni beradi.
Huquqiy ta'lim - tarbiya uzluksiz jarayon bo'lib, yoshlikdan boshlab berib
borilishi lozim. Bolalar oilada, maktabgacha ta'lim muassasidayoq xulq-atvor
qoidalaridan xabardor bo'lishi, ma'naviy va ba'zi huquqiy normalar to'g'risida
boshlang'ich tushunchalar olishi, kelgusida bu bilimlar kengaytirilishi va
chuqurlashtirilishi aniq ifodalangan huquqiy xususiyat kasb etishi zarur. Shuning
uchun 2000-yildan boshlab O'zbekiston Respublikasida maktabgacha ta'lim
muassasalari va umumiy o'rta ta'lim turlarida bosqichma- bosqich huquq saboqlari,
huquqiy bilim va tarbiya berib borilishi yo'lga qo'yildi.
5. O’quvchilarni o’z ustida ishlashga o’rgatish.
Bugun Yangi O'zbekiston hayotining barcha sohalari chuqur islohotlar maydoniga
aylangan. Bu jarayonda ijtimoiy sohaning asosi hisoblangan ta'lim tizimidagi
o'zgarishlar haqida to'lqinlanib so'zlamaslikning iloji yo'q. Mamlakatimizda so'nggi
yillarda ta'lim tizimining barcha bosqichlarini zamonaviy talablar asosida tashkil etish
bo'yicha amaliy ishlar hal qiluvchi bosqichga kirdi.
O'zbekiston Respublikasida oliy ta'limni tizimli isloh qilishning ustuvor
yo'nalishlarini belgilash, zamonaviy bilim va yuksak ma'naviy-axloqiy fazilatlarga
ega, mustaqil fikrlaydigan yuqori malakali kadrlar tayyorlash jarayonini sifat
jihatidan yangi bosqichga ko'tarish, oliy ta'limni modernizatsiya qilish, ilg'or ta'lim
texnologiyalariga asoslangan holda ijtimoiy soha va iqtisodiyot tarmoqlarini
rivojlantirish, Prezidentimiz ta'kidlaganidek: "Farzandlarimiz maktabdan
qanchalik bilimli bo'lib chiqsa, yuqori texnologiyalarga asoslangan iqtisodiyot
tarmoqlari shuncha tez rivojlanadi, ko'plab ijtimoiy muammolarni yechish imkoni
tug'iladi. Shunday ekan, Yangi O'zbekiston ostonasi maktabdan boshlanadi desam,
o'ylaymanki, butun xalqimiz bu fikrni qo'llab-quvvatlaydi"
Ta'lim sohasida amalga oshirilayotgan islohotlarning asosiy qismini, albatta, oliy
ta'lim tizimidagi islohotlar tashkil etadi. Xususan, O'zbekiston Respublikasida oliy
ta'limni tizimli isloh qilishning ustuvor yo'nalishlarini belgilash, mustaqil fikrlaydigan
yuqori malakali kadrlar tayyorlash jarayonini sifat jihatidan yangi bosqichga ko'tarish,
oliy ta'limni modernizatsiya qilish, ilg'or ta'lim texnologiyalariga asoslangan holda
ijtimoiy soha va iqtisodiyot tarmoqlarini rivojlantirish maqsadida davlatimiz
rahbarining 2019-yil 8-oktabrdagi farmoni bilan tasdiqlangan O'zbekiston
Respublikasi oliy ta'lim tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish Konsepsiyasi sohadagi
yangi islohotlar uchun debocha vazifasini bajarib bermoqda.
Bugungi davrda Yangi O'zbekiston "Inson qadri ustuvor bo'lgan jamiyat va
xalqparvar davlat"2 degan muhim g'oya negizida barpo etilmoqda. Davlatimiz
Rahbari belgilab bergan bu ulug'vor maqsad asosida xalqimiz yangidan-yangi
islohotlarning haqiqiy muallifiga aylanib bormoqda.
Yurtimizda inson qadrini yuksaltirish va erkin fuqarolik jamiyatini yanada
rivojlantirish orqali xalqparvar davlat barpo etish yo'nalishida bir qancha ishlar
amalga oshirilmoqda. Bu borada umumiy o'rta ta'lim mazmunini zamon talablari
asosida qayta takomillashtirish, zamonaviy yondashuvlar asosida qayta ko'rib
chiqishga ham alohida e'tibor qaratilmoqda. Yosh avlod ongiga jahon ilmu fani va
madaniyati rivojiga benazir hissa qo'shgan buyuk mutafakkirlarimiz hayoti va ijodini,
shuningdek, yurtimizda bunyod etilgan moddiy merosni asrab-avaylash mas'uliyatini
singdirish, ularni munosib vorislar etib tarbiyalash bugungi kunda maktab ta'limining
muhim vazifalaridan biri hisoblanadi.
Umumiy o’rta ta'lim maktabining eng muhim maqsadi: Oquvchilarga ularning
xotirasida uzoq vaqt saqlanadigan bilimlar berishdir. Oquvchi vaqt o'tishi bilan
maktabda olgan bilimlarining bir qismini unutadi. Lekin ular izsiz yo'qolmaydi.
Olingan bilimlar, garchi o quvchilar unutganda ham, aqliy kamolotda ma lum
darajada iz qoldiradi. Ko'pincha bolalar o'zlarining amaliy faoliyatlariga
bog'lanmagan maktab materialini eslaridan chiqaradilar. Bazan o'rganish jarayonida
mashq va mustaqil ishlar kam bajarilishi sababli, materiallar xotirada mustahkam
saqlanmaydi. Bulardan tashqari, oldingi mashg'ulotlarda o'zlashtirilgan bilim,
ko'nikma va malakalar yanada murakkabroq materialni o'rganish uchun bir pog'ona,
tayanch bo'ladi. Ilmiy bilimlarni egallash o'quvchilarning xotirasini, mantiqiy
tafakkurini, ijodiy faolligi va turli ishlarni bajarishdagi mustaqilligini rivojlantiradi
Har bir o'quvchining ta'lim - tarbiya jarayonidagi faoliyati o'ziga xos bo'lib biri -
birini takrorlamaydi. Shunday ekan ularning salohiyatini, iqtidori jarayonidagi
harakatini bir xillikda baholash bir mavqeda ko'rish albatta noo'rin. O'quvchilarning
mustaqil ishlari, fikrlashi salohiyatlarida ham farq katta. O'quvchilarda mustaqil
ishlash, avvalo unga tayyorlash o'qituvchi tomonidan materiallarni muammoli tarzda
bayon etish kabi yo'llar bilan hosil qilinadi. Bunda quyidagi topshiriqlarni muntazam
ravishda tavsiya etish mumkin: materialni darslik asosida o'rganish, namunaviy
mustaqil mashqlar, yangi turdagi topshiriqlar, ijodiy ishlarni o'rgatishni o'z ichiga
oladi. Mustaqil faoliyat faollikni oshiradi, bo'sh o'zlashtiruvchi o'quvchilarni mustaqil
ishlashga o'rgatish yaxshi samara beradi. Mustaqil faoliyat insonni ziyrak va
hozirjavob qiladi. Bu faoliyat kichik yoshdagi maktab o'quvchilarida uyg'un holda
rivojlanishi kerak. Buning uchun avvalo, o'quvchilarni mustaqil faoliyatga ruhan
tayyorlash, ularda biror ishni qila olishga va shu ishni sifatli qilib bajarishga ishonch
hosil qilish lozim.
Mustaqil ish turlarini qanday turlari bo'lishi kerak? Avvalo, ish turlari o'qituvchi
tomonidan puxta o'ylangan, ta'lim maqsadiga asoslangan va surunkali bo'lishi kerak.
Bunda har bir o'quvchining imkoniyati hisobga olinishi, ularning yosh xususiyati,
nimalarga qiziqishi ham e'tibordan chetda qolmasligi kerak. O'quvchilarni aqliy
rivojlantirishning sifatlaridan biri topshiriqlarni to'la eslab qolib bajarishlaridir. Bunda
bajariladigan ishning maqsadini tushungan (tasavvur qilgan) holda, uning rejasini
belgilash va ish usulini tanlash yo'l qo'yilgan xatolarni mustaqil topa olish va uni
tuzata bilishlariga alohida e'tibor beriladi. O'quvchilarning topshiriqlarni tez, to'g'ri
bajarishlari uchun qulay usullarni tanlash, uni tashkil etish uchun doimiy yetakchi
savollar berib tayanch so'zlar tavsiya etish foydalidir. O'quvchilarda mustaqil ishlarni
sifatli qilib bajarishda qiyinchiliklar paydo bo'lishi tabiiy. Chunki hali ularning
tasavvurlari yorqin, so'z boyligi yetarli emas. Ma'lumki bola ilk bor tarbiyani oiladan
oladi. Oiladagi ijtimoiy muhit uning ichki tartib intizomi ongli ravishda bola
tarbiyasigatasir ko'rsatadi. Oilada bola tarbiyasi masalasi buyuk mutafakkir shoir
Alisher Navoiy merosida ham munosib o'rinni egallaydi. U o'zining qator asarlarida
ta'lim-tarbiya masalalari umuminsoniy g'oya ekanligini o'rtaga surdi. Uning fikricha,
jamiyatning yetukligi, uning taqdiri va kelajagi yoshlar kamoloti bilan bog'liqdir,
shunga ko'ra bola tarbiyasi ota-onalar oldida turgan olijanob vazifadir, deydi.
Alisher Navoiy o'zining "Olim bo'lish oson, Odam bo'lish qiyin", degan hikmatida
ota-onalarning yaxshi sifatlarini ulug'laydi. Bunday sifatlarning ularda jamuljam
bo'lishi bola tarbiyasida muhim rol o'ynashini ko'rsatib o'tadi. Masalan, uning xotinlar
haqidagi fikrlari diqqatga sazovordir: "Yaxshi xotin, deydi Navoiy -oilaning davlati
va baxti. Uning oroyishi undan, uy egasining xotirjam va osoyishtaligi undan.
G'husnli bo'lsa - ko'ngil ozig'i, xushmuomala bo'lsa jon ozig'idir. Oqila bo'lsa,
ro'zg'orda tartib intizom bo'ladi ... U beandisha, shallaqi bo'lsa, ko'ngil undan ozor
chekadi, yomonlik axtaruvchi bo'lsa, undan ruh azoblanadi. Agar mayxo'r bo'lsa, uy
obodligi yo'qoladi, aqlsiz bo'lsa, oila rasvo bo'ladi" Alisher Navoiy oiladagi ayrim
illatlarni va o'zaro kelishmovchiliklarni bola tarbiyasiga salbiy ta'siri va uning
buzulishiga sabab bo'luvchi asosiy omillar haqida ham yozadi. Shuningdek, yaxshi va
yomon xulqlar va ularning kelib chiqish sabablarini ko'rsatib beradi. Bolada paydo
bo'ladigan yomon xulqlarni oldi olinmasa, u bora-bora illatga aylanadi. Alisher
Navoiy ta'kidlashicha, ota-onani hurmat qilish farzandlar "... uchun majburiyatdir. Bu
ikkisiga xizmatni birdek qil, xizmaing qancha ortiq bo'lsa ham, kam deb bil."Otang
oldida boshingni fido qilib, uning boshi uchun butun jismingni sadqa qilsang arziydi"
degan gaplarni ham aytib o'tganlar. Alisher Navoiyning ilm-ma'rifat, ta'lim-tarbiya
masalalaridagi fikrlarida insonparvarlik g'oyalari bosh o'rinda turadi. Uning fikricha,
inson dunyoda hammadan yuksak, aziz va qadrlidir. Alisher Navoiyning barcha
asarlari yoshlar tarbiyasi uchun muhim xazina hisoblanadi. U o'z asarlarida har bir
so'zdan unumli va o'rinli foydalana olgan. Har bir hikmati biz uchun ibratlidir. Alisher
Navoiyning hayoti va merosi yoshlarda umuminsoniy fazilatlarni tarbiyalashda bizga
har tomonlama namuna bo'ladi. Ulug' shoir o'zining ta'lim-tarbiyaga oid fikr-
mulohazalari bilan barkamol avlod tarbiyasiga katta hissa qo'shdi, umuminsoniy
fazilatlar to'g'risidagi fikrlari hozirgi davrimiz uchun ham muhimdir. Har bir
o'qituvchi- pedagog faoliyat yuritar ekan, berayotgan ta'lim-tarbiyasining yanada
samarali bo'lishi uchun o'z ustida muttasil ishlashi, bilimini, mahoratini o'stirishi,
o'quvchilar bilan bo'ladigan munosabatlarni puxta o'ylab, ularning ko'ngliga ozor
yetkazmasdan ish olib borishi lozim.
O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 64-moddasida belgilanishicha
-"Ota-onalar o'z farzandlarini voyaga yetkunlaricha boqish va tarbiyalashga
majburdirlar". Ushbu qoidaga muvofiq ota-onalarning o'z farzandlari oldidagi
majburiyatlari huquqiy kafolatlangan va farzandini voyaga yetkazish, tarbiyalash
otaonaning burchi ekanligi uqtirilgan. Farzand dunyoga kelganidan so'ng, uni voyaga
yetkazish, moddiy taminlash, o'qitish tarbiya berish ota-ona zimmasidagi yuksak
masulyatdir. Ana shunday masulyatli ishlarga befarqlik, bepisandlik bilan
munosabatda bo'lish kechirib bo'lmaydigan hollarga olib kelishi hammaga ayon. Bola
tarbiyasi yuzasidan oila, maktab va jamoatchilikhamkorligi xozirgi kunimizning
dolzarb masalaligi ham mana shundadir . Tajribalar shuni ko'rsatadiki, bolalar
o'qituvchi rahbarligida ishlaganda tez mushohada qiladilar. Bu holga o'rganib
qolmasliklari uchun ko'proq ularning o'zlarini mustaqil fikrlashga da'vat etish lozim.
O'quvchilar e'tiborini jalb etish maqsadida matndagi voqealarni eslatib: Nega?
Nega shunday bo'ldi? Seningcha qanday bo'lishi kerak edi? Kabi savollar berib, uning
fikrini ma'qullab, yana o'ylasang topasan, juda yaxshi, juda soz! kabi
